De Gids. Jaargang 57

[p. 411]

Bibliographie.

Baumeister Solness. Schauspiel in drei Aufzügen von Henrik Ibsen. Deutsch von Sigurd Ibsen. Berlin S. Fischer 1893.

Het is mogelijk, dat een voortreffelijke vertooning in staat zal blijken, den indruk, dien de lezing van dit drama op ons maakte te wijzigen, maar tot zoolang veroorlooven wij ons, Ibsen's Baumeister Solness tot een der zwakkere drama's van den Meester te rekenen.

De opzet doet iets belangwekkends verwachten. Solness, van afkomst een boerenknaap, heeft, dank zij een buitengewone doorzettingskracht en een rijk huwelijk, zich opgewerkt tot ‘bouwmeester’ - een tusschending tusschen aannemer en architect -, knapper mannen voorbijstrevend, die hij aan zich onderwerpt en exploiteert. Niets schijnt er aan zijn geluk te ontbreken; maar dit geluk laat hem niet met rust: hem kwelt de angst, van de plaats, die hij bereikte, en waarvan hij anderen afdrong, op zijne beurt afgedrongen te zullen worden door een jonger geslacht. Daar opeens treedt in zijn leven een drie en twintigjarig meisje, Hilde Wangel, dat hij, tien jaar te voren bij gelegenheid der inwijding van een door hem gebouwden hoogen toren, als kind in zijn armen nam en waaraan hij toen, lachend, beloofde, dat hij haar, na tien jaar, zou komen afhalen en haar, als zijn prinses, een koningrijk zou schenken. Daaraan komt Hilde hem thans herinneren, en in vollen ernst eischt zij van hem, dat hij zijn belofte, in een of anderen zin, nakome.

Zoo is de expositie (het eerste bedrijf) van Baumeister Solness.

Men verwacht een spannend drama, waarin de man, die allen aan zijn wil placht te onderwerpen, thans op zijne beurt onder den invloed geraakt van een jong meisje, dat hem er toe brengt, van alles wat hij, ten koste van anderen, tot stand bracht afstand te doen, en de plaats te ruimen voor die anderen, bekwameren dan hij, die hij tot nu toe, door zijn eerzucht en zijn heerschzucht, belette de hun toekomende plaats te bereiken. En inderdaad wordt er een begin gemaakt met iets wat daarop gelijkt. In plaats echter van door een breede, zwellende dramatische handeling te worden meegesleept, worden wij in het tweede bedrijf opgehouden door mededeelingen omtrent hetgeen vóór den aanvang der tegenwoordige handeling is voorgevallen, hoofdzakelijk omtrent het afbranden van de woning vroeger door Solness en zijne vrouw betrokken; - eene gebeurtenis, die wel door Ibsen met zijn onderwerp wordt in verband gebracht, maar op zulk een ingewikkelde en onduidelijke wijze, dat wij de eigenlijke portée ervan niet hebben kunnen vatten.

Solness meent zich op zijn plaats enkel te kunnen staande houden door den kundigen architecten, zijn helpers, den weg om vooruit te komen te versperren. Maar Hilde heeft andere plannen met hem: zij wil ‘haar’ bouwmeester groot zien door eigen kracht. Door Hilde aangespoord, zal hij wederom, evenals vóór tien jaren, een toren maken, ditmaal aan het nieuwe huis, dat

[p. 412]

hij bezig is voor zichzelven te bouwen. En als de toren gereed is, wil Hilde, evenals vóór tien jaar, hem zelf aan den top een krans zien bevestigen. Ook dat weet zij, dank zij de macht welke zij op hem oefent, te bewerken. De man, die steeds te angstig was, te veel onderhevig aan duizelingen om den minsten steiger te beklimmen, klimt nu, tot ontzetting van allen, tot boven op den toren; maar op het oogenblik, dat hij, onder de toejuichingen van de menigte, den top heeft bereikt, stort hij naar beneden en valt zich het hoofd te pletter. ‘Hij heeft het dus toch niet kunnen doen,’ zegt met begrijpelijke Schadenfreude de door Solness geëxploiteerde architect Ragnar Brovik. Maar Hilda: ‘Den top bereikte hij toch ... mijn, mijn bouwmeester!’ - Daarmede eindigt het stuk.

In den opzet, het spannende slottooneel en in meer dan één zinrijken dialoog herkennen wij de groote eigenschappen van Ibsen. Het karakter van den hoofdpersoon en vooral dat van Hilde, door wier roekeloos drijven Solness den dood vindt, is echter zoo onduidelijk gemotiveerd, or is zooveel raadselachtigs in den gang van het stuk, dat bij de lezing onze belangstelling gaandeweg verflauwde en het drama ten slotto geen diepen indruk bij ons heeft achtergelaten.

Studiën. Mirabeau en Willem de Clercq door J.F.A. Huese. Amsterdam, M.M. Olivier. 1892.

Studiën noemt de schrijver het; het zijn eerder declamationes. Er is veel talent in zijn boekje, ook veel wind. ‘Beiden Staubnaturen,’ zegt hij van Mirabeau en Willem de Clercq, en hij laat dat stof voor onze oogen oprijzen; zuivere omtrekken geeft dat niet. ‘In Mirabeau erlangt,’ volgens den schrijver, ‘de eenheid, het individueele, de treffendste uitdrukking.’ Maar er wordt hier zelfs geen aanloop gemaakt om de eenheid van Mirabeau's persoonlijkheid en van zijn werk voor te stellen. Mirabeau's persoonlijkheid wordt in phrases gehuld, een echte Staubnatur. Slechts bij uitzondering verneemt men een oordeel, dat op studie gegrond is.

In zijn beschouwing van Willem de Clercq staat de schrijver op vaster grond. Hij geeft m.i. juist den indruk weer, die een onbevooroordeeld lezer bij een eerste lezing van De Clercq's dagboek, gelijk het door Allard Pierson is uitgegeven, ontvangen moet. Maar dat dagboek wil tweemaal, wil meermalen gelezen worden. Een weifelende natuur als Willem de Clercq zegt niet dadelijk haar geheimen. Men overwint haar niet met geweld. En de schrijver dezer Studiën oefent graag geweld. Hij is strijdlustig, hij neemt geen blad voor den mond, hij is dadelijk sympathiek. Zijn taal is zeer persoonlijk, en nog zeer ongelijk evenals misschien zijn persoonlijkheid. Het was een goed denkbeeld van den uitgever, om deze opstellen, oorspronkelijk in de Portefeuille geplaatst, nog eens in boekformaat te doen verschijnen. Men mag ze niet voorbijgaan; ook als boek zijn ze waard gelezen te worden, maar - voor éenmaal.

w.g.c.b.