De Gids. Jaargang 57

[p. 544]

Buitenlandsch overzicht.

27 Mei '93.

Saluons, Messieurs, car nous ne le reverrons plus, zeide Thiers op de tribune van de Kamer der Afgevaardigden, toen voor de eerste maal een budget van een milliard werd ingediend. De afgevaardigden vonden de som enorm en ze ontvingen het budget met gemengde aandoeningen, zooals het heet, dat wil zeggen: ze waren trotsch op het milliard als getuigenis van Frankrijks draagvermogen en ze waren benauwd als ze er aan dachten of hun kiezers wel even trotsch zouden wezen. Maar Thiers stelde hen op zijn ironische manier gerust. Hij zag, van achter zijn groote brilleglazen, dat de tijd van de huiselijk kleine budgetten voorbij was, en dat de uitgaven van den staat, met zijn taak, tot een omvang zouden aangroeien waarbij een budget van een onnoozel milliard een kind in de lange kleêren geleek. Nous ne le reverrons plus, troostte hij hen, en ze hebben het niet meer weergezien.

Zullen wij het ooit weerzien, het schouwspel dat het Engelsche parlement thans voor onze oogen opvoert? Een staatsman dag aan dag kampend ten behoeve van een grooten maatregel dien hij voor de bekroning van zijn loopbaan aanziet, maar waaraan al de gevaren verbonden zijn, waaraan al de twijfel hangt, van het nieuwe en onbetredene: kampend met sarrende tegenstanders die door hun woorden en hun daden de gevaren van het nieuwe onoverkomelijk willen maken, - kampend tegen den onwil van de domheid en van de laf heid, kampend tegen het verzet van de rijken, de aanzienlijken, de wijzen. Ik spreek niet over den leeftijd van den man, dat is een accident; hij is klaar voor het gevecht, dat is genoeg; en wij zijn allen sterfelijk. Hij weet de eendracht en den moed onder zijn volgers op te houden door de helderheid van zijn geest;

[p. 545]

en hij is opgewassen tegen zijn aanvallers, tegen ieder afzonderlijk en tegen allen te zamen. Wil Balfour's nonchalance met voorname superioriteit kritiek gaan oefenen, Gladstone antwoordt hem grootsch en koel; brengt Randolph Churchill's hartstochtelijke onbeschaamdheid het debat tot gloeihitte, hoe verdringen zich de bijtende, gepassioneerde, toornende woorden van Gladstone's lippen, blijde als ze zijn om het worstelperk binnen te gaan; wordt Chamberlain boosaardig en spuwt hij zijn gal, wat komen de slagen van Gladstone's welsprekendheid uit de hoogte neer op het gladde gezicht van zijn ‘honorable friend’! Honderdmaal neemt Gladstone het woord, groote redevoeringen spreekt hij uit, voor de vuist of overdacht, om 't even, de inhoud is altijd gevarieerd, het gezichtspunt altijd nieuw en weder nieuw.

Welke Fransche afgevaardigde zeide ook weer onlangs, dat hij gedurende vele jaren vele ministers op de tribune van de Kamer had hooren spreken, doch altijd een en dezelfde redevoering had moeten aanhooren? Was het hem om variatie te doen, hij had alleen naar Engeland over te steken en in het Engelsche parlement te hospiteeren. Ook had hij binnen de muren van Gladstone's ambtelijke woning getuige kunnen zijn van het familiare redenaarstalent van den Engelschen minister, als daar een deputatie van Ulster komt om hem de onheilen onder het oog te brengen welke de invoering van Home rule in Ierland na zich zal sleepen, of als deftige financiers uit de Londensche bankierswereld hem de ruïne van de geldmarkt gaan aankondigen, zoo hij niet omkeert op den ingeslagen weg.

‘Wat heeft hij u gezegd?’ vroeg Balfour aan de Ulster-deputatie, toen zij na haar bezoek bij den eersten minister haar hart kwam uitstorten in het huis van den leider der oppositie. ‘Hij heeft ons in de rede gevallen en ons voorspeld dat Ierland onder Home rule aan een indigestie van geld zou lijden, zoo goed zou de schatkist voorzien blijken,’ was het antwoord en de armen dier burgers van Belfast verhieven zich, in koor klagend, hemelwaart. Waren het de onuitgesproken redevoeringen, waarmede zij Gladstone hadden gehoopt te verblinden, of waren het de verwachtingen omtrent een ‘plethora of money’, hun door den ouden schalk voorgespiegeld, die hun hart bezwaarden? Het is onnoodig te onderzoeken. Ze waren met een zoet lijntje en een vriendelijk gezicht en een ornement op hun hoofd door Gladstone naar huis gestuurd.

[p. 546]

Ook het onthaal der financiers is zeer vriendelijk geweest; maar even hadden Gladstone's woorden een ernstiger klank, toen zij er op wezen dat de vermogende klassen zich altijd gekant hadden tegen de invoering van liberale maatregelen en toen zij waarschuwden tegen het vergrooten van de kloof in de samenleving. Heel zachtjes liet de minister door zijn rede het gewicht heenschemeren van het oogenblik, waarin Engeland zich thans bevindt, maar zij konden het gevoelen, de financiers: achter de fluweelen woorden lag de verklaring, met u te zamen of tegen u in gaat mijn weg, zooals ge verkiest, ik voor mij heb reeds lang gekozen.

Het heeft toch zijn voordeel voor een staatsman oud en zelfs zeer oud geworden te zijn; want als Gladstone over de liberale wetgeving in Engeland spreekt, doet hij het met een gezag dat niemand hem kan betwisten, omdat aan bijna alle groote maatregelen, sinds ongeveer een halve eeuw ingevoerd, zijn naam verbonden is. Hij weet ook door zijn oude ervaring hoe gevoelig de opinie van zekere klassen in het Britsche rijk wordt aangedaan, zoodra er sprake is van een hervorming in Ierland, en hij heeft geleerd hoeveel waarde aan de uitingen van die gevoeligheid gehecht moet worden. Al dadelijk, toen hij voor 't eerst de hand aan 't werk sloeg, vijf en twintig jaren geleden, kreeg hij den naam van verrader naar 't hoofd: a traitor to his queen, his country and his God; al dadelijk was er kruidlucht in de atmosfeer: de lieden dreigden eerder een verwoesting te zullen aanrichten dan te doen - wat zij heel kalm gedaan hebben toen het er op stond. Geen scheldterm werd hem gespaard van verrader af - verrader is altijd een zeer geliefde uitdrukking voor Gladstone geweest - tot struikroover en gemeenen dief toe. Die kruidlucht is altijd nog opgetrokken, en die scheldwoorden hebben niemand anders gedeerd dan de menschen die ze hebben uitgesproken. Daarom kunnen thans de plagerijen van de tegenstanders in het Parlement hem niet meer knorrig maken; ze kunnen hem prikkelen, hem doen opvliegen, hem doen uitschieten, doch van zijn nachtrust berooven kunnen ze hem niet. John Morley daarentegen, zijn luitenant, zal nog wel eens een enkele maal humeur toonen en, voor een regeeringsman, een tintje te hooghartig en te verachtend wezen tegenover de huichelarij van de oppositie, maar op 't kritiek moment dat het gevecht verbitterd en vergiftigd zou worden treedt Gladstone dan naar voren en herstelt den toon der discussie door een van zijn

[p. 547]

ongeëvenaarde muzikale voordrachten. Die macht van Gladstone's woord! Het verstaat de kunst om stemming te maken, het weet te treffen en te verzoenen, het schertst en het verheft, het is vleiend en het is trotsch, het domineert altijd. Troost u, zou ik tegen Gladstone's aanvallers willen zeggen, wij zien zijns gelijke niet weer, nous ne le reverrons plus.

Of zij wou, dat ze hem niet meer zag, de tegenpartij! Lord Salisbury heeft het op zijn tocht door Ulster, dezer dagen, gezegd: Men kan niet zoo tegen de wenschen van een geheel volk ingaan als Gladstone door zijn voorstel van Home rule doet; een man tegenover een volk, dat kan nooit lang duren!

Hoe triomfeert in een dergelijk woord de vreugde over het aanstaande oogenblik dat, door een rush van het gansche volk, de éene man omvergeworpen zal zijn! En onwillekeurig teekent toch datzelfde woord met onovertrefbare gelijkenis den tegenstander en verklaart het de reden van zijn macht. De haat is zulk een scherp waarnemer.

Een man tegenover zijn volk! Ja, dat is Gladstone; een man die, door de bewegelijkheid van zijn indrukken, gepaard met de energie van zijn wil, de kracht heeft zich buiten de dingen te zetten en den toestand in zijn geheel te overzien. Een staatsman, met andere woorden, die in den staat een voorwerp heeft om te leiden en te vormen, een kunstenaar, zou ik bijna zeggen, die zijn ideeën in het leven realiseert. Geen man die midden in het rumoer van de wereld mee helpt gedruisch maken door den toon van anderen over te nemen, maar een die zich buiten en tegenover de wereld weet te plaatsen. Want het is niet zijn welsprekendheid, die aan Gladstone de macht geeft; - die welsprekendheid is niet anders dan een der symptomen van zijn machtgevoel; en passie en overtuiging, zelfs talent en karakter geven op staatsgebied nog geen meesterschap, de meesterschap wordt alleen verkregen door het gevoel van meester te zijn.

Men zou allicht denken dat Gladstone zijn redevoeringen voor groote daden aanziet; hij weet precies hoeveel ze gelden. Achter zijn toorn en zijn vriendelijkheid schuilt de berekenende man die de slagen telt, die het spel van de tegenpartij doorziet, en die zich nooit in de kaart laat kijken.

Een redevoering, dat is maar een intermezzo van de handeling. Ik verbeeld me dat, wanneer Gladstone op een van de groote parlementaire dagen aan het woord is, de staatslieden van vroeger, de

[p. 548]

Walpole's en de Pitt's en de Canning's en de Peel's, van hun staatslieden-Olympus komen afdalen naar de vergaderzaal der Gemeenten om nog voor eens getuigen te wezen van het staatsspel uit den ouden tijd, toen men nog wist wat regeeren was. Zij zullen het nooit weerzien, zij weten het wel. Men moet, om dat spel naar de regels te voeren, een man uit de oude doos zijn, zooals Gladstone, opgegroeid te zamen met den staat, toen deze in zijn tijdperk van moderne ontwikkeling trad, de laatste man die als persoonlijkheid gelijken tred met het Engelsche staatswezen heeft gehouden. Het geheim van Gladstone's macht bestaat hierin, dat hij een staatsman is. Hij is de laatste. Saluons Messieurs, nous ne le reverrons plus.

De staat is er te groot voor geworden om zich nog langer aan de vormende en leidende hand van een enkel man te onderwerpen. Een man als Lord Salisbury wordt in zulke omstandigheden fatalist. Hij ziet den stroom der gebeurtenissen en der opiniën op en neer gaan, op en neer. Een geheel ander, energieker man, zooals John Morley, loopt het gevaar van eenzijdig te worden: hij zal den gang der dingen te veel uit een hoek gaan beschouwen en zou, alleen gelaten, de orde van het geheel verstoren om een succes op een enkel punt te kunnen behalen. Gladstone, omdat hij zoo oud is, durft nog aan den slinger van den tijd te rukken: gaat het op en neer, op en neer, edele Lord, laat mij dan den slinger een duw geven den anderen kant op, als uw voorvader Lord Salisbury het deed, die voor omstreeks driehonderd jaar het Iersche vraagstuk schiep door de Iersche grondbezitters in massa uit hun woonplaats te verdrijven. En ik heb het recht het te doen, want ik ben eigenlijk zijn opvolger door de eeuwen heen, gij zijt niet anders dan zijn nazaat!

En aan John Morley beduidt hij - Gladstone is nog de eenige die zulk een les kan uitdeelen: Men moet eerzuchtig zijn in 't groot, my honorable friend, en de eerzucht moet een blinkend harnas zijn tegen de stooten der vijanden.

Voortvarendheid en eerzucht! er moet nog iets bij komen om een staatsman te maken. Voor alles moet hij aan zijn volk de overtuiging geven, dat zijn maatregelen noodzakelijk zijn, dat ze tot de ontwikkeling der natie, tot haar historie behooren.

Maar zullen politieke tegenstanders ooit de noodzakelijkheid van een ingrijpende hervorming erkennen?

[p. 549]

Er is een middel om hun die noodzakelijkheid te doen gevoelen. De staatsman kan door zijn energie een vraagstuk met zulk een leven bezielen, dat het onontwijkbaar wordt: - al wordt het thans afgewezen, het komt weer aankloppen; - hij weet het te verbinden met zooveel beginsels van regeering en bestuur, dat het speciale vraagstuk een levensquaestie wordt; want hij wil heer zijn ook van de overtuiging zijner tegenstanders.

En als de noodzakelijke maatregel dan toch door een reeks van gebeurlijkheden op zijde wordt geschoven?

- Dan zal later de historicus bespeuren dat op dat moment der historie het nationale leven een breuk heeft gekregen en een afwijking is gaan vertoonen.

Dat is wel meer gebeurd: er zijn voorbeelden van, heel dicht in de buurt.

B*