De Gids. Jaargang 57

[p. 177]

Buitenlandsch overzicht.

26 Maart.

Evenals een levenmaker in gezelschap wel voor een oogenblik een paar kornuiten in zijn luidruchtigheid meê kan sleepen, maar op den duur de andere gasten stil maakt, zoo lijkt het wel alsof het Panamaproces in de afgeloopen maand het politieke leven van Europa tot zwijgen heeft gestemd. Een echo in Italië, waar een commissie uit het parlement bezig is met het onderzoek naar het aandeel dat afgevaardigden genomen hebben in de malversaties der voornaamste banken; een echo in den Duitschen Rijksdag, waar Ahlwardt wou gaan bewijzen dat het Duitsche volk voor meer dan honderd millioen door de regeering bestolen was, - maar behalve het geluid van die weerklanken roerde zich overigens niets. De czar, die anders zoo barsch kan wezen, als hij denkt gelijk te hebben, vergenoegde zich met een makke protestatie tegen de constitutieverandering in Bulgarije; het gold een godsdienstige aangelegenheid: het kerkgenootschap waarin de kinderen uit het voorgenomen huwelijk van den Bulgaarschen vorst zouden worden opgenomen. De czar, als beschermer der orthodoxie, had dus alle reden tot protest; toch deed hij er een demper op, en het was voor een Russischen beer een zeer discreet gebrom. In Duitschland ging het even stil toe; de keizer hield zijn traditioneele jaarlijksche rede voor zijn Brandenburgers van de Mark en was, o wonder! voor niemand onaangenaam; het waren alles stereotype phrases en ze

[p. 178]

werden daverend toegejuicht, zooals men oude bekenden begroet, wanneer men ze weerziet. In den Rijksdag, slecht bezocht als een ongezellige club, vielen eenige speldeprikken; de legerreorganisatie en de andere hervormingen kwamen geen stap verder. In Engeland werd de behandeling van de Home rule bill tot na Paschen uitgesteld, en de brave mannen van Ulster, die al gereed stonden, om als wanhopigen tot den laatsten druppel van hun bloed toe te vergieten in den strijd tegen een toekomstig Iersch parlement, besloten hun heldenmoed weêr op te bergen. Of het Panamaproces er schuld aan had dan niet, - het effect was toch zoodanig, dat alles daarvoor zweeg.

En het moet erkend worden: het deed zijn best om zijn positie in de wereld op te houden. Welk een sensatie-roman, dat proces, bijna zoo aangrijpend als de Vautrin van Balzac. Ministers en politieagenten, baronessen en spionnen, niemand had er op kunnen rekenen, maar ze kwamen alsof ze geroepen waren; ze kwamen met hun heusche gebaren van huichelende misdaad, van gekwetste onschuld, van triomfeerend recht. Niets ontbrak, en men zou van alles tot het laatst toe genieten. Toen de rechter het vonnis uitsprak klommen de dames van het toeschouwerspubliek op haar stoelen, om in het gezicht van Charles de Lesseps de aandoeningen waar te nemen op 't oogenblik, dat hij zijn lot vernam. Bravo, dat is eerst stichtelijke aandacht bij een vertooning.

Over het proces zelf als een onderzoek om achter de waarheid te komen, weet ik weinig te zeggen. De zaak is beslist, de schuldigen zijn van de onschuldigen gescheiden, men moet zich daarbij neerleggen. Het is meer een tijdvak, meer een klasse van menschen, die voor de rechtbank gebracht zijn, dan een bepaald aantal personen en een enkel geval. Over zulke dingen spreekt geen jury recht uit, geen pleitrede van een advocaat kan daar overtuiging brengen, geen getuigenis van een getuige of van een beschuldigde kan er volledig wezen. In dit geval oordeelt eerst de historie. Laat ons, die op een afstand zijn, ons in de comedie verheugen nu eenmaal de wereld ons comedies wil geven.

Daar is zooveel moois in dat geding! Ik laat de hoofdfeiten varen; ik wil me er niet nog eenmaal aan emotioneeren, en evenmin voor anderen den schotel der emotie opwarmen. Doch neem het kleinste, het geringste partikeltje van dat proces, neem bijvoorbeeld Gobron. Wat is dat, Gobron? vroeg Charles de Lesseps;

[p. 179]

toen hij den naam van dien kleinen onbekende als van een aangeklaagde hoorde noemen. Gobron was lid van de Kamer en wordt verdacht zich te hebben laten omkoopen. Nu ja, maar wie is Gobron? Hij heeft 40,000 francs van de Reinach gekregen en verklaart dat het geld niet anders is dan de prijs voor eenige oprichtersaandeelen van een leerlooierij in staat van wording, die hij aan de Reinach heeft afgestaan. - Nu ja, maar wie is Gobron? - Gobron! Vraag het aan zijn advocaat, luister naar zijn advocaat! Gobron is een van de edelste gestalten de 19e eeuw. In een ledig oogenblik mag hij zich bezig houden met het oprichten van leerlooierijen, van nature bedrijft hij heldendaden. Zijn moeder was reeds een heldin, zij is haar zoon ten voorbeeld geweest, en toen hij nauwelijks nog de kinderschoenen ontgroeid was, begon hij al het vaderland te redden door in een luchtballon op te stijgen; en zijn gansche verdere loopbaan was een voortzetting van dat begin. Het is een weelde zulk een man tot vriend te hebben en zijn advocaat is trotsch op zulk een vriendschap. Wat kan hij nog aan zulk een reeks voortreffelijkheden van zijn vriend toevoegen? Eén ding en het is de kroon van dat heldenleven, op zich zelf reeds voldoende om Gobron tot den edelste onder de edelen te stempelen: Il a épousé une Alsacienne. Ga nu, jury, en veroordeel dien man en dompel Elzas in nieuwen rouw. Il a épousé une Alsacienne!

Wanneer er in Frankrijk een nieuw schoolboekje moet worden samengesteld van beroemde mannen, dan heeft de auteur maar een bloemlezing te maken uit de pleitredenen in het Panamaproces. Zelden is er in menschen zooveel onbaatzuchtigs vereenigd geweest, als er voorkwam in de personen, die daar terecht stonden: in Antonin Proust, in Dugué de la Fauconnerie, in Sans, genaamd Sans-Leroy.

Die Sans-Leroy! het type van een Zuid-franschen commis-voyageur!

Maar waar zou ik ophouden? Het mooie van een mooi ding is, dat het overal mooi is tot in zijn kleinste détails. Greif nur hinein, en waar ge het aanvat het geeft stof tot vreugde.

Welk een ongeevenaard artiste daar boven de wolken, die zich zulk een schouwspel heeft weten te verschaffen, en die bet ons heeft gegund! Hij heeft alle storende invloeden verwijderd: l'art pour l'art. Hij heeft een slot op den mond van den Duitschen keizer geplaatst, en hij heeft den prins van Bulgarije oorpijn toegezonden om hem zijn huwelijk te doen uitstellen hij heeft Glad-

[p. 180]

stone eene verkoudheid gegeven en Salisbury met influenza in bed gehouden. En Jules Ferry maakte hij dood. Arme man, hij had zijn voorraad Joseph-Prudhomme-zinnen reeds opgepoetst, (le meilleur moyen de défendre une constitution attaquée, c'est encore de la pratiquer, enz.) hij dacht zijn rol in de hoogte te kunnen spelen, nu Freycinet en Floquet op hun beurt aan het ondereinde van de wip zaten, en hij werd plotseling weggeroepen. Hij heeft zijn opvolger al gevonden; circulez Messieurs. Stoort de vertooning niet.

Of is de wereldgeest, daar boven de wolken, meer dan een artiste? is hij een schepper van altijd nieuw ontspruitend leven, en leidt hij onze aandacht af door een knaleffect, om onderwijl de coulisses en het achterscherm van het wereldtooneel te kunnen veranderen?

Hij bewaart zijn geheimen, - en zelfs de menschen ‘die verder zien’, zooals die goedhartige socialist op een tinnegietersmeeting, die het individueele eigendom afgeschaft wenschte, maar zich de huivering voor dat denkbeeld bij sommigen kon begrijpen, omdat zij niet zoover zagen als hij - (‘het onderscheid tusschen ons en hen, zeide hij, is dat wij verder zien’) - zelfs de menschen, die verder zien, zien niet zeer ver.

Maar bekruipt u soms niet het gevoel, dat er op de wereld iets nieuws bezig is te gebeuren? De oude partijgroepen ontbinden zich; - ik spreek niet over Frankrijk, waar het voor ieder duidelijk is, dat de tegenwoordige partijen in het Parlement hebben afgedaan. En in Duitschland dan! Het Katholieke centrum heeft zich gesplitst, in de Fortschrittspartij heerscht oneenigheid, de socialisten zullen ook niet lang meer hun verdeeldheid bedekt kunnen houden, en het binnendringen van elementen als Ahlwardt en Fussangel in den Rijksdag, geeft aan 't parlementaire leven een slag in 't aangezicht. Zelfs in Engeland met zijn moeder van alle parlementen der wereld is een verandering op til. John Morley zeide onlangs in een rede, dat men in het parlement van de toekomst niet meer zou te rekenen hebben met twee groote partijen, doch met combinaties van kleine groepen. En misschien gaat het daarheen.

Wij komen in een tijd van politieke anarchie. Het vooruitzicht heeft niets verontrustends, zoo het bedoelt dat de menschen weder op hun eigen beenen zullen gaan staan, dat het keurslijf van partijen en meeningen wat losser zal worden. Wij zijn nu zoo geruimen

[p. 181]

tijd ingedrukt geweest tusschen een regeeringsautoriteit die van het individu geen tegenspraak duldt, en tusschen onwetende massa's die ons van onderen op in een gelukstaat binnen willen stampen, dat wij eindelijk wel eens vrijer zouden willen ademen.

Hoe die verandering komen zal, verklaar ik niet te weten en te begrijpen. Sommige menschen spreken van de aanstaande uitvinding der luchtschipvaart, welke den oorlog onmogelijk zal maken, en de staande legers zal veranderen in internationale schijfschietgenootschappen en wielrijdersclubs. Wij zullen nog geduld daarvoor moeten hebben. En niemand kan voorzien. Toen men in de 15e eeuw de boekdrukkerskunst had uitgevonden, Amerika had ontdekt en de Mooren had verjaagd, meende men zeker al heel wat te hebben verricht; het nieuwe was voorshands van de baan.

Toen kwam daar uit den boezem van het volk een monnikje en preêkte en bracht verdeeldheid en bevrijding van den geest. Ik geloof, dat de twintigste eeuw ook weder een bevrijder zal zien.

Er zijn teekenen.

O, ze geschieden in 't verborgene. De wereldgeest is te wijs, hij is te zorgzaam voor de teêre plant van het nieuwe leven, om haar dadelijk in 't volle kunstlicht van de conventioneele wereld te brengen, hij houdt ze achteraf als een verrassing. Maar soms dringt een sprietje te voorschijn. Ik weet niet of het bericht werd opgemerkt, dat ook in onze dagbladen verscheen, hoe de synode van de Wurtembergsche landskerk een beslissing had genomen in zake de belijdenis dier kerk. Die beslissing is voor ons weinig interessant; maar de man, die het hoofd heeft moeten stooten tegen die beslissing, de gewezen pastor Schrempf, boezemt ons des te meer belangstelling in.

Schrempf ziet niet verder dan Wurtemberg, dan zijn verloren pastorsberoep, neen, hij ziet niet verder dan zijn eigen hart en zijn strijd tegen de belijdenis der kerk, die hem te eng geworden is, hij is een dorpsdominé. Hij heeft in een drietal toespraken de bewegingen van zijn hart verklaard; een dorpsdominé! - een man!

‘Omdat ik mij steeds in de tegenwoordigheid van God gevoel, en het zwaartepunt van mijn verhouding tot God in het tegenwoordige zoek, daarom gevoel ik mij tegenover het verledene vrij - daarom ben ik ongeloovig. Of in éenen zin: mijn ongeloof is mijn geloof en mijn geloof is mijn ongeloof.’

[p. 182]

Zoo spreekt hij en het is een woord uit het intiemste, diepste leven van den tijd. Wanneer er een man opstond, die door zijn persoonlijkheid en zijn werk ons den ganschen inhoud kon openbaren van dat woord: mijn ongeloof is mijn geloof en mijn geloof is mijn ongeloof, hij ware de Bevrijder, de anarchist, die het verstond in harmonie met de wereldorde te leven.

Maar....

B*.