De Gids. Jaargang 54

[p. 362]

Bibliographie.

Studiën en Kritieken, door P.F.Th. van Hoogstraten Ord. Praed. Eerste deel 1e en 2e afl. Nijmegen, L.C.G. Malinberg 1890.

Het dunkt ons niet ia het voordeel van onze letterkunde, dat de zoogenaamde ‘fraaie letteren’, zoowel als de letterkundige critiek, nagenoeg uitsluitend in handen zijn van ééne richting. Het rechtzinnig protestantisme heeft op geen enkel, nog produceerend, dichter, romanschrijver of criticus van naam te wijzen, en na den dood van Alberdingk Thym is Dr. Schaepman, bij wien trouwens de dichter meer en meer in den staatsman dreigt onder te gaan, de eenige katholieke letterkundige, wiens naam in wijder kring bekend is. Met meer dan gewone belangstelling namen wij daarom de letterkundige essays ter hand, waarin de heer van Hoogstraten zijn gevoelen omtrent de Nederlandsche letterkunde van vroeger en later van een katholiek standpunt zal uiteenzetten.

De eerste aflevering geldt Alberdingk Thym en het oordeel dat Busken Huet in 1864 over dezen ‘Amsterdamschen Ultramontaan’ heeft uitsproken. De heer van Hoogstraten is bijzonder ingenomen met Huet's studie, al vindt hij er enkele gewichtige leemten in. Hij wijst aan dat Huet te veel op een afstand is gebleven van Thym's geloofsbelijdenis; dat hij niet begrepen heeft, althans verzuimd heeft aan te toonen, welke vormen het beeld van den tijdgeest noodzakelijk moest aannemen voor het oog van den man, die overal zijn katholicisme op den voorgrond plaatste. Op zijne beurt geeft de essayist een overzicht van Thym's kunstleer. Hij betreurt het daarbij, dat Thym in de wijsbegeerte geen anderen leermeester schijnt gehad te hebben dan Bilderdijk, en is van meening, dat hij én als aestheticus én als kunstenaar nog hooger zou staan, zoo hij zijn geest had verrijkt met een volledige katholieke wijsbegeerte. ‘Als autodidakt’ - zegt hij van Thym‘heeft deze kunstkenner een oorspronkelijkheid van denkbeelden, waarvan men de wedergade bij zeer weinigen zal aantreffen, en daarenboven een spontaneïteit in zijn uitdrukkingskracht, die de natuur alleen aan zeer bevoorrechten mededeelt; maar - ook nu en dan een zelfvertrouwen, dat geen maat houdt en zelfs een enkele reis aan het buitensporige paalt.’

De tweede aflevering bevat een studie over Hofdijk, die door den heer van Hoogstraten als een onzer beste dichters van den nieuwen tijd wordt beschouwd.

De schrijver roemt Hofdijk als een oorspronkelijk dichter. Hij weet geen enkel zanger in het buitenland aan te wijzen, die een merkbaren invloed op hem heeft geoefend. Al is onder de vaderlandsche zangers Bilderdijk steeds het voorwerp zijner bewondering geweest, Hofdijk heeft niet de dwaasheid gehad hem te willen nastreven,'s Dichters ridderlijke geest voelde zich op meer dan ééne wijze verwant aan de machtige figuren der middeneeuwen, en om dien tijd in zijne Balladen te doen herleven, is hem geen

[p. 363]

studie te veel geweest. Met dat al is Hofdijk in zijn Kennemerballaden voornamelijk groot als landschapschilder, voor karakterteekenaar schoten zijne krachten te kort; dit blijkt o.a. ook in de Helene, dat de heer Van Hoogstraten ‘een katholiek Eposj[Problem]van een protestantsch dichter’ noemt, met schoonheden van hoogen rang (vooral in den tweeden zang), maar ook met gedeelten waarin klinkklank en valsch vernuft den boventoon voeren. Ook in zijn proza, met name in de Historische Landschappen, waaronder ‘De Preekstoel onder Heilo’ uitmunt,en in Ons Voorgeslacht is Hofdijk dichter, en, al wederom, bewonderenswaardig landschapschilder. Dat de richting van zijn kunstgave tot de Idylle en niet tot het Drama voerde, heeft de dichter o.a. in De Bloem der Waereld getoond, waarin geen enkele krachtige individualiteit optreedt, en, in bijna al de samenspraken, een onnatuurlijk en vaak belachelijk lyrisme heerscht.

In dien trant, en zijn oordeel met tal van aanhalingen toelichtende, spreekt de heer Van Hoogstraten over Hofdijk.

Er is alle reden om de voortzetting van deze studiën, welke een eigenaardige plaats in onze letterkundige critiek beloven in te nemen, met belangstelling te gemoet te zien.

Woordenboek der Nederlandsche Taal. Vijfde deel. 1e aflevering. Glaasje-Gloed. Bewerkt door Dr. A. Beets en Dr. J.W. Muller. 's Gravenhage en Leiden, Martinus Nijhoff, A.W. Sijthoff. 1890.

Hoe blinkt en flikkert en schittert deze nieuwe aflevering van het Woordenboek ons te gemoek! Het is er vol-van glas en glans; het is er glad en glibberig; het glimt en glinstert er, dat het een lust is.

De jongste twee medewerkers hadden met de bewerking van dit gedeelte een moeielijke, maar een dankbare taak. Gaat men bijvoorbeeld na, wat er te doen viel om de verschillende beteekenissen van glad te vinden, te definiëeren, te splitsen en met de rechte voorbeelden toe te lichten, dan zal men toegeven, dat him ‘gladheid’ niets te wenschen overlaat.

Belangrijk is wat de bewerkers mededeelen omtrent de vervorming van grimlach in glimlach; hoe nog bij Weiland de beide woorden gelijkgesteld worden, maar toch door velen aan het eerste de voorkeur wordt gegeven, totdat Van Lennep het voor ‘glimlach’ opneemt, en de onderscheiding maakt, welke sedert in de practijk is gehandhaaf d, tusschen ‘grimlach’ een kwaadaardigen, en ‘glimlach’ een liefelijken lach. Nieuw is zeker voor velen het aardige woord glariën, in Zeeland en Zuid-Nederland bekend, hetwelk glinsteren, vooral in verschillende kleuren en tinten (het Fransche chatoyer), beteekent.

Bij Van Dale vinden wij het woord glazerig (‘glazerige aardappelen’), dat wij hier missen; de bewerkers geven in die beteekenis alleen het woord glazig. Gaarne hadden wij vernomen of ‘glazerig’ veroordeeld moet worden, en waarom. Wordt ‘glazen beenen’, gelijk hier te lezen staat, alleen gebezigd van personen, die al te voorzichtig zijn, niets aandurven; en is er ook niet een nerveuse ziektetoestand waarin de lijder zich verbeeldt op glazen beenen te loopen? Door schilders en in beoordeelingen van schilderijen worden vaak de woorden glimlicht,glimlichtjes gebruikt; wij zochten die hier te vergeefs. Is dit een schilders-argot, waarvoor nog geen plaats is in Het Woordenboek?

Zoo geeft elke nieuwe aflevering van dit werk steeds stof tot opmerken en vragen.

Sijthoff's Woordenboek voor Kennis en Kunst. Eerste Deel. A-Benzenberg. Leiden. A.W. Sythoff.

Ook naast de groote ‘Geïllustreerde Encyclopaedie’ van Winkler Prins, dia voor twee jaar gereed kwam, is er plaats voor dit Woordenboek, dat, zooals het is ingericht, aan de

[p. 364]

eene zijde minder uitgebreid dan zijn oudere collega, geen plaats biedend voor al wat naar verhandelingen zweemt, noch voor ophelderende illustratiën, aan den anderen kant grooter woordenschat, ruimer verklaring van technische termen, meer plaats - en personennamen zal bevatten. Een werk als dit is eigenlijk nooit volledig, en het kan niet anders of menige naam van letterkundigen, kunstenaars, geleerden van meerdere of mindere beteekenis moet door velen noode gemist worden. Waarom, vraagt de belangstellende in ons tooneel, vindt men hier niet den naam van J.H. Albregt? Waarom, vraagt de letterkundige, ontbreekt M.W. van der Aa (Henri van Meerbeke) en A. Beeloo, de dichter van ‘'s Gravenhage’, de biograaf van Koo van Lennep? Is de naam van den Franschen letterkundige Barbey d'Aurevilly derRedactie on bekend, en maakte haar buitengewoon merkwaardig Dagboek de Russische schilderes Marie Bashkirtscheff niet genoeg vermaard om haar aanspraak te geven op een plaatsje in dit ‘Woordenboek voor Kunst’?

Over het geheel werd, gelijk dit vaak bij dergelijke Encyclopaediën geschiedt, de buitenlandsche letterkunde aan zwakke handen toevertrouwd. Dat als de merkwaardigste werken van Edmond About ‘L' A.B.C. du Travailleur’ en ‘Le roman d'un brave homme’ vermeld worden, toont duidelijk dat de bewerker van dit artikel niet op de hoogte is.

Dergelijke leemten en onnauwkeurigheden in volgende deelen te voorkomen, daartoe spanne de uitgever al zijn krachten in.