De Gids. Jaargang 55

[p. 186]

Bibliographie.

Huwelijkspoëzie. Herinneringen en beelden, door Ebba. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon.

In het land, dat De Veer's ‘Trouringh’ tot den rang van een half-classiek werk verhief en aan Ritter's ‘Paedagogische fragmenten’ een buitengewoon succes verschafte, moet ondanks, of misschien wel mede door zijn ouderwetschen titel een boek als ‘Huwelijkspoëzie’ opgang maken.

De huiselijke tooneeltjes tusschen den jongen dokter en zijn ‘Tine’, de kleine jaloerschheden met en zonder reden, de plagerijen met en zonder succes, de lesjes van de vrouw aan den man, vice versa, het vrouwelijk pruilen en de mannelijke koppigheid, welke wij hier bijwonen, zijn in anderen vorm reeds herhaaldelijk voorgesteld; men kent dat spitsvondig disputeeren, dat min of meer vriendschappelijk vitten en min of meer beminnelijk haarkloven. Maar aan Ebba mag de eer niet onthouden worden, dat zij - zij het ook op wat al te breedsprakigen trant - het bekende met smaak heeft weten te variëeren en in onberispelijken vorm te gieten. En ook waar zij den toon wat hooger stemt en uit den schat van eigen of anderer ervaring opvoedkundige wenken geeft, zooals in ‘Booze humeuren’, spreekt zij met zooveel menschenkennis en gezond verstand dat het de moeite loont er goed naar te luisteren. Van scherp analyseerend vermogen en een fijn gevoel getuigt vooral het laatste stuk: ‘Niet begrepen’, een schets dieper van opvatting en dramatischer dan een der overigen, waarin de schrijfster de ontleding van toestanden en karakters, die weêr al te uitvoerig dreigde te worden, heeft weten af te wisselen door die toestanden en karakters, meer verhalend, voor ons in beeld te brengen en te laten leven.

Aan het slot van een harer schetsen merkt Ebba op, dat, al zullen betoogen en verhandelingen als de hare de wereld niet veranderen, er soms voor hen die zoeken maar een klein lichtje noodig is om hen op den weg te brengen. En dan vervolgt zij: ‘Laat ik dan het dwaallichtje wezen, dat door de velden dwaalt; licht dat een zoekende het flauwe schijnsel volgt en het doel vindt, waarnaar hij streefde.’ Wij helpen het haar wenschen.

Waarheid en Droomen, door Jonathan. Achtste druk. Leiden, E.J. Brill.

Boeken hebben hun lot en hunne lotgevallen. Wat het lot van ‘Waarheid en Droomen’ geweest is, vinden we op de allereerste bladzijde vermeld, waar te lezen staat ‘achtste druk’; en wat zijn lotgevallen waren, dat kunnen de laatste bladzijden van

[p. 187]

deze jongste uitgaaf ons leeren, waar de schrijver, uit de volheid van zijn herinneringen, ‘losse bladen uit de geschiedenis van het boek’ voor ons openlegt.

Niet enkel die geschiedenis verhaalt Jonathan ons; soms gaat hij ook ‘buiten zijn boekje’ en, zich door andere herinneringen meê latende slepen, vertelt hij ons bijv. hoe hij, in 1842, vijf minuten lang, een politiek persoon is geweest, toen hij, in plaats van den zieken Burgemeester, Koning Willem II te Heilo mocht complimenteeren. Wie hem voor deze en dergelijke uitweidingen ‘bejaarden praatvaâr’ schelden, zooals hij zichzelven betitelt, wij niet, die de helderheid van hoofd en van hart, welke meer dan een geslacht in Jonathan getoond heeft te waardeeren, ook in deze bladzijden onverminderd aantreffen, en die nog altijd tijd en lust vinden, zoowel om zelf te luisteren naar hetgeen de beminnelijke grijsaard ons te vertellen heeft, als om anderen op te wekken het op hunne beurt te doen.

Multatuli, door A.J. Bussum, J.C. Loman Jr., 1891.

Wanneer eens de volledige verzameling Brieven, van welke thans drie deelen het licht zagen, zal verschenen zijn, dan zal een nieuwe studie over Multatuli mogelijk en noodig, en tevens een dankbare taak zijn voor een man van talent. Maar thans, naar aanleiding van slechts twee der verschenen deelen, en over niets anders, een boek van 235 bladzijden te schrijven, en dat boek eenvoudig weg Multatuli te betitelen, dunkt ons even voorbarig als aanmatigend. In een stijl en een betoogtrant, welke omslachtig en zwaar op de hand mogen heeten. en waarin de schrijver zelf nu en dan verward raakt (als voorbeeld wijzen wij op de alinea, welke onder aan blz. 54 aanvangt), geeft A.J. een reeks uittreksels en paraphrases van de belangrijke briefverzamelingen, waaraan hij enkele opmerkingen vastknoopt om de houding van Tine's familie te verklaren. Daarop volgt echter een hoofdstuk, waarin de schrijver aan het phantaseeren gaat over ‘Multatuli en de vrouwen’, o.a. bewerend dat Tine ‘van huis uit vroom’ moet geweest zijn, ‘in den ouderwetschen, kerkschen zin van het woord’ en dat het Dekker geweest is, die het geloof van zijn vrouw zoowel als hare denkbeelden over de liefde heeft uitgeroeid. A.J. spreekt vervolgens van Multatuli's ‘opeenvolgende minnaressen’, en ontziet zich niet daaronder, behalve de uit den eersten brievenbundel bekende Eugénie, de in den tweeden bundel herhaaldelijk genoemde Sietske te begrijpen, al erkent hij ook: ‘een muur scheidt deze in alle opzichten reine, ideale relatie van de zooeven behandelde drie andere’. De geheele wijze, waarop dit teêre onderwerp, Multatuli's verhouding tot Tine en tot andere vrouwen, waarvoor eerst latere brieven en onthullingen de volledige, betrouwbare bouwstoffen zullen kunnen leveren, behandeld is, schromen wij niet oppervlakkig, grof, smakeloos te noemen.

Voor de litteratuur over Multatuli achten wij dit boek geen aanwinst.

Helena Bixs, door J.B. Meerkerk. 2 dln. Nijmegen, H.C.A. Thieme. 1891.

Een jongman, die zich geplaatst ziet tusschen twee meisjes, welke beiden, elk op hare wijs, verliefd op hem zijn: een jong meisje, dat hare liefde tegenover dien man niet weet te verbergen, maar in haar hartstocht zoover gaat van zichzelve hem aan te bieden, - zulk een hachelijken toestand aannemelijk te maken, dat jonge meisje sympathiek te doen blijven, was de zware taak, welke de schrijver van Helena Bixs zichzelven oplegde, of - indien wat hij in een voorrede meedeelt meer is dan een letterkundige truc - zich opgelegd zag.

Wij zouden te ver gaan met te beweren dat hij de moeielijkheid volkomen overwonnen heeft, maar te erkennen, dat hij er in slaagde

[p. 188]

ons voor de personen uit zijn roman belang in te boezemen en ons te boeien door levendigheid van voorstelling, oorspronkelijkheid van vorm (zij 't ook dat die oorspronkelijkheid soms wat gezocht is) en zuiverheid van taal, is niet meer dan billijk. Indien de heer Meerkerk hier voor het eerst als romanschrijver optreedt, dan is zijn debuut een belofte.