De Gids. Jaargang 58

[p. 226]

Bibliographie.

Pol de Mont. Claribella. Utrecht, J.L. Beijers. 1893.

Pol de Mont is de ideale dichter, de dichter zooals ‘men’ zich dien voorstelt, maar zooals er in werkelijkheid niet veel zijn. Het schijnt wel of men enkel maar te schudden heeft aan den boom van zijn talent, om de liederen en zangen, van allerlei vorm en kleur, de balladen en idyllen, de ritornellen, rondeelkens en ghazelen, zich in den schoot te zien vallen. Wanneer men de bundels gedichten, achtereenvolgens door hem uitgegeven, wil opnoemen, loopt men gevaar er overteslaan. Het stroomt en gudst bij hem uit de bron, en die bron is zuiver en frisch. Alles klinkt dichterlijk en zangerig; zijn Nederlandsch is een lenige, klankrijke taal, een taal om gezongen te worden.

Anderen gaan dieper, zoeken met grooter zorg naar het dichterlijk beeld, zetten het vers krachtiger, steviger in zijn voegen. Hij zingt, zonder zoeken of hoofdbreken, de melodie, die hem door het hoofd neurt, en altijd is het een melodie, waarnaar het de moeite loont te luisteren.

Een dichter met zulke eigenschappen moet noodzakelijk gebreken hebben. Men zou Pol de Mont een dichterlijk gevoelend, maar streng raadgever ter zijde wenschen, een, die zonder mededoogen schrapte al wat te vluchtig op het papier werd geworpen, te lang werd uitgesponnen, alles waarvan de vorm wat banaal, de uitdrukking, het beeld wat conventioneel, het geheel of de bijzonderheden te weinig verzorgd lijken. Zulk een raadgever zou in den statigen, fraai uitgevoerden bundel Claribella, een verzameling van meer dan honderd lyrische gedichten, vooral in het eerste gedeelte, het een en ander hebben laten wegvallen, waar de dichter, rijmend van ‘duister’ en ‘luister’, van ‘harte’ en ‘smarte’, sprekend van ‘harpakkoorden’, van ‘zinsgeneucht’, en misbruik makend van ‘azuur’, beneden zijn groot talent bleef, of gelijk in ‘Als een frissche regen’ de versleten vergelijking tusschen tranen en regen tot thema nam van een gedicht van negen coupletten.

Maar al herleidde men zoo het aantal gedichten tot op de helft, dan bleef er nog een bundel frissche, gloedvolle, dichterlijke en muzikale verzen over, welke het een genot is te lezen. Stukken als: ‘Kent gij het sprookje van den leekebroeder’, ‘Deez' passie kwam’, ‘Is dit mijn leven’, ‘Nu is mijn ziel de weidsche kathedraal’, ‘'t Is lang geleên’, ‘Nu treurt mijn liefde als een bleeke bloem’, ‘Ik weet een simpel liedje’, en vele anderen behooren tot de fraaiste proeven lyrische poëzie, die men zich denken kan, en wie den humorist in den minnezanger wil leeren kennen,

[p. 227]

leze de 12 zevenregelige seguidilla's, die tot opschrift dragen: ‘'t Hí-ja van mijn ezelken’.

Pol de Mont inspireerde op zijn beurt den Belgischen symbolenschilder Fernand Khnopff tot een fraaie teekening tegenover den titel, Claribella voorstellend, hoorende slaan het snel voorbijvliegend, niet meer terugkeerend uur der gesmaakte liefdesmart en liefdevreugde.

Brieven van Multatuli. - Multatuli-Busken Huet. Tweede deel. 1867. Amsterdam, W. Versluys. 1893.

In 1867 schrijft Multatuli ‘Een en ander naar aanleiding van Bosscha's Pruisen en Nederland’, door Huet in datzelfde jaar in een merkwaardig artikel besproken; in 1867 houdt hij voordrachten in België en woont er een letterkundig congres te Gent bij; in datzelfde jaar, werkt hij aan Vorstenschool, waarvan hij de voltooide drie bedrijven op verschillende plaatsen voorleest; dan komt hij met Rochussen in aanraking en tracht hij door diens tusschenkomst aanknooping te krijgen met het ministerie Van Zuylen, waarvan hij herstel van het hem gedane onrecht, d.w.z. intrekking van zijn ontslag en herstel in dienst verlangt, tevens in de verwachting dat het ministerie van zijn staatkundig inzicht en van zijn talenten gebruik zal weten te maken in binnenlandsche aangelegenheden voor de, volgens hem, dringend noodige grondwetsherziening, in buitenlandsche aangelegenheden ten aanzien van de houding door Nederland aan te nemen tegenover Bismarck. Zij hebben hem noodig, meent hij. En hij heeft dan ook goede verwachting. Aandoenlijk is het in de brieven aan Tine te lezen, wat hij zich al niet voorstelt van de verbetering zijner positie, die hem in staat zal stellen zijn vrouw en kinderen uit Italië terug te laten komen. ‘Mijn beste Edu en mijn flinke Non zullen ieder een kamertje hebben, goed ingericht. En jij zult vertroeteld worden. Ik denk zoo aan warme kleeden voor je voeten en een prettige kachel die makkelijk aanblijft. En ik verheug me zoo de kinderen te zien eten. En ieder moet een dag zijn keus hebben, en Vrijdags visch. En je krijgt al mijn werken netjes ingebonden’ (Brief van 20 Dec. 1867). Met het oog op die plannen trok Multatuli in Maart '68 van Keulen naar den Haag, doch om in April onverrichter zake naar Duitschland terug te keeren.

Onder zeer veel interessants komen in deze brieven mededeelingen voor omtrent hetgeen Multatuli met de Vlamingen voor had, van wie hij op zijne beurt steun verwachtte. In een brief aan Huet van 14 November 1867 laat hij zich zeer scherp over de Vlaamsche zaak uit. - Zeer belangrijk is in dienzelfden brief zijn critiek op Vorstenschool: ‘Ik kan er geen spanning in brengen. De verzen maak ik makkelijk en goed, maar 't stuk kan ik niet maken. In de derde acte is m'n heele intrigue al uit.’ En eenige weken later: ‘Zoo'n drama is een praat-kollegie waar wijsheid in woorden verkocht wordt ... ikzelf roep mijn creaturen toe: gut mensch, schei uit, wij weten 't al!’

Ab-Hurck door Compassione. Firma H. ten Hoet. Nijmegen.

Ook maar den korten inhoud van deze novelle met den zonderlingen titel te vertellen, gaat niet aan. Al volgen de gebeurtenissen elkander geregeld op, het is minder door de handeling, waarvan men zelfs nog een enkel gedeelte (de noodlottige aanraking van Van Beusichem met de kleine Evy) zou willen schrappen, dan wel door wat men ziele-handeling noemt, dat Ab-Hurck - de novelle zoowel als de dominee, die er zijn vreemden naam aan geeft - de aandacht trekt en verdient. Van liefde, in de gewone en novellistische beteekenis van het woord,

[p. 228]

komt er juist genoeg in, om de belangstelling van gewone novellenlezers te wekken, te weinig echter om hen te voldoen. Maar, niettegenstaande dit, is het kleine boek boeiend in hooge mate. Een boek met ziel, warm, enthousiast, met geest, oorspronkelijk en fijn; ziel en geest uitkomend tegen een innig religieuzen achtergond - dat mag ten huidigen dage een niet alledaagsch boek heeten.

Sla welke bladzijde gij wilt op en tien tegen één, dat gij er een oorspronkelijke gedachte, een zinrijke levensbeschouwing, een geestigen paradox in vindt, iets, dat wekt tot denken, prikkelt tot tegenspraak of eenvoudig amuseert. Zelfs het teugellooze, het gezochte, het gewild paradoxale in voorstelling en uitdrukking, dat in Compassione's eerste novelle Frans Burgstein zich hinderlijk opdrong en aan den indruk schaadde, neemt men hier zonder te groote ergernis in den koop mee.

Jammer, dat Compassione het noodig heeft gevonden zijn held tot een dichter te maken, wel te verstaan tot een dichter, die verzen schrijft en uitgeeft; en dubbel jammer, dat hij er niet tegen op heeft gezien, die verzen in extenso in zijn novelle op te nemen. In die voor het meerendeel hortende, rammelende versregels vindt men ook wel weer oorspronkelijke en diepe gedachten, geestige paradoxen, maar de teugelloosheid, het gezochte in den vorm maken dat men er niet door getroffen wordt, zooals het, volgens 's schrijvers bedoeling, zou behooren. Dat Clara met die verzen in haar hoofd en op haar schoot aan het droomen gaat, is begrijpelijk, maar wanneer Compassione ook onze bewondering voor die gedichten vraagt, dan is ons antwoord: non possumus!