De Gids. Jaargang 58

[p. 433]

Bibliographie.

Onze Plichten, door Dr. J.Th. de Visser. Amsterdam. D.B. Centen.

Uit de voorrede van dit boekje vernemen wij hoe het in de wereld is gekomen. De uitgever verzocht den schrijver om over ‘onze plichten’ te willen schrijven en na eenige aarzeling werd aan dit verzoek voldaan. Het is zeker een niet onmerkwaardig teeken des tijds dat een met de behoeften van het lezend publiek bekend uitgever juist over dit onderwerp een boek verlangde. Stelt men dan tegenwoordig zoo ontzaglijk veel belang in de kennis zijner plichten? De verschijnselen die men dagelijks waarneemt bewijzen het niet, men hoort meer van rechten dan van plichten gewagen tenzij dan van de plichten van anderen. De plichten van de maatschappij en van den Staat worden dagelijks met nadruk in herinnering gebracht; maar de plichten van den mensch en den burger treden meer op den achtergrond.

Er is een algemeene neiging om de individueele plichten over te brengen op de gemeenschap. Zij alleen kan inderdaad de plichten naar eisch vervullen; het individu, hoe welgezind ook, is daartoe niet voldoende bij machte. Zoo oordeelen althans velen en maar al te dikwijls gaan zij onder den invloed dezer beschouwing er nog al gemakkelijk toe over om de plichten van eigen schouders op den breeden rug van de maatschappij af te wentelen.

Nu is het juist dit laatste verschijnsel dat den schrijver van dit boekje blijkbaar getroffen heeft. Indien, zegt hij, het woord ‘recht’ tegenwoordig in ons vaderland zoowat het modewoord is geworden, dan overschreeuwe het in onze ooren het woord ‘plicht’ niet. Het is zijn oogmerk om de herinnering aan de verschillende plichten die het leven den mensch oplegt, tegenover zichzelven, zijn huisgezin, de maatschappij en den Staat, te verlevendigen door een beknopte uiteenzetting van den aard en omvang dier plichten.

De Geneefsche hoogleeraar Ernest Naville, hier te lande onder anderen bekend door zijn ijveren voor proportionneel kiesrecht, heeft voor jaren een soortgelijk boekje geschreven: Le Devoir. Tusschen zijn geschrift en dat van Dr. J.Th. de Visser bestaat echter een groot verschil. Naville begint met een wijsgeerige uiteenzetting van den oorsprong van het denkbeeld van plicht, die in het boekje van Dr. de Visser ten eenenmale ontbreekt. Wij maken hiervan den Nederlandschen schrijver echter allerminst een verwijt, Naville schreef voor een beschaafd en geletterd publiek en Dr. de Visser heeft het oog op den breeden zoom van de burgerij, zooals de geijkte term luidt. Voor de lezers die hij zich bij voorkeur denkt, zou

[p. 434]

een wijsgeerige beschouwing omtrent het ontstaan en de ontwikkeling van het plichtgevoel weinig aantrekkelijkheid hebben gehad. Hij heeft daarom alleen de praktijk behandeld. Men moet dit boekje dan ook in dit licht beschouwen en er geen wetenschappelijke eischen aan stellen. Het is in den goeden zin des woords een volksboek, kan als zoodanig veel goeds stichten en vinde zijn weg in ruimen kring.

W.H.d.B.

Uit Nederland's Letterschat. Comische en humoristische fragmenten, verzameld en van eene inleiding voorzien door Dr. Jan ten Brink. 2 dln. Amsterdam, Jan Leendertz & Zoon. 1893.

Dat ons volk ten allen tijde een bijzonderen aanleg heeft gehad voor het komische, willen wij gaarne toegeven, mits men onder dat komische het kluchtige, boertige, de plompe, luidruchtige vroolijkheid versta, die in de letterkunde o.a. door -Bredero, Cats, Langendijk, in de beeldende kunst door Jan Steen, Ostade, Brouwer wordt vertegenwoordigd. De ‘fijnere humor’ echter, dien Prof. ten Brink bij de door hem genoemde schrijvers van de 19e eeuw waardeert, is, dunkt ons, van een andere soort en niet zoo nationaal van oorsprong: de invloed van de groote Engelsche humoristen, later ook van Fransche auteurs, is bij de besten dezer negentiende-eeuwsche prozaschrijvers onmiskenbaar. Hebben hunne geschriften derhalve niet dien ‘goût de terroir’, waardoor die van de schrijvers der vorige eeuwen zich kenmerken, dat neemt niet weg dat ze in de letterkunde van onzen tijd een goede plaats innemen.

Wie, op den titel afgaande, in deze bundels enkel komische en humoristische fragmenten meent te zullen aantreffen, zal zich bedrogen vinden. Over het komische in de verzen van Roemer Visscher en van de Barones Juliana Cornelia de Lannoy - om slechts dezen te noemen - kunnen de smaken verschillen, maar wat er komisch of humoristisch schuilt in Beets' bekende ‘Najaarsmijmering’ of in De Génestet's ‘Dagelijksch brood’ zal zelfs Prof. ten Brink moeite hebben ons duidelijk te maken.

Niet onvermeld mag blijven, dat de verzamelaar in zijn arbeid is bemoeilijkt door de Erven Bohn, uitgevers van de Camera Obscura, en door den heer H.D. Tjeenk Willink, uitgever van de werken van Potgieter en van Busken Huet, die beiden geweigerd hebben hunne toestemming te geven tot opneming in deze verzameling van fragmenten uit de genoemde werken.