De Gids. Jaargang 57

[p. 178]

Buitenlandsch overzicht.

27 Juni 1893.

‘A mad world, my masters!’ Ik wil wedden dat niemand met genoegen op de afgeloopen maand terugziet, of het moest een speculant zijn à la baisse in de fondsen der menschheid. Het hokt ergens in den gang der zaken; - en het hokt overal. Wat al teleurstellingen en hypocrisiën en plagerijen! Hoort men nog veel van de Worlds fair in Chicago? Er is toch réclame genoeg gemaakt en er bestond heusch enthousiasme. Op de afgelegenste hoeven van Kentucky, in de wildste ranches van Texas droomde men van een tocht naar de Worlds fair; de bleeke Amerikaansche schoonen, bij het noemen alleen van den naam: the Worlds fair, kregen een blos van verrukking; het oudste handschrift waarin van Amerika's kust melding wordt gemaakt, zou in originali te Chicago worden tentoongesteld, en daar nu eenmaal het origineel van den ontdekker der Nieuwe Wereld in stof was opgegaan, trok, als welgeslaagd facsimile van Columbus, zijn nakomeling, de hertog van Veragua, over den Atlantischen Oceaan naar de Worlds fair.

Maar de Worlds fair zelf trekt nog niet. Eerst wachtten de menschen totdat de tentoonstelling geheel gereed zou zijn, daarna, toen de toebereidsels voltooid waren, wachtten zij totdat de sporen hun tarieven verlaagd hadden, en nu wachten de sporen totdat de menschen geld genoeg bijeen hebben. Er bestaat veel kans dat zij nog lang wachten zullen.

Aan den overkant van den vijver, zooals ze daar ginds zeggen, - in Europa is het, wanneer daar van een fair sprake kan zijn, het ‘Jahrmarktfest zu Plunders-, Plackers- of Plaudersweilern’.

Duitschland's rijkskanselier, Von Caprivi, mag een braaf man wezen, handig is hij voorzeker niet; zonder veel inconsequenter te

[p. 179]

zijn dan hij zich toch al getoond heeft, had hij met ietwat meer tact zijn militaire wet tot versterking van het leger ook door den vorigen Rijksdag kunnen laten aannemen. Toen, grootendeels ten gevolge zijner weifelende houding, de wet verworpen werd, is hij - ik noem hem hier als orgaan der regeering, - tot den forschen maatregel der ontbinding van den Rijksdag overgegaan. Hij heeft aan de bevolking de vraag voorgelegd. Maar indien ik wèl zie, bewijst de uitslag der verkiezingen dat men hem op zijn vraag geen duidelijk antwoord heeft willen geven; en de keuzen, door het volk gedaan, toonen alleen dat het aan zijn wenschen en aan zijn grieven nog iets sterker vasthoudt dan vroeger; met andere woorden: de rechterzijde is wat naar rechts en de linkerzijde naar links verschoven. Het is waarlijk niet ieders zaak te vragen en een antwoord te krijgen. Wel zal waarschijnlijk de militaire wet thans in een of anderen vorm door de nieuwe vergadering worden aangenomen, doch de moeilijkheid om aanhangers voor de regeering te vinden blijft bestaan. Een regeeringspartij is er niet.

Een regeeringspartij heeft er in den Duitschen Rijksdag ook nooit bestaan. Het is kenschetsend voor den toestand dat het ‘centrum’ van den Rijksdag door de katholieke afgevaardigden gevormd wordt. Dat centrum - en met recht een centrum, want er zit de talrijkste en best aaneengesloten groep van partijgenooten, - is nooit een steunpunt voor de regeering geweest. Het was steeds een vijandige macht; desnoods kon men er door loven en bieden een wapenstilstand mee sluiten of een overeenkomst aangaan, doch altijd voor een bepaald doel, en altijd dadelijk opzegbaar. Au fond is dit, - met nuances natuurlijk en zelfs met vrij groote verschillen, - de verhouding van ieder der partijen tegenover de regeering: het zijn groepen waarmede wordt onderhandeld; de regeering ontleent haar programma niet aan de denkbeelden van een uit die groepen, zij stelt haar eigen programma op en zoekt daarvoor in de vergadering haar bondgenooten.

Men zou ook kunnen zeggen: in Duitschland bestaat, onder parlementaire vormen, een persoonlijk régime.

Wat zal er dan geschieden, wanneer er geen persoon is die zóo weet te zeggen dat men gehoorzaamt, en zóo weet te vragen dat men hem antwoordt?

Het moge in Bismarck's tijd 't geval geweest zijn, en later moge het weer zoo worden, - maar op 't oogenblik is de militaire

[p. 180]

quaestie voor het volksbewustzijn in Duitschland niet actueel. De omhaal van de rijksdagontbinding is onnoodig geweest. De legerwet op zulk een onhandige wijze als Caprivi deed te willen doordrijven, is het doel verwarren met de middelen. Op die wijs handelt geen staatsman. Een staatsman heeft als zijn einddoel slechts één oogwit: het behoud van de macht; hij moet wat een van zijn doeleinden scheen, een maatregel of een wet, op 't gegeven moment als middel kunnen beschouwen en als een ondoelmatig middel kunnen verwerpen. Daarentegen zal hij nooit een maatregel tot den rang van een beginsel verheffen. Doet hij het toch, zoo verbeurt hij zijn macht.

Het is het einde van het keizerrijk in het keizerrijk. De Duitsche rijksdag is uit den aard van zijn samenstelling ongeschikt om beginsels van bestuur aan te geven of de leiding op zich te nemen. Hij heeft daartoe te ongelijkvormige bestanddeelen; niet alleen speelt de godsdienst er naast de staatkunde een voorname rol, maar nevens de vertegenwoordiging van de verschillende standen, - in Duitschland nog zooveel strenger dan elders geschieden, - wordt ook het verschil van landen, van Noord en Zuid, van Oost en West in den rijksdag vertegenwoordigd, om tal van kleinere verschillen niet te vermelden. Dat maakt de kracht uit van de sociaal-democraten; zij zijn het die het geprononceerdst de gelijkvormigheid, de homogeniteit van het rijk, en daardoor van zijn vertegenwoordiging eischen. Vandaar het voortdurend aangroeien van hun getal, vandaar hun aanhang ook onder de niet-socialisten; men voelt dat zij naast de oude aristocratische partijen, die hebben afgedaan, de eenige, in het volk levende, partij zijn, waar een beginsel in zit, dat definitief de macht van de regeering naar het rijksparlement kan overbrengen. Thans hangt dat regeeringsvermogen door de onbeslistheid van Caprivi weifelend tusschen keizerlijke regeering en rijksdag. Het is een onoprechte, kleingeestige toestand, geschikt om de kleine menschen met hun groote kibbelpartijen voor den dag te doen komen; het zal een voortzetting worden in heftiger toon - daar de contrasten door de laatste verkiezingen verscherpt zijn, - van den toestand onder den ontbonden rijksdag: plagerijen en praterijen en hoe langer zoo meer zal men op de houding der sociaal-democraten gaan letten, zal men naar hen zich richten zonder hen te willen erkennen, - een hypocrisie meer, en vooral in de staatkunde komt waarheid te pas.

[p. 181]

In Frankrijk - Cornelius Herz is dood, maar zijn papieren liggen nog ergens bewaard als een hoop onbetaalde rekeningen die op den een of anderen dag ter voldoening zullen worden gepresenteerd. Ondertusschen vliegen reeds allerlei kleine papiertjes rond en de diminutieven van Herz vertoonen hun kunsten. Alles wat de regeering betreft is op 't tegenwoordige oogenblik diminutief in Frankrijk, - kermis te Plundersweilern.

In Engeland - stilstand. Maar de old man is een old hand. Het zou kunnen zijn, dat hij op zijn ouden dag ons nog eens voor het laatst een proef gaf van de wijze waarop de groote Engelsche vlootvoogden soms hun overwinningen behaald hebben, en die niet anders dan door het grootste militaire genie in praktijk gebracht kan worden: een verandering van de taktische manoeuvres tijdens den veldslag zelf. Dan is er altijd een oogenblik van aarzeling, het gaat de victorie vooraf.

Van een oordeel over Spanje en Italië zou ik me willen afmaken met de uitdrukking van een onzer groote diplomaten: ‘Het is daar een rare boel.’

In de middeneeuwen liet men niemand in de kloosters toe dan door een klein poortje in de groote poort uitgeslagen, waar men met een hoogen stap en bukkende doorheen moest, het was uit vrees dat de vreemdeling soms wapenen bij zich mocht hebben en booze plannen koesteren voor de veiligheid der kloosterlingen. Het schijnt wel dat de eeuwen ook, wanneer ze het klooster der eeuwigheid willen binnengaan, alleen gebukt worden toegelaten, klein, diminutief.

B*