De Gids. Jaargang 48

[p. 503]

De Waalsche kerken in de Nederlanden.

Bulletin de la Commission pour l'histoire des Eglises Wallonnes. 2e livraison. La Haye, Martinus Nijhoff. 1884.

Al spoedig werd de wensch vervuld, waarmede wij voor weinige maanden de 1^ste livraison van het Bulletin aankondigden: een 2^de nummer is onlangs gevolgd, waartoe wederom Ds. Gagnebin het leeuwendeel geleverd heeft.

Onder den titel van Pasteurs de France réfugiés en Hollande beslaat zijne bijdrage daarvan meer dan de helft: uit de Archieven der Kerken en Steden, die welwillend ter zijner beschikking zijn gesteld, worden ons 363 namen medegedeeld van fransche predikanten, die gedurende de tweede helft van de 17^de eeuw de vervolgingen in Frankrijk zijn ontvlucht en herbergzaam hier te lande werden opgenomen.

Hij splitst die lange lijst van gerefugieerde predikanten in twee groepen; de eerste groep bestaat uit hen, die van 1645 tot aan het eind van 1684 zijn overgekomen, terwijl de tweede groep de namen bevat van 1685 tot 1700: zij die vóór 1645 aankwamen, en meest allen hier te lande als predikers zijn geplaatst, zullen in eene afzonderlijke bijdrage worden vermeld.

De eerste groep telt 43 namen, met vermelding van den dag waarop ieder hunner aan het Synode Wallon zijn dienst heeft aangeboden, de betrekking dien hij bekleed heeft en den dag van zijn dood.

De tweede groep omvat hen, die in het vooruitzicht en ten gevolge van het herroepen van het Edict van Nantes, Frankrijk hebben verlaten. Zooals bekend is, werd door de Waalsche Synode van 24

[p. 504]

April 1686 besloten, geene Predikanten alhier beroep baar te verklaren, die niet door onderteekening van hunne overeenstemming met de Geloofsbelijdenis en Artikelen van de Dordsche Synode, van hunne onderwerping aan de kerkelijke tucht hadden doen blijken. Op de daarvan toen gedrukte lijst komen, zegt Ds. Gagnebin, 189 namen van predikanten voor. Later werd zij met eenige vermeerderingen herhaaldelijk herdrukt en ook in het 7^de deel van het Bulletin de la Société de l'histoire du Protestantisme français opgenomen.

Daar ook deze lijst blijkens de daarvan medegedeelde bewijzen niet te vertrouwen was, heeft onze schrijver zich de moeite gegeven een nieuwe lijst op te maken van de gerefugieerde predikanten, volgens de provinciën door wie zij ondersteund werden en de steden waarin zij woonden.

Achtereenvolgens worden de namen medegedeeld van de predikanten, die zich in Noord-Brabant, Drenthe, Friesland, Groningen, Gelderland, Noord- en Zuid-Holland, Limburg, Overijssel, Utrecht en Zeeland hebben nedergezet.

Deze lijst beslaat bijna 50 paginas en zal, wanneer de daarop toegezegde alphabetische tafel uitgekomen is, voor genealogie van belangrijk nut zijn: van alle de daarop voorkomende personen wordt het wedervaren hier te lande vermeld, met opgave van de plaats van herkomst, terwijl ook van zeer velen, o.a. van de 50 predikanten die te Amsterdam pensioen genoten, vrouwen en kinderen daarop voorkomen.

De vraag is bij ons gerezen, of die zoo belangrijke arbeid nog eenig ander nut had: tijdig hebben wij ons herinnerd, dat juist biographie en genealogie van Waalsche en Hugenote familiën een integrerend bestanddeel van het Bulletin zoude uitmaken blijkens het Avantpropos in de 1^ste livraison vermeld. In een tijd waarin die beide hulpwetenschappen een bron van industrie voor menigeen zijn geworden, kan wellicht juist een arbeid als die van Ds. Gagnebin een heilzame controle uitoefenen.

Onder den titel van l'Eglise Wallonne de la Brille wordt verder in deze livraison eene belangrijke monographie van de Waalsche Kerk in den Briel gegeven.

De schrijver, de Heer H. de Jager, is ons reeds bekend door het Brielsche Archief, Geschied- en Letterkundige Naoogst, bij Beijers te Utrecht in 1876 uitgegeven.

[p. 505]

Het daarvan verschenen 1^ste stuk is bij gebrek van deelneming door geen tweede gevolgd, doch de schrijver heeft reeds in den Navorscher sinds 1878 een herbergzaam dak voor zijn Naoogst gevonden. Onder den titel van de Waalsche Gemeente te Brielle zijn door hem in de beide jaargangen 1878/79 steentjes aangedragen voor het gebouw, dat de Waalsche Commissie wilde doen verrijzen.

Die bouwsteentjes vindt men hier voor het meerendeel tot een geheel verwerkt terug, terwijl eene lithographische afbeelding van de gewezen Walen kerk aan de Voorstraat in den Briel de bijdrage illustreert.

In de inleiding vindt men de bronnen vermeld, die de schrijver ten dienste stonden en thans door zijne bemiddeling aan de Waalsche Bibliotheek te Leiden zijn afgestaan; daarna wordt in het breede de stichting der Waalsche gemeente geschetst: als garnizoenskerk in 1652 opgericht, was haar bestaan in de eerste 17 jaren afhankelijk van het periodiek bevestigen van den kapellaan van het garnizoen; niet voor 1670 treedt. Nicolas Massis als pasteur op, om schier gelijktijdig naar Zierikzee te verhuizen.

Ondertusschen was nu de gemeente erkend en is zij gedurende haar bestaan door 17 gewone pasteurs bediend geworden, wier biographiën wederom zeer in het breede in een tweede hoofdstuk worden medegedeeld. Buitendien zijn er ten gevolge van de herroeping van het Edict tijdelijk ook buitengewone pasteurs werkzaam geweest, die in een volgend hoofdstuk mede hun beurt zullen krijgen; hunne namen kunnen wij echter reeds kennen uit de eerste bijdrage pag. 141.

Het komt ons voor, dat deze bijdrage met zorg door den Heer de Jager is bewerkt; van het vrij uitgebreide Archief van de Bibliothèque Wallonne, te Leiden aanwezig, is gretig gebruik gemaakt, terwijl ook Ds. Gagnebin hem met raad en daad ter zijde stond. De uitnoodiging, tot den schrijver gericht om eene geschiedenis van de Waalsche Kerk in den Briel te schrijven, heeft het gevolg gehad, dat de tot hiertoe in den Navorscher verspreide berichten tot een geheel nu in het fransch zijn vereenigd. Wij zien met verlangen het vervolg te gemoet; evenwel achten wij eenige beperking bij de uitvoerige biographiën noodig om niet de belangstelling te zeer af te matten.

Behalve de beide door ons vermelde bijdragen van de Heeren Gagnebin en de Jager geeft deze 2^de livraison als Documents in-

[p. 506]

édits 1. Un extrait uit de Artes du Double Consistoire d'Amsterdam du 26 Decembre 1697, 2 une Lettre du pasteur le Noir du Synode de Harlem en April 1683.

Bij dien brief had misschien het resultaat kunnen worden vermeld, dat de vaderlijke aanbeveling voor Jacques le Noir had. Uit het eerst door ons vermelde stuk van den Heer Gagnebin blijkt, dat hij als Proposant werd toegelaten en op 15 December 1685 als Pasteur te Bergen op Zoom verkozen. Zie pag. 106.

Het eerste Document inédit echter, dat voorkomt onder het min duidelijke opschrift ‘Resolution concernant les Français refugiés’, had dunkt mij eenige toelichting verdiend. Het is gedagteekend 26 December 1697, alzoo drie maanden na het sluiten van den vrede te Rijswijk, die voor velen het signaal was om naar Frankrijk terug te keeren.

Daarmede heeft ontegenzeggelijk het Arrêt du Roi de France in verband gestaan, dat de Raadpensionaris van Holland aanleiding gaf om namens de Staten aan Burgemeesters van Amsterdam te schrijven.

Wordt eens in het vervolg ook de Histoire politique et sociale du Refuge in het Bulletin ter sprake gebracht (1^ste alin. pag. 5), zoo mag eene studie over den Vrede van Rijswijk in verband met de Refugiés daar niet ontbreken.

Berg van Dussen Muilkerk.