De Gids. Jaargang 57

[p. 608]

Bibliographie.

Egoïsme. Een Haagsch verhaal door Frans Netscher. 2 dln. Amsterdam, Van Holkema en Warendorf. 1893.

Geen roman, geen novelle, geen ‘verhaal’ zelfs, maar een schets, een ‘Stimmungsbild’ in twee deelen, die er even goed drie of vier hadden kunnen worden. Want, zoo als wij de personen in het eerste hoofdstuk leerden kennen, vinden wij ze op de laatste bladzijde terug, zonder dat in dien tusschentijd in hun leven iets is voorgevallen, dat de vermelding waard is, veelmin eenigen invloed op hun denken en handelen heeft geoefend. Een leven van niets, steeds in hetzelfde kader zich bewegend, steeds dezelfde flauwe indrukken ontvangend.

Zulk vegeteeren, met een lust om iedereen vroolijk en gelukkig te zien, met behoefte aan liefheid van anderen, aan een zorgeloos en kleurloos bestaan, waarbij men den korten tijd zoo aangenaam mogelijk tracht door te brengen - betitelt de heer Netscher als ‘egoïsme’. Het is dat ‘gar nichts’ van de menschen, ‘die doch so sicher fortleben’, waarvan in Brahm's ‘Requiem (nach Worten der Heiligen Schrift)’ gezongen wordt. Maar iets als onbevredigd zijn met zulk een stemming, iets als een strijd daartegen, als een andere levensbeschouwing die zich er tegenover stelt komt wel op de allerlaatste bladzijden van het 2de deel doorschemeren, doch zonder van het verhaal zelf een wezenlijk bestanddeel uit te maken.

De eenige persoon, voor wie onze belangstelling gewekt wordt, is de oude mevrouw Blijdinga, om de eenvoudige reden dat er met haar althans iets voorvalt, hetgeen een begin en een eind heeft; zij heeft een ziekbed, dat met den dood eindigt. En nu worden ons in het 2e hoofstuk van het 3e Boek (wat die verdeeling in Boeken te beduiden heeft, begrijpen wij niet) dat ziekbed, de gewaarwordingen van de langzaam stervende, de verschillende aandoeningen van dochter en schoonzoon en kleindochter beschreven in bladzijden die, als een oase in de woestijn van onbelangrijke voorvallen en gesprekken, een bijzonderen indruk maken en waarin des schrijvers kunst van observeeren op het gunstigst uitkomt. Dat is werkelijk mooi; men zou het als proeve van Netscher's talent willen uitknippen om er anderen van te doen genieten.

Frans Netscher is steeds knapper geweest in het beschrijven van levenlooze dingen dan in het te voeten uit teekenen van levende personen. Om de laatsten te karakterizeeren maakt hij op z'n Zola'sch druk gebruik van etiketten: Clara Hagelfels wordt ons nooit anders vertoond dan met haar ‘driftig bovenlipje’; van de Engelsche gouvernante vernemen wij telkens, dat zij heeft een ‘smal lijfje on geëtireerde trekken’; de oude heer van Breu-

[p. 609]

kel treedt onveranderlijk op als verteller van ondeugende historische anecdoten uit de 18e eeuw - enzoovoort. Bij de beschrijving der levenlooze dingen heeft ook wel iets dergelijks plaats, - adres aan den bronzen Napoleon met de gekruiste armen en den stoel met de klimmende leeuwen in het huis van de oude mevrouw Blijdinga - maar hier hindert de herhaling niet zóó als wanneer het personen geldt. Er is ook vaak iets meer verscheidenheid in de telkens terugkeerende beschrijving van dezelfde zaken: bijv. in die van den Vijverberg, gezien nu eens uit een der ramen van het Ministerie van binnenlandsche zaken (I. 50), dan van den walkant (I. 135), dan van de Plaats (II. 116) en eindelijk van het Tournooiveld (II. 212). Maar die verscheidenheid kan het eentonige, slepende en ‘schwerfällige’ van het geheele boek niet wegnemen.

In het kleine kader van schets of novelle komt Netscher's talent vaak gunstig uit; in de groote ruimte van twee deelen verliest het zich.

Japan: in History, Folk-lore and Art: by William Elliot Griffis. Boston and New-York 1892.

Sedert in 1881 Dr. J.J Rein zijn standaardwerk over Japan voltooide, verschenen tal van meer of minder uitvoerige studies en populaire beschrijvingen van het ‘Land van den Zonsopgang.’ Het hier aangekondigde werkje teekent in losse schetsen voornamelijk de vroegere Geschiedenis, saamgeweven met de Mythologie; het geeft een beeld van Land en Volk, tot juist begrip van de tegenwoordige toestanden. De heer Griffis heeft in zijn academietijd kennis gemaakt met Japansche jongelieden aan de Amerikaansche universiteiten en is later naar Japan gegaan om werkzaam te zijn bij de organisatie van het onderwijs; hij heeft er een viertal jaren vertoefd en in de binnenlanden gereisd, te voet en te paard, in jinrikisha en draagstoel, en hij getuigt ‘to travel in Japan is, in one sense, like visiting the moon, supposing, as the Japanese fairy tales do, that the moon is inhabited’ (bl. 160); hij teekent ons de Japanners - en wij worden medegesleept door zijne sympathie - als ‘the diamond edition of humanity.’ Nog leeft daar de zin voor het ideale, de liefde voor het schoone: ‘ziel’ en ‘juweel’, zij worden in de Japansche taal door één zelfde woord uitgedrukt, en dichterlijke gedachten, als ‘bloemen doen leven,’ zijn aan den volksmond ontleend.

De schrijver toont den innigen samenhang aan tusschen de Japansche geschiedenis en de religieuse denkbeelden van het volk, weêrgegeven in woord en in beeld, gesneden in brons en in ivoor, als grondgedachte van de zoo zinrijke kunst.

Een bijzonder belang heeft voor ons Hoofdstuk XXIII ‘the Dutch Yeast in the Japanese cake’, waarin het aandeel wordt geschetst, dat onze voorvaderen hebben gehad in de voorbereiding van de Westersche toestanden in Japan. Toen het systeem van de strengste afsluiting was gevestigd, hield de weetgierigheid, zoo van de Regeering in Yedo als van het volk, den Hollanders een kleine zijdeur geopend en door deze werden de hulpmiddelen der Westersche beschaving geïntroduceerd: studieboeken, wetenschappelijke instrumenten, nieuwe uitvindingen, enz. Een handelsverdrag was gesloten en Japansche gezanten maakten hunne opwachting bij Prins Maurits in diens legerkamp. Kan het niet worden ontkend, dat de Hollanders der 17e eeuw, zoo uit handelsnaijver als uit geloofshaat, de afsluiting van Japan voor een goed deel hebben geprovoceerd, de heer Griffis beschrijft - en dit vrij uitvoerig en zeer grondig -, dat van den anderen kant Nederland de vrijheid van denken en spreken, de zelfstandige ontwikkeling van den geest in Japan heeft voorbereid: velen van de uitstekendste leiders in de nieuwe aera zijn de zonen, kleinzonen, naneven van hen, die in Destrima bij de Hollanders ter

[p. 610]

schole gingen. Twee eeuwen lang werd in 't verborgen de kiem gelegd tot een beschaving, welke thans ieder treft, die wat nader kennis maakt met de wetenschappelijke wereld van Japan. En daartoe bepaalde zich die invloed niet: met eene vrijere denkwijze ging weldra eene reactie gepaard tegen een regeeringsstelsel, dat den Hemelschen regent op den achtergrond had geschoven voor de geusurpeerde macht van den Shogun; de behoefte aan eene nationale wedergeboorte ontwaakte, lang vóór de Amerikaansche oorlogschepen ankerden in de baai van Yedo en de stoot werd gegeven tot de Revolutie.

Zeker, den voorrang moesten de Hollanders afstaan aan invloedrijker naties, naar met voldoening toch mogen wij kennis nemen van wat de heer Griffis zoo aardig zegt:

‘When, indeed, Thornrose had rubbed her eyes and opened her castle to all well-behaved visitors, she made choice of English as her favorite language, but the Dutch was her first love.’

a.

Frans Burgstein door Compassione. Amsterdam, F.W. Egeling. 1892.

Een novelle vol van geest en gees tigheid, die, ongelukkig genoeg, te vaak in gemaakten geest en gezochte geestigheid overslaan. Een pleidooi voor of liever een dispuut over de Hervormde Kerk, waarschijnlijk te boek gesteld door een jong predikant, die de lotgevallen van zijn held òf zelf heeft doorgemaakt, òf van zeer nabij heeft waargenomen. Kenschetsend is het, dat de sympathieke jonge man, die zijn naam aan het boek geeft, zijn geestelijk leven begint als werkzaam lid van een soort van Hugenholtz'sche Vrije Gemeente, daarna rechts·omkeert maakt en op de kermis aan den ingang van een ‘Zendingstentoonstelling’ gaat staan, dan in het Methodisme verzeild raakt, en eindelijk, aan het eind van zijn lange worsteling en tot loon van zijn eerlijk en onverschrokken zoeken naar waarheid,.. diaken wordt in de Hervormde Kerk.

Het is waarlijk jammer van een zoo frisch talent en van een zoo edelmoedige natuur als Frans Burgstein; gelijk het jammer is van de niet alledaagsche gaven van Compassione, dat hij in deze novelle er zoo wild mee omspringt, aan elk van zijn personages zijn eigen vernuft, dikwijls ook zijn valsch vernuft, leenend, zijn talent van urgeeren en spitsvondig disputeeren botvierend en met religieuse sententies om zich heen strooiend of het niets was. Uit meer dan ééne bladzijde van dit boek toch toont Compassione, dat, wanneer hij, zonder zich in theologische bespiegelingen te verdiepen, naar de dingen der aarde wil zien, hij goed weet waar te nemen en goed weer te geven.

Juist vijftig jaar zijn er verloopen sedert Van Koetsveld zijn ‘Schetsen uit de pastorie te Mastland’ uitgaf. Wanneer Compassione, zonder zijn geleerdheid te luchten of al te mooi te willen doen, de ervaringen opgedaan in een Mastlandsche pastorie van het einde der 19e eeuw op schrift wilde stellen, wie weet welk een aardig boek dat zou kunnen worden. De beschrijving van het bezoek van den Kerkeraad met hun vrouwen na de intreepreek is er al een voorproef van.