De Gids. Jaargang 58

[p. 446]

Goudschaarschte.

Sedert twintig jaren, zoo wordt door velen verzekerd, heerscht op dit wereldrond een ernstige economische kwaal: toenemend gebrek aan een voldoende hoeveelheid ruilmiddelen. Alleen de volken, die den gouden standaard niet aannamen, bleven van die kwaal verschoond, doch zij zijn betrekkelijk gering in aantal. In geheel Europa, in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, ook voor Nederlandsch Oost- en West-Indië, is de vrije aanmunting van zilveren standpenningen verboden. Men liet er die munten wel als betaalmiddelen voor ieder bedrag in omloop; in Amerika werden zij zelfs van regeeringswege korten tijd geleden nog aangemaakt; doch zij zijn teekenmunten geworden, hare waarde richt zich naar die van het goud. En het goud werd naar evenredigheid van de vraag schaarscher, dus duurder. Dit strekt tot nadeel der kooplieden, industriëelen en landbouwers: zij hadden te kampen met dalende prijzen; der eigenaars van vaste goederen: hunne pachten en huren verminderden; tot nadeel van allen die schulden hebben: elke gulden is nu meer waard dan vroeger. Het strekt ook tot nadeel der arbeidersklasse, ofschoon bij waardeverhooging van het geld de loonen niet terstond dalen. Juist daardoor wordt een misstand geboren, want de winsten verminderen, worden misschien in verliezen omgezet, en de ondernemers, daar zij hunne zaken moeten inkrimpen, kunnen niet langer aan de toenemende bevolking werk verschaffen. Nu voegt zich het een bij het ander. Er ontstaat werkloosheid bij de arbeiders, doch ook bij de kapitalen; kapitaal en arbeid steunen elkaar niet meer. Niets ontmoedigt zoozeer den ondernemer, doodt zoozeer den waren ondernemingsgeest, als bestendige daling van prijzen. Schaarschte van ruilmiddelen werkt op het

[p. 447]

maatschappelijk, als bloedarmoede op het dierlijk lichaam; de verschijnselen zijn in beide gevallen even treurig, zij bestaan in verslapping der veerkracht. Sedert vele jaren nemen wij zulk eene verslapping op sociaal gebied waar, en daarin zal geen verbetering komen, alvorens het ostracisme een einde neemt, dat sedert 1873, naar Duitschlands voorbeeld, nu door het eene, dan door het andere rijk op het zilver wordt toegepast. Daar ligt het euvel. De taak, vroeger aan twee metalen toevertrouwd, wordt meer en meer slechts aan een, aan het goud opgedragen, en het goud kan die verzwaarde taak niet vervullen dan door in waarde te stijgen.

Niemand is luider in het aanheffen dezer klachten dan de Belgische muntmeester Alphonse Allard. ‘Partout,’ zoo schreef hij reeds in 1885,¹⁾ ‘nous ne voyons que découragement, partout nous n'entendons parler que du ralentissement de notre organisme social. Les hommes les plus entreprenants et les plus actifs sont paralysés par la nullité absolue des affaires;... le capital disponible liquide ne se reconstituant pas par des économies nouvelles, il arrive naturellement que, chacun restreignant ses dépenses, les prix baissent... A l'heure actuelle, nous ne connaissons pas un coin du globe où puissent se rencontrer des gens qui fassent ce que l'on est convenu d'appeler des affaires lucratives... Il me semble que nous soyons atteints d'une sorte d'anémie générale.’ Hoe zou het ook anders? ‘A part l'air et l'eau,’ zoo lezen wij in een later werk van denzelfden schrijver,²⁾ ‘il n'y a rien de plus utile que la monnaie. La monnaie sert à acquitter toutes les dettes, à réparer tous les dommages, à acheter tout ce qui se meut dans l'air, tout ce qui existe sur la surface du globe...’ Hoe wil er welvaart zijn bij geldschaarschte?

Schier even luid klaagt het Hoofdbestuur der Hollandsche Maatschappij van Landbouw in een onlangs verspreide circulaire bevattende eene uitnoodiging tot het bijwonen eener meeting te 's-Gravenhage voor de bespreking der zaak van het bimetallisme, welke meeting op 18 Juni 1894 gehouden is. Het Hoofdbestuur ‘is innig overtuigd, dat de ellendige toestand waarin landbouw, handel en nijverheid verkeeren grooten-

1) La crise - la baisse des prix, la monnaie, bl. 147.

2) Dépréciation des richesses, crise qu'elle engendre, maux qu'elle répand souffrances qu'elle provoque dans les classes ouvrières, 1889, bl. 51.

[p. 448]

deels is te wijten aan de sedert 20 jaren genomen maatregelen betreffende het uitstooten van zilver als muntstandaard.’ Het Hoofdbestuur ‘is dien toestand moede. Het beschouwt voor een goed deel als gevolgen daarvan: de steeds doorgaande prijsvermindering van bijna alle producten, de daardoor ontstane moedeloosheid in zaken, waarvan gewoonlijk verlies het gevolg was, de verflauwing van den ondernemingsgeest op ieder gebied, de ophooping van enorme bedragen aan leêg liggend kapitaal, de steeds dalende rentestandaard, toenemende werkeloosheid, en verscherping van de sociale tegenstellingen.’

Niet alleen onder de mannen der practijk, ook in wetenschappelijke kringen vond de meening voorstanders, volgens welke de landen met gouden of ‘hinkenden’ standaard aan schaarschte van ruilmiddelen zouden lijden. De bekende Engelsche statisticus Robert Giffen verkondigt haar sedert lang, doch hij wil niet toegeven, dat voor Engeland het kwaad onvermengd zou zijn; want Engeland is schuldeischer van alle volken en kan er slechts bij winnen, indien het metaal, waarin rente en hoofdsom dezer schulden voldaan moeten worden, in waarde klimt. Voor de stoornis in het verkeer, de ‘bloedarmoede’ die de schaarschte van geld zou veroorzaken, heeft Giffen niet veel oog.¹⁾ Anders de hoogleeraren Shield Nicholson en Foxwell, die tot de warmste voorstanders van het bimetallisme behooren. Laatstgenoemde heeft in The Contemporary Review van December 1892 een opstel geplaatst, waarin hij de nadeelen van geldappreciatie door eene vergelijking tracht toe te lichten²⁾. Den weg effen maken, zegt hij, is nog niet een kar voortbewegen; maar het voortbewegen van karren wordt daardoor zeer vergemakkelijkt. Zoo kan ook een goed ruilmiddel niet in de plaats treden van ijver en beleid, maar het geeft hun vrij spel. Een standaard, die in waarde klimt, belemmert de ondernemingen, juist zooals een klimmende weg het verkeer hindert.

Men kan wel zeggen, dat èn aan de goudappreciatie, èn aan hare schadelijke gevolgen, in Engeland door alle bimetal-

1) Too much must not be made of the effect on industrial production of changes in the amount of money. Compared wìth such influences as good or bad harvests, wars, and the like, or the waste caused by indulgence in alcohol or other extravagances, the changes in money, except those of the most extreme kind, must be insignificant. Essays in Finance. Second series London. 1886, bl. 102.

2) Bl. 813-4.

[p. 449]

listen wordt geloofd; mij is althans geen uitzondering bekend. In Nederland is dit niet alzoo. De Heeren Jhr. Rochussen en G.M. Boissevain nemen het Engelsche standpunt in, ook Mr. N.P. van den Berg, hoewel minder beslist. Mr. W.C. Mees echter heeft nooit aan de goudappreciatie geloof geslagen, en in De Economist van 1884 komt een artikel voor van Prof. Cort van der Linden,¹⁾ waarin deze schrijver evenzeer van ongeloof blijk geeft. De Nederlandsche bimetallisten - ik zou er nog andere kunnen noemen - zijn dus ten aanzien van dit punt verdeeld. Misschien komen onder hen enkelen voor, die niet geheel ontkennen dat het goud in waarde is gestegen, noch blind zijn voor de nadeelen, aan elke waardeverandering van het ruilmiddel verbonden, maar tevens van oordeel zijn, dat de nadeelen van ‘appreciatie’ sterk worden overschat. Het is denkbaar, dat aan dezulken het door Foxwell gebezigde argument van de ‘hilly road’ weinig meer dan een woordenspel schijnt. Denkbaar is het evenzeer, dat zij de donkere schilderingen van den socialen toestand kwalijk in overeenstemming kunnen brengen met hetgeen de statistiek der laatste twintig jaren ons leert omtrent de reusachtige uitbreiding van den landbouw in verre streken, de ongekende vermeerdering der spoorwegen, der stoombooten, de groote ontwikkeling in alle takken van nijverheid; gehinderd, maar niet gestuit door de verhoogihg der douanetarieven in verschillende landen. Neumann-Spallart gaf een reeks ‘Uebersichten der Weltwirthschaft,’ en Dr. Juraschek zette die voort. Men behoeft deze publicatiën, ook het nu bijna voltooide Handwörterbuch der Staatswissenschaften, dat vol is van statistiek, slechts op te slaan, om telkens en nagenoeg op ieder gebied van het maatschappelijk leven de vruchten van ondernemingsgeest waar te nemen. Toch zou de ondernemingsgeest verflauwd zijn, een algemeene moedeloosheid in zaken zich openbaren?...

Deze laatste bedenking werd echter voorzien en bij voorbaat beantwoord. Juist dit is het merkwaardige van den toestand, zoo roept men ons toe, dat er ruimer voortbrenging is en toch depressie. De prijzen zijn laag; toch heerscht er geen welvaart. Dat vindt zijn verklaring in de hierboven voorgedragen theorie, en het laat zich op geen andere wijs verklaren.

1) De goud-nood, Bl. 461 en v.v.

[p. 450]

De prijzen zijn laag, ja, maar door een ongezonde oorzaak: de schaarschte van ruilmiddelen. Prof. Shield Nicholson erkent uitdrukkelijk, dat er sedert 1874 een zeer groote vermeerdering heeft plaats gevonden in den wereldhandel.¹⁾ Maar juist daarom, zegt hij, is de goudproductie onvoldoende geworden en werd de treurige toestand geboren, waarover zoovelen klagen.

Is het antwoord bevredigend? Zou er werkelijk schaarschte van ruilmiddelen zijn; en indien zij bestaat, brengt zij de gevolgen te weeg, die men haar toeschrijft? Is het gebleken, dat moedeloosheid, verflauwing van ondernemingsgeest, depressie in één woord, kan samengaan met groote uitbreiding der verkeersmiddelen en der voortbrenging? Men spreekt van ‘ophooping van enorme bedragen aan leêgliggend kapitaal;’ in welken vorm heeft die plaats? In den geldvorm? Maar dan zijn de ruilmiddelen niet schaarsch, slechts gebrekkig verspreid. In den vorm van goederen? Maar men verzekert veeleer, dat in de laatste jaren, sedert de versnelling der middelen van vervoer, over het algemeen kleinere voorraden worden gehouden dan vroeger.

Er is hier veel stof voor onderzoek, zooals men bespeurt. Gaan wij eerst na of werkelijk de koopkracht van het goud is gerezen, en zoo ja sedert wanneer en hoeveel. Daarna zal onderzocht moeten worden of de oorzaak der rijzing bij het goud, bij de goederen of bij beide ligt; met andere woorden, of het algemeene peil der prijzen is gedaald, omdat het goud schaarscher werd, omdat de goederen overvloediger werden tegenover de vraag, of wel omdat het een en het ander geschiedde.

1) A treatise on money, ed. 1888, bl. 273.

I.

Men kan op den weg, dien wij hebben af te leggen, geen stap doen zonder te stuiten op een quaestie. Hier, bij den eersten, vinden wij er vier. Ik wil ze achtereenvolgens vermelden en pogen op te lossen.

De eerste, louter technisch, betreft de methode van berekening der gemiddelden uit de zoogenaamde Index-numbers. Ik geloof niet, dat zij ons lang behoeft bezig te houden.

[p. 451]

Het systeem der Index-numbers, door den Engelschen schrijver Newmarch wel niet uitgevonden, maar toch het meest bekend en populair gemaakt, is hoogst eenvoudig. Het bestaat hierin, gelijk men weet, dat de gemiddelde prijs van elk artikel, waarop de beoordeeling van voor- of achteruitgang in de koopkracht van het ruilmiddel wordt gegrond, voor de tot maatstaf van vergelijking gekozen jaren wordt uitgedrukt door het getal 100. Alle volgende prijzen worden dan uitgedrukt in percenten, zoodat men met een oogopslag kan zien, niet alleen of er rijzing of daling is, maar ook in welke evenredigheid de prijs is gestegen of gedaald. Ten einde de betrekkelijke koopkracht van het geld in eenig jaar, voor zoover zich deze naar de bijeengebrachte gegevens laat afmeten, te becijferen, telt men de percenten voor dat jaar bijeen en deelt de som door het getal der op de lijst voorkomende artikelen. Men nam bijvoorbeeld tot uitgangspunt het tijdperk 1847-50 en vindt dat in 1860 artikel A op 90, artikel B op 120, artikel C op 60 stond, enz. vergeleken met den middenprijs in die jaren. Gesteld, het getal der artikelen is 150 en de som van 90, 120, 60 enz. is 16500. Dan zal het quotient 110 en dit de slotsom zijn, dat de koopkracht van het geld, voor zoover zij uit de verkregen uitkomsten blijken kan, gedaald is op 100/110 van hetgeen zij in de jaren 1840-50 bedroeg.

Maar was die optelling van 90, 120, 60 enz., waardoor men na een deeling tot het getal 110 kwam, juist? Men verkreeg zoodoende een arithmetisch gemiddelde; had men niet naar een geometrisch moeten zoeken? Een voorbeeld stelle de strekking en de belangrijkheid der vraag in het licht. Van twee artikelen is het eene verdubbeld, het andere gehalveerd in prijs; derhalve steeg het eene van 100 op 200 en daalde het andere van 100 op 50. Het arithmetisch gemiddelde van 200 en 50 is 250/2, of 125; maar het geometrisch gemiddelde is 100, daar dooreengenomen het eene artikel in gelijke verhouding gestegen als het andere gedaald is.¹⁾ Naar de eerste methode te werk gaande

1) Het geometrische gemiddelde tusschen twee evenredigheden wordt gevonden door de cijfers der correspondeerende termen met elkander te vermenigvuldigen en den vierkantswortel te trekken uit het product. Het geometrisch gemiddelde tusschen de evenredigheden

	100 :	200
en	100 :	50
	_____	_____
is dus √	10.000 :	√ 10.000
	= 100 :	100

[p. 452]

vindt men eene gemiddelde prijsverhooging van 25 percent, terwijl men naar de tweede in het geheel geen verhooging vindt.

Bij de samenstelling der tabellen, waarover later uitvoerig zal gesproken worden, is louter naar arithmetische gemiddelden gezocht; doch wij mogen niet voorbij zien dat W. Stanley Jevons in zijn geschrift van 1863, A serious fall in the value of gold ascertained, later opgenomen in den bundel: Investigations in currency and finance¹⁾, de arithmetische methode sterk afgekeurd en de geometrische aanbevolen heeft²⁾. Prof. Laspeyres echter is terstond tegen dit oordeel in verzet gekomen in een opstel getiteld: Hamburger Waarenpreise 1851-1863 und die Californisch-Australischen Goldentdeckungen seit 1848,³⁾ en hetgeen Jevons daarop geantwoord heeft,⁴⁾ schijnt mij zwak. Laspeyres toont duidelijk aan, dat wanneer de helft der artikelen van 100 op 200 gestegen, de wederhelft van 100 op 50 gedaald is, de koopkracht van het geld wel degelijk op 100/125 van hetgeen hij vroeger was is verminderd. Zoowel in het geschrift van 1863 als in het latere, waar hij Laspeyres tracht te wederleggen, geeft Jevons nauwelijks argumenten; hij bepaalt zich hoofdzakelijk tot korte opmerkingen, waaruit wel van groot verschil in de uitkomsten der twee methodes, maar niet van de voortreffelijkheid der geometrische blijkt. Het gevoelen van een man als Jevons mag niet met stilzwijgen worden voorbijgegaan; maar ik moet bekennen dat zijn betoog mij evenmin als Laspeyres heeft overtuigd.⁵⁾

De methode, die hierboven is beschreven, heeft nog om een andere reden kritiek uitgelokt, en hier komen wij tot een moeilijker quaestie. Men heeft gezegd: door al de verzamelde prijzen van ieder jaar bij elkander op te tellen, stelt men de belangrijkste en de onbelangrijkste artikelen op ééne lijn, gunt men aan alle evenveel invloed op het middencijfer. Vooral de

1) London, 1884, bl. 13-118.

2) ‘The general result would be to exaggerate the prices which have risen at the expense of those which have fallen. The average rise of prices would come ont considerably greater than it really is, and our result would be to that extent erroneous.’ bl. 24.

3) Hildebrand's Jahrbücher, Band III bl. 95-97.

4) Investigations, bl. 121.

5) Er zijn nog andere afwijkende meeningen omtrent dit onderwerp voorgedragen. Men vindt daarover bijzonderheden in het opstel van R. Zuckerkandl, Die statistische Bestimming des Preisnivaus; Handwörterbuch der Staatswissenschaften, Deel V, bl. 243.

[p. 453]

Zweedsche schrijver en oud-minister Hans Forsell, die voor eenige jaren een lezenswaardige Engelsche brochure heeft geleverd over The Appreciation of gold, legt hierop grooten nadruk; het meermalen van hem aangehaalde woord: beware of statistical averages, is geschreven in dit verband. Gesteld, zoo zegt hij,¹⁾ gij verbruikt in een zeker tijdsverloop 100 pond vleesch en 1 pond thee. Daalt de thee 25 percent, terwijl het vleesch 20 percent stijgt, zoo worden gemiddeld die beide artikelen goedkooper; toch geeft u de verandering geen winst, maar verlies. Forsell is niet de eenige, die zoo gesproken heeft; er zijn reeds pogingen aangewend om aan het door hem genoemde bezwaar te gemoet te komen. Het Engelsche tijdschrift The Economist geeft jaarlijkts de Index-numbers van 22 goederen. Inglis Palgrave heeft deze getallen bewerkt, voor de jaren 1865-1885, met inachtneming van de ‘betrekkelijke belangrijkheid’ die aan elk artikel op grond van de ingevoerde, uitgevoerde en voortgebrachte hoeveelheden moet worden toegeschreven. De uitkomsten zijn de volgende.

	Inglis Palgrave.	Economist.
1865-69	100	100
1870-74	96	99
1875-79	89	94
1880-84	81	87
1885	70	76^2)

Een ander schrijver, Prof. Roland P. Falkner, deed nog beter dan Inglis Palgrave. Zijne studie komt voor in een ten vorigen jare bij de landsdrukkerij te Washington verschenen verzameling rapporten, getiteld Wholesale prices, wages and transportation³⁾; zij is de volledigste op het gebied der prijsstatistiek, die mij nog onder de oogen is gekomen. Ter beoordeeling van de betrekkelijke belangrijkheid van ieder artikel heeft Falkner gemeend niet te kunnen volstaan met handels- en productie-cijfers, maar heeft hij onderzocht in welke verhouding de uitgaven van 2561 Amerikaansche gezinnen (normal families)

1) Bl. 25.

2) Zie de bijlagen van de verslagen der Engelsche Commissie On the depression of trade. Het derde verslag, bl. 344-353.

3) Deel I. bl. 23 en verv.

[p. 454]

zich over verschillende rubrieken verdeelen. Hij vond dat uitgegeven werd aan

huur	15.06 pCt.
voedsel	41.03 pCt.
brandstoffen	5.- pCt.
kleeding	15.31 pCt.
licht	0.90 pCt.
diversen	22.70 pCt.

van het totaal. Daarop maakte hij, met een zorg en vlijt die men moet bewonderen, de onderverdeeling dezer rubrieken, waarbij hem echter veel minder talrijke gegevens ten dienste stonden. Op deze wijze is het hem gelukt eene classificatie te geven, een rangorde van de artikelen, waaruit zijne prijsstatistiek was samengesteld; en deze statistiek liep niet over 22 artikelen, zooals bij Inglis Palgrave, maar over 223. Een waar reuzenwerk, waarvan ik hier slechts de hoofdtrekken kon mededeelen.

Ziehier de resultaten, naar gemiddelden van vijf jaren gerekend en het jaar 1860 tot uitgangspunt gekozen (1860 = 100):

	gewoon gemiddelde	verbeterd gemiddelde
1861-65	154.96	146.94
1866-70	163.90	164.82
1871-75	134.58	131.26
1876-80	106.78	108.14
1881-85	102.52	104.-
1886-90	93.04	95.20^1)

Het moet ieder treffen, hoe weinig de cijfers der beide kolommen van elkander verschillen. Bij Inglis Palgrave vindt men afwijkingen van 3 tot 6 percent; hier bedragen zij 0.92 tot 8.02; maar dit hooge cijfer wordt slechts eenmaal bereikt, in 1861-65. In de vijf volgende tijdperken bedragen de verschillen 0.92, 3.32, 1.36, 1.48 en 2.16 percent van den middenprijs in 1860. Ook maken die 8.02 percent slechts 5.45 percent uit van het kleinste der twee bedragen (146.94), tusschen welke het verschil het grootst bleek te zijn.

Deze uitkomst ontneemt aan de quaestie, die ons bezighoudt, veel van hare practische beteekenis. Het blijkt nu, dat de

1) De prijzen zijn niet in goud, maar in currency.

[p. 455]

‘betrekkelijke belangrijkheid’ der artikelen, mits wij ons onderzoek over zeer vele artikelen uitstrekken, zonder groote schade veronachtzaamd kan worden. Toch meen ik niet te mogen nalaten, over de quaestie zelve een enkel woord in het midden te brengen, want het komt mij voor, dat degenen, die bezwaar maken tegen de gewone methode van vergelijking, twee vragen dooreen mengen, waarvan de eene min of meer voor beantwoording vatbaar is, de andere nooit.

De eerste dier vragen luidt aldus: welke veranderingen heeft de gemiddelde koopkracht van het geld in zekere tijdvakken ondergaan; de tweede: welken invloed hadden deze veranderingen op den welvaartstoestand van den mensch? De eerste vraag betreft alleen de ruilverhouding tusschen geld en andere zaken; om die te kennen heeft men niets te maken met de ‘betrekkelijke belangrijkheid’ der goederen. Als men voor een pond suiker, een pond tarwe, een el katoen en wat er verder te koop is, in 1847/50 een som gelds moet betalen, die wij 100 zullen noemen, en die som is in 1851/60 geklommen tot 116, dan heeft men alle recht om te besluiten, dat de koopkracht van het geld in die jaren gedaald is in de verhouding van 116:100. Daarmede is echter volstrekt niet gezegd, dat iemand, die in 1847/50 een inkomen had van ƒ 1000, zich voor die ƒ 1000 evenveel goederen en diensten kon verschaffen als een ander, die in 1851/60 ƒ 1160 bezat. Dit zou slechts dan zoo zijn, wanneer alle goederen en diensten geheel in dezelfde verhouding waren gestegen. Men wil nu, om den invloed der prijsveranderingen op den welvaartstoestand van den mensch te berekenen, het eene artikel in ruimer mate in aanmerking nemen dan het andere; wat is echter daarmede gewonnen? De een verbruikt veel brood en weinig vleesch, de ander veel vleesch en weinig brood. De een rookt, de ander drinkt jenever; een derde doet geen van beide, maar verzamelt boeken of plaatwerken. Om te weten, hoe de prijsveranderingen den welvaartstoestand veranderen, zou men de menschen moeten verdeelen in talrijke groepen, want de ‘betrekkelijke belangrijkheid’ der dingen is verschillend naar gelang van ieders behoeften. En die behoeften ondergaan wijzigingen; het eene artikel wordt vervangen door het andere, dat beter of goedkooper is. ‘Beware of statistical averages,’ riep men ons

[p. 456]

toe. De vermaning komt nooit zoo zeer te pas, als wanneer men den weg bewandelt, dien Inglis Palgrave en Prof. Falkner hebben ingeslagen. Het komt mij voor, dat hun een ‘homme moyen’ voor den geest staat, een wezen, dat voor zijn deel juist zóóveel van alle dingen koopt, als daarvan dooreengenomen ter markt komt. Maar zulk een wezen bestaat niet en kan niet bestaan. Zij hebben een formule willen geven, die tegelijk zou uitdrukken in welke mate de ruilverhouding tusschen geld en goederen verandert, en in welke mate door die verandering de welvaart der personen, wier inkomsten dezelfde zijn gebleven, wordt gewijzigd. Zulk eene formule is niet te vinden. Geene wijziging in de ruilverhouding tusschen geld en goederen is bestaanbaar, die niet voor de verschillende leden der maatschappij zeer ongelijke gevolgen heeft.

De fout, waarop ik wees, het door elkander mengen van twee problemen, wordt met betrekking tot ons onderwerp dikwijls begaan. Zoo herinnert de Oostenrijksche schrijver R. Zuckerkandl, in het reeds vermelde opstel¹⁾, aan de bekende waarheid, dat de prijsveranderingen zelven gewoonlijk invloed hebben op de verbruikte hoeveelheden: wat duur werd wordt minder, wat goedkoop werd meer gekocht. Vijf artikelen, a, b, c, d, e, ondergaan de volgende prijsveranderingen

a komt van	2	op	4
b komt van	3	op	5
c komt van	6	op	7
d komt van	8	op	10
e komt van	12	op	20

dus de 5 gemiddeld van 6.2 op 9.2. Maar verbruikt iemand in beide tijdperken niet dezelfde hoeveelheden van elk dezer vijf artikelen, dan is het zeer wel mogelijk, dat zijne uitgaven in een geheel andere verhouding stijgen.²⁾ ‘Und darin liegt denn auch die Schwierigkeit der Berechnung der Veränderungen der Kaufkraft des Geldes.’ Neen, daarin ligt niet de moeilijkheid om die veranderingen zelven, maar om hare gevolgen na te gaan, twee zaken tusschen welke wij nauwkeurig moeten onderscheiden. Om de veranderingen in de koopkracht van het geld te leeren kennen heeft men alleen van noode een

1) Handwörterbuch, V, 24.

2) De schrijver zelf geeft het voorbeeld in ingewikkelder vorm, maar dat was onnoodig.

[p. 457]

prijsstatistiek. Zoodanige statistiek is uit den aard der zaak altijd onvolledig, altijd gebrekkig, maar zij geeft toch, mits met zorg samengesteld, eenig licht. Doch den invloed der veranderingen in de koopkracht van het geld op de welvaart van den mensch te leeren kennen, is onmogelijk, want de smaken en de behoeften verschillen, ten gevolge van allerlei oorzaken.

Ik hoop in deze redeneering niet gefaald te hebben; bij de behandeling van dergelijke vraagstukken loopt men steeds gevaar in een verkeerd spoor te komen. Juist daarom echter heeft het mij genoegen gedaan te zien, dat de uitkomsten van Prof. Falkner's onderzoek zoo waren als hierboven is vermeld. Het veronachtzamen der ‘betrekkelijke belangrijkheid’ zij theoretisch verkeerd, practisch heeft het geen gevolgen van beteekenis. Wordt daardoor menige daling overschat, menige rijzing wordt het ook, en het een schijnt ongeveer tegen het ander op te wegen. Zoo althans verklaar ik mij het resultaat. Het is zeer opmerkelijk, dat bij Inglis Palgrave, die tienmaal minder artikelen tot voorbeeld nam dan Falkner, de afwijkingen, percentsgewijs over de index-getallen zelven gerekend, veel belangrijker zijn dan bij laatstgenoemden schrijver.¹⁾

Met twee der drie quaestiën, die wij bij den aanvang van ons onderzoek ontmoetten, is nu afgerekend; de derde kan nauwelijks eene quaestie heeten. Het goud, zegt men, is belangrijk in koopkrachtgestegen. Sedert wanneer? vragen wij, en het antwoord luidt: sedert Duitschland definitief overging tot het goud, sedert 1873. Dat antwoord is onbevredigend. Natuurlijk staat het ieder vrij, bij zijne berekeningen omtrent de koopkracht van het geld uittegaan van zoodanig jaar als hem goeddunkt, dus ook van een jaar dat in geen enkel opzicht tot de normale behoort; mits hij niet verzuime den argeloozen lezer op de hoogte te brengen van hetgeen hij doet, hem duidelijk te zeggen: weet wel, dat de veranderingen in de koopkracht van het geld, die uit mijne mededeelingen zullen blijken alleen bewijzen, dat het geld aan koopkracht gewonnen of verloren heeft sedert een bij uitstek exceptioneel tijdperk. Deze waarschuwing bleef echter bij hen, die de prijzen van 1873 tot maatstaf namen, gewoonlijk achterwege. Ik veroorloof mij een ernstig protest tegen dit verzuim aan te teekenen.

1) Een verschil van 6 op 70 is bijna 9 percent!

[p. 458]

Niemand, die in 1873 tot jaren des onderscheids gekomen en gewoon was kennis te nemen van de voorvallen in den handel, zal ooit kunnen vergeten wat destijds is gebeurd. Het heeft onuitwischbare sporen nagelaten in zijne herinnering, zoo al niet in zijn fortuin. Een tijdperk, om met Giffen te spreken, van ‘unparalleled inflation’ werd toen besloten door een crisis, die Max Wirth ‘in ihrer Ausdehnung grösser und im Ganzen genommen tiefgreifender als alle vorhergegangenen’ heeft genoemd. In de jaren 1872 en 1873 zijn naamlooze vennootschappen verrezen bij menigte, nooit was het ‘Gründen’ zulk een winstgevend bedrijf geweest.¹⁾ De prijzen van zeer vele artikelen bereikten een ongekende hoogte en met de prijzen de loonen. Het was een echte zwendeltijd. En de stand der prijzen in die jaren zou ons tot maatstaf moeten dienen ter beoordeeling der normale veranderingen in de koopkracht van het goud? Maar wien is het ooit in het hoofd gekomen om den loop dier veranderingen af te meten naar den stand der prijzen in 1857! Ik neem mij voor, bij de beschouwingen die straks zullen volgen, niet alleen de jaren 1872 en 1873, maar het geheele tijdperk 1871-75 weg te laten, ten einde zekerheid te hebben dat ik van jaren spreek, waarin èn de opwinding, èn de reactie, wat haren invloed op de prijzen betreft, hadden uitgewerkt.

En nu de vierde quaestie. Wij willen vernemen wat de prijsstatistiek ons leert omtrent de veranderingen in de koopkracht van het geld. Doch welke statistiek zullen wij raadplegen? Er is keus.

De meest bekende is die, waarvan ik reeds gesproken heb, van het Engelsche weekblad The Economist; doch Dr. Forsell heeft volkomen gelijk als hij haar geheel terzijde schuift. Zij loopt over slechts 22 artikelen, onder welke het artikel katoen vier malen voorkomt. Men begrijpt welke sprongen het middencijfer van hare index-numbers in de jaren der katoencrisis te zien geeft: van 118 in 1858 klimt het tot 162 in 1866! Dr. Giffen maakt van deze statistiek gebruik, hoewel niet uitsluitend van deze. Maar zelfs een beperkt gebruik schijnt mij onraadzaam, want de prijsbeweging van 22 (of

1) Bijzonderheden daarover behelst mijn opstel in De Economist van 1878, Deel II, bl. 837 en verv.

[p. 459]

eigenlijk 19) artikelen leert ons niets omtrent de veranderingen in de algemeene koopkracht van het geld.

Minder onvolledig zijn de cijfers van den Engelschen wolmakelaar Sauerbeck. Zij strekken zich uit over 45 artikelen, te weten

19 voedingstoffen^1)

7 delfstoffen^2)

8 textiele stoffen^3)

11 diversen^4)

en hebben het gemiddelde der jaren 1867-77 tot maatstaf (1867-77 = 100). Een nog veel uitvoeriger tabel hebben wij aan den Duitschen geleerde Dr. Soetbeer te danken. Op zijn verzoek berekende het Hamburgsche bureau van handelsstatistiek de middenprijzen van 100 artikelen. Hij voegde die van 14 Britsche exportgoederen daaraan toe, en liet, na de eerste publicatie van dien arbeid, de cijfers nauwkeurig herzien en tot 1885 aanvullen. Men vindt Soetbeer's tabellen in de bekende Materialien zur Erläuterung und Beurtheilung der wirthschaftlichen Edelmetallverhältnisse und der Währungsfrage⁵⁾. Na zijn dood is zijn arbeid voortgezet door den Heer Heinz, directeur van het bureau van handelsstatistiek te Hamburg. Dit geschiedde op verlangen van Prof. Falkner, die de uitkomsten van alle hem bekende onderzoekingen betreffende den loop der prijzen in zijn hierboven vermeld verslag heeft opgenomen.⁶⁾

Falkner's eigen statistiek, zooals vermeld is, omvat 223 artikelen, doch zij is te speciaal Amerikaansch om ons het licht te geven dat wij hier zoeken.

De uitvoerigste gegevens zijn te vinden in een werkje van Dr. Franz Kral, Geldwert und Preisbewegung im Deutschen Reiche, met een inleidend woord van Dr. Von Neumann-Spal-

1) Twee soorten van tarwe; meel, gerst, haver, maïs, aardappelen, rijst, twee soorten van ossen- en van schapenvleesch; varkensvleesch, spek, boter, twee soorten van suiker; koffie, thee.

2) Twee soorten van ijzer; koper, tin, lood, twee soorten van steenkolen.

3) Twee soorten van katoen en van wol; vlas, hennep, en jute.

4) Huiden, leder, talk, palmolie, olijfolie, lijnzaad, petroleum, soda, Chili Salpeter, indigo, timmerhout.

5) 2e. druk, Berlin, 1886.

6) Wholesale prices, enz. Part. I, bl. 258. Over de tabellen van Soetbeer en hare voortzetting door den Heer Heinz vindt men eenige bijzonderheden in De Economist, 1894, bl. 557.

[p. 460]

lart, in 1887 verschenen. Hier vinden wij een overzicht loopende over de jaren 1847-1884, waarin de prijzen en index-getallen zijn vermeld van 265 Hamburgsche artikelen. Tot maatstaf van vergelijking is het jaar 1871 gekozen.¹⁾

De opsomming is niet compleet, doch zij vermeldde het voornaamste en ik wil nu in den beknoptsten vorm mededeelen tot welke uitkomsten de onderzoekingen van Sauerbeck, Soetbeer en Kral hebben geleid. Daar Soetbeer den middenprijs der jaren 1847-50 tot maatstaf nam, heb ik de cijfers van de beide anderen zoo omgewerkt, dat ook hunne indexgetallen uitdrukken, hoeveel de prijzen, dooreengenomen, vergeleken met de middenprijzen van 1847-50 percentsgewijze zijn gestegen en gedaald.

	Sauerbeck 45 art.	Soetbeer 114 art.	Kral 265 art.
1847-50	100	100	100
1851-60	117	116	114
1861-70	125	123	110
1871-75	128	133	122
1876-80	111	123	112
1881-83	105	122	109
1884	95	114	101
1885-91	88	105	-

Letten wij op de punten van overeenstemming en verschil; beide zijn merkwaardig.

Voor de jaren 1851-60 wijzen zij alle eene verhooging aan, en het bedrag dier verhooging is niet zeer ongelijk, want het verschilt tusschen Sauerbeck en Soetbeer slechts één, tusschen Sauerbeck en Kral slechts drie percent. Voorts wijzen zij alle eene rijzing aan in het tijdperk 1871-75 (de oorzaak daarvan is bekend) en eene daling terstond daarna; bij Sauerbeck echter is die daling niet minder dan 17, bij de twee anderen slechts 10. Eindelijk bespeurt men in elke kolom eene groote daling ten jare 1884: bij Sauerbeck van 10, bij Soetbeer en Kral van 8. Er is ook een merkwaardige overeenkomst tusschen Sauerbeck en Soetbeer, wat den omvang der daling van 1881-83 tot 1885-91 betreft: bij beiden juist 17.

1) De statistiek van Dr. Kral is geput uit dezelfde bron als die van Dr. Soetbeer; maar deze laatste deed een keus.

[p. 461]

Maar overigens! Neemt men de cijfers van Soetbeer tot maatstaf, zoo komt men tot deze slotsom, dat, afgezien van de periode 1871-75, de koopkracht van het geld in de jaren 1861-1883 dooreengenomen vrij standvastig is gebleven. En de cijfers van Kral, hoewel zij anders luiden, voeren tot dezelfde uitkomst. Om dit aan het licht te brengen geef ik de volgende kleine tabel.

	Soetbeer	Kral
1861-70	123	110
1876-80	123	112
1881-83	122	109

Konden wij ons op deze getallen verlaten, dan zouden wij het volgende beeld mogen geven van den loop der prijzen en de daaruit voortgevloeide veranderingen in de koopkracht van het goud:

Na de Californische en Australische ontdekkingen stijgen de prijzen eerst aanmerkelijk; maar nadat zij in 1861-70 tot rust zijn gekomen, ondergaan zij vóór 1884 dooreengenomen geene andere stoornis dan die door den zwendel van 1872 en 1873 is teweeggebracht. In 1884 kwam hierin verandering; toen begon eene aanmerkelijke daling, die de prijzen, vergeleken met 1881-83, 17 punten lager bracht. Korter uitgedrukt: de koopkracht van het goud bleef, afgezien van de jaren 1871-75, in de periode 1861-1883 nagenoeg dezelfde en steeg daarop 16.2 percent.¹⁾

Tot deze slotsom leiden ons de gegevens van Soetbeer; maar niet die van Sauerbeck. Bij hem begint de daling reeds veel vroeger:

1861-70	125
1876-80	111
1881-83	105
1884	95
1885-91	88

Vergelijkt men den stand der prijzen in de eerste met den stand der prijzen in de laatste periode, zoo komt men tot eene rijzing in de koopkracht van het goud, die niet minder dan 42 percent bedraagt.²⁾ Mochten wij aannemen, dat Kral's tabel, indien zij tot 1891 ware voortgezet, ons voor het tijdperk 1885-91, evenals de tabellen der beide anderen, 17 punten

1) 122/105 × 100 = 116.2

2) 125/88 × 100 = 142.0

[p. 462]

lager dan 1881-83 had gebracht, dan zouden wij bij hem tot 92 zijn gekomen. Daaruit zou, vergeleken met het middencijfer van 1861-70, slechts een rijzing in de koopkracht van het goud van 19.5 percent zijn gevolgd.¹⁾ Nog niet de helft der rijzing, waaraan Sauerbeck ons zou doen gelooven.

Hier staan wij voor een moeilijkheid. Un problème bien posé est à demi resolu, maar het probleem goed te stellen, daarin ligt hier juist het bezwaar. Volgen wij Soetbeer en Kral, zoo kunnen wij onze aandacht bepalen tot hetgeen gebeurd is na 1883; vóór dien tijd is de koopkracht van het goud niet gestegen. Maar volgen wij Sauerbeck, zoo moeten wij hooger opklimmen, daar de rijzing in de koopkracht van het goud dan veel eerder begonnen is.

Het eenige middel om hier tot klaarheid te komen is een weinig aantrekkelijke arbeid: de tabellen van Sauerbeck en Soetbeer aandachtig met elkander te vergelijken. Het zou kunnen zijn, ziedaar de eerste hypothese, dat er verschil bestond tusschen de prijsopgaven van dezelfde artikelen bij beiden, en dit verschil belangrijk genoeg ware om de uiteenloopende resultaten op te helderen. Is dit zoo?

Ik heb het becijferd. Sauerbeck heeft van 6 artikelen twee soorten; hij heeft daarenboven 4 artikelen, die bij Soetbeer ontbreken; de twee schrijvers hebben dus 35 artikelen gemeen. Ik heb in Soetbeer's tabel de prijzen dezer 35 artikelen door die van Sauerbeck vervangen, wat de jaren 1861-70 en 1881-83 betreft; toen kwam ik

voor	1861-70	tot	125,	in plaats van	123
voor	1881-83	tot	120,	in plaats van	122

Het verschil heeft geen groote beteekenis, naar men ziet.

Neen, de hoofdoorzaak ligt elders; zij ligt bij de 79 artikelen, die Sauerbeck niet heeft. Zoodra men de prijsbeweging van deze laatste afzonderlijk beschouwt, ziet men terstond, welken invloed het opnemen of verwaarloozen dezer artikelen op de einduitkomst hebben moest. Ik vermeld ze alle in een noot,²⁾ met hunne gemiddelde index-getallen in 1861-70

1) 110/92 × 100 = 119.5

2)

	1861-70	1881-83		1861-70	1881-83
Rogge	134	108	peper	130	208
roggemeel	146	145	piment	50	83
mout	120	145	cassia lignea	116	44
boekweit	120	144	sago	84	68
erwten	132	155	arak	123	132
witte boonen	118	118	rum	143	209
hop	241	398	tabak	137	123
klaverzaad	173	170	cochenille	68	34
koolzaad	122	113	blauwhout	115	122
raapolie	109	86	roodhout	74	61
oliekoeken	146	158	bindrotting	150	181
kalfsvleesch	116	182	palmolie	117	99
melk	121	171	ivoor	144	189
kaas	134	148	staal	101	67
reuzel	118	117	zink	128	117
kalfsvellen	160	125	kwikzilver	54	47
spiritus	133	134	zwavel	103	93
paardehaar	126	116	zout	54	47
borstels	136	225	kalk	89	90
beddeveeren	109	109	cement	104	94
beenderen	127	157	touwwerk	123	116
buffelhorens	177	252	lompen	117	100
lijm	126	133	guano	117	71
eieren	128	156	gomelastiek	119	171
haringen	138	175	gutta percha	159	151
gedroogde visch	159	185	harst	291	133
traan	140	111	cyam kalium en chroomzure kali	71	68
rozijnen	145	132
krenten	77	92	potasch	85	75
amandelen	119	130	pek	151	108
gedroogde pruimen	110	121	teer	113	108
gewone fransche wijn	175	308	was	114	68
			de 14 Britsche exportartikelen	129	104
champagne	107	127
cacao	174	224

[p. 463]

en 1881-83. Telt men die getallen bijeen - de Britsche exportartikelen natuurlijk 14 maal gerekend - en deelt men de sommen door 79, zoo verkrijgt men de volgende gemiddelden

1861-70	126.1
1881-83	126.6

Dus geen daling, zelfs eenige rijzing. Er is dus alle reden om te denken, dat Sauerbeck's tabel geene aanmerkelijke afwijking zou vertoonen van die van Soetbeer, indien zij vollediger ware geweest. Slechts aan hare grootere onvolkomenheid is het toe te schrijven, dat zij ons brengt tot een ruim twee maal grootere stijging in de koopkracht van het goud, dan

[p. 464]

waartoe wij op grond van Soetbeer's en Kral's tabellen mogen besluiten.

Men zal misschien de opmerking maken, dat onder Soetbeer's 79 artikelen, die bij Sauerbeck ontbreken, verscheidene voorkomen, die slechts luttel belang hebben.

Dit is zoo, maar van de weinig beteekenende zaken zijn er al evenveel gedaald als gestegen, terwijl de 14 Britsche exportgoederen op een enkele uitzondering na uit bewerkte katoen, vlas en wol bestaan, artikelen die sterk in prijs verminderd zijn. Ook verdient het de aandacht, dat de prijsbeweging, die zich afspiegelt in Soetbeer's algemeene gemiddelden, slechts zeer ten deele verloren gaat bij de beschouwing der groepen. De tabel bevat er acht¹⁾ en bij deze is de loop der prijzen aldus:

	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	I-VIII
1861-70	131	132	117	118	98	130	125	129	123
1876-80	138	146	138	126	94	102	96	111	123
1881-83	139	154	142	121	84	96	96	104	122
1884	123	150	120	117	78	97	84	103	114
1885-91	104	131	125	116	77	99	81	95	105

De groepen I-IV, die uit 68 artikelen bestaan, vertoonen vóór 1884 geen doorgaande daling, eerder een doorgaande rijzing. Groep VI (textiele grondstoffen) en groep VIII (bijna uitsluitend bewerkte textiele grondstoffen) ondervonden natuurlijk in sterke mate den invloed van de herleving der katoenproductie in Noord-Amerika, na het einde van den burgeroorlog aldaar. Hier moest de prijsbeweging wel een bijzonder karakter dragen. Blijven over de groepen V en VII; maar zij bevatten slechts 25 artikelen van de 114.

Eindelijk zij herinnerd aan de overeenstemming, niet in de cijfers, maar wel in den algemeenen gang na 1851-60, tusschen de tabel van Soetbeer en die van Kral, welke laatste bijna zesmaal zoo omvangrijk is als die van Sauerbeck.

1)

I.	Landbouwproducten	20 artikelen.
II.	Voortbrengselen van veeteelt en visscherij	22 artikelen.
III.	Zuidelijke vruchten	7 artikelen.
IV.	Tropische artikelen	19 artikelen.
V.	Metalen en mineralen	14 artikelen.
VI.	Textiele grondstoffen	7 artikelen.
VII.	Diversen	11 artikelen.
VIII.	De Britsche exportgoederen	14 artikelen.

[p. 465]

Men kan in zaken als deze nooit tot wiskundige zekerheid komen; maar ik meen genoeg gezegd te hebben om aan te toonen, dat zij die aan een zeer sterke rijzing in de koopkracht van het goud gelooven - 35 percent is het cijfer, waarover de Engelsche bimetallisten het vrij wel met elkander eens zijn geworden - ons argumenten schuldig zijn, die zij ons tot dusver hebben onthouden. Zij moeten ons zeggen, waarom zij aan Soetbeer's resultaten, die van zulk een groote rijzing niets doen blijken, geen waarde hechten. Wat mij betreft, voorshands kan ik geen andere slotsom aannemelijk achten dan deze:

Daargelaten de periode 1871-75, is de koopkracht van het goud in de jaren 1861 tot 1883 tamelijk standvastig gebleven. Toen volgde eene rijzing, die echter voor 1885-1891 niet hooger kan worden gesteld dan op 16 percent ongeveer.¹⁾

Hoe dezen loop van zaken te verklaren? Hebben wij hier alleen te doen met factoren die betrekking hebben op de goederen, of ook met factoren die betrekking hebben op het goud? Dit moet nu onderzocht worden.

1) Ziehier de specificatie dezer jaren

1885	108.72
1886	103.99
1887	102.02
1888	102.04
1889	106.13
1890	108.13
1891	109.19
	_____
dooréén...	105.74

Uit de mededeelingen in De Economist, naar welke zoo even is verwezen, blijkt, dat de prijsopgaven der jaren 1888-1891 niet dezelfde waarde hebben als de voorgaande. Maar de gemiddelde daling in 1885-91, vergeleken met 1884, is bij Soetbeer-Heinz nog iets grooter dan bij Sauerbeek.

II.

Vooraf echter een korte opmerking.

Het is in den laatsten tijd bij Engelsche schrijvers in zwang gekomen, de uitdrukkingen: verhooging der koopkracht van het goud en goud-appreciatie met elkander te vereenzelvigen. Prof. Nicholson verzekert ons in zijn Treatise on money met nadruk, dat het eene dwaling is dit niet te doen. Onverschillig

[p. 466]

wat de reden zij, zoodra men voor een bepaalde hoeveelheid goud meer dan vroeger kan krijgen, is het goud duurder geworden, geapprecieerd. Foxwell zegt het wel niet met zooveel woorden, doch het laat zich bewijzen, dat hij geen andere opvatting huldigt. Het weekblad The Statist, groot voorstander van de leer der goud-appreciatie, hoewel hevig bestrijder van het bimetallisme, vraagt telkens: hoe kan iemand weigeren te gelooven, dat het goud geapprecieerd is? Let slechts op den loop der prijzen!

Er zijn tegen het gelijkstellen van deze twee begrippen, geene overwegende bezwaren; denkt men bij het gebruik van de uitdrukking waarde alleen aan ruilwaarde, zoo heeft men alle reden om verhooging der koopkracht en der waarde van het goud woorden te achten van eenerlei strekking. Doch men wachte zich daarbij voor dwaling. Wie aan het woord goudappreciatie de zoo even aangeduide zeer onschuldige beteekenis hecht, onthoude zich bij het constateeren van appreciatie zorgvuldig van gevolgtrekkingen, die alleen dan gerechtvaardigd zijn, wanneer de beteekenis van het woord veel verder reikt. Dit wordt niet altijd in acht genomen. Nicholson, bijvoorbeeld, schrijft ergens in zijn boek:¹⁾ ‘niemand zal ontkennen, dat hoe vaster de standaard blijft, des te beter dit is voor de geheele maatschappij.’ Niemand zal dit ontkennen, mits vastheid niet vastheid van koopvermogen beteekent. De welbekende economische stelling, dat vastheid van waarde de beste eigenschap is van een standaardmetaal, werd altijd zoo begrepen, dat de betrekking tusschen vraag en aanbod van ruilmiddelen aan geen sterke en vooral aan geen snelle afwisselingen onderhevig mag zijn. Hetgeen heden duur is wordt morgen goedkoop; alle prijzen staan bloot aan veranderingen; doch nooit brenge de toestand van het ruilmiddel prijsveranderingen te weeg. Volgens de opvatting van Nicholson echter wordt vastheid in de waarde van het geld geheel iets anders en voldoet slechts dan een muntmetaal aan den eisch van een goeden standaard te zijn, indien het schaarscher of overvloediger wordt, naar gelang de goederen dit worden: wanneer door vermindering van voortbrengingsmoeite de prijzen zouden dalen, moet terstond het aanbod van ruilmiddelen zoodanig toenemen, dat

1) Ed. 1888, bl. 226.

[p. 467]

elke algemeene daling wordt verhinderd. Het is niet waarschijnlijk, dat onze schrijver dit heeft willen te kennen geven, want zulk een fonkelnieuwe leer zou hij niet ter loops hebben voorgedragen. Ik denk eerder, dat hij ontrouw werd aan zijn eigen bepaling.

Een ander voorbeeld geeft ons Foxwell, in The Contemporary Review van December 1892. Hij zegt daar, dat sedert 1873 goud het onvaste, zilver het vaste metaal is geweest. Wel wordt het tegenovergestelde beweerd - by those who ought to know better - maar het is zoo niet: zilver bleef van 1873 tot 1885 ‘bijna volmaakt standvastig in koopvermogen.’ Dit zijn eenvoudig feiten - mere matters of fact - niet voor tegenspraak vatbaar - ‘door dezulken, die de termen verstaan, waarin zij zijn uitgedrukt.’ De bedoeling is zonneklaar: ook bij Foxwell is waarde enkel ruilwaarde, en goudappreciatie niets anders dan rijzing in de koopkracht van het geld. Maar weinige bladzijden verder verzekert hij ons, dat goudappreciatie nadeelig is voor dezulken, die op groote schaal leenen - the great borrowers. Het is duidelijk, dat hij thans in het woord meer legt dan aanvankelijk; waarom toch zouden de debiteuren benadeeld worden, indien door vermindering van voortbrengingsmoeite, door uitbreiding van productie in verre streken, de prijzen dalen? Slechts dan worden zij benadeeld, wanneer de oorzaak der prijsverlaging niet bij de goederen ligt, maar bij het geld; met andere woorden, wanneer het goud, waarin zij rente en aflossing moeten betalen, schaarsch is geworden.

Een derde voorbeeld, eindelijk, geeft ons The Statist. Hoe dit weekblad de uitdrukking ‘appreciation of gold’ opvat werd zoo even vermeld: in gelijken zin als Nicholson en Foxwell. Maar in haar nommer van 7 Juli 1894 (bl. 18) geeft ons de redactie eene economische beschouwing, waarin wij lezen ‘that the appreciation of gold has intensified the fall in prices,’ en dat die daling allerbelangrijkst is geweest ‘whether there was or was not appreciation of gold.’ Onmiddellijk hieraan vooraf gaan de woorden: ‘prices are lower than they otherwise would be, because of that depreciation.’ Welke redelijke zin aan dat alles te hechten is, tenzij ‘appreciation’ schaarschte van goud beteekent en niet enkel daling der prijzen, gaat boven mijn begrip. ‘De prijzen zijn lager dan zij anders zouden zijn, van wege.... de prijsverlaging.’ Dat zou iets hebben van wartaal.

[p. 468]

Er moge geen misverstand heerschen. Ricardo heeft door zijn dubbelzinnig gebruik van de uitdrukking Waarde veel verwarring gesticht; men volge niet, maar vermijde zijn voorbeeld, en een der middelen daartoe is, dat men ‘goud-appreciatie’ steeds vervangt door ‘rijzing in de koopkracht van het goud’. Dit is omslachtiger, maar duidelijker. Wij loopen dan geen gevaar ons te verbeelden, dat wij een quaestie hebben opgelost, terwijl wij eenvoudig statistiek hebben geleverd; ons te verbeelden, namelijk, dat wij omtrent de oorzaken van prijsveranderingen licht verkregen, terwijl wij die veranderingen zelven slechts constateerden.

Komen wij thans tot de zaak: heeft goudschaarschte aandeel gehad in de prijsbeweging, welker omvang wij trachtten te leeren kennen? De gronden van hen, die op deze vraag een bevestigend antwoord geven, zijn, voor zoover ik kan nagaan, slechts twee in getal: I. de depressie sedert 1873 is op geen andere wijze te verklaren; II. aan het goud zijn in de laatste twintig jaren zóóvele eischen gesteld, dat het noodwendig, bij de afnemende productie, stijgen moest. Achtereenvolgens hebben wij na te gaan, welke kracht er schuilt in die beide argumenten.¹⁾

De depressie sedert 1873 zou op geen andere wijze te verklaren zijn. Wij hadden, zoo ongeveer spreekt Nicholson, rust, bij veel vooruitgang in de kunsten van voortbrenging en de middelen van verkeer. Er zijn geen groote oorlogen geweest of ongezonde speculatiën op groote schaal. De productieve kracht van arbeid en kapitaal is toegenomen. Waarlijk, depressie van welken aard ook is een zonderling resultaat van dit alles! Er moet dus een stoornis in het spel zijn, en wat anders kan zij wezen dan goudschaarschte? In gelijken geest spreken allen, die over de oorzaken der prijsverlaging zoo denken als Nicholson. De een zegt het uitvoeriger, de ander

1) Men noemt nog een derde argument: de prijzen in de Aziatische landen met zilveren standaard zijn niet gestegen. Dit is echter geen argument, maar slechts een herhaling in anderen vorm van het probleem, dat wij hebben op te lossen. De goudprijzen van Aziatische producten en van zilver daalden nagenoeg pari passu; daardoor bleef hunne onderlinge ruilverhouding grootendeels onveranderd; wat bewijst dat? De oorzaak kan bij het goud liggen, maar of dat zoo is, moet juist onderzocht worden.

[p. 469]

beknopter, maar bij allen is de hoofdinhoud dezelfde, en ik meen dien nauwkeurig te hebben teruggegeven.

Het argument schijnt mij zwak om allerlei redenen.

Men verbaast zich er over, dat gunstige gebeurtenissen tijdelijk depressie veroorzaken; doch zou wel ooit op economisch gebied iets werkelijk goeds zijn voorgevallen, dat niet in ruimeren of engeren kring depressie te weeg bracht? Het vermogen der maatschappij om zich te plooien, te voegen, naar de omstandigheden, waaronder zij verkeert, is zoo groot, dat nooit iets nuttigs van eenig aanbelang op stoffelijk gebied gebeuren kan, of velen worden tijdelijk, ja sommigen duurzaam benadeeld. Omgekeerd stichten kwade dingen goed. Het ware zeker een groot kwaad, zoo alle directe belastingen door accijnzen op levensbehoeften werden vervangen; doch het zou een groote verlichting zijn voor de gegoeden en hun aanleiding geven om meer te verteren. Natuurlijk zou evenveel inkrimping van uitgaven bij anderen daar tegenover staan; in de economische omgeving dezer laatsten zou depressie komen. Maar in die van de rijken juist het omgekeerde. Wie weet welk een gulden tijd zou aanbreken voor rijtuigmakers, fabrikanten van fijne meubelen, koek en banketbakkers!

Er is in deze wereld geen onvermengd kwaad; maar ook geen onvermengd goed. De uitvinding van het stoomwerktuig - wie kan het nog loochenen? - was een zegen voor het menschdom; doch hoeveel tranen heeft zij doen vloeien! Sidney en Beatrice Webb, in die belangrijke geschiedenis der Trade Unions waarmede zij onlangs de litteratuur hebben verrijkt, verhalen, dat in het begin dezer eeuw de inkomsten der wevers met oude werktuigen op één derde zijn verminderd; men stelle zich voor oogen wat zulk een vermindering te zeggen had! - Een zegen voor een graan importeerend volk is de uitbreiding van het landbouwgebied; maar de daling van prijzen, die er uit voortvloeit, sticht zelfs bij een zoodanig volk vele jammeren, en er zal heel wat verschuiving en verplaatsing van kapitalen en arbeidskrachten moeten plaats vinden, eer die geweken zijn! - Of laat het productievermogen van een land algemeen toenemen, zoodat alles goedkooper wordt. Dooreengenomen zal hierdoor de producent geen schade lijden, want hij wint op de hoeveelheid terug wat hij verliest op den prijs; maar in zeer vele gevallen zal de winst het verlies niet vergoeden, omdat de prijs

[p. 470]

in sterker mate daalde dan de hoeveelheid toenam, en dan is depressie onvermijdelijk. Er moet weder verplaatsing, opschuiving volgen, altijd een pijnlijk proces.¹⁾

Depressie bij vooruitgang is derhalve geen zonderling verschijnsel, maar iets zeer natuurlijks, een verschijnsel, dat nooit achterwege blijft. Dit is het eerste, dat wij hebben op te merken. In de tweede plaats zij gevraagd, of men de nadeelige gevolgen van schaarschte van ruilmiddelen niet overdrijft.

De overdrijving reikt niet op ieder punt bij allen even ver. Alphonse Allard bijvoorbeeld, schoon niet beducht voor extravagantiën, heeft in zijn boek van 1889 een paragraaf, getiteld: Il y a des favorisés et des victimes. Hij erkent dus dat er winnenden zijn, al brengt hij daaronder alleen de schuldeischers; van degenen, die pensioenen, lijfrenten of vaste tractementen genieten, zwijgt hij geheel. Maar Prof. Foxwell wil niets van dien aard toegeven. In zijne redevoering van 27 Januari 1893, gehouden te Manchester in de vergadering der Bimetallic league, beweert hij dat de ‘appreciatie van goud’ nadeelig is voor alle belangen zonder onderscheid: I have no doubt that the appreciation of gold - ook in dit geval zal hij daaronder toch wel iets meer verstaan dan vermeerdering der koopkracht van dat metaal, onverschillig door welke oorzaak? - affects unfavourably every interest in this country without exception.²⁾ Hoe bewijst hij deze verreikende stelling? Het ligt toch voor de hand om aan te nemen, dat schuldeischers, dat allen die vaste inkomsten hebben, moeten winnen? Neen, dat schijnt wel zoo, maar het is zoo niet. ‘Schuldenaren betalen niet altijd datgene, waartoe zij zich verbonden hebben en daar zijn zulke dingen als rentereductie, reductie van het nominale kapitaal, enz.’ Zulke dingen zijn er inderdaad, maar die zijn er altijd geweest en zullen altijd voorkomen, om het even of het goud overvloedig is of schaarsch. En dan de gesalarieerden? ‘Ook deze zullen op den langen duur niet winnen,’ want ‘de depressie in bedrijven en ondernemingen heeft ten gevolge, dat er minder werk is, en dit voert eindelijk tot een daling van

1) Breeder is dit alles uitgewerkt is mijn opstel over Depressie in handel en nijverheid, Verslagen en mededeelingen der Kon. Akademie van Wetenschappen, afd. Letterkunde, 3e Reeks, 4e deel (1887) 3e stuk, blz. 295-314.

2) Report bl. 33.

[p. 471]

arbeidsloonen en tractementen.’ Maar was dat de quaestie? Als het geld door schaarschte meer koopvermogen krijgt, schikt zich op den duur alles daarnaar, en dit is voor niemand een verlies. Bewezen moest worden, niet dat de gesalarieerden op den langen duur niet winnen, maar dat zij schade lijden. ‘The appreciation of gold affects unfavourably every interest in this country;’ aldus luidde de stelling, die Foxwell aannemelijk zou maken.

Om haar te bewijzen, zegt hij ons eerst dat schuldeischers zich wel eens rentereducties moeten getroosten, daarna, dat geldloonen en tractementen zich voegen naar de verhoogde koopkracht van het geld. Ik kan deze argumenten niet overtuigend noemen. Men loochent wat evident is door tegen te spreken, dat ‘appreciatie’ van goud voordeel geeft aan allen, wier geldelijke inkomsten door deze oorzaak niet verminderen; duurzaam voordeel, wanneer de vermindering steeds achterwege blijft, tijdelijk voordeel, wanneer zij eerst na korter of langer tijd intreedt. En van dit voordeel moet noodwendig iets afstralen op de economische omgeving dergenen, die het genieten. Hier althans kan geen depressie zijn, of indien zij er is, moet zij zeer getemperd worden.

Nog om een andere reden geloof ik, dat de nadeelen van goudschaarschte zoo groot niet zijn als zij dikwijls worden voorgesteld. Ik moet hier in een min of meer abstract betoog treden.

Slechts weinige goederen verkrijgen terstond den vorm waarin zij voldoen aan onze behoeften, en het gereed gekomene moet veelal, na de industrieele, nog een commercieele behandeling ondergaan. Op welk stadium vertoont zich, bij schaarschte van ruilmiddelen, de prijsverlaging het eerst? Het is niet aan te nemen, dat zij zich terstond en in mathematische evenredigheid op ieder stadium tegelijk zou vertoonen; doch waar begint zij? Dalen eerst de winkel-, dan de en gros prijzen, en plant zich de beweging van trap tot trap voort, zoodat zij de prijzen der grondstoffen, der werktuigen en andere hulpmiddelen van productie, het laatst aantast? In dat geval is het beloop een doorgaande depressie; doorgaand in dezen zin, dat de depressie telkens van het eene bedrijf op het andere overgaat en door dien overgang wijkt van het bedrijf, waar zij is ingetreden. Maar begint de beweging bij de grondstoffen, bij de hulpstoffen,

[p. 472]

bij de werktuigen, bij de verkeersmiddelen, dan is het beloop gunstiger. Lage prijzen van ruw katoen, van steenkolen, van machineriën, zijn niet schadelijk, maar voordeelig voor spinners en wevers, zoolang de prijzen hunner fabrikaten onveranderd zijn gebleven. Lage graanprijzen, schoon hinderlijk voor den landbouw, geven voordeel aan brood-, stijfsel-, gist- en spiritusfabrikanten, bierbrouwers. Een daling van prijzen die, als men het zoo mag uitdrukken, van onder op begint, hoezeer zij depressie kan brengen in sommige vakken, brengt stellig levendigheid in andere, en ik zoek te vergeefs naar redenen, die ons zouden dwingen te gelooven, dat schaarschte van ruilmiddelen noodzakelijkerwijs altijd het eerst de prijzen aantast der geheel afgewerkte goederen. Mij dunkt, de daling zal voor sommige artikelen hier, voor andere ginds aanvangen. Het zal bepaald worden door allerlei omstandigheden; bij voorbeeld hierdoor: in welk land de schaarschte een oorsprong nam en welke zaken dat land in- en uitvoert.

Wij moeten ook denken aan de werking van loonsvermindering. Men verzekert ons dat de loonen zich het laatst naar de verhoogde waarde van het geld zullen schikken; daarin, zegt men, ligt een der voorname oorzaken van depressie. Is die voorstelling juist? Dit punt, zoover mij bekend is, werd nog nooit grondig onderzocht, en het ware hier niet de plaats om er diep op in te gaan. Een van Engelands beste economen, Cairnes, heeft het omgekeerde proces behandeld - the course of depreciation - en hij gelooft, dat in zóódanig geval de loonen het eerste zullen veranderen.¹⁾ Maar het staat ten eerste niet vast, dat hij onvoorwaardelijk gelijk heeft; ten tweede niet, dat bij goudschaarschte in allen deele het omgekeerde moet gebeuren van hetgeen bij plethora van goud voorvalt; ten derde niet, dat onder alle omstandigheden de gang van zaken dezelfde moet wezen. Mij dunkt echter, als in eenige groote vakken van bedrijf depressie is ontstaan en daarop de loonen gedaald zijn, is het schier ondenkbaar, dat deze daling zich niet uitstrekt tot andere takken van bedrijf, die nog in normalen toestand verkeeren. Maar als dat gebeurt zullen de ondernemers in die bedrijven meer gaan verdienen dan vroeger, want hunne zoogenaamde productiekosten zijn verminderd. Dit zal hen

1) Essays in political economy, London, 1873. Zie vooral bl. 59 en bl. 148.

[p. 473]

aansporen tot grootere werkzaamheid, tot meer aanbod van goederen; zoolang totdat het meerdere aanbod ook in hunne vakken geleid heeft tot die prijsverlaging, die zich ten slotte ten aanzien van alle artikelen moet openbaren. Cairnes zegt ergens, dat waardevermindering van het goud volstrekt niet altijd en alleen door grootere levendigheid in zaken tot rijzing der prijzen voert; de weg is meermalen depressie. Het is niet onwaarschijnlijk, dat hetzelfde geldt van het economisch proces, waarvan wij nu spreken. Alleen zouden wij het aldus moeten uitdrukken: de weg is niet altijd depressie, soms ook levendigheid.

Alles wel beziende, geloof ik niet, dat de rampen, door vermindering van den geldvoorraad teweeg gebracht, die van vermeerdering overtreffen, zooals velen denken.¹⁾ Een warm voorstander van het bimetallisme, Herbert C. Gibbs, zeide kort geleden in een te Londen door hem uitgesproken redevoering: ‘Speaking as a trader, in a nation of traders, I say boldly, that though I am desirous for stability, and stability alone, yet of the two I would prefer to be an inflationist than a contractionist. For what is the great danger of inflation? Not surely the stimulus to trade that is given thereby, but it is the inevitable period of contraction that will follow it, if the inflation is of an unreal or temporary character, such as that caused by forced paper currency.’²⁾ Derhalve, indien de vermeerdering slechts kon aanhouden en niet door contractie moest worden gevolgd, ware zij een weldaad, immers ‘a stimulus to trade.’

Mij dunkt, alles hangt hier af van de beteekenis die aan het woord ‘trade’ wordt gehecht. Verstaat Gibbs daaronder den eigenlijken handel, den speculatiehandel, dan heeft hij gelijk, en mocht deze onder zijn gehoor ruim vertegenwoordigd zijn geweest, dan moet hij - speaking as a trader - veel bijval hebben ingeoogst. Toen den 13 Augustus 1890 de

1) Ik vestig hier zeer de aandacht op de antwoorden door Engeland's bekwaamsten econoom, Prof. Marshall, gegeven aan de Royal Commission (benoemd 20 September 1886) to inquire into the recent changes in the relative values of the precious metals. Appendix to Final Report, bl. 19-21. (Minutes of evidence, No. 9816-9833). Zij behooren tot het beste van hetgeen in de verslagen dezer commissie voorkomt.

2) International bimetallism and its relation to the trade and finance of London. Paper read at the Mansion House, 5th. May 1892, bl. 21.

[p. 474]

Sherman-Act tot stand kwam, die de Noord-Amerikaansche regeering verplichtte om maandelijks 4½ millioen onsen zilver te koopen en daartegen muntpapier uit te geven, ontstond te New-York een ware ‘boom’, gelijk men daar zegt; welk een ‘stimulus’ zou die vermeerdering van ruilmiddelen niet geven! De handel komt altijd in een opgewekte stemming door het uitzicht op meer geld, hooger prijzen. Maar bezigde Gibbs het woord trade in ruimeren zin, zoodat iedere winstbeoogende arbeid daaronder viel, dan zou ik mij met zijn gevoelen niet kunnen vereenigen. De vermeerdering neme een eind of zij worde gestuit, zij worde gevolgd of niet gevolgd door een tijdperk van contractie, zooveel staat vast: al wat onder hare werking tot stand kwam is tot ondergang gedoemd. Schaarschte van ruilmiddelen is nadeelig; doch zelfs indien het waar is, wat men zegt, dat zij louter depressie wekt, of - hetgeen mij ten slotte aannemelijk schijnt - meer depressie dan leven, dan zou zij boven overmaat van ruilmiddelen te verkiezen zijn. Beide brengen stoornis; geven het aanzijn aan wat bestemd is te bezwijken; verzwakken tijdelijk, wat zich gezond ontwikkelde. Doch moest ik een keus doen, dan zou die anders uitvallen dan bij Gibbs. Wij hebben een tijdperk van sterke vermeerdering van ruilmiddelen beleefd; ik denk aan het Californische en Australische goud: de crisis van 1857 kwam kort daarna. Een tweede tijdperk van denzelfden aard brak aan in 1871, toen, in verband met de milliarden betaling het Fransche geld zich bij groote hoeveelheden over Europa verspreidde: daarop volgde de crisis van 1873. Is depressie een ramp? Niets geeft grooter en langduriger depressie dan een crisis. Wie voor depressie bevreesd is, waarlijk hij wensche geen geldvermeerdering.

Met deze laatste opmerkingen ben ik een weinig buiten de grenzen van ons onderwerp getreden. Keeren wij daartoe terug. De economische gebeurtenissen van den laatsten tijd, beweert men, zijn onverklaarbaar, tenzij wordt aangenomen dat er goudschaarschte heeft bestaan. Het komt mij voor, dat tegenover die bewering deze kan gesteld worden: alles wat in den laatsten tijd is voorgevallen laat zich op andere wijze verklaren. Niets werd geconstateerd, tot opheldering waarvan wij zouden noodig hebben aan goudschaarschte te denken.

[p. 475]

Gaan wij in breede trekken den loop van zaken na. In 1868 en 1869 was er veel gedruktheid, nawerking der gebeurtenissen van 1866, in welk jaar het Engelsche bankdisconto drie maanden achtereen op 10 percent stond. Daarop volgde de oorlog, en toen kwam de zwendelperiode, die eindigde in de crisis van 1873. De naweeën dezer crisis deden zich uit den aard der zaak lang gevoelen, en het kwaad werd door velerlei verergerd. De onvastheid der waardeverhouding tusschen goud en zilver bracht stoornis in den handel met het Oosten. De opdrijving der militaire uitgaven in alle landen van Europa leidde meestal tot verzwaring van belastingdruk. Aan den politieken horizont was het niet altijd helder; tusschen Rusland en Turkije brak een oorlog uit, en menigmaal scheen het of het tot een oorlog zou komen tusschen nog andere landen.

En het protectionisme herleefde schier alom. De Vereenigde Staten hadden in 1870 en 1872 verscheidene invoerrechten verlaagd: bij een wet van 3 Maart 1875 werden de verlaagde rechten op het vroegere peil hersteld. Italië verhoogde zijn tarief den 30 Mei 1878, Oostenrijk den 27 Juni van hetzelfde jaar. Duitschland volgde dit voorbeeld den 15 Juli 1879. Frankrijk hernieuwde zijn handelstractaat met Engeland, dat 30 Juni 1877 ten einde liep, niet meer en bereidde een hoog tarief van invoerrechten voor, dat den 7 Mei 1881 tot stand is gekomen. Daarbij bracht de zeer slechte Europeesche oogst van 1879 zware verliezen toe aan den landbouw.

Geen wonder, dat onder den invloed van dit alles de economische gesteldheid gedrukt bleef.

Toch kwam er allengs verbetering. Er was eene oorzaak werkzaam geweest, die nieuw leven moest wekken: de belangrijke uitbreiding der spoorwegen in vele landen, zoowel in als buiten Europa. Rusland had in 1870 slechts 11243 kilometers in exploitatie, in 1880 23857; Britsch-Indië in 1870 7665, in 1880 14800; Australie in 1870 1569, in 1880 7799. Maar al deze cijfers werden overtroffen door die der Vereenigde Staten van Noord-Amerika: 1870 85288 kilometers, 1880 145835, een cijfer dat in de volgende tien jaren nog nagenoeg verdubbeld zou worden. Van groote beteekenis was daarbij de opening van het Suez-kanaal (16 November 1869). In 1870 bedroeg het verkeer door dat kanaal nog slechts 486 schepen met 436000 tonnen; in 1880 passeerden er 2026

[p. 476]

schepen met 4.345.000 tonnen (in 1891 4207 met 12.218.000 tonnen).

Andere oorzaken hebben medegewerkt; depressie werkt in één opzicht gunstig op de nijverheid: zij prikkelt tot bezuiniging, tot beter gebruik van alle hulpmiddelen. Na 1879 ontstond ten gevolge van dit een en ander, ook doordien de vrees voor oorlog begon te wijken, eene sedert lang ongekende levendigheid.¹⁾

Het bedrag van Engeland's in- en uitvoer, in 1879 £ 612 millioen, klom in 1883 tot £ 732 millioen, terwijl de spoorwegontvangsten in die jaren 16 percent toenamen. Op groote schaal vermeerderde in sommige streken de voortbrenging. In de Vereenigde Staten van Noord-Amerika had de tarwe-oogst in 1873-77 gemiddeld 107 millioen hectoliters bedragen: in 1878-82 bedroeg hij gemiddeld 158 millioen. Rusland had in 1872-76 gemiddeld 19 millioen hl. tarwe uitgevoerd: in 1877-81 klom dit cijfer tot 23.6, in 1882 tot 26.9, in 1883 tot 29.5 millioen. Daarbij traden landen, die vroeger bijna geen tarwe aan de wereldmarkt geleverd hadden, als groote exporteurs op. Britsch-Indie was onder deze een der voornaamste, en ook hier was de uitbreiding van het spoorwegnet, naast de doorgraving der landengte van Suez, de hoofdoorzaak. De Britsch-Indische tarwe wordt meest in de Punjab, voorts in de North-Western en de Central Provinces geoogst, en de lijn Rajputana-Malwa, die de Punjab met het Bombaynet verbindt, verkreeg in de jaren na 1878 een zeer groote uitbreiding.²⁾ De ontzettende hongersnood, die in dat jaar de Britsch-Indische bevolking heeft geteisterd, was voor de regeering een les geweest om met de vermeerdering der verkeersmiddelen niet te dralen, en die vermeerdering is aan de Europeesche graanverbruikers ten goede gekomen. In de jaren 1 April 1874/75 tot 1879/80 had de Britsch-Indische tarweuitvoer afgewisseld tusschen 1.056.720 en 6.373.168 Engelsche centenaars.³⁾ In 1880/81 was nog slechts het cijfer van 7.444.375 bereikt. Toen kwam op eens een groote toeneming:

1) Bryce, in zijn American Commonwealth, Ch. 101, spreekt zelfs van ‘the great rebound of trade in 1879-83.’

2) Zie het Britsch-Indische ‘Statement’, 1882, I, bl. 280, en II, bl. 10.

3) Van 50.8 kilogram.

[p. 477]

1881/82	19.901.005	Eng.	Centenaars^1)
1882/83	14.193.763	Eng.	Centenaars
1883/84	21.000.412	Eng.	Centenaars

De daling der graanprijzen heeft dit accres gestuit; het gemiddelde van 1884/85-1888/89 was 18.066.335, dat van 1889/90-1893/94 17.114,203. Maar zelfs dit laatste cijfer - bijna 11½ millioen hectoliters! - is nog zeer belangrijk.

Men heeft deze tarweuitvoeren in verband gebracht met de daling van den zilverprijs en de daaruit voortvloeiende rijzing²⁾ in den wisselkoers van Britsch-Indië op Europa. Het is niet ondenkbaar, dat deze oorzaak heeft medegewerkt: rijzing van wisselkoersen prikkelt altijd den uitvoer eenigermate. Maar in dit geval was de vermeerdering van uitvoer te sterk, dan dat zij zich geheel uit deze oorzaak laat verklaren;³⁾ ook verdient het opmerking dat de uitvoer juist het meest geklommen is in jaren van vrij stabiele zilverprijzen. De bewering, volgens welke de daling van het zilver hier van overwegenden invloed zou zijn geweest, is gegrond op aprioristische beschouwingen; in de statistiek vindt zij geen steun. Mij komt het waarschijnlijk voor, dat evenals in Rusland en in Amerika, zoo ook in

1) Ruim 14 millioen hectoliters; dus weinig minder dan de helft van Rusland's tarwe uitvoer in 1883.

2) Daling naar de Engelsche terminologie.

3) Dit is ook het gevoelen van Prof. Marshall, naar wiens antwoorden aan de Royal Commission on gold and Silver ik andermaal verwijs. Hij zegt van het argument dergenen, die in den wisselkoers een ‘bounty’ op den uitvoer zien, het volgende: ‘It is of course true that India can export wheat or tea more profitably when exchange is 1s. 4d., than when it is 1s. 6d., if we suppose that the fall in exchange has not been accompanied by any change in prices; but then it is of the nature of the case that it will be so accompanied, and to suppose that it is not, is to assume unconsciously the conclusion against which I am arguing. It is a petetio principii. The argument is like this: If a man is in the cabin of a ship only ten feet high, and the ship sinks down twelve feet into a trough, his head will be broken against the roof of the cabin. This argument implicitly assumes that when the ship falls he will not fall. But really the law of gravitation acts on him and on the ship together.’ Apendix to final report, blz. 12. Men zie ook de antwoorden op vragen 9745-9806, waar de bedenkingen worden wederlegd, waartoe deze voorstelling aanleiding gaf. Voorts Karl Ellstätter, Indiens Silberwährung, Stuttgart 1894, volgens welken schrijver ‘nicht der geringste Zusammenhang zwischen der Weizenausfuhr ans Indien und den Schwankungen des Silberpreises zu bemerken ist.’ (blz. 42.)

[p. 478]

Britsch-Indië de spoorwegen en de verlaging der scheepsvrachten het meest tot den graanuitvoer hebben bijgedragen.¹⁾

De vermeerdering der productie na 1879 bepaalde zich niet tot granen; zij strekte zich tot tal van andere goederen uit. De wereldproductie van ruw ijzer, in 1879 14¼, werd 18, 19, ja in 1882 en 1883 ruim 21 millioen tonnen. Die van steenkolen klom niet zoo sterk, maar toch belangrijk: van 283 millioen tonnen in 1878 tot 393 in 1883. De vermeerdering der productie van suiker evenaarde die van het ijzer volkomen. In de campagne 1877-1878 werden 1657 millioen kilogrammen beetwortelsuiker verkregen; in die van 1883-84 2360, in 1884-85 2545 millioen. De rietsuikerproductie op Java steeg tusschen 1879 en 1883 van 195 tot 358 millioen kilogram. De Noord-Amerikaansche katoenoogst, in 1875-79 gemiddeld 4.943.131, was in 1880-84 gemiddeld 6.086.182 balen. De aanvoeren van wol naar Europa, in 1879 290 millioen kilogram, bereikte in 1882-84 dooréén het cijfer van 350 millioen. Waartoe meer cijfers genoemd? Zij liggen voor het grijpen in de bekende Uebersichten der Weltwirthschaft van Dr. Von Neumann-Spallart.

Maar zulk een aanzienlijke vermeerdering der voortbrenging maakte scheepsruimte noodig, en wij zien dan ook in 1878 den scheepsbouw, met name den bouw van stoombooten, een

1) TARWEUITVOEREN UIT BRITSCH-INDIE.

in Eng. Cwtr.			Zilverprijs (Gem.)		Gemiddelde prijs der tarwe te Londen, per quarted, in sh. en d.
1 April 1874/5	1.073655	Cwts.	1874	58.3	Pence.	55/8
75/6	2.510801	Cwts.	1875	56.7	Pence.	45/2
76/7	5.586604	Cwts.	1876	52.7	Pence.	46/2
77/8	6.373168	Cwts.	1877	54.8	Pence.	56/9
78/9	1.056720	Cwts.	1878	52.5	Pence.	46/5
79/80	2.201515	Cwts.	1879	51.2	Pence.	43/10
80/1	7.444375	Cwts.	1880	52.2	Pence.	44/4
81/2	19.901005	Cwts.	1881	51.6	Pence.	45/4
82/3	14.193763	Cwts.	1882	51.6	Pence.	45/1
83/4	21.001412	Cwts.	1883	50.5	Pence.	41/7
84/5	15.850881	Cwts.	1884	50.6	Pence.	35/8
85/6	21.068924	Cwts.	1885	48.6	Pence.	32/10
86/7	22.263624	Cwts.	1886	45.3	Pence.	31/1
87/8	13.538169	Cwts.	1887	44.6	Pence.	32/6
88/9	17.610081	Cwts.	1888	42.8	Pence.	30/8
89/90	13.799224	Cwts.	1889	42.6	Pence.	29/10
90/1	14.320496	Cwts.	1890	47.6	Pence.	31/11
91/2	30.306989	Cwts.	1891	45.0	Pence.	37/
92/3	14.993453	Cwts.	1892	40.7	Pence.	28/7
93/4	12.170855	Cwts.	1893	33.1	Pence.	26/4

[p. 479]

groote vlucht nemen. Ik ontleen aan de zoo even genoemde bron de volgende zeer sprekende cijfers betreffende de stoomschepen in de vaart en hunne tonnemaat:

1878	11009	met	4.252.013	tonnen.
1880	12324	met	4.857.553	tonnen.
1882	13604	met	5.722.326	tonnen.
1884	15550	met	7.200.000	tonnen.

Een groote levendigheid alzoo in de jaren na 1879! Maar gelijk het meermalen gaat in zulke tijden, men was op vele punten te ver gegaan. Al spoedig bleek dit op de effectenmarkt; getuige de Parijsche Beurs-crisis van Januari 1882 en de val der Union-Générale¹⁾. Maar het bleek ook elders. Door den overmatigen scheepsbouw daalden de vrachten aanmerkelijk. Voor graan van New-York naar Nederland werd in 1880 nog 15½ dollarcents per bushel betaald; in 1882 slechts 9¾, in 1885 zelfs 7¼. Voor suiker van Java naar hier bedong de Stoomvaartmaatschappij Nederland in 1881 ƒ 78, in 1884 ƒ 55 (in 1886 ƒ 35.) De stoombootvracht van thee van Bombay naar Londen was per ton 50 shillings in 1879, slechts 32 in 1884.²⁾

De scheepsbouw kon dus niet op denzelfden voet worden voortgezet, Aan de Clyde werd gebouwd in 1882 voor 395.270, in 1883 voor 418482 tonnen; in 1884 moest de aanbouw tot 207784, in 1885 tot 195033 tonnen dalen.³⁾ Dus tot minder dan de helft! Men begrijpt, hoeveel afdanking van werkvolk daardoor noodig werd, en hoe de stremming, die in den scheepsbouw ontstond, moest terugwerken op de vraag naar ijzer. Daarbij kwam, dat ook de spoorwegaanleg in de Vereenigde Staten zeer was overdreven; verschillende maatschappijen geraakten in moeilijkheid; men beleefde in den zomer van 1884 eene herhaling van hetgeen in 1873 op het gebied der Amerikaansche waarden was voorgevallen. Er ontstond dus niet alleen stremming in den scheeps-, maar ook in den spoorwegbouw, en de toestand der ijzer- en staalindustrie werd nog meer benadeeld. Engeland had in

1) Zie hierover het opstel van den heer G.M. Bossevain in De Economist, Jaargang 1882, Deel I, bl. 472 en verv.

2) Opgaven omtrent vrachten zijn te vinden in de Bijdragen van het Stat. Instituut, 1887, No. 2.

3) Third Report der Commissie On depression of trade, bl. 301.

[p. 480]

1882 1235785 tons aan Bessemer-stalen rails voortgebracht; in 1884 daalde dit cijfer tot 794968 tons. Zoo ging het in verscheidene vakken. Hoe het met de suiker is gegaan behoeft voor Nederlandsche lezers niet vermeld te worden: wie is de crisis van 1883-84 vergeten? Ook de daling der graanprijzen is te wel bekend, dan dat het noodig zou zijn daaraan te herinneren.

In één woord, er is weder ‘depressie’ ontstaan, en wel in zoodanige mate, dat in Engeland den 29 Augustus 1885 eene Commissie werd benoemd om de oorzaken daarvan te onderzoeken. Het zeer lijvige verslag dezer commissie is op het het eind van het volgende jaar voltooid; het bevat, naar men denken kan, een groote menigte belangrijke opmerkingen en wetenswaardige feiten. Maar wat vindt men daarin, dat ons nopen zou om aan schaarschte van goud te gelooven? De gebeurtenissen in het tijdperk, waarover de onderzoekingen der commissie zich hebben uitgestrekt, laten zich alle op de gewone wijze verklaren: gedruktheid werd gevolgd door levendigheid, die levendigheid ontaardde in overmatige uitbreiding van sommige takken van bedrijf, en daaruit onstond reactie. Was ditmaal de reactie bijzonder sterk, de depressie grooter dan ooit te voren? Vergelijking is in zulke gevallen moeilijk, en hoe omvangrijk de bijeengebrachte gegevens zijn, volledig zijn zij nooit, zelfs niet bij benadering. Wanneer een enquête wordt gehouden als die, welke zoo even is vermeld, spreken de klagers het luidst; de tevredenen houden zich stil, en wie weet hoe talrijk zij zijn! ‘Er is altijd iemand die van de lagere prijzen voordeel trekt,’ zegt Robert Giffen in zijne Essays in Finance.¹⁾ ‘Maar de hoofden der industrie, zij die de machine in beweging brengen, zijn alle armer, en zij gevoelen zich nog armer dan zij werkelijk zijn, omdat zij gewoon zijn meest naar nominale waarden te rekenen, niet naar de hoeveelheden der dingen zelven die zij bezitten. De moraal hiervan is, dat economen en staatslieden zich moeten wachten om mede te doen met het geroep dat van de marktplaats uitgaat. Kooplieden en kapitalisten zijn de geheele maatschappij niet. Op den duur is hun belang hetzelfde als dat van allen. Geene maatschappij kan geregeld vooruitgaan, terwijl in handelskringen depressie heerscht. Maar

1) Second Series, London 1886, bl. 6.

[p. 481]

het onmiddelijk belang van sommige klassen verschilt dikwerf van dat der maatschappij in haar geheel, en daarom is het niet bevreemdend, zoo de somberheid op de markt, in tijden van depressie, tegenover den werkelijken toestand wel eens wat overdreven schijnt. Overdrijving is ook een factor, waarmede wij hier te rekenen hebben; maar afgezien daarvan kan het zeer wel gebeuren dat de klassen, die het luidst over depressie klagen, gedrukt gaan onder oorzaken, die aan de maatschappij in haar geheel weinig kwaad, misschien zelfs voor het oogenblik goed doen.’

Deze voorstelling schijnt mij te optimistisch. Giffen heeft voorbijgezien dat in 1885, toen hij dit schreef, niet alleen door kooplieden en kapitalisten maar ook door arbeiders werd geklaagd. Doch laat het zoo zijn, gelijk door sommigen beweerd, door anderen weersproken is, dat de werkloosheid bijzonder groot was in die dagen, dan is daarmede nog niets bewezen ten aanzien van het goud. De sterke teruggang in den scheepsbouw, de vermindering van vraag naar ijzer, naar steenkolen, de groote verliezen der pachters, der grondeigenaars, der houders van Amerikaansche spoorwegobligatiën, der kooplieden in suiker en andere goederen, waarvan de prijzen waren gedaald, dit alles moest noodwendig in vele kringen werkloosheid veroorzaken. En uit de hierboven medegedeelde cijfers blijkt duidelijk, naar ik meen, dat niets van dit alles uit schaarchste van goud was ontstaan.

Een lichtzijde der depressies in onze dagen is, dat zij spoedig algemeen bekend worden; dit verhaast de genezing. Prof. Marshall zegt in een zijner antwoorden aan de Royal Commission on gold and silver, een commissie, welke een jaar later dan die On depression of trade and industry is ingesteld: ‘Wanneer een fabriek met 5000 arbeiders halve dagen gaat werken of hare deuren sluit, wordt dit over het geheele land getelegrafeerd; doch wanneer 5000 menschen, alle werkzaam in hunne eigene woningen, wat minder regelmatig werk hebben dan vroeger, trekt dit buiten hunne naaste omgeving niemands aandacht.’¹⁾ Giffen moge gelijk hebben, als hij overdrijving een factor noemt, waarmede wij bij de beoordeeling van verslagen over depressie te rekenenen hebben, die overdrijving

1) Appendix to Final Report, bl. 20.

[p. 482]

werkt niet ongunstig. Zij is een waarschuwing aan iedereen om de productie voorshands in zekere richtingen niet te veel uittebreiden.

In dit geval is het proces der genezing nog al spoedig begonnen; reeds vóór de commissie haar eindverslag had ingediend. Het weekblad The Statist schrijft in den aanhef zijner Financial and commercial history of 1886: ‘Het keerpunt schijnt bereikt te zijn in het begin van den zomer; sedert dien tijd werd met iedere maand de stemming gunstiger, nu in het eene vak dan in het andere.’ De groote trade unions zenden maandelijks aan den Board of Trade een statistiek der werkloozen in hunne vakken. Die cijfers wijzen in de jaren 1887, 1888 en 1889 een nagenoeg gestadige daling aan; van 10 ongeveer op 1½ percent.¹⁾ Het heeft echter in de laatste acht jaren aan stoornissen niet ontbroken, en evenmin aan die ‘unsound speculations,’ waarvan Prof. Nicholson, toen hij in 1888 zijn Treatise on money uitgaf, beweerde nog niets te hebben waargenomen; hoewel reeds in het vorige jaar een groote zwendel in koper was begonnen die den prijs van £ 38⅜ op £ 107 per ton zou brengen, en de Argentijnsche beweging, die in de Baring crisis zou eindigen, destijds in vollen gang was. Later volgde eene niet minder groote overprikkeling in Australië, waar in 1893 veertien circulatiebanken met een obligo van £ 2.517.000 aan biljetten en ongeveer £ 83.000.000 aan deposito's hare betalingen hebben gestaakt.²⁾

Maar de voornaamste oorzaken van stoornis in de laatste acht jaren zijn deze twee geweest: de onvergefelijke muntpolitiek in de Vereenigde Staten en de verdere uitbreiding van het beschermend stelsel.

Onvergefelijk noem ik de muntpolitiek der Vereenigde Staten, omdat zij alle vastheid miste. Men wilde in Amerika het zilver niet tot standaard verheffen, doch de aanmunting van dit metaal evenmin staken; men heeft er met het zilver een soort van flirtation gedreven, die moest eindigen met ontstemming van beide partijen. De Sherman-Act, op 13 Augustus 1890 onder het gejuich der handelswereld tot stand gekomen, werd ten slotte onder nog grooter gejuich op 30 October 1893 ingetrokken. Maar hoeveel kwaad had zij gesticht, hoeveel onrust gewekt op de geld- en fondsenmarkt!

1) Zie Report on agencies and methods for dealing with the unemployed, London 1893, bl. 180.

2) Zie The statist van 21 Mei 1893, bl. 544.

[p. 483]

Ik noemde in de tweede plaats de verdere uitbreiding van het beschermend stelsel. Wanneer wij zien, dat Frankrijk in 1891 voor 4767, in 1893 slechts voor 3936 millioen francs aan goederen heeft ingevoerd, dan begrijpen wij wat daarvan de oorzaak was, maar wij begrijpen ook de gevolgen. Men denke aan de Mc. Kinley Act, die nog altijd niet is ingetrokken. En de tariefsverhoogingen na 1883 hadden in één opzicht een nieuw karakter. Vóór dat jaar zijn nagenoeg uitsluitend de voortbrengselen van nijverheid belast; later, gelijk bekend is, zijn ook die van landbouw en veeteelt getroffen, en het zou mij niet verwonderen, indien dit had bijgedragen tot de verdere daling der graanprijzen. Onder gewone omstandigheden leidt daling van prijzen op de wereldmarkt tot vermeerdering van vraag; maar wanneer in vele groote landen hooge rechten worden geheven, zoodat de daling der prijzen zich niet ten volle in die landen laat gelden, wordt de vraag in haren wasdom belemmerd. Blijkens eene opgave van den Engelschen Board of trade in het Juni-nommer van De Economist¹⁾ overgenomen, wordt thans betaald per hectoliter

	Tarwe	Rogge
in Duitschland	ƒ 1.56	ƒ 1.56
in Frankrijk	ƒ 2.52	ƒ 1.08
in Italië	ƒ 2.52	ƒ 1.-
in Spanje	ƒ 2.87	ƒ 1.58

En dat terwijl de tarwe ƒ 4 à ƒ 5 genoteerd staat!

De Amerikaansche graantoevoeren zijn in de laatste tien jaren niet meer zoo sterk toegenomen als in het onmiddellijk voorafgegane tijdperk. De tarweoogst der Vereenigde Staten, van 1881-84 gemiddeld 181 millioen hectoliters, daalde in de vijf daarop volgende jaren en bereikte slechts door den ongemeen grooten oogst van 1891 het middencijfer van 187 millioen hectoliter in 1891-93. Doch er kwam veel graan uit andere streken, bijvoorbeeld uit Argentinie, welks tarweuitvoeren, in 1884-86 gemiddeld slechts 600.000 hectoliters per jaar, in 1887-90 tot 2.200.000, in 1891-1892 tot 5.700.000 in 1893 zelfs tot 13,600.000 hectoliters stegen. Ruslands uitvoeren bedroegen in millioenen hectoliters per jaar:

	Tarwe	Rogge
1881-85	25.9	14.1

1) Jaargang 1894 bl. 458.

[p. 484]

1886-89	31.9	19.2
1890-93	32.0	11.6

De lage prijzen laten zich dus onafhankelijk van de graanrechten wel verklaren. Maar die rechten hebben toch allicht tot de daling bijgedragen, door hunne nadeelige werking op de toeneming van verbruik.

Ik meen hiermede mijne beschouwing over het eerste argument voor goudschaarschte te kunnen staken¹⁾ Mochten zij niet overtuigend worden geacht. zoo raadplege men een boek, dat in 1890 is verschenen en veel te weinig aandacht heeft getrokken: Recent economie changes, van David A. Wells. Na de prijsverminderingen van een zeer groot getal artikelen oplettend te hebben nagegaan, komt deze kundige Amerikaansche schrijver tot het besluit, dat zij alle uit vooruitgang in productie, daling van vrachten en dergelijke oorzaken te verklaren zijn. Waren er andere in het spel, dan moet hare werking ‘zeer gering, indien niet geheel onwaarneembaar zijn geweest.’ (bl. 205.)

Ik herinner mij niet ergens eene wederlegging te hebben aangetroffen van dit even duidelijk als zaakrijk vertoog. Men bepaalt zich tegenover redeneeringen als deze gewoonlijk tot de algemeene opmerking, dat de genoemde oorzaken in de jaren 1850-1870 evenzeer gewerkt hebben, en toch in die jaren geen daling van prijzen is gevolgd. Daarbij wordt echter vergeten, dat de opening van het Suez-kanaal eerst plaats vond op het eind van 1869; dat de uitbreiding der spoorwegen buiten Europa eerst in het latere tijdperk zeer belangrijk is

1) Ten overvloede zij nog verwezen naar een interessante statistiek, die W.E. Bear in The Economic Journal van 1893, bl. 400, geeft betreffende de aanvoeren van landbouw- en veeteeltproducten in Engeland in 1882 en 1892. Daaruit blijkt o.a. dat de aanvoeren van tarwe, gerst en haver weinig verandering hebben ondergaan, dat echter is toegenomen de aanvoer van

Meel	van	13,057,403	op	22,106,009	Cwts.
Mais	van	18,275,731	op	35,385,224	Cwts.
Vleesch	van	4,649,270	op	10,500,109	Cwts.
Boter en margarine	van	2,167,717	op	3,487,549	Cwts.
Wol	van	263,441,171	op	737,594,163	ponden
Eieren	van	811 millioen	op	1336 milloen	stuks.

De aanvoer van vee steeg van 343,699 op 502,237 stuks; maar de aanvoer van schapen wordt als volgt opgegeven: 1882 1129,391, 1892 slechts 79,048.

[p. 485]

geworden¹⁾, dat het vrijhandelstelsel vóór 1870 veld gewonnen, in onzen tijd terrein verloren heeft, dat de Krimoorlog en de Noord-Amerikaansche burgeroorlog op de prijzen van vele zaken een zeer sterken invloed hebben uitgeoefend, kortom dat een vergelijking tusschen de tijdperken 1850-70 en 1871-93 niet op zulk een ruwe wijze mag geschieden. En gesteld eens, het kon bewezen worden, (vele der grootste economen van dien tijd, Cairnes, Jevons, Michel Chevalier, hebben het geloofd) dat in de jaren 1850-70 de goudproductie overmatig is geweest? Dan zou de omstandigheid, dat de loop der prijzen later anders werd, geen bewijs zijn van goudschaarschte, maar alleen voor deze stelling dat in de jaren 1850-70, althans in die artikelen, op welker prijzen de Krimoorlog en de Amerikaansche burgeroorlog geen invloed hadden, door den gewonen loop der dingen een daling zou zijn ingetreden, ware zij niet door overmaat van goudproductie tegengegaan.

1) In exploitatie waren in

	1850	1870	1889
Amerika	14360	93775	317925	km.
Azië	14360	7784	31024	km.
Afrika	14360	1782	8635	km.
Australie	14360	1569	17922	km.
	_____	_____	_____
	14360	104910	375506	km.
Vermeerdering van	1850-1870		90550	Km.
Vermeerdering van	1870-1889		270596	Km.

III.

Gaan wij thans over tot de behandeling van het tweede argument, waarin gewezen wordt op de levendige vraag naar goud, die zich in de jongstverloopen twintig jaren heeft vertoond. Een van beiden, zoo spreekt men: òf de wetten van vraag en aanbod, die de waarde van alle dingen beheerschen, zijn op het geld niet van toepassing, en wie durft dat nog beweren? Of zij zijn daarop wel van toepassing, en hoe ware het dan mogelijk, dat het goud niet in waarde zou zijn gestegen! Duitschland muntte van 1871-75 voor 1275 millioen mark aan en in de 17 volgende jaren nog voor 1349 millioen. De Bank van Frankrijk, om een eind te maken aan den cours forcé, deed haren goudvoorraad tusschen 31 December 1871 en 1876 met 947 millioen francs aangroeien.

[p. 486]

De Vereenigde Staten verklaarden met ingang van 1 Januari 1879 hun muntpapier inwisselbaar en behielden niet slechts, om de inwisselbaarheid te verzekeren, zes jaren achtereen al het goud dat zij voortbrachten, maar voerden van 1878-83 (per saldo) nog voor 187 millioen dollars in. Zij hadden in de jaren 1871-76 (1877 was een overgangsjaar) ruim 227 millioen dollars (per saldo) uitgevoerd¹⁾; naar dezen maatstaf geoordeeld, kwam dus de wereld buiten Amerika in 1878-83 ruim 414 millioen dollars, meer dan een milliard in Nederlandsch geld, te kort! Men denke nu verder aan de kleinere staten, die tot den gouden standaard overgingen; aan Italië, dat in 1881 eene leening sloot van 644 millioen francs, van welke som het 398 millioen in goud heeft ontvangen;²⁾ aan Oostenrijk-Hongarije, dat in verband met zijne nieuwe muntregeling tusschen 1 Januari 1892 en 1 Juli 1893 ruim 130,000 kilo's goud (ƒ 215 millioen) meer heeft in- dan uitgevoerd; aan Rusland eindelijk, dat in de laatste jaren een grooten voorraad van goud heeft verzameld: in de Rijksbank alleen - en Rusland heeft nog andere goudvoorraden - lag op 16 Mei 1894 voor ƒ 400,000,000 meer dan op 1 Januari 1886. Dit alles zou zonder invloed op de waarde van het goud zijn gebleven? En dat, terwijl het handelsverkeer zich sterk heeft uitgebreid, de jaarlijksche productie van goud, die in 1851-70 gemiddeld ƒ 323 millioen bedroeg, in 1871-75 ƒ 287, in 1876-80 tot ƒ 284, in 1883 tot ƒ 247 millioen is geslonken en het industrieel verbruik geraamd wordt jaarlijks bijna ƒ 150,000,000 noodig te hebben? Onmogelijk!

Deze redeneering schijnt zeer klemmend; het verwondert mij geen oogenblik, dat zij overtuigend blijkt voor dezulken, die - zooals Prof. Nicholson nog onlangs deed in de vergadering der International bimetallic conference te Londen³⁾ - ter beoordeeling van den loop der prijzen het jaar 1873 tot uitgangspunt of de zeer onvolledige statistiek van Sauerbeck tot maatstaf nemen. Zij constateeren een schier onafgebroken daling der prijzen in de laatste twintig jaren en een sterke vermeerdering der vraag naar goud; niets is natuurlijker dan dat zij

1) Soetbeer, Materialiën, bl. 55.

2) Tabellen zur Wührungs-Statistik, verfasst im k.k. Finanzministerium. Wien 1893, bl. 41.

3) Report of the proceedings, bl. 28.

[p. 487]

het tweede beschouwen als gevolg van het eerste. Twijfel wordt eerst geboren, als men heeft leeren inzien, dat het niet geoorloofd is de prijzen van 1873 tot uitgangspunt te kiezen, omdat zij zwendelprijzen waren; en dat een statistiek betrekking hebbende op slechts 45 artikelen - eigenlijk slechts 39, want 6 komen tweemaal voor - geen betrouwbaren maatstaf geeft. Dan gaat men de redeneering aan kritiek onderwerpen en vindt voor kritiek bij toeneming stof. Ik wil achtereenvolgens op eenige zaken wijzen, die men niet mag veronachtzamen, wanneer men zich rekenschap wil geven van de beteekenis der goudbeweging in de laatste twintig jaren, waarvan echter in betoogen als het hierboven vermelde steeds gezwegen wordt.

Groote nadruk wordt gelegd op de aanmuntingen in Duitschland sedert 1871; doch waarom spreekt men nooit van de veel sterker aanmuntingen in Frankrijk gedurende het voorafgaande twintigjarig tijdvak, dat toch waarlijk niet een tijdvak van goudschaarschte kan heeten?

Zij bedroegen in francs:

1852-56	1822,230,305
1857-61	2290,617,475
1862-66	1227,273,155
1867-71	878,407,065
	_____
Te zamen	6218,528,000

Het is waar, dat Frankrijk in die jaren zeer veel zilver heeft uitgevoerd en die zilveruitvoer, dank zij den dubbelen standaard, dezelfde werking had, als ware hij een gouduitvoer geweest. Maar de geldinvoer was grooter dan de uitvoer: het excedent bedroeg, voor zoover men de officieele statistieken vertrouwen mag, van 1851-1870 niet minder dan 4197 millioen francs.¹⁾ Ook Britsch-Indië heeft in die jaren (naast 1582,700,000 ropijen in zilver) bijzonder veel goud getrokken.

1851-70	814,100,000	ropijen.
tegen 1871-90	536,400,000	ropijen.
	_____
in 1851-70 meer:	277,700,000	ropijen.

Het gaat dus niet aan het tweede dezer tijdperken voor te stellen als een tijdperk van ongemeene goudbehoefte. Verge-

1) A. de Foville, La France économique, Année 1887, bl. 228.

[p. 488]

leken met zijn voorganger, is het verschil zoo bijzonder groot niet.

Letten wij verder op twee bijzonderheden. Een der voornaamste feiten, waarop men wijst, is de sterke goudvraag van Noord-Amerika in de jaren 1878-83, ten bedrage van 187 millioen dollars. Voor een goud-toevoer van 227 millioen dollars in de plaats tredende, veroorzaakte zij buiten Noord-Amerika een te kort van ruim een milliard in Nederlandsch geld. Welnu, juist in die jaren was er geen doorgaande daling van prijzen. De 114 artikelen van Dr. Soetbeer stonden

op	128.33	in	1876
	127.70	in	1877
	120.60	in	1878
	117.10	in	1879
	121.89	in	1880
	121.07	in	1881
	122.14	in	1882
	122.24	in	1883

Men zal zeggen, dat tusschen 1877 en 1879 wel degelijk een daling plaats greep, zelfs een belangrijke. Maar juist dit is het opmerkelijkst, want in die jaren had de goudvraag van Amerika nog weinig te beduiden; eerst in 1880 en 1881 is zij aanzienlijk geworden, en toen daalden de prijzen niet, maar stegen zij eenigermate.¹⁾ Men zal moeten toegeven, dat deze bijzonderheid te denken geeft.

En niet minder geeft het de tweede, die zich bij de vorige aansluit. De goudvraag van Noord-Amerika is eindelijk bevredigd; in 1884 levert dit land weder goud voor uitvoer (18,250,640 dollars) en hoewel het ongeveer ditzelfde bedrag in het volgend jaar terugneemt, van nu aan wordt excedentuitvoer de regel. De Vereenigde Staten hebben in de jaren 1885/6 tot 1889/90 nagenoeg 3½, in de jaren 1890/1 tot 1892/3 ruim 52 millioen dollars aan goud per jaar meer uit- dan ingevoerd, een totaal in die acht jaren van ƒ 433 millioen Nederlandsch Courant. Tevens neemt, vooral buiten Noord-Amerika, de goudproductie belangrijk toe. In 1883 was zij gedaald tot 151130 kilo's

1) 1878 4,125,760; 1879 1,037,334; 1880 77,119,371; 1881 97,466,127; 1882 1,789,174; 1883 6,133,261 dollars.

[p. 489]

ter waarde van ƒ 247 millioen; in 1893 klimt zij tot 226760 kilo's,¹ ter waarde van ƒ 375 millioen; 50 percent meer dan in 1883 en 13 pct. meer dan het middencijfer van 1851-60, toen de goudproductie haar hoogste punt had bereikt.

Maar juist met die periode van klimmende goudtoevoeren begint de daling van het algemeene peil der prijzen, en dat peil herstelt zich tot dusverre niet!

Wat valt hieruit af te leiden? Dat goudtoevoeren en prijzen niets met elkander te maken hebben? Zeer stellig niet; ik wilde slechs aantoonen dat andere factoren aan het werk zijn geweest, welker invloed veel meer beteekenis heeft gehad; en welke die factoren waren, is in een vroeger deel van dit opstel gezegd. De goudproductie neemt af en Noord-Amerika, dat goud pleegt te leveren, vraagt goud: de prijzen blijven stabiel. De goudproductie neemt toe en Noord-Amerika levert weder belangrijke hoeveelheden goud: de prijzen dalen en herstellen zich niet. Is meer noodig om te doen uitkomen, dat de invloed der goudbewegingen zoo groot niet is geweest als men gewoonlijk in bimetallistische kringen denkt, dat in elke geval hare werking door die van anderen oorzaken sterk is overtroffen? Het gezegde van Wells in zijne Recent economic changes, hierboven aangehaald, schijnt mij opnieuw bevestigd te zijn.

Tevens blijkt nu, hoe eigenlijk de vragen luiden, waarop wij een antwoord hebben te zoeken. Zij luiden aldus: van waar dat, in weerwil der levendige goudbehoefte in de jaren 1873-83, geen grooter daling van prijzen in die jaren heeft plaats gevonden, dan die zich uit reactie na de voorafgaande opdrijving laat verklaren? En van waar, dat de prijzen zich niet hersteld hebben van de later ingetreden daling, hoewel de goudbehoefte toen veel geringer was geworden en het aanbod van dit muntmetaal tot een vroeger ongekende hoogte gestegen is?

Ik wensch over dit een en ander nog een woord te zeggen. Ten eerste zij herinnerd aan de uitgebreidheid van den voorraad, waarop de goudbewegingen betrekking hadden. Die voorraad is ruimer dan men gewoonlijk denkt.

Bij de beoordeeling van den invloed, dien de uit- of invoer van een bepaalde hoeveelheid goud in een land of groep van landen moet uitoefenen op de waarde van het goudgeld aldaar,

1 A. Raffalovich, Le marché financier en 1893-94, bl. 323. The Statist van 19 Mei 1894 geeft een nog iets hooger cijfer: 229,339 kilogram.

[p. 490]

wordt dikwijls een fout begaan. Men vergelijkt die uit- of ingevoerde hoeveelheid met de tot dusver in dat land of die landen aanwezige hoeveelheid goud en vergeet de zilveren teekenmunt daarbij te tellen. In landen met den zoogenaamden hinkenden standaard - en daartoe behooren, behalve Nederland en zijne koloniën, de staten der Latijnsche Unie, Duitschland, Oostenrijk-Hongarije, de Vereenigde Staten van Noord-Amerika - bekleedt die teekenmunt een groote plaats. A. de Foville rekent, dat in Frankrijk drie achtsten der aanwezige muntstukken daaruit bestaat (2 ½ milliard op 6 ¾ milliard francs)¹⁾ en aan de bekende monographie van den heer G.M. Boissevain over de munt-quaestie²⁾ ontleen ik de volgende schatting van de hoeveelheid gemunt geld in Europa, de Vereenigde Staten en Australië:

goud:	17400	millioen	francs
zilver:	10500	millioen	francs
	_____
te zamen:	27900	millioen	francs

De zilveren teekenmunt zou naar die berekening 37 percent van het geheel zijn. Het maakt dus een groot verschil of men haar veronachtzaamt of niet, want in het eerste geval schijnt de beteekenis van den gouduitvoer veel grooter dan in het tweede. Laat er bijvoorbeeld voor fr. 500 millioen uit Frankrijk gaan: zijn de ramingen van A. de Foville juist, zoo is dit een achtste van den goudvoorraad, maar slechts een dertiende van den geldvoorraad; en daar men den geldvoorraad (hieronder begrepen het ongemunt edel metaal bij de Banken) tot maatstaf moet nemen en niet den goudvoorraad, worden de gevolgen van dien uitvoer verre overschat, wanneer men anders doet.

Een voorbeeld moge de strekking dezer opmerking nader toelichten. Volgens het jongste Bankverslag was op 31 December 1893 in Nederland aanwezig:

aan	zilvergeld (incl. pasmunt)		ƒ 142,483,000
aan	goudgeld	ƒ 47,581,000
aan	gouden muntmateriaal bij de Bank	ƒ 21,043,000
		_____	ƒ 68,624,000
			_____
		te zamen	ƒ 211,107,000

1) Bulletin de l'Institut international de statistique, Tome VI, bl. 257.

2) Le problème monétaire et sa solution, Paris 1891, bl. 78.

[p. 491]

Indien voor ƒ 50 millioen goud aan dien voorraad onttrokken werd en de ontstane leemte niet door toevoer kon worden aangevuld, zouden wij, om de beteekenis daarvan voor den stand der prijzen te beoordeelen, niet aldus moeten cijferen: er was vroeger voor ƒ 68 millioen aan goud, ƒ 18 zijn hiervan overgebleven, er zal dus een geldappreciatie ontstaan in de verhouding van 18 : 68. De rekening zou aldus moeten gemaakt worden: vroeger was er voor ƒ 211 millioen aan munt en muntmateriaal; die ƒ 211 millioen daalden tot ƒ 161 millioen; er zal dus, voor zoover de Bankvoorraad geen duurzame vermindering gedoogt, een appreciatie van goud in Nederland ontstaan in de verhouding van 161 : 211. Ik kan in deze quaestie niet dieper doordringen zonder al te uitvoerig te worden. Men zou de vraag kunnen stellen of het uitgevoerd bedrag niet vergeleken moet worden met alles zonder onderscheid wat dienst doet als geld, bankbilletten daaronder begrepen. Een vrij ingewikkeld bet oog zou noodig zijn om aan te toonen, dat de zuiverste rekening wordt gemaakt, indien men cijfert gelijk zooeven is geschied.¹⁾ Maar cijfert men aldus, dan laat het zich verklaren, dat een op zich zelf belangrijke goudbeweging luttel invloed heeft. Hoe grooter een vijver, des te minder rijst of daalt zijn peil door toe- of afvoer van een zekere hoeveelheid water. Mijne opmerking kwam hierop neder: men stelle zich den vijver, waarvan hier sprake is, niet te klein voor.

Men vergete evenmin, dat hij steeds in ruime mate wordt aangevuld, en dat is het tweede punt, waarop ik wenschte te wijzen. In 1881-85, toen de goudproductie tot 155000 kilo's was gedaald, bedroeg zij toch nog altijd 100000 kilo's of (ƒ 165 millioen) meer dan gemiddeld in 1841-50 werd verkregen en ruim het zevenvoud der gemiddelde productie van 1831-40.²⁾ Dat zijn geen geringe cijfers; en waaruit

1) Voor Nederland, intusschen, zou men ook de omloopende muntbilletten (ten hoogste ƒ 15 millioen) kunnen medetellen.

2)

1831-40	20,289	kilogr.	p. jaar
1841-50	54,759	kilogr.	p. jaar
1851-60	200,569	kilogr.	p. jaar
1861-70	190,042	kilogr.	p. jaar
1871-80	173,159	kilogr.	p. jaar
1881-85	154,959	kilogr.	p. jaar
1886-90	166,791	kilogr.	p. jaar
1891	189,817	kilogr.	p. jaar
1892	209,941	kilogr.
1893	226,760	kilogr.

De drie laatste cijfers zijn ontleend aan een berekening van de Commercial and financial chronicle van New-York, overgenomen door Raffalovich, Le marché financier en 1893-1894, bl. 323. De andere zijn van Soetbeer en ten deele ontleend aan zijne Materialien, ten deele aan zijn Litteraturnachweis über Geld und Münzwesen, Berlin 1892. De aan Soetbeer ontleende cijfers verschillen niet noemenswaardig van die der Chronicle.

[p. 492]

blijkt, dat zij onvoldoende waren? Men raamt de hoeveelheid, die jaarlijks voor industrieele doeleinden wordt vereischt, op 90000 kilogram. Laat die raming juist zijn; dan bleef zelfs in 1881-85 nog een jaarlijksche hoeveelheid van 65000 kilogram, ter waarde van ƒ 107 millioen, beschikbaar; 20 percent meer dan de geheele productie per jaar in 1841-50 bedroeg!

Nemen wij de proef op de som. Indien de productie tien jaar geleden nog juist toereikend was, moest zij later, toen zij belangrijk steeg, overvloedig zijn geworden. Wij moeten dan opeenhooping van goud in de banken zien. En dat zien wij ook werkelijk. Het weekblad L'Economiste Européen geeft geregeld overzichten van de bankvoorraden in Europa. Daaruit blijkt, dat die voorraden bedroegen in millioenen francs:

	Goud	Zilver
31 Dec. 1888	4436	2496
31 Dec. 1893	6084	2459
5 Juli 1894	6549	2666

Eene vermeerdering, wat het goud betreft, van twee milliarden francs in vijf en een half jaar.¹⁾

Een andere proef. Wij hebben gezien hoeveel goud de Vereenigde Staten van Noord-Amerika in de jaren 1878-83 hebben geabsorbeerd. Raadplegen wij thans de voornaamste bankstaten om zoo mogelijk eenige werking daarvan te bespeuren. (Men vindt de cijfers in Soetbeer's Materialiën.)

Goudvoorraden einde December:

		1877		1883
Bank van Engeland	£	24,386,794	£	21,566,273
Schotsche en Iersche Banken	£	7,956,252	£	8,084,557
Fransche Bank	fr.	1177,100,000	fr.	950,553,401
Belgische Bank	fr.	61,200,000	fr.	71,885,000
Nederlandsche Bank	ƒ	50,509,237	ƒ	23,506,960
Oost. Hong. Bank	fl.	67,376,205	fl.	77,682,053

1) Zie de nommers van 6 Januari en 21 Juli 11.

[p. 493]

Gez. Duitsche Banken.^1)	M.	452,173,000	M.	558,577,000
Russische Bank	R.	122,772,157	R.	170,344,247
Zweedsche Rijksbank	Kr.	8,754,498	Kr.	12,102,795
Bank van Noorwegen	Kr.	21,422,153	Kr.	34,871,372^2)

De eenige vermindering van eenig aanbelang neemt men waar bij de Fransche Bank: 227,000.000 francs. Doch zij vindt hare verklaring in het feit, dat in die jaren Italie zijn goudvoorraad belangrijk heeft versterkt. De Italiaansche banken

hadden op	31 Dec. 1877	fr.	76,805,285
op	31 Dec. 1883	fr.	220,248,999

aan goud. Van eene blijvende werking der Amerikaansche vraag is dus bijna geen spoor te ontdekken. Mag men hieruit niet afleiden, dat die vraag ten slotte kon bevredigd worden door middel van het goud dat buiten Amerika werd voortgebracht? Aan tijdelijke werkingen heeft het natuurlijk niet ontbroken. De Engelsche Bank moest haar disconto tot twee malen toe, den 14 October 1878 en den 30 Januari 1882, op 6 percent brengen. Maar geen dier beide verhoogingen was van langen duur: den 12 Maart 1879 vindt men het disconto weder op 2½, den 23 Maart 1882 op 3 percent; en hoewel daarop weder nieuwe verhoogingen volgden (14 September 1882 op 5 percent), weinig maanden later, den 1 Maart 1883, wordt het disconto andermaal op 3 percent gesteld. Er is destijds over de Amerikaansche goudvraag veel gesproken; doch wanneer men den loop der zaken kalm overziet, zal men moeten toegeven, dat de invloed daarvan op de geldmarkt nog al zeer is meêgevallen.

1) Goud en zilver.

2) In de Bijlagen van het First Report der Gold and Silver Commission bl. 313 worden de totalen gegeven, echter met inbegrip der Australische Banken en van Amerika (Treasury en Banks.) Deze aftrekkende vindt men in millioenen

guldens:	1877	1416
guldens:	1883	1644.

IV.

De hoofdargumenten, waarop de leer der goudschaarschte is gegrond, zijn nu achtereenvolgens onderzocht, en de uitkomst van dat onderzoek is niet gunstig voor de waarde dezer argumenten. Ik kan niet instemmen met de voorstelling, die men ons geeft van het algemeen beloop der prijzen en van de oor-

[p. 494]

zaken waardoor dit beloop is teweeg gebracht. Naar de volledigste opgaven, waarover wij beschikken, is, behoudens het abnormale tijdvak 1871-75, het prijsniveau eerst na 1883 gedaald, en die daling is uit oorzaken, die niet met het geld, maar met de goederen verband houden, volkomen te verklaren. Wel zijn in de laatste twintig jaren belangrijke goudbehoeften ontstaan, maar ook in de voorafgaande periode ontstonden die, en even als toen werd daarin door nieuwen toevoer voorzien. De goudproductie is tot 1883 verminderd, dat valt niet tegen te spreken; maar later is zij toegenomen, en wel in zoodanige mate, dat zij nu meer bedraagt dan ooit te voren. En nog altijd is zij klimmende; het laat zich voorzien, dat zij weldra het cijfer van ƒ 400 millioen zal bereiken, ruim een vijfde meer dan gemiddeld in 1851-60 verkregen werd. De rijkdom der Zuid-Afrikaansche mijnen overtreft alle verwachtingen; men neemt aan, dat zij in 1894 £ 4.000.000 zullen opleveren en dat een reeks van jaren kan verloopen, eer zij zijn uitgeput. Ook in West-Australie ontwikkelt de goudproductie zich krachtig; in 1890 werd voor £ 86.000 uitgevoerd, in 1893 voor £ 421.000 en men verwacht nog veel hooger cijfers in de naaste toekomst¹⁾. Hoedanig ook de verhouding tusschen vraag en aanbod tien of twaalf jaren geleden zij geweest, thans heeft stellig het aanbod de overhand.

Men zal ten slotte willen vernemen, wat de practische strekking is van dit betoog; is het bestrijding van het bimetallisme? Hierop diene tot antwoord, dat dit opstel niet met een practisch doel geschreven is. Er hebben veranderingen plaats gehad in den stand der prijzen, sterke goudbewegingen. Nieuwe theoriën werden voorgedragen (of waren het oude, in een modern kleed?) tot verklaring of toelichting dezer veranderingen, tot aanwijzing harer uitkomsten. Het scheen mij nuttig van dat alles melding te maken; zoo mogelijk tot een zelfstandig oordeel èn over de feiten, èn over de theoriën, die daaraan worden vastgeknoopt, in staat te stellen.

Maar de schaarschte van goud is van lieverlede zoo zeer het hoofdargument der bimetallisten geworden, dat niemand haar meer kan loochenen of zelfs in twijfel trekken, zonder voor een anti-bimetallist te worden aangezien. Men heeft te verstaan

1) Zie The Times, Weekly edition, van 27 Juli 1894, bl. 588.

[p. 495]

gegeven, dat ik ‘in mijn hart’ dit reeds ben; ja een vroolijk kroniekschrijver in een bij uitnemendheid oprecht orgaan noemde mij onder dezulken, die zich half schamen in hunne jeugd een weinig ‘gebimetalliekt’ te hebben. Dankbaar voor het belang, dat in mijne overtuigingen wordt gesteld, wensch ik mede te deelen dat in deze laatste niets is veranderd. De theoretische bezwaren tegen het bimetallisme, reeds voor vijf en twintig jaren door een onzer beste economen wederlegd, schijnen mij, sedert ik van die wederlegging kennis nam, bij toeneming onjuist. Men kan aan schaarschte van goud gelooven en toch een vurig bestrijder van het bimetallisme zijn, getuige Robert Giffen, getuige The Statist. Maar ook het omgekeerde is mogelijk. Ik versta onder een bimetallist iemand, die zijne goedkeuring zou hechten aan het tot stand komen eener bimetallieke munt-unie tusschen alle beschaafde landen, bijaldien het mogelijk bleek een bruikbaren grondslag voor zulk een unie te vinden. In dezen zin - en ik weet niet, dat de uitdrukking ooit anders begrepen is - ben ik altijd een bimetallist geweest en ben ik het nog.

Maar in het vinden van den bruikbaren grondslag ligt de moeilijkheid. Nu het zilver op de helft van zijn vroegeren prijs is gedaald, kan de oude grondslag van 15.5 niet meer dienen, want door een bimetallieke unie te sluiten op dien voet zou men in geheel Azië, met uitzondering alleen van Nederlandsch-Indië, een appreciatie van geld te weeg brengen van ruim 100 percent.¹⁾ Een bimetallist die zijn stelsel bepleit om geklappreciatie te keeren, is de laatste die zoo iets mag aanbevelen.

De werkelijke verhouding is nu 1 : 32, maar zoo hoog zou men in geen geval behoeven te gaan. Gesteld echter men nam 1 : 25, dan zouden alle staten met zilveren teekenmunt, die eene lagere verhouding hebben, òf hun goudgeld moeten verzwakken, òf hun zilvergeld in de evenredigheid van 15½, 15⅝ of 16 tot 25 moeten verzwaren. Natuurlijk komt alleen dit laatste in aanmerking, maar is daaraan een oogenblik te denken? Cijfer ik goed, dan zou het aan Nederland kosten, ongerekend de koloniën, ongeveer 52 milloen gulden; aan Frankrijk ongeveer 950 millioen francs. De Fransche minister van

1) In Britsch-Indie iets minder, daar sedert ruim een jaar de munten er voor het zilver gesloten zijn.

[p. 496]

financiën moet nog geboren worden, die aan de Kamers durft voorstellen een leening te sluiten van bijna een milliard, om Frankrijk te doen deelnemen aan een bimetallieke unie op den grondslag van 1 tot 25.

Is er geen middenweg te vinden? Om een vaste waardeverhouding tusschen goud en zilver te verkrijgen ware vrije aanmunting niet voldoende, zelfs niet de hoofdzaak. Dikwerf is betoogd, dat het daarenboven, ja bovenal noodig zou zijn, aan de centrale banken in Europa (in de Vereenigde Staten aan de Treasury) de verplichting op te leggen tot aankoop tegen vaste prijzen (hooger noch lager) van beide metalen. Slechts hierdoor, meermalen is het aangetoond, zou men gewaarborgd zijn tegen iedere afwijking. Maar als dit de hoofdzaak is, kan men niet daarmede volstaan? Men kiest dan de verhouding die men wil - 22 bijvoorbeeld, of 25 - laat het teekengeld teekengeld blijven, bemoeit zich niet met de muntregeling van eenig land, doch verzekert door een maatregel op het gebied van het bankwezen vastheid aan de waardeverhouding tusschen goud en zilver, derhalve ook aan de wisselkoersen tusschen landen met ongelijken standaard. In Frankrijk blijven vijffrankstukken, in Nederland rijksdaalders, in Indië ropijen circuleeren; maar de verschillende landen betalen elkander met baren die, krachtens de bepalingen der overeenkomst, alom in dezelfde vaste verhouding bij de Banken een goed onthaal vinden. Zou een plan in dezen trant niet voor uitwerking vatbaar zijn?

Waarschijnlijk wel; werd het ernstig beproefd dan zou men, naar ik denk, niet op onoverkomelijke moeilijkheden stuiten. Maar het is een andere vraag, of zulk een plan veel bijval zou vinden, en daaraan twijfel ik om drie redenen. Ten eerste, omdat het uit den aard der zaak een ingewikkeld, voor velen moeilijk te begrijpen plan zou zijn en reeds daarom meer wantrouwen dan geestdrift zou wekken. Ten tweede, omdat het voor de Banken slechts dan aannemelijk zou zijn, indien de regeeringen haar waarborgden tegen alle mogelijke verliezen uit de aankoopen van zilver voortvloeiende; want zij kunnen het gekochte zilver niet doen omzetten in geld, zij moeten het behouden als koopwaar. Ten derde, omdat bij een regeling als deze (ex hypothesi) het teekengeld geen standaard munt wordt: laat de aangenomen verhouding 22 of zelfs

[p. 497]

20 zijn, dan zullen vier Nederlandsche rijksdaalders intrinsiek nog altijd veel minder waard zijn dan ƒ 10 in goud. Een der grootste onzer muntkwalen wordt dan wel gestuit in hare verdere ontwikkeling, maar niet genezen; en dat zal menigeen in het plan mishagen. Ik beweer niet, dat deze bedenkingen veel gewicht zouden behooren in de schaal te leggen: het gecompliceerde zou in de practijk niet hinderen, de waarborg wel nooit te pas komen; en werd de grootste onzer muntkwalen gestuit in hare ontwikkeling, mij dunkt dan ware reeds veel gewonnen. Maar feitelijk zouden zij gewicht in de schaal leggen, daarop kan men zich verlaten.

Derhalve: een bimetallieke unie met vrije aanmunting is voorshands onmogelijk, en voor het denkbeeld eener bimetallieke unie zonder vrije aanmunting, op den laatstelijk aan geduiden voet, ware geen steun te verwachten. Daaruit volgt met groote waarschijnlijkheid dat het bestaande voorloopig gehandhaafd zal worden.

Men moet dit betreuren, want het bestaande is werkelijk niet goed. Het is niet goed, dat alle vastheid van wisselkoers tusschen Europa en de meeste landen van Azië ontbreekt; de nadeelen daarvan - Lord Lansdowne heeft het nog onlangs aangetoond¹⁾ - zijn duidelijk gebleken. Het is niet goed, dat in verscheidene landen een zeer groot deel van het geld uit munten bestaat, die bij versmelting meer dan de helft harer waarde zouden verliezen, terwijl het zeer wel mogelijk is, dat dit verlies steeds aangroeit. Het is niet goed, dat het in diezelfde landen grootendeels afhangt van de inzichten der Bankbesturen, of bij behoefte aan remise naar het buitenland het eenige voor remise bruikbare metaal te verkrijgen zal zijn of niet, en zoo ja tot welken prijs en in welke hoeveelheden; daardoor wordt aan weinige personen een invloed gegeven van zoodanigen aard als hun nooit moest zijn verleend. Allerminst is het goed, dat men van den eenen dag op den anderen niet weet, welke aangename of onaangename verrassingen ons op muntgebied worden voorbereid. Wat hebben wij in den laatsten tijd al niet beleefd! Een Sherman Act, tijdelijk prikkel tot speculatie, doch straks, als de wetgever maar niet besluiten kan haar in te trekken, oorzaak van een hevige crisis in Amerika, die op de geldmarkten van Europa alles in rep en roer brengt. Staking

1) Zie, in The Times van 30 Juni 1894, zijne uitnemende redevoering in het Engelsche Hoogerhuis.

[p. 498]

der aanmunting van zilver in Britsch-Indie; poging om de ropy op prijs te houden door het onverkocht laten van Councilbills; opgeven dezer poging, nadat hare onvruchtbaarheid is gebleken; debatten in pers en parlement over heropening der Indische munten. Denkt men dat handel en nijverheid bij dit alles baat vinden en geen behoefte hebben aan een internationale regeling, die de rust der zekerheid geeft? Hoeveel beter zou het zijn geweest, ware zulk een regeling in 1881 tot stand gekomen! De quaestie der verhouding leverde toen nog geen overwegend bezwaar op, want het zilver stond nog op 51 à 52 pence, en menige moeilijkheid zou voorkomen zijn, had men zich destijds met elkander kunnen verstaan.

Doch daaraan is nu niets meer te doen en het baat niet of wij weeklagen, of den toestand in nog somberder kleuren afschilderen dan met de werkelijkheid overeenkomt. Betreurenswaardig blijft het, dat men het goede oogenblik om de muntquaestie op te lossen ongebruikt heeft laten voorbijgaan; daarentegen is het gelukkig dat niet al de slechte gevolgen, die daarvan verwacht zijn, zich hebben vertoond. Geen wonder, dat men die vreesde. Nog nooit was op het gebied van het muntwezen een proef gewaagd als die, welke Nederland met zijne koloniën nu sedert ruim twintig jaren glansrijk heeft doorstaan. Een ruilmiddel, voor het grootste deel zilver of door zilver vertegenwoordigd, zich te doen richten naar het goud: wie had ooit gedacht, dat het gelukken zou, vooral op Java met zijne Buitenbezittingen? Het gelukte niettemin, dank zij een samenloop van gunstige omstandigheden, en zoo niet de daling van het zilver ons bijwijlen een uncomfortable feeling gaf (den een meer dan den ander) zouden wij geruster zijn dan ooit. Mocht nu verder gebleken zijn, dat een ander gevaar waarvoor gevreesd werd, geldschaarschte, zich niet heeft voorgedaan, dan zou de gevolgtrekking voor de hand liggen dat de stand van zaken, al is hij stellig niet naar wensch, minder ondragelijk is dan hij dikwijls wordt voorgesteld.

Doch ik begrijp zeer wel, dat sommigen er anders over denken en voortgaan met propaganda te maken voor het bimetallisme. Hiertegen is op zich zelf geen bezwaar, ofschoon het practischer zou zijn, indien men ons inlichtte over de middelen, die men zou willen aanwenden om de zoo even geschetste

[p. 499]

moeilijkheden, aan de invoering van het bimetallisme verbonden, te overwinnen. Maar wel is er bezwaar tegen, dat men de verdediging van dit stelsel grondt op theoriën, die den indruk maken van ontleend te zijn aan het mercantilisme. En dat gebeurt wel eens. Bij het lezen van Alphonse Allard bijvoorbeeld, waant men soms verdiept te zijn in geschriften van de zeventiende of het begin der achttiende eeuw; men verbeeldt zich een opstel van John Locke, van Melon, van Broggia, onder de oogen te hebben. Foxwell's vergelijking van een in waarde stijgend ruilmiddel met een opgaanden weg zou Locke uit het hart zijn gegrepen. Geldarmoede met bloedarmoede op ééne lijn te stellen, hoe zou Galiani, schoon geen zuivere mercantilist, er in gegroeid hebben; in zijn boek over de Moneta vindt men iets dergelijks. Men houde mij ten goede, dat ik hiertegen waarschuw. Bracht ons de propaganda voor het bimetallisme niet het bimetallisme zelf, maar eene herleving van verouderde economische begrippen, dan zou niets gewonnen, maar veel verloren zijn.

En nog op iets anders wil ik mij veroorloven te wijzen. Men geve toch vooral geen voet aan de meening, als zou Nederland, door in 1875 den gouden standaard te aanvaarden, nadeel hebben toegebracht aan vele zijner ingezetenen; want dat ware al zeer bedenkelijk. Alphonse Allard heeft in de maand Juli van dit jaar op een congres te Antwerpen gezegd: zoolang men het bimetallisme niet invoert, hebben wij beschermende rechten noodig. Er is niet veel welsprekendheid noodig in onze dagen om het zoover te brengen, dat hetzelfde ons even luid wordt aangekondigd in Noord-Nederland.

N.G. Pierson.

[p. 500]

Aanteekening.

Het Hoofdbestuur der Hollandsche maatschappij van landbouw heeft aan het slot van een stenographisch verslag der 's Gravenhaagsche meeting van 18 Juni 11. over het bimetallisme, Eenige indrukken, verkregen na het gevoerde debat, medegedeeld. De theorie, volgens welke er een nauw verband zou bestaan (schoon de statistiek van zoodanig verband niets doet blijken) tusschen de tarweuitvoeren en de prijzen van het zilver, wordt daar zonder aanvoering van nieuwe gronden herhaald. Het Hoofdbestuur blijft van meening, dat tengevolge van de daling in het zilver onze markten ‘overstroomd’ worden ‘tot natuurlijk steeds dalende prijzen.’

Na dit betoogd te hebben, wendt het den blik naar Argentinië, ‘waar voor het zeer sterk gedeprecieerd papier (c^a. ¼ der nominale waarde) de producten van landbouw te cultiveeren zijn voor weinig meer dan vroeger, en dat beteekent wat. De invoer van tarwe uit Argentinië bedroeg in 1892 470 millioen, in 1893 reeds 4080 millioen K^os. en zal, zegt men, in 1894 nog wel het dubbele bedragen. Waar moet dat heen?’ vraagt het Hoofdbestuur en het voegt gecursiveerd daaraan toe: ‘Het is in den vollen zin des woords waanzinnige protectie, welke wij goudlanden verleenen aan die vreemde Staten.’

Ik wensch over dit laatste punt, de protectie die in den goudagio zou zijn gelegen, een enkel woord in het midden te brengen. Al dadelijk moet het de aandacht trekken, dat hier twee zeer ongelijksoortige grootheden in éénen adem worden genoemd: waardevermindering op de wereldmarkt van het muntmetaal, dat een volk gebruikt, en: waardevermindering van het papieren geld bij dat volk zelf in omloop. Mij dunkt, tusschen die beide waardeverminderingen bestaat veel verschil. Wanneer het zilver op de wereldmarkt daalt en daarop in grootere hoeveelheden naar Indië wordt gezonden, is het duidelijk, dat Indië's uitvoeren zullen toenemen. Het kan alleen de vraag zijn, in welke mate dit zal geschieden. Is deze prikkel zoo krachtig, dat daaruit het ontstaan van een bijkans geheel nieuw uitvoerartikel in hoeveelheden

[p. 501]

van tientallen millioenen Engelsche centenaars zou te verklaren zijn? Dit alleen is hier de quaestie; maar de werking der zilverzendingen op den uitvoer wordt, in hare algemeenheid, door niemand ontkend¹⁾. De bewering echter, dat overmatige uitgifte van papieren geld in die richting zou werken, is een volkomen onbewezen stelling. Toch voegt het Hoofdbestuur de twee soorten van waardevermindering bij elkaar, als waren zij op het innigst aan elkander verwant.

Voorts wil het mij niet gelukken recht te begrijpen, waarin voor ons, die niet in Argentinië wonen of daar belangen hebben, het nadeelige van den goudagio zou gelegen zijn. Men redeneert aldus. Het arbeidsloon steeg niet in verhouding tot den agio; derhalve maken de graanplanters grove winsten; zij vermeerderen hunne voortbrenging en overstroomen ons met hun product. - Laat het zoo zijn; onderstellen wij voor een oogenblik dat aan deze redeneering een juiste opvatting van de economische wetten, die het arbeidsloon bepalen, ten grondslag ligt. Zelfs dan nog vraag ik: waar schuilt de protectie, die aan Argentinië ten deel valt? Het nieuwe graan moet betaald worden, en wij betalen het met goederen. Het Hoofdbestuur zal toch niet beweren, dat een land met vermeerderend oninwisselbaar papieren geld bestendig goud invoert? Het slechte geld verdringt juist het goud. Maar worden voor het graan goederen in betaling genomen, dan komt de geheele zaak neder op een ruil; een ruil, die ons stellig tot voordeel moet zijn, want anders zouden wij er niet op ingaan. Wij worden ‘overstroomd’ met graan; zeer zeker, en in dezelfde mate ‘overstroomd’ met vraag naar onze voortbrengselen. Wordt hier ‘protectie’ verleend, zoo geschiedt het ook aan ons; op kosten der Argentijnsche arbeiders, wien gedeprecieerd papier voor meer dan het waard is in de handen wordt gestopt.

Ik neem de theorie, volgens welke goudagio's en hooge wisselkoersen de productie bevorderen, niet aan; noch in de statistiek²⁾,

1) Naar mijne opvatting moet het totaal der uitvoeren klimmen met een waardebedrag, dat iets minder is dan het bedrag waarmede de zilverzendingen zijn toegenomen; iets minder, omdat de veranderde wisselkoers tijdelijk de invoeren stremt.

2) Onder de bijlagen van het Second Report der Gold and Silver Commission, bl. 252, vindt men een opgave, loopende over de jaren 1869-86, van Rusland's tarweuitvoeren en van de waarde van den roebel. Een soortgelijke statistiek, loopende over 1875-93, vindt men bij Raffalovich, Le marché financier en 1893-1894, bl. 163.

[p. 502]

noch in hetgeen ons van de wetten der voortbrenging bekend is, vindt zij steun. Doch ware het anders, zelfs dan zou ik de gecursiveerde slotsom niet kunnen aanvaarden.

In het voorbijgaan zij aangestipt, dat in een van de cijfers der Argentijnsche tarwe-uitvoeren die het Hoofdbestuur (blijkens een noot) van den Heer Allard heeft ontvangen, een zeer zinstorende fout is blijven staan. Die uitvoeren zouden in 1893 hebben bedragen 4080 millioen kilo's, ruim 54 millioen hectoliters! Zij zouden in het nu loopende jaar vermoedelijk het dubbele bereiken: dus meer dan 3 maal zooveel als Rusland in 1886-93 jaarlijks exporteerde! Dit rust op een schrijf- of drukfeil. Voor het cijfer 4080 moet gelezen worden 1008, of ruim 13 millioen hectoliters. De tarweuitvoeren bedroegen in de laatste 10 jaren, in millioenen kilo's:

1884	74.	1889	23.
1885	27.	1890	226.
1886	37.	1891	395.
1887	237.	1892	470.
1888	178.	1893	1008.

Daarenboven werden de volgende hoeveelheden meel uitgevoerd:

1888	6.	1891	7.
1889	3.	1892	18.
1890	12.	1893	37.

millioenen kilo's.

Er is nog iets anders in de opmerkingen van het Hoofdbestuur, dat mijne aandacht heeft getrokken; men vindt het in een noot op bl. 64. De stelling kon niet geloochend worden, dat Dr. Soetbeer's tabellen, loopende over 114 artikelen, doen blijken van een tamelijk groote standvastigheid in de koopkracht van het geld vóór 1884, en daarna van een veel mindere rijzing dan gewoonlijk wordt aangenomen. Het Hoofdbestuur schrijft nu: ‘Onder die 114 zullen er wellicht zeer vele zijn, die niet onder ruw produkt van landbouw etc. te rangschikken zijn, doch door nadere industriëele bewerking veel minder onderhevig worden aan prijswisseling. Is dat dan niet eenigszins qui prouve trop ne prouve rien?’

Hier wordt een zeer nieuwe leer voorgedragen: Wie prijsstatistieken verzamelt om ingelicht te worden over veranderingen in de koop-

[p. 503]

kracht van het geld, moet de prijzen van artikelen, die een industrieele bewerking hebben ondergaan, met rust laten; doet hij dit niet, zoo loopt hij gevaar te veel te bewijzen. Gronden voor deze nieuwe leer geeft het Hoofdbestuur niet. Zouden zij te vinden zijn?

Ten slotte wil ik nog even terugkomen op de eerste quaestie, die hierboven werd aangeroerd. Geeft de lage goudprijs der ropij - de hooge wisselkoers van Britsch-Indië op Europa - inderdaad eene export-premie aan de Britsch-Indische planters? Het moge mij vergund zijn te verwijzen naar een opstel in De Economist van 1887, Deel I, blz. 493-502, waarin ik getracht heb het tegenovergestelde aan te toonen, en aan het daar geleverde betoog het volgende toe te voegen.

De export-premie, indien zij ontstaat, kan, evenals bij het papieren geld, slechts hieruit voortkomen, dat de loonen niet stijgen in verhouding tot den wisselkoers. Doch bij de voortbrenging van Indische tarwe speelt het loon geen rol van veel beteekenis. De tarwe is in de streken, waar zij wordt voortgebracht, een gewoon product. Van 1885/6 tot en met 1892/3 rekent men dat daarvan gemiddeld geoogst werden per jaar 135.489.000 Eng. centenaars, terwijl de uitgevoerde hoeveelheid dooreen slechts ongeveer een zevende daarvan bedroeg: 18.899.820¹⁾. Het meerendeel van dat product wordt verkregen door kleine grondeigenaars en pachters; loonarbeid komt daarbij nauwelijks te pas. Men vindt dien hoofdzakelijk bij de groote eigenaars, die een deel van hun land in eigen beheer hebben gehouden. Maar in de Punjab, waar de tarwecultuur de meeste uitgebreidheid heeft, zijn groote eigenaars weinig talrijk.

Doch er is meer, waarop wij hier te letten hebben. Gesteld, een artikel wordt door loonarbeid - kapitalistisch, zooals men pleegt te zeggen - verkregen; gesteld verder, het ruilmiddel deprecieert sterk, maar de loonen blijven aanvankelijk op het oude peil; zullen zij dan lang op het oude peil kunnen blijven? De onmogelijkheid daarvan blijkt terstond, zoodra men aan de betalingsbalans denkt.

De uitvoeren nemen, dank zij de ‘export-premie’, aanzienlijk

1) Zie het belangrijke opstel van Dr. Gr. Ruhland in Hildebrand's Jahrbücher, Deel 62, blz. 875.

[p. 504]

toe; doch waarin bestaan de retouren? Wat komt er voor terug?

Goederen kunnen het niet zijn, want als de loonen laag blijven, blijft het koopvermogen der bevolking gering, stijgen dus de prijzen niet. Meer goederen kunnen bij den, hoogen wisselkoers slechts dan met voordeel worden ingevoerd, wanneer zij duurder dan vroeger worden betaald, en de hypothese zelve, die men ons voordraagt, sluit de mogelijkheid van dat duurder betalen buiten. Er moet dus zilver of goud komen; doch wat zal met dat zilver of goud worden aangevangen? Men stapelt het niet op, men besteedt het, en doet men dit laatste, dan doet men immers van zelf de loonen rijzen. Hoe grooter de ‘export-premie’, des te eerder verdwijnt zij. Dan lokt zij ook uit den vreemde kapitaal aan, dan prikkelt zij de mededinging. Ruimer productie, wanneer zij geschiedt op ‘kapitalistische’ wijze, is onmogelijk, tenzij meer arbeiders aan het werk worden gesteld. Acht men het denkbaar, dat onder den invloed van zoo vele factoren, die op rijzing werken, het loon onveranderd zou blijven? Geld stroomt in groote hoeveelheden toe; alle tot dusver ingevoerde goederen worden door den hoogen wisselkoers duurder; de productie breidt zich uit, er is meer vraag naar arbeid. En toch zou het loon maar altijd op dezelfde hoogte blijven, zoodat de oorzaak, die deze beweging te voorschijn bracht, blijft bestaan?

Men antwoordt mij: maar het loon is in Britsch-Indië onveranderd gebleven, met cijfers werd het aangetoond! Ik heb deze bedenking in mijn artikel van 1887 reeds wederlegd, doch wensch het nog eens te doen, nu met gebruikmaking van gegevens, voorkomende in het Rapport der Indische Silver Currency Commission over Ceylon, dat onlangs te Colombo is verschenen.¹⁾

Gelijk bekend is, heeft de thee-productie van Ceylon zich in de laatste jaren aanmerkelijk uitgebreid; zij trad voor de koffiecultuur, door bladziekte te gronde gericht, in de plaats. In 1873 exporteerde Ceylon nog voor 42 millioen ropijen aan koffie, slechts voor 793 ropijen aan thee; in 1892 waren de cijfers aldus: voor 3.293.855 R. aan koffie, voor 32.527.136 R. aan thee.

1) Report of the Commissioners appointed by the Governor to consider and report as to (1) The probable effect in Ceylon of the recent action of the Indian Government in putting an artificial value on the Rupee, (2) The measures which it may be expedient to take to protect the interests of the Colony under the altered nature of the currency.

[p. 505]

Deze aanzienlijke uitbreiding is vooral daarom merkwaardig, omdat de theeprijzen belangrijk zijn gedaald. In 1884 was de middenprijs te Londen 16¾, in 1893 slechts 9¾ pence; een val van 100 op 58. Maar dank zij de depreciatie van het zilver daalde de prijs in ropijen uitgedrukt veel minder: slechts van 0.75 op 0.65; een val van 100 op 86. En daar de loonen niet belangrijk stegen, - zij bedroegen dooreen voor veldarbeiders 6.58 ropij per maand in 1892, tegen 5.57 in 1876-80 - konden de theeplanters hunne ondernemingen voortzetten, ja uitbreiden.

Men zal zeggen: dit is koren op den molen van hen, die ik bestrijd! In geenen deele; want vragen wij ons af, wat nu eigenlijk de reden is geweest, dat de theeplanters in Ceylon konden blijven bestaan, dan is het antwoord spoedig gevonden: daartoe is veel bijgedragen door de daling van het loon in goud uitgedrukt. Die daling bleek mogelijk door de vermindering van de goudprijzen der voedingsmiddelen, maar daarmede hebben wij op het oogenblik niet te maken. Wij hebben alleen te doen met de daling zelve. Deze verklaart bijna alles. Dit wordt verduisterd doordien het loon in gedeprecieerd zilver wordt betaald. Maar ontleden wij de verschijnselen dan bemerken wij terstond, dat de Indische planter aan de rijzing van den wisselkoers niet veel te danken heeft. Had Ceylon niet den zilveren, maar den gouden standaard gehad, dan zou geen optisch bedrog mogelijk zijn geweest; men zou dan een sterke daling in het arbeidsloon hebben waargenomen.

Wordt mij de eisch gesteld om dit laatste te bewijzen, zoo moet ik eerst nog iets in herinnering brengen. Thee is het voornaamste uitvoerartikel van Ceylon, maar niet het eenige, en ook andere uitvoerartikelen zijn in prijs gedaald. Nu wensch ik eenvoudig dit te vragen: is het denkbaar, dat de meeste uitvoerartikelen van een land in prijs dalen, het allervoornaamste 42 percent, terwijl de voedingsmiddelen belangrijk goedkooper worden, en toch het loon stand houdt? Alleen in zeer bijzondere gevallen ware dit mogelijk; bijvoorbeeld, indien door betere productie¹⁾ de ondernemers er in slaagden op de hoeveelheid terug te winnen wat zij op den prijs verloren hadden,

1) Deze oorzaak heeft ook op Ceylon gewerkt. Zie het belangrijk artikel over de theecultuur in The Times, Weekly Edition, van 10 Angustus 1894, bl. 627.

[p. 506]

zooals op Java heeft plaats gevonden met de suiker. Als algemeene regel is het onaannemelijk.

De leer der betalingsbalans - voor de oplossing van vraagstukken als dit volstrekt onmisbaar - kan ook nu licht geven. Werken wij de hypothese eens uit: op Ceylon bestaat de gouden standaard, Ceylon's export-artikelen dalen belangrijk in prijs, toch blijven, de loonen even hoog als zij waren. Men zal zien tot welke vreemde uitkomsten dit voert.

Door de prijsverlaging vermindert de som, die Ceylon van het buitenland te vorderen heeft. Doordien echter de loonen stand houden, verminderen de invoeren slechts weinig. Ceylon wordt dus een belangrijke som schuldig, die in goud moet worden voldaan. Het ruilmiddel wordt al schaarscher en schaarscher. De banken verhoogen hare rentekoersen, weigeren misschien krediet te geven. Toch blijven de loonen op het oude peil. Deze abnormale toestand blijft aanhouden, jaar in, jaar uit!

Ik keer nu terug tot de bedenking, die ik zou beantwoorden, aan de stabiliteit der arbeidsloonen in Britsch-Indië ontleend. Hetgeen van Ceylon is gezegd, geldt van Britsch-Indië evenzeer: zijne hoofdproducten van uitvoer zijn op de wereldmarkt alle gedaald. Tegelijk daalde echter het zilver, en nu openbaarden zich twee stroomingen, in tegenovergestelde richting. Had Britsch-Indië den gouden standaard gehad, dan zou er het loon gedaald zijn; maar de depreciatie van het zilver, indien deze oorzaak alleen had gewerkt, zou het loon hebben doen stijgen. De resultante was, dat het loon nagenoeg onveranderd bleef. Dit onveranderd blijven van het loon is dus niet in strijd met de door mij voorgedragen theorie, maar de volledige bevestiging daarvan. Om een voorbeeld te geven. Er is water in een vat, en iemand zegt: als gij de hoeveelheid water vermeerdert, zal het peil in dat vat stijgen. Zij wordt vermeerderd, maar tegelijk zet men een kraan open, en nu stijgt het peil niet, het blijft op dezelfde hoogte. Is nu de stelling: door water toe te voegen doet men het peil stijgen, onwaar gebleken? Integendeel, door het gebeurde werd zij bevestigd.

Zoo is het ook hier. Wat van de Indische loonen te verklaren valt is, dat zij niet gedaald zijn; schoon katoen, wol, thee, tarwe, kortom bijna alles wat Britsch-Indië exporteert, belangrijk in prijs verminderde. De verklaring wordt alleen gevonden door aan te nemen, dat tegelijkertijd een oorzaak werkte, die, had zij alléén

[p. 507]

gewerkt, een zeer groote rijzing zou hebben teweeggebracht. Het Hoofdbestuur, van Britsch-Indië sprekende, zegt in een noot:¹⁾ ‘Arbeidsloonen en de meeste levensbehoeften (voor zoover deze niet uit de goudlanden worden betrokken) voor de inlandsche bevolking schijnen daar, tegen alle theoretische verwachting in, op ongeveer denzelfden prijs te blijven.’ Neen, niet tegen alle theoretische verwachting in. Wie Senior's bekende Lectures on the cost of obtaining money goed gelezen en in zich opgenomen heeft, zal eerder tot deze slotsom komen: nooit waren de feiten meer met de theorie in overeenstemming.

Het is een groote geruststelling, wanneer men te oordeelen had over zulk een ingewikkeld probleem, tot dezelfde slotsom te zijn gekomen als een man, die door zijne vakgenooten wordt aangemerkt als onbetwistbaar een der eersten op hun gebied. Prof. Marshall, altijd zoo bedachtzaam, zoo conciliant, spreekt hier met groote beslistheid. De president der Gold and Silver Commission vraagt hem: ‘It has been suggested that the fall in the gold price of silver gives a bounty to exporters of produce from silver-countries. What have you to say upon that point?’ - Zijn antwoord luidt: ‘My own view is that a priori it is impossible’ (no. 9735). En tot de argumenten die hij aanvoert, behoort het zoo even door mij gebezigde: ‘If there had been for a short time any considerable premium of this kind on exportation from India.... there would have been an enormous export of silver from Europe to India, on a scale such as has never been approached’ (no 9744).

N.G.P.

1) Bl. 66.