De Gids. Jaargang 59

[p. 372]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Een onuitgegeven brief van Multatuli aan Rochussen. - In het 8e deel der Brieven van Multatuli (Multatuli-Busken Huet 2e deel, p. 177) schrijft de uitgeefster: ‘de brieven van Multatuli aan Rochussen moeten vernietigd zijn, want toen ik er naar informeerde antwoordde mij de heer Rochussen, de zoon, dat in de nalatenschap van zijn vader geen brieven van Multatuli waren gevonden.’

Het is ons daarom dubbel aangenaam in de gelegenheid gesteld te zijn, uit de correspondentie van Multatuli met Rochussen althans één brief te kunnen openbaar maken, waarschijnlijk de eenig overgeblevene. Het is die, waarop Multatuli doelt in zijn brief aan Tine van 30 November 1867 (t.a. p. blz. 174 en 178), en waarop het antwoord in datzelfde schrijven wordt aangehaald en gequalificeerd als ‘lief’ en kunnende ‘leiden tot een mooie aanknooping.’

De brief van Multatuli luidt aldus:

Keulen 27 November 1867.

Aan Zijne Excellentie den Heer J.J. Rochussen
Minister van Staat.

Excellentie!

Uw laatste brief te Parijs ontvangen, hoe bitter ook, en naar ik meen in strijd met den toon waarop Uwe Excellentie vóór het Amsterdamsch Internationaal Congres mij geliefde toe te spreken zal mij evenmin verhinderen Uwer Excellentie steeds een dankbaar, hartelijk gevoel toe te dragen, als om, waar het nuttig wezen kan voor de algemeene zaak, Uwe Excellentie een verzoek te doen.

Ik verneem dat de ministers hun ontslag hebben ingediend en dat derhalve, indien Z.M. het gelieft aan te nemen, de liberaliserende praatjesmakers eerlang weder vrij spel zullen hebben. Moet

[p. 373]

Nederland op nieuw worden overgeleverd aan de dorre school-meesterij van den heer Thorbecke? Indië aan den heer Franssen van de Putte?

Kan de heer van Zuylen mij niet gebruiken? Mag ik niet meêdoen in den strijd om den Koning weder tot koning, de regering weder tot regering te maken?

Het staat aan den heer van Zuylen Nederlands Bismarck te zijn. Het land zou er wel bij varen. Ik ben bereid indien Uwe Excellentie of de heer van Zuylen mij zoudt gelieven te steunen, bij een allernoodzakelijkste kamerontbinding (nu of nooit!) te zorgen dat er nu eens inderdaad ‘nieuw bloed’ in ons Parlement kome, mannen die hunne roeping anders begrijpen dan drie-vierde onzer ‘geachte leden.’

Een blijk van Regeringswege dat men zich mijner aantrekke - God weet dat de motieven niet moeielijk te vinden zouden zijn! - en mijn schrijven heeft invloed.

Is er dan op den duur te 's Hage zooveel talent over, dat men het mijne niet gebruiken kan?

Het is waar behoudend ben ik niet. Maar dat is Uwe Excellentie ook niet! Er is behoefte aan geheel iets anders dan die versleten vormen waarmede - sedert 1848 vooral - velen die zonder zulke partijvlag volstrekt niets zouden geweest zijn, zich hebben moeten behelpen. Dat andere meen ik te kunnen leveren, indien ik gesteund word.

En ik vraag dien steun niet uit eigenbelang, doch in het belang der zaak.

Na beleefde groete heb ik de eer met de meeste hoogachting te zijn

Uwer Excellentie's dienstwillige dienaar

Douwes Dekker.

Breite strasse 123.

* _* *

De afloop der Borneo-expeditie. - Voor vijftien maanden werden in De Gids eenige mededeelingen gedaan omtrent de wetenschappelijke expeditie, die toen op het punt stond het onderzoek

[p. 374]

van Centraal-Borneo aan te vangen. Dat onderzoek is thans tot groote voldoening niet alleen van de deelnemers maar van allen, die hen met belangstelling gevolgd hebben, tot een goed einde gebracht. De uitwerking der verkregen resultaten is in vollen gang, de publicatie daarvan wordt door de Maatschappij ter bevordering van het natuurkundig onderzoek der Nederlandsche koloniën voorbereid. Die publicatie zal verscheidene boekdeelen vullen en achtereenvolgens de zoölogische, geologische, botanische en anthropologische uitkomsten wereldkundig maken. Kaarten en platen zullen in deze uitgaven niet gespaard worden; het geheel zal een Nederlandsch standaardwerk over Borneo zijn en de werkelijke heerschappij van Nederland over die gewesten veel krachtiger verkondigen, dan de wapenborden, waarvan de reizigers gewagen, welke zich bijv. op verschillende punten van de Nieuw-Guineesche onder de hoede der inboorlingen bevinden.

Een zeer levendige schets van enkele hoofdpunten uit de geschiedenis der expeditie werd tijdens het onlangs te Amsterdam gehouden Natuur- en Geneeskundig Congres door Prof. Molengraaff, die de expeditie als geoloog medemaakte, voor een groot auditorium van belangstellende Congresleden gegeven. Twee jaren geleden had datzelfde Congres eene belangrijke bijdrage in de kas der expeditie gestort en het was eene goede gedachte eene avondbijeenkomst voor een gemeenschappelijken tocht naar Midden-Borneo te bestemmen. Voortreffelijk geslaagde photografieën van een zeer groot aantal der bezochte plekken, der stroomversnellingen, bergtoppen, boschpaden, oeverdorpen en kampongbewoners bewezen dat de heer Molengraaff niet alleen als geoloog der expeditie was werkzaam geweest, maar ook door middel van de camera het bereisde terrein voor het voorstellingsvermogen zijner landgenooten toegankelijk gemaakt heeft.

Dat deze Borneo-expeditie zoo bijzonder goed geslaagd is, ligt eensdeels aan de gelukkige keuze van de personen der samenwerkende natuuronderzoekers, ten andere aan het wijs besluit van het Bestuur der Maatschappij om den deelnemers vrijheid te laten, zich op eigen verantwoordelijkheid het terrein te kiezen waar zij meenen zouden met de meeste vrucht werkzaam te zijn. Alleen de tocht over de waterscheiding naar Penanei zou gemeenschappelijk gedaan worden. En zelfs toen dit moeitevolle gedeelte der expeditie (waarvan de beschrijving reeds voor eenige maanden in het Bulletin der Maatschappij het licht heeft gezien, en van daar in de dag-

[p. 375]

bladen is overgenomen) stond ondernomen te worden, was de botanicus reeds weder op weg naar Buitenzorg en gaf de zoöloog er de voorkeur aan een verzamelstation van de Sibau-rivier te kiezen waar hij meer uitzicht had zijne verzamelingen te verrijken. Zoo al de doortocht in het Mahakkam gebied thans niet heeft plaats gevonden, zij zal binnen niet langen tijd, mits door een zonder groot geleide reizend Europeaan, veilig kunnen worden ondernomen. Thans reeds bracht deze proeftocht het officiëele bericht mede terug dat de pretendent Sultan Goesti-Mat-Seman, aan wiens persoonlijken invloed de meeste bezwaren tegen zoodanigen doortocht moesten geweten worden (zie Gids, Februari 1894, p. 308), kortelings overleden is.

Een zeker niet minder gewichtige doortocht uit het stroomgebied van de Kapoeas naar dat van de rivieren der Zuider- en Oosterafdeeling werd door prof. Molengraaff in de laatste maanden van zijn verblijf op Borneo verricht, toen hij zich een bezoek van den hoogsten berg in Nederlandsch Borneo, den Boekit Raja, ten doel stelde, en er in slaagde dien merkwaardigen top te bereiken van waar een groot deel van het door hem bereisde gebied aan zijn voeten lag. Dat hij, na de uiterst vermoeiende bestijging van dien berg, dwars door het oerwoud en geheel zonder bestaand pad, de twee dagen die boven werden doorgebracht veel van de koude te lijden heeft gehad, weten wij uit vroegere berichten. Dat hij niettemin de geestkracht gehad heeft om, ondanks koude en vermoeienis, gedurende vierentwintig uur barometer-waarnemingen te doen, waarbij om het uur moest worden afgelezen en waarbij dus van verkwikkenden slaap geen sprake mocht zijn, dit stempelt hem tot den waren naturalist-reiziger zooals Nederland er in zijne schoone koloniën van eigen landaard nog maar zeer weinigen gehad heeft. Kuhl, Boie, Macklot, Junghuhn, Bernstein, von Rosenberg, het waren allen vreemdelingen.

Moge het voorbeeld van Molengraaff eene opwekking zijn voor jonge, krachtige en reislustige Nederlanders, die, zoo zij zich de noodige voorbereiding willen getroosten, veel kunnen bijdragen om in die kolonien ook op wetenschappelijk gebied de suprematie van het Nederlandsche element te helpen bevestigen.

H.