De Gids. Jaargang 55

[p. 573]

Bibliographie.

Oom Dolf en zijn nichtje door W. de Vletter. 2 dln. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon. 1891.

Vous êtes orfèvre M. Josse! U is onderwijzer Mr. de Vletter, en dat blijkt uit haast elke bladzijde van uwen roman. De best geslaagde gedeelten van uw werk zijn die waarin de gebeurtenissen en de personen met de school in aanraking komen; uw best geslaagde figuur is de oude dorpsschoolmeester Voerman, en het is jammer dat deze brave ernstige man reeds op de helft van den roman van het tooneel verdwijnt, al hebben wij ook aan zijn verscheiden eenige schoone bladzijden te danken en al worden wij ook na zijn dood telkens weêr aan zijn voorbeeld en zijne lessen herinnerd. Maar, dit erkennend en erkennend bovendien, dat gij in uwe heldin Marie van Dalmen met hare voortreffelijke voornemens, die telkens èn door haar èn door anderer toodoen schipbreuk lijden, een persoon hebt geteekend, die voor u geleefd moet hebben en wier strijd wij medeleven, verzwijgen mogen wij niet dat gij om haar heen enkele personen hebt gegroepeerd, die òf met zoo weinig vaste hand geteekend zijn dat zij schimmen voor ons blijven (daartoe rekenen wij zoowel den majoor Doorne als Stuffers en ook Dr. Doorne die in het leven van uwe heldin nog wel zulk eene belangrijke plaats inneemt), òf wier eigenaardigheden en onaardigheden zoo overdreven zijn dat zij de caricatuur naderen, zooals o.a. herhaaldelijk met Ds. Weenink het geval is. En dan - ‘u is onderwijzer Mr. de Vletter!’ en in plaats van de feiten en de personen voor zichzelven te laten spreken, gaat gij telkens achter de catheder staan om de een of andere zedeles te prediken of een wijze spreuk ten beste te geven; ja, al zien wij uw personen zelf den mond openen, in hetgeen zij zeggen en in de wijze waarop zij dit doen, herkennen wij toch telkens weder uw stem. Dat is waarschijnlijk de reden, waarom uw roman iets eentonigs heeft.

Gij weet een tragisch tooneel: een sterfbed (van Voerman, van Ds. Weenink, van den socialist Denzen), een rit als die van Marie, wanneer zij haren vader tracht te achterhalen, met zin voor werkelijkheid te schetsen; maar waarom gebruiken uwe personages, en gebruikt gij zelf in uwe beschouwingen en natuurbeschrijvingen, telkens die onnatuurlijke, opgeschroefde taal, welke meer dan eens den goeden indruk van een aangrijpend tooneel of een belangwekkenden toestand komt bederven? Meent gij inderdaad dat de volgende ‘phrasen’ den indruk weêrgeven van een ‘droomerigen avond’:

‘Boomen en struiken vieren hun hoogtijd; in zoete geuren krioelen

[p. 574]

liefdeboden dooreen ... Onbestemd klinken de flauwe, zwevende stemmen van de herlevende kastanje ... Door zachter, zoeter geuren brengen de bescheiden bloempjesder eereprijs elkander hunne liefste wenschen over. Zij behoeven geene doordringende, scherpe lucht zooals de grijsachtig witte lijsterbes om de (sic!) uitverkorene van hun hart te verkondigen, dat ze wachten zullen, trouw blijven tot in den dood.’

‘Beheersch uw gemoed, of het beheerscht u’, die les welke meester Voerman aan zijn kweekelinge gaf, geldt ook voor schrijvers. Met wat meer zelf beheersching zou de heer de Vletter een roman hebben kunnen schrijven van meer blijvende waarde dan wij aan ‘Oom Dolf en zijn nichtje’ meenen te mogen toekennen.

Novellen en Schetsen door Gustaaf D'Hondt. Amsterdam, Uitgevers-Maatschappij ‘Elsevier’. 1891.

De mooie jonker van het kasteel, die het argelooze burgermeisje ten val brengt, de grondeigenaar, die, ongevoelig voor hunne klachten, zijn pachters tot den laatsten penning afperst, de boerendochter, die den armen, leelijken boerenknecht, wien zij eens trouw zwoer, vergeet om met den rijken, schoonen molenaarszoon te trouwen, - die onderwerpen schenen den heer D' Hondt nog niet zóó versleten, dat hij niet beproeven zou, ze op zijne beurt tot motief voor novelle of schets te nemen. Ongelukkig is hij er niet in geslaagd, op deze onde onderwerpen een nieuw licht te werpen en ze aantrekkelijk te maken. Ook hier treffen wij in uitdrukking en voorstelling telkens zooveel onnatuurlijks en sentimenteels aan, dat personen en toestanden niet voor ons leven.

Dat gemis aan natuurlijkheid, dat gemaakte, verraadt zich al dadelijk in den dialoog. Reeds op de 3e bladzijde van den bundel laat de schrijver een man zijne vrouw, welke hem aanraadt voor zijne gezondheid naar buiten te gaan, aldus toespreken: ‘Op eenige punten ben ik het volkomen met u eens, beste Melanie; doch alles zegt mij naar buiten te gaan, terwijl ik, mijns erachtens, weinig vinden kan dat uwe gedachte rechtvaardigt.’

Gelukkig is niet alles op dien toon en in dien trant geschreven. Er komen onder de stukken in dezen bundel een paar voor, waarin de sentimentaliteit en de opgeschroefde taal der overige hebben plaats gemaakt voor een gezond en sober realisme. Het zijn de schetsen 't Was kermis en De deserteur, vooral de laatstgenoemde. Het verhaal van den breed geschouderden, forsch gespierden jongen soldaat, die, om een gemeene deerne uit een kroeg te volgen, naar Frankrijk deserteert, door zijn ‘lief’ bedrogen wordt, en wanneer hij haar in zijn woede half dood geslagen heeft, weer terug vlucht naar zijn dorp, waar hij, door de gendarmen achtervolgd, in het diepst van de bosschen een schuilplaats zoekt, om, wanneer hij geen uitkomst meer ziet, door zelfmoord een eind aan zijn leven te maken, - dat verhaal, hetwelk niet meer dan 40 bladzijden beslaat, is met een ingehouden kracht en zelfbeheersching geschreven, welke het ongemeen aangrijpend maken. Uit De deserteur blijkt in welke richting de kracht ligt van Gustaaf D'Hondt. Hij sla voortaan geen anderen weg in, dan dien, welken hij hier met zooveel succes betrad.