|
| |
| |
| |
Victor de Laprade.
I thought you meant To be an artist, - lift your audience To see your vision!
George Eliot.
Onder de schrijvers, die men lief heeft en wier werken op ons karakter en ons leven den diepsten invloed hebben, behooren, geloof ik, in de eerste plaats die dichters - wellicht van den tweeden rang - wier werk het hart van hem die 't schreef doet kennen, en in wier woorden, beelden, idealen de schrijver telkens weer den man ons toont.
Men kent slechts wel wat men bemint, doch hier staat tegenover dat men ook blind kan blijven voor grootere volmaaktheid en genie, die ons betrekkelijk onbewogen laten. Het zou mij dus onmogelijk zijn den dichters, die ik in mijn jeugd vereerde, den weldoeners, die mij leerden geestdrift te gevoelen, te hopen en gelooven, hun juiste plaats onder de onsterfelijken van den zangberg aan te wijzen. Ik weet niet, om alleen van Holland's dichters te gewagen, of soms Da Costa grooter dichter is dan Bilderdijk; wel weet ik dat zijn lierzangen als psalmmuziek mijn jongenshart eens opwaarts hieven. De diepe indruk, toen verkregen, maakt voor onbevooroordeeld richten mij onbekwaam.
Dit is ook het geval wanneer 'ik zou hebben te beslissen of Peter de Génestets rang in onze letterkunde zoo hoog is als wij in onze jonge jaren meenden. Ik kan alleen getuigen dat zijn gedichten door zangerigen eenvoud en natuurlijkheid, door diep gevoel en teederen humor een altijd frissche vreugd voor mij gebleven zijn. We hebben ze nog lief gelijk voor twintig jaren, als de levensvolle uitdrukking van zijn persoonlijke ervaring, zijn vroom gemoed en schalkschen geest. Als Iersche melodiën wekken ze een traan en een glimlach ... de jonge
| |
| |
dichter werd voor honderden van ons een vriend en broeder .... en daarom zijn wij niet in staat om zonder hartstocht, onbewogen, kalm hem te vergelijken met enkele dichters, die na hem hun volk tot stem poogden te dienen.
Dus kan ik evenmin voor Victor de Laprade, den Franschen dichter die in de afgeloopen week is overleden, bedaard het rangnummer gaan zoeken, dat hem zijn plaats wijst onder de dichters dezer eeuw. Hij wist niet minder dan Da Costa en de Génestet zijn lezer zich tot vriend te maken. De poëzie van dezen dichter uit Provence, die de natuur zoo innig lief had, is de uiting van zijn fier karakter en de geschiedenis van zijn nederig leven. Zonder hem of de zijnen ooit gezien te hebben, kende ik hem, zijn kinderen, de eikenbosschen en heidevelden waar hij met hen wandelde; ik wist hoe goed en eerlijk van hart en oprecht godsdienstig hij was, hoe innig verontwaardigd hij kon zijn over laagheid en wreedheid, hoe zijn poëzie gedeeltelijk ontsprong uit zijn vermogen om sympathie te gevoelen voor groote en edele daden en gedachten. Hij toonde in zijn gedichten dat de geheimzinnige betoovering der natuur, die hij rusteloos bestudeerde, hem tot dichter geadeld had, en zijn ridderlijke eerbied voor zijn ouders, zijn teedere liefde voor zijn kinderen, zijn geestdrift voor zijn vaderland werkten mede om voor hem ons hart te winnen.
Geen kritische studie over zijn talent vermag ik dus te schrijven, maar ik wensch aan te duiden wat wij weleer in hem bewonderden en waarom hij ons steeds tot vriend gebleven is.
Het is een voorrecht voor een schrijver om Victor de Laprade in te leiden bij lezers die hem nog niet kennen. Want hij vertegenwoordigt het goede, groote, krachtige Frankrijk, waarvan zij niet het bestaan vermoeden, die het volk van le beau pays de France beoordeelen naar Parijs en Parijs naar de boulevards.
Geboren in het jaar van den veldtocht naar Rusland onder het puntig dak van een ouderwetsch huis te Montbrison, werd hij door zijn vader, die aldaar als doctor gevestigd was, opgevoed. Wie die vader was zal hij ons vertellen in verzen die ons hem zelf doen kennen. In zijn laatsten en schoonsten verzen-bundel ‘le Livre d'un père’ verhaalt hij aan zijn kinderen welke edele figuren hun grootouders waren, wier portretten in de huiskamer hangen.
| |
| |
Pour que du vieil honneur ta maison soit le temple,
Suspends-y ces portraits, mes témoins, mon exemple.
zegt hij tot zijn kinderen.
Je cherchais dans leurs yeux à lire mon devoir;
J'y trouvais le conseil et le don de vouloir.
Ainsi, depuis vingt ans, je travaille et je pense
Sous leurs yeux bien-aimés. J'y vois ma récompense,
Ils me parlent sans cesse, et tous mes vers heureux,
Les vers où vous pleurez, me sont dictés par eux.
Nu brengt hij zijn zonen en dochters eerst voor het portret van zijn vader, dan voor dat van zijn moeder.
Hier is le graud père:
Voici l'aïeul, voici mon père au doux visage;
Le coeur d'un chevalier et la raison d'un sage!
Il a connu, chéri les aînés d'entre vous,
Et vous avez joué quatre sur ses genoux.
Ses traits sont-ils restés dans vos jeunes mémoires?
Gardez-les bien! ainsi que mes vieilles histoires
Et les tendres conseils, les baisers, les secrets
Que vous avez reçus devant ces chers portraits.
Pour chauve et blanc qu'il soit, admirez sur sa face
La fraîcheur, la clarté, signes de bonne race.
Un sang vif et léger, et riche de soleil,
Anime de sa peau le fin tissu vermeil;
Cette lèvre sans fiel, d'une grâce infinie,
Mince et ferme, au besoin lancerait l'ironie;
Cet oeil plein de douceur, mais qui semble attristé,
Limpide, a ses éclairs d'ardeur et de gaîté.
Vieux Français d'autrefois, en sa forte croyance
Inflexible, il avait, pour autrui, l'indulgence.
Joyeux dans la dispute et de propos charmant,
Ses ennemis l'aimaient, l'admiraient franchement;
Heureux de le contraindre à rompre le silence,
Tous à l'envi s'offraient à sa courtoise lance.
Tant qu'il vécut, réglant notre heureuse maison,
Il était ma justice, il était ma raison.
Ses notes, sur mes vers, par un goût sûr guidées,
Coupaient court aux écarts du style ou des idées.
| |
| |
Critique et fin lettré, quoique docteur savant,
Il jugeait, il pensait lorsque j'allais rêvant.
A l'Icare étourdi qui part à tire-d'ailes,
Sa main sage attachait le poids des grands modèles,
M'enchaînait prêt à fuir dans le vague horizon,
Et faisait du bon sens mon heureuse prison.
Il croyait, peu sensible aux couleurs entassées,
Qu'un mot juste suffit aux plus grandes pensées,
Que l'âme la plus haute est simple en ses discours
De mon âpre hyperbole il modérait le cours,
Prisant dans nos combats, pour la plus juste cause,
La générosité par-dessus toute chose,
Il fut mon maitre en tout; c'est de lui que j'ai pris
Les dogmes que je sers, la langue que j'éeris.
Tous vantaient sa raison qui jamais ne dévie,
Son esprit clair, charmant, loyal comme sa vie,
Acéré sans venin, gai sans être moqueur...
Mais que serait-ce, enfants, s'ils avaient vu son coeur
De ses jeunes travaux connu la longue histoire,
Son obscur dévouement, plus noble que la gloire!
Écolier, orphelin à seize ans, ses labeurs
Soutenaient sans fléchir une mère et deux soeurs.
Le pain était amer, les soucis étaient rudes...
Et rien ne l'arrachait à ses chères études;
Il donnait intrépide à son double devoir,
Tout le jour au métier et la nuit au savoir.
Dans l'âge où mollement j'assemblais quelques rimes,
Il scrutait la nature et ses secrets intimes,
Voulant suivre en son art, jusqu'au plus haut degré,
Son père, le savant qu'il avait adoré!
Car, s'oubliant, il fit deux parts de sa carrière;
Ses aïeux, puis ses fils, eurent sa vie entière.
Jeune homme, il travaillait, docile à cette loi,
Pour sa mère, et vieillard, il travaillait pour moi.
Un jour, dans la vigueur de ses vertes années,
Du prix de ses efforts à peine couronnées,
Près de toucher au but, mûr pour les dignités,
Il dut choisir: l'honneur et les serments prêtés,
Obéis sur-le-champ, obéis avec joie,
Des succès, des honneurs lui fermèrent la voie...
Et pour penser demain à ce qu'il pensait hier,
A son vieux roi fidèle, il resta pauvre et fier.
Tel fut l'homme de coeur, père de votre père;
| |
| |
Vous porterez son nom dignement, je l'espère.
Si l'un de vous forfait au sang dont il est né,
Moi qui vous l'ai transmis, je serai condamné.
Om de Laprade te leeren kennen moet men ook even de zachte, teedere moeder aanschouwen, die haar zoon godsdienst leerde lief hebben en onzelfzuchtig leerde zijn, op de eenig mogelijke wijze, d.i. door zelve daarvan het voorbeeld te geven.
Een paar trekken van het portret der grand mère mogen een denkbeeld van haar geven:
Notre secours est là, dans l'aïeule en prière,
Dans l'âme qui respire en ce divin portrait,
Dans le profond amour qui luit sous sa paupière,
Dans ses douleurs de sainte où le ciel apparaît!
Quand le peintre - un ami digne de la connaître -
Qui m'avait vu pleurer, qui la voyait souffrir,
Pour l'immortaliser prit son pinceau de maître,
L'Éternité pour elle était prête à s'ouvrir.
L'art n'a rien oublié dans cette image d'elle.
Tout son amour de mère en ses yeux est écrit;
Et l'on prend ce portrait, si simple et si fidèle,
Pour la Madone en pleurs aux pieds de Jésus-Christ.
Invoquez-la! Jamais une mère, une sainte,
N'eut dans un coeur plus humble un amour plus profond;
En tous vos jours d'épreuve invoquez-la sans crainte,
Sûrs qu'elle vous écoute et que Dieu lui répond.
C'est d'elle que je tiens les ardeurs du poète,
Ce souffle intérieur prompt à me ranimer,
La hauteur des désirs, l'espérance inquiète
Et le don de souffrir avec celui d'aimer.
Si parfois vous sentez, en relisant mes pages,
Courir un doux frisson dans vos coeurs attendris,
Si vous en devenez plus aimants et plus sages,
C'est qu'elle avait pensé les choses que j'écris.
C'est elle qui bénit, invisible patronne,
La maison toujours pleine et les enfants nombreux,
Et des douces vertus qui formaient sa couronne
Y maintient le parfum et le répand sur eux.
| |
| |
Soyons à son exemple, à son culte fidèles,
Aux plus humbles devoirs assidus chaque jour,
Afin d'aller ensemble, emportés sur ses ailes,
Rejoindre les aïeux dans l'éternel amour.
De liefde voor zijn vader en moeder was hem tot beweegkracht en de wijze waarop hij over hen spreekt brengt soms de heilige boeken der Chineezen in herinnering. Hij zegt:
Jadis j'avais rêvé d'ennoblir mes ancêtres,
Je me réglais sur eux, je les prenais pour maîtres...
Il me serait, au prix des efforts que je fis,
Bien doux d'être à mon tour ennobli par mes fils.
en in het schoone gedicht ‘Nos morts nous aident’ wordt de eeredienst der edele dooden nog duidelijker aangeprezen:
Vivons avec nos morts, et prenons-les pour juges;
Ayons-les chaque soir pour conseils, pour refuges;
Sachons que nos combats sont livrés sous leurs yeux,
Qu'un secours éternel nous vient de nos aïeux,
Et qu'à travers les temps chaque effort méritoire
Établit d'eux à nous un partage de gloire.
Non, la mort ne rompt pas pour le père et l'enfant
Le commerce du faible avec le triomphant;
Ils peuvent s'entr'aider vaillamment l'un et l'autre,
Et les mondes meilleurs touchent encore au nôtre.
Ayez dans vetre coeur, ayez vos morts présents;
Les pleurs qu'on donne aux morts sonts des pleurs bienfaisants.
Gardez-moi bien, amis, ma place tout entière,
Et ma si douce part d'amour et de prière,
Et cet autel secret chaque soir rallumé....
Ainsi que je les garde à l'aieul tant aimé.
Heureux qui vit dans l'ombre, à ses tombeaux fidèle
Et trouvant chez ses morts son guide et son modèle!
Une chaîne d'aïeux, c'est une chaîne d'or
Qui s'enlace à nos flancs et nous dirige encor,
Et par qui, sans broncher, soutenus à la taille,
Nous marchons droits et forts à travers la bataille;
Par qui l'on prend au ciel un invisible appui,
Par qui Dien nous soulève et nous attire en lui.
| |
| |
De eeredienst der ouders werd door hem gepredikt met woord en voorbeeld.
De liefde welke gij aanbidden moet is de ouderlijke liefde, zeggen de Chineezen, dat is de eerste en hoogste vorm waarin liefde zich op aarde vertoont. Ge adelt uwe ouders door een leven te leiden dat hun tot eer is. Hun liefde is het verwezenlijkt ideaal der zedelijkheid, want die man is braaf en edel die jegens zijn medemenschen dezelfde onbaatzuchtige, zelfopofferende ijver, belangstelling en liefde toont welke ouders voor hun kinderen koesteren. Doch een hooger opwaarts trekkende kracht was die aanbidding der ouderlijke liefde voor de Laprade dan voor de Chineezen, want niet de vermolmde overblijfselen der dooden worden door hem als relieken vereerd, maar de zielen die der duisternis van de groeve ontvloden zijn. Doch voor het overige leidt die liefde ook hem tot zelfoverwinning, plicht en godsdienst. Voor den dichter was de liefde voor de ouders wat ze was voor den zich ontwikkelenden mensch, namelijk het eerste instinkt dat hem tot aanbidding en besef van een hooger Wezen leidt.
Dichterlijke naturen zijn de studie van geleerden overwaardig; ze duiden evenals die van kinderen het getrouwste en oorspronkelijkste de instinkten en adspiraties aan, welke de voorgeslachten eeuwen en eeuwen geleden tot beschaving en edele ontwikkeling brachten.
Waarschijnlijk zijn weleer de ruwe volken tot godsvereering gebracht, door aanbidding der ouders en aanbidding der natuur. Het is daarom vooral opmerkelijk in een Katholiek Fransch dichter der 19de eeuw waar te nemen, hoe diezelfde oude gevoelens hem tot beweegkracht en steun strekten.
Volgens zijn vrienden is die liefde voor de natuur in Provence ontloken, toen hij te Aix in de rechten studeerde, na eerst te Lyon, waar zijn vader professeur de clinique was, zich op de geneeskunst te hebben toegelegd. Zijn vader echter vond zijn gezondheid niet krachtig genoeg voor de zware taak van den geneescheer en zond hem naar het zuiden.
In een brief aan den heer Barral deelt de Laprade dit in de volgende woorden mede:
‘Mes travaux littéraires ont à peine interrompu dans ma famille la tradition médicale. J'ai moi-même étudié la médecine à l'école secondaire de Lyon, où mon père était professeur de clinique.
| |
| |
Mais il jugea bientot que mes pauvres nerfs, qui m'ont toujours tourmenté, étaient trop délicats pour des études aussi sévères et pour le séjour des hôpitaux. Il m'envoya loin des brouillards de Lyon faire mon droit à la Faculté d'Aix en Provence; c'est là que j'ai commencé à rimer.
Mais j'ai toujours porté un ardent intérêt à tout ce qui se rattache aux études médicales. Quand j'ai dû me faire recevoir docteur ès lettres pour rentrer dans l'Université, j'ai pris pour sujet de ma thése latine De Philosophia Hippocratis, et mon père, qui était un lettré aussi érudit qu'il était savant médecin, m'a beaucoup aidé dans ce travail.’
Een zijner vrienden, de heer Léo, deelt mede dat de Laprade in Provence de natuur leerde begrijpen en liefhebben.
Sur les hauts plateaux du Forez, tout parfumés de bruyère, par les étroits sentiers serpentant aux flancs de la montagne, dans les gorges profondes, au bord des torrents qui bouillonnent, Laprade avait déjà bégayé confusément dans sa petite tête d'enfant ces vers qui devaient sortir plus tard de sa plume, si majestueux et si ailés. Dès qu'il connut la Provence, il fut ébloui; comme l'a dit un autre fils de cette riante contrée:
Il eut, pour ce pays au ciel bleu, la tendresse
Qu'on a pour l'Italie et qu'on a pour la Grèce.
Et il est permis de croire que les quatre années qu'il passa en pleine adolescence ne contribuèrent pas peu au développement de son éducation poétique.
Il avait le sentiment de la nature. Tout la force de Laprade est dans ces seuls mots, c'est la son secret.
Laprade était un rural, il aimait les paysans, leurs jeux, leurs fêtes, il se mêlait à leurs joies et partageait leurs deuils. En dépit de sa constitution chétive et délicate, ce souffrant
Avait pour les forêts des amours fraternelles.
Ce maladif, ce frêle, a toujours subi la fascination grandiose et mystérieuse de la nature. La fièvre de l'océan le bouleversait et l'effrayait autant que la colossale inertie des montagnes. Il ressentait “cette ivresse des champs” dont parle George Sand. Il comprenait le charme pénétrant des solitudes, entendait la voix du silence, recevait les confidences des bois et prenait part
| |
| |
à la tristesse immense des chênes fracassés par le tonnerre du ciel ou frappés au coeur par la cognée des hommes. Dans une remarquable étude, M. de Ponmartin a justement dit de lui: ‘En face de ces spectacles gracieux ou sauvages, délicieux ou sublimes, Victor de Laprade était plus qu'un spectateur, un témoin, un admirateur, un peintre; il était un initié!’
En wat heeft de natuur gesproken tot de dichterziel van dien vertrouwde, van dien initié? De bijnaam welken men hem gaf van ‘catholique panthéiste’ duidt dien invloed het best aan. De natuur doet hem, gelijk ze het Wordsworth deed, telkens den Schepper in het geschapene aanbidden; het eindige doet hem droomen van het oneindige; het is de natuur die hem aan het bovennatuurlijke doet gelooven. Hij spiritualiseert de natuur, waarin hij de openbaring ziet der Godheid. Zijn boek, ‘le sentiment de la Nature avant le christianisme et chez les modernes’ is een symphonie, geen mathematisch betoog. Het heeft de critici, die het bespraken, soms kregel gemaakt, daar ze het zoo moeielijk vonden den schrijver te classificeeren, en hem het etiquette rationalist of geloovige om den hals te binden. Het is een dichterlijke waardeering van hetgeen het gevoel voor de natuur gedaan heeft voor godsdienst en kunst, en is wel geschikt om den toorn te wekken van methodische geleerden, die ongelukkig zijn als ze iemand niet kunnen rangschikken onder een bekend soort, in 't daartoe bestemd loketje. In plaats van ten slotte zich de kosten van een nieuw loketje te getroosten, en daarboven ‘Catholique Panthéiste’ te schrijven, ware het beter geweest, zoo ze met gothische letters hem zijn plaats hadden aangeduid onder die dichterlijke geesten, die vrome gemoederen, welke de Roomsche kerk in de middeleeuwen opbouwden. Niet pantheisme, maar het jonge, ontzagvolle bewustzijn van God's alomtegenwoordigheid, vervult hem op de bergen en in de wouden. Hij gevoelt dezelfde aandoeningen en overtuigingen, die de bouwers der gothische kathedralen weleer tot hun hoogste werk in staat
stelden.
Opmerkelijk is het dat zijn oprechtheid, zijn moedig medeleven van zijn eigen tijd, dezen geloovigen katholiek iets van de bezieling mededeelden der oude geloovige kunstenaars.
Een waar kunstenaar kan zich niet los maken van zijn eeuw. De Laprade is een van het groote geslacht van 1830. Hij heeft den vleugelslag gevoeld van de romantiek, van de machtige
| |
| |
beweging, welke aan de Fransche letterkunde krachten en gaven hergaf, welke haar sinds lang ontbraken.
De nieuwe zieners braken muren af en sloegen vensters in, gedreven door hun dorst naar het oneindige, hun afkeer van het gekunstelde en onware. Ze brachten de schaduwen van den nacht, de geheimzinnige diepten van het woud, door de Gothische bouwers zoo geliefd, in de poëzie. Wilde overdaad, stoutmoedige kracht, onvolmaakt maar enthousiast streven, treffende en grootsche nabootsing van de natuur kenschetsten het werk der revolutionairen, die voor een wijle smaakvollen eenvoud, afgeronde volmaaktheid tegelijk met eng dogmatisme en vormendienst verbanden, doch oorspronkelijkheid, frissche verbeelding en gevoel voor de natuur heroverden door den moed van hun jong reuzenhart, dat niet bevreesd was zich belachelijk te maken of vulgair te worden geacht.
Die vleugelslag, welke de letterkunde aan het gekunstelde en onware ontvoerde, bracht den geloovigen katholiek de Laprade uit de overversierde Jezuietenkerken in de natuur, in de open lucht der bergen. Doch hij bad, waar de romantische school droomde. Zijn godsdienstig gevoel werd daardoor weder primitief en frisch.
Hoe groot is het verschil tusschen hem en Chateaubriand!
Chateaubriand predikte het Christelijk geloof en les idées religieuses, doch deed het niet in het belang van zielen, die hij troosten of redden wilde, of uit drang om innig gevoel te uiten, ‘mais dans l'intérêt du beau style.’ Men gevoelt dat hij geen overtuiging of geestdrift heeft; hij laat ons koud, zijn hart is ledig.
Doch de Laprade is naïef geloovig en innig godsdienstig geworden te midden van de natuur, die altijd frissche, nieuwe openbaring van de Godheid.
Zijn prozageschriften en gedichten getuigen er van dat dus zijn Godsbesef grootscher en edeler is geworden, gelijk dit in de middeleeuwen ook geschiedde met de oude bouwmeesters.
Het Christendom der middeleeuwen aanbad den mensch geworden God en zijne moeder. In menschelijke vormen was de godheid nu gehuld en geen verbeelding was zoo traag of onontwikkeld, die zich de moedermaagd en den gekruisigden Heilland niet kon voorstellen. Doch tevens werd van God den Vader weder de hooge majesteit erkend als van een geest zonder begin of einde, ontastbaar, alomtegenwoordig, eeuwig de zelfde,
| |
| |
van wien al het geschapene slechts het beeld is en tot wiens eer de hooge hemelen getuigen. De aanbidding van dien heiligen, eeuwigen God gaf majesteit en geheimzinige hoogte aan de oude kathedralen, waarin de vormen en de kleuren der natuur zich paarden aan de Christelijke symboliek. Boven de laan van meer dan levensgroote heiligen, die als schildwachten den opgang tot het koor bewaken, stijgen de bundels zware en lichte pijlers, door rand noch beeld gebroken, glad omhoog tot in het halfduister van het bezielde woud van steen. Het hartstochtelijk symbolisme van de bewoners der groote wouden, die, gejaagd door het bewustzijn van het oneindige, naar een verhevene uiting voor hun Godsvereering zoeken, toont zich in de vlammende boogvensters, die het licht der ondergaande zonnen in de kathedraal doen gloeien.
Het schemerdonker der hooge gewelven is vol mysterie. Al de lijnen der kathedraal stijgen en springen als woudboomen ten hemel. De gouden Gothische toren-spitsen verheffen zich hooger dan menschenhand ooit zulke bevallige, lichte bloesems der kunst omhoog hief; ze rijzen stralend op in den blauwen hemel, als waren zij, die hen daar stelden, door vlengels gedragen in hun verlangen naar 't oneindige.
Niets eng dogmatisch en bekrompen kenschetst de groote openbaringen in steen van den godsdienst van het onzienlijke, die een kort begrip van het geschapene geven. De dichter dezer eeuw die hun verwant is, schoon de bronzen poorten van de middeleeuwen reeds lang gesloten zijn, is geen ‘catholique pantheiste’, maar een katholiek uit den ouden tijd, die God vooral in het heiligdom van de natuur aanbidt, en die, moedig en nadenkend, behoort tot den bloeitijd van het katholicisme, toen ‘la vie religieuse’, gelijk de Montalembert zegt, ‘loi d'être le refuge des faibles était au contraire l'arène des forts.’
Wie Laprade wil waardeeren leze de beide deelen van zijn: Le sentiment de la Nature. Met een dichter de natuur te bestudeeren is leerrijk voor hen, die, hoezeer vervuld met diepen eerbied voor de natuurwetenschappen, geen protoplasme kunnen liefhebben en geen teeltkeuze kunnen aanbidden, maar toch een steun willen hebben voor hun zedelijke natuur, toch kracht willen vinden om lage instincten te overwinnen, toch een uiting zoeken voor hun gevoelens van ontzag, aanbidding, liefde en veneratie.
| |
| |
Hoort hoe de Laprade u noodigt:
Changeons, pour ces deux mois, de livres et de maîtres.
Que l'encre et le papier se reposent un peu.
Loin de ces sombres murs, sous les pins et les hêtres,
Étudions ensemble à l'école de Dieu.
Nous reviendrons pâlir sur les oeuvres de l'homme;
La classe aujourd'hui s'ouvre à travers les buissons.
Après les hauts penseurs de la Grèce et de Rome,
Les oiseaux des forêts nous offrent leurs leçons.
Vous le savez, amis, leur sagesse est bien douce;
Elle entre au fond du coeur avec l'air embaumé.
Nous lirons sans effort, dans l'herbe et dans la mousse,
Le poëme éternel sur ce globe imprimé.
A cette heureuse école on apprend mille choses;
Le disciple endormi s'y retrouve, au réveil,
Savant comme le chêne et frais comme les roses,
Rien qu'en ouvrant son âme aux rayons du soleil.
On s'instruit dans les champs, rien qu'à s'y laisser vivre,
Rien qu'à n'y pas fermer obstinément les yeux,
Rien qu'à toucher du doigt les feuillets de ce livre,
En écoutant le maître avec le coeur joyeux.
Car l'esprit ne vit pas du maigre pain des livres;
Il se nourrit encor de soleil, de grand air,
Des fluides sacrés dont les forêts sont ivres,
Des atomes ardents qui gonflent notre chair.
Il s'anime au contact des choses animées,
Au galop des coursiers, à l'odeur des prés verts,
En passant de l'école aux campagnes aimées,
Et de ces chiffres morts au vivant univers.
Tout savoir n'est pas fait de calculs et d'étude;
La vie excelle, enfants, à nous le dispenser.
Il est bon de gravir par quelque sentier rude,
De sentir et de voir autant que de penser,
Ce vaste mont, fendu de la base à la crête,
Des temps amoncelés nous trahit l'épaisseur;
Cette plante me livre une vertu secrète;
La ruse de l'oiseau se transmet au chasseur.
Partout c'est un conseil inculqué par l'exemple;
Et le soir, en rentrant, disciples des forêts,
Pleins du vivant esprit qui souffle dans ce temple,
Nous savons mieux prier, voyant Dieu de plus près.
| |
| |
Venez donc et montons à travers les bruyères,
Aspirant l'air chargé de parfums et d'accords
Qui des flots et des fleurs porte en haut les prières.
Nous travaillons pour l'âme en exercant le corps.
Toute vertu s'accroît de leur mâle équilibre,
Dans ces temps de bassesse et d'appétits sans frein,
Il faut, pour rester juste, il faut, pour rester libre,.
Un ferme coeur servi par des membres d'airain.
Aussi bien qu'un penseur le sage est un athlète;
Un fier combat l'attend, à toute heure, en tout lieu.
Il faut, pour lui forger une armure complète,
Que la sainte nature aide l'esprit de Dieu.
Allons nous raviver, nous récréer en elle!
Nous reviendrons plus forts et mieux prêts au combat,
Si nous pressons du coeur la terre maternelle
Qui relève son fils dès que l'ennui l'abat.
Armons-nous, mes amis, pour les luttes prochaines,
Du souffle des hauts lieux sous les pins toujours verts;
Allons respirer l'air que respirent les chênes...
Les livres sont fermés et les bois sont ouverts.
De Laprade had met de bouwers der Kathedralen - met wier gevoel voor de natuur ik het zijne vergelijk, zonder dat ik hem als evenknie beschouw - eveneens zekere vrees voor de natuur gemeen.
De Grieksche Goden, die de natuur bevolkten zonder er deel van uit te maken, die de lachende meesters waren der bosschen en stroomen, waren door den Onzichtbaren God der Christenen verdreven, en werden nu demonen geacht. Gelijk deze demonen de aarde aan den mensch betwisten, pogen monsterachtige dieren en duivels van steen op de daken en ommegangen van de torens de Kathedraal aan de heiligen en engelen te betwisten.
De Laprade erkent dat de vrees der kerk voor de natuur, haar angst voor de natuurwetenschap een groote fout was; hij betreurde het dat de theologie die wetenschap, als eene andere Hagar, uit de kerk en in de woestijn van het materialisme gedreven had, zoodat het talrijk nakroost van Ismaïl steeds de hand ophief tegen de kinderen van Abraham, doch niettemin gevoelde hij die vrees soms zelf, wanneer de natuur hem de
| |
| |
kerk te eng deed vinden, en God de Vader, dien hij in Zijn werk aanbad, zijn aandacht te veel aftrok van de kapellen en nissen waar de heiligen vereerd werden.
Hij heeft in een schoone vergelijking, die tevens naief is als de drakenkoppen op de kathedralen, die vrees voor de natuur geopenbaard.
‘Avec leur instinct profond des grandes lois morales et ce don merveilleux de les personnifier sous les formes les plus élégantes, les Grecs nous ont admirablement représenté les séductions et les dangers d'un sentiment trop libre de la nature extérieure. Si profond était le sens divinatoire des mythologues primitifs, qu'ils semblent même avoir entrevu qu'entre les arts, la musique est celui qui correspond an monde extérieur et nous attire dans les piéges de la nature, en nous enivrant de ses accords. L'histoire du naturalisme se dévoile tout entière dans cette vieille fable des Sirènes, si souvent redite et si peu comprise. Une voix melodieuse se fait entendre, le sein d'une déesse apparaît sur les flots dans son éblouissante nudité. Comment résister à cet appel magique de toutes les harmonies? Le poëte a coupé le câble qui retient son navire, il s'élance, il poursuit la nymphe harmonieuse, et, de proche en proche, il est entrainé dans le gouffre et dévoré. Faut-il donc fuir l'enivrante apparation, se priver tout à fait de ces révélations d'une beauté inconnue, d'un art si attrayant et si nouveau? Il n'est qu'un moyen d'en jouîr sans péril, de lui dérober ses secrets enseignements sans être victime d'une curiosité imprudente. Faites-vous, comme le héros grec, attacher fortement au rivage; supportez les liens de fer qui vous enchaînent à l'inébranlable tradition; acceptez d'être contraint par une autorité divine à l' héroïsme dont vous seriez prompt à
vous départir, vous ne conserverez la liberté de votre àme qu'au prix de ces entraves mises à votre corps.’
Uit zijne gedichten blijkt dat de taak om de harmoniën van het zichtbaar heelal in overeenstemming te brengen met de dogmata van de onwankelbare traditie soms te zwaar voor hem was. Doch zijn eerlijke poging om uit de legenden troost en kracht te putten, en in onderwerping en geduld het einde van bezwaren en ongerustheid te vinden schaadt niet aan zijn poëzie, daar de poging oprecht is, en hij niets zegt dat hij niet gevoelt. Er is zelfs iets bijzonders roerends in dat streven naar groo- | |
| |
ter kennis van de natuur en wijder horizons van den vromen dichter, die met zijn vriend, den ridderlijken bisschop van Orléans, gehaat werd door Veuillot en andere dwingelanden der Roomsche kerk.
Het gedicht dat ik van hem aanhaalde toont hoe hij er genot in vond om op de bergen en in de wouden aan schoolsche geleerdheid en dwang te ontsnappen, pour rester libre.
Ik zou een groot aantal zijner gedichten kunnen aanhalen, waaruit dezelfde liefde voor de natuur spreekt.
Schoone landschappen met verre gezichtseinders waren voor hem zichtbaar gemaakte muziek, die hem in een zekere stemming bracht, doch geen gebeeldhouwde gedachten, geene fijngeteekende figuren, geen dramatische handelingen voor zijne oogen tooverde. Zijne harmonies en symphonies en idylles évangéliques blijven steeds onbestemd en wazig.
Dezelfde voorliefde voor déclamatie, welke men zoowel in Bossuet als in Rousseau opmerkt, onderscheidt ook de welsprekendheid van Laprade. Hij mist de klassieke eenvoud en soberheid van de Musset, zoowel als zijn hartstocht die onweerstaanbaar medesleept. Er is niets onweerstaanbaars in de kunst van de Laprade, die noch dramatisch, noch plastiek is; niettemin heeft wat Sainte Beuve ‘le charme poétique de son oeuvre’ noemt menigeen diep getroffen. De aandoening welke hij ondervindt is soms mystiek en vaak onbestemd; ze is waar, ze is gevoeld. Les voix du Silence heet een zijner bundels en 't is een welgekozen naam. Hij poogt een stem te geven aan veel dat sprakeloos is, doch niettemin rechtstreeks door hart en door verbeelding zich laat verstaan. Hoe vol stemmen is de stilte van den starrenhemel, is het kalme meer in de diepte der wouden, is de smart, die zwijgt. Den dichter blijft het voorrecht de tolk te zijn van wat naar uiting zoekt.
Echos des invisibles mondes
Qu'on découvre sur les hauteurs,
Sourd travail des âmes profondes,
Hymnes sacrés sans auditeurs,
Pensers dont les mots sont à naître
Noms perdus ou renouvelés,
Voix de l'enfant et de l'ancêtre,
Temps futurs et temps écoulés,
| |
| |
Esprits cachés, esprits sons nombre,
Arbres émus, coeurs palpitants,
Qui murmurez, tout bas, dans l'ombre,
Des accords discrets que j'entends,
Terre qui vis, âme qui pense
Soupirs de partout rassemblés,
Voix féeondes, voix du silence,
Dont les lieux déserts sont peuplés,
Hij is er ongetwijfeld in geslaagd menigen zachten en teederen stem te doen spreken, menigen hemelschen droom, menig ideaal visioen te vertolken. Er is iets bijzonder reins en ridderlijks in zijn gedichten, die uitrusten te midden van een koortsachtige, overspannen letterkunde. Ik weet er al geen beter voorbeeld van aan te halen dan het lied der Sylphen, in zijn Tour d'Ivoire. Deze Tour d'Ivoire is een zijner schoonste gedichten, dat een van de coupletten in herinnering brengt, waarin de Laprade elders de jeugd van Frankrijk toespreekt. Hij wenscht zich zijn jonge jaren terug, niet om 's levens lente te verbeuzelen,
Non! c'est pour y tenter la cime inaccessible
Ou les héros d'Arthur cherchaient le Saint-Graal,
A vous, audacieux qui pouvez l'impossible.
A vous d'y découvrir, d'y ravir l'idéal.
Met een dier ridders van koning Arthur gaat de dichter in het betooverde woud, dat door afschuwwekkende demonen bewoond is, den ivoren toren zoeken, waar de ideale geliefde troont, die hem tot verdediger der zwakken, tot kampioen der onschuld kiezen zal, en die zijn wapenrusting vastgespt, gelijk de ware, edele vrouw steeds doet.
Geen gedicht kan van Laprade's liefelijke dichtgave, van zijn reine dichterziel een juister denkbeeld geven. Het is een voorjaars-droom der ideale liefde. In dit gedicht, dat een zestigtal bladzijden inneemt van de aantrekkelijke uitgave van Laprade's gedichten door Alphonse Lemerre, komt deze Chanson des Sylphes voor, die, in verband met het geheele gedicht, op zoo frissche en teedere wijze een echo geeft aan de zachte muziek van le matin de l'amour:
| |
| |
A l'heure où le ciel se colore
Des premières roses du jour,
Où le coeur s'éveille et s'ignore,
Tâchez d'éterniser l'aurore.
Restez au matin de l'amour.
A l'heure où le flot, sur la grève,
S'enfle et meurt sous un rayon d'or;
Où la fleur s'ouvre et se soulève,
Où l'esprit n'est plus dans le rève
Sans être dans la vie encor.
Où l'avenir a des mirages,
Où l'horizon riche et lointain
Se prête aux plus folles images;
Où l'oeil bâtit dans les nuages,
Où l'àme arrange le destin.
Restez dans l'aube, à l'heure fraîche
Où la fleur garde son velours.
Laissez son duvet à la pêche,
Fi du glouton qui se dépêche
De la flétrir sous ses doigts lourds.
N'abrégez pas la saison verte
Le miel de la rose entr'ouverte,
Où dans la vigne encor déserte
Nul fruit des rameaux n'est tombé;
Où, pur de tout désir profane,
L'amour est sauvé des douleurs,
Et peut, d'une aile diaphane,
Toucher au lis sans qu'il se fane,
S'y poser sans courber ses fleurs.
Où, dans son indécise enfance,
On ne sait de quel nom charmant
Pudeur, amitié, confiance,
Sous cette robe d'innocence
Baptiser ce doux sentiment;
Où l'on se cherche sans mystère,
Où l'on se rencontre sans peur;
Où, chaque soir, dans sa prière,
L'un peut dire à Dieu: C'est mon frère,
Quand l'autre lui dit: C'est ma soeur.
| |
| |
A l'heure ou le ciel se colore
Des premières roses du jour,
Où le coeur hésite et s'ignore,
Tâchez d'éterniser l'anrore
Restez au matin de l'amour.
Ofschoon het moeielijk zou zijn om, plotseling opgeschrikt uit de lezing van een van Zola's werken, of pas teruggekeerd van een vaudeville in 't Palais Royal, zulk een ochtendlied uit 's levens voorjaar te waardeeren, zoo zal deze frissche bloesem van de ideale poëzie toch zeker het hart treffen van allen, die zich ‘la grace virginale, l'amoureuse chasteté’ van jonge liefde kunnen herinneren of voorstellen. Als een vogelenlied midden in den storm klinkt het gedicht den Franschen in het oor. De Pontmartin getuigde er van dat het hem verjongde en hem de muziek van Chopin deed hooren.
Eene andere idylle van de Laprade, niet als Psyché aan de Grieksche of zooals zijn meeste andere idyllen aan de Christelijke traditie ontleend: Pernette, heeft hem de meeste lezers gewonnen.
Het is een verhaal uit 1815, toen de geallieerden Frankrijk binnenvielen, en dit land iets van het leed lieten ondervinden dat de Fransche troepen overal in Europa hadden veroorzaakt.
Pierre en Pernette zijn een Fransche Hermann en Dorothea. Pierre is een eenige zoon en reeds enkele keeren door zijn moeder vrijgekocht van den dienst. Hij zal gaan huwen met Pernette, de dochter van een oud soldaat van het jaar II der Republiek, toen de dorpsgeneesheer het bericht brengt dat de geallieerden Frankrijk binnendringen en dat Napoleon alle jonge mannen naar het leger roept. Pierre vlucht naar de bergen, ook op raad van den veteraan, die niet wil dat hij den veroveraar dient. Ten slotte verdedigt hij toch zijn bergen tegen den vijand, wordt doodelijk gewond, en wordt op zijn sterfbed met Pernette vereenigd.
't Is een aandoenlijk gedicht, hier en daar een weinig te theatraal, maar rijk aan schoone verzen, schilderachtige natuurbeschrijvingen, en treffende episodes. De verzen waarin het huwelijk van den stervenden held met de getrouwe geliefde ons worden verhaald, hebben heel wat harten geroerd.
| |
| |
Toen na den dood van Alfred de Musset de Laprade, zonder strijd, eenstemmig als zijn opvolger werd verkozen in de Académie, waren het vooral zijne idyllen die hem de deuren ontsloten. De heer Vitet, die hem ontving, kenschetste dan ook in de volgende woorden zijn talent: ‘S'il me fallait d'un mot, indiquer ce qui vous distingue de vos frères en poésie, je dirais que vous portez dans l'idylle le souffle et la grandeur épiques. Vous n'en excluez pas la grâce et la fraîcheur, c'est bien encore l'idylle, mais il s'y mêle un sens profond, je ne sais quelle gravité qui semble appartenir au lyrisme des premiers âges. L'esprit des psaumes est dans vos pastorales, de vos concert champêtres sortent des hymnes et des prières, et ce mélange de mélodies contraires, de modes opposés, de lydien et de dorique, s'accomplit avec vous sans efforts ni systèmes. C'est votre instinct que ces hardis contrastes: le sentiment de la nature vous les suggère, vous ne les créez pas.’
Zijn eerbied voor de gave van het lied, zijn fiere manier ‘de prendre la poésie de haut,’ maakten hem in den aanvang alle dichters tot vriend. Toen zijn Psyché het licht had gezien, was Béranger een van de eersten, die hem de hand kwam drukken. Béranger's brief is kenschetsend voor beiden:
‘Permettez, monsieur, qu'un vieux chansonnier se réjouisse aussi de votre apparition. Vous avez pris la poésie de haut, et le vulgaire des lecteurs ne sentira peut-être pas d'abord tout ce qu'il y a d'élevé dans vos idées et dans votre style. Ce style nous ramène à une école plus sage, sans être cependant un retour exagéré vers notre ancienne manière. Votre pensée philosophique sait renouer l'alliance avec la Grèce antique, sans rompre avec le grand principe du progrès dont les modernes se glorifient. Tout cela est d'un esprit trop distingué pour ne pas faire espérer de votre avenir littéraire une suite d'ouvrages aussi bien pensés que bien écrits. Vos vers ne seront pas que des vers, et les bons vers paraîtront toujours préférables aux beaux vers, chose assez rare en tout temps...’
Op welk eene humane wijze wist de beminnelijke Béranger kritiek te oefenen! De Laprade vertoefde vooral in den aanvang te uitsluitend op de hoogten, en maakte zijn poëzie wat al te onbegrijpelijk voor hen, die den levensstrijd in het gewoel te strijden hebben, en die aan afgetrokken onderwerpen en wijsgeerige denkbeelden geen uitsluitende aandacht kunnen schenken.
| |
| |
Doch weldra zouden de schandalen en lafhartigheden van het tweede keizerrijk hem van de bergen in het strijdperk lokken. Niet minder dan Victor Hugo walgde hij van de lieden, die, door een misdaad aan het bestuur gekomen, de vrijheid onderdrukten en bekladden wat ze niet konden vernielen. Hij geeselde de helden van het Tweede Keizerrijk met de strimen der satire in zijn Poèmes Civiques en zijn Tribuns et courtisans. Hij verontschuldigde zich toen hij de zweep opnam:
Pardonne-moi lecteur, ce monde où je te mène;
Nous habitions jadis un tout autre domaine;
Sur de libres sommets nous prenions nos ébats.
On nous a tant crié: ‘Plus bas, plus bas, plus bas!’
Qu'il a fallu se mettre au niveau de l'époque:
Nous y voilà! .... tant pis si ce goût est baroque.
Donc, il faut être humain, vrai, réel, actuel,
Quitter enfin la lune et le septième ciel,
Savoir sou temps, le voir tel qu'il est, et le peindre.
Je l'ai fait cette fois, on ne peut plus se plaindre:
Tout ce monde est fort plat, fort laid, fort dégoûtant.
Et l'homme de Décembre en doit être content.
J'ai peint d'après nature, étant fort incapable
De rien imaginer en matière semblable.
Ces fidèles portraits des grands et des petits
Ne sont pas brevetés ... mais je les garantis
Rien n'est là de mon eru, je vous le certifie;
J'ai fait tout bonnement de la photographie.
Een van zijn hekeldichten, dat den diepsten indruk maakte en in 1861 werd overgenomen, niet alleen in de dagbladen der oppositie maar in de voornaamste buitenlandsche couranten, heette ‘les Muses d'état’ en beschreef de verlaging waartoe de keizerlijke regeering de letterkunde poogde te doemen. Zeer scherp was de dichter vooral tegen Sainte Beuve, een der eenige letterkundigen van naam, die iets met het tweede Keizerrijk wilden te maken hebben.
Circenses.
Muses, les Dieux s'en vont et... les badauds arrivent!
Soyez de votre temps, vivez pour ceux qui vivent;
Assez prêché; voici les trois coups de marteau:
| |
| |
Vouz montiez a l'autel, grimpez sur le tréteau:
Descendez à jamais de ces hauteurs glacées
Qu'attristent la prière et les mâles pensées;
Où l'homme sent toujours un Dieu peser sur lui;
Où règne la pudeur... je veux dire l'ennui:
Amusez-vous! veillez aux plaisirs de l'empire;
C'est à vous de trouver le petit mot pour rire!
Les nouveaux arrivants se montrent délicats;
De grâce, épargnez-nous tous les mots à fracas:
L'honneur, la liberté, le droit que l'on supprime,
Tout cela dans les vers, n'est bon que pour la rime.
Un peuple d'électeurs, aménagés dûment,
De suffrage et de pain ne vit pas seulement;
Pour rester bons amis, compères, camarades,
Donnons-lui, quelquefois, Bobèche et des parades.
Nous n'avons plus le cirque et les gladiateurs,
Des cochers bleus et verts, des tigres pour acteurs;
Nous avons le roman, les chroniques, les drames
On peut, avec cela, contenter bien des âmes.
Dans un Etat réglé tout sert dorénavant,
Tout, le poète même et le singe savant.
Pour que l'on pense bien il faut que l'on s'amuse.
C'est là ta raison d'être et ta noblesse, ô Muse!
Et c'est pourquoi, muni d'un visa du parquet,
Nous t'élevons un temple, Apollon-Bilboquet!
O grand siècle! ô bonheur dont nous ferons l'épreuve!
Un jour viendra, ce jour rêvé par Sainte Beuve,
Où les Muses d'Etat, nous tenant par la main,
Enrégimenteront chez nous l'esprit humain.
Selon le numéro, selon l'arme et le grade,
Tels, conscrits aujourd'hui, marchand les pieds déchaux
Qui seront colonels, peut-être maréchaux,
Suivant qu'ils useront, dans le panégyrique,
De prose tempérée ou de prose lyrique.
Noble temps, et sur qui mon vers ne saurait mordre
Où la plume demande au sabre son mot d'ordre;
Où les canons rayés vomissent des pamphlets;
Où l'on fait souffleter son Dieu par ses valets;
Où les proscrits, tous eeux qu'une injure aiguillonne,
| |
| |
Sont insultés eucor après qu'on les baillonne;
Où le joug est nié par qui s'atelle au char;
Où l'on se croit tribun, quand on n'est que mouchard!
Allons, gladiateurs, armés de l'éeritoire,
Au cirque!... Non, j'ai tort, je vieux dire à la foire,
Histrions! le licteur vons défend des sifflets.
Gagés par le prêteur, applaudis des valets,
Dites, en vous rangeant chacun par rang de taille:
‘César, sois salué par ceux qui font ripaille!’
Sainte Beuve en César antwoordden te gelijk. De eerste met een scherp artikel, waarin hij de Laprade beschreef als ‘un poète distingué, dont la lyre a deux ou trois cordes’, wat een juiste kritiek was, doch waarin hij hem tevens het recht ontzegde om het keizerrijk te hekelen, daar zijn zwager Mr. de Pardieu een gunsteling en vice-precident van het conseil d'Etat was, welke hatelijkheid onzinnig en Sainte Beuve onwaardig was. César antwoordde door de Laprade zijn inkomen als hoogleeraar aan de Universiteit te ontnemen.
Na deze nederdaling in het strijdperk, waardoor hij geen dichterlijke lauweren, maar de achting der eerlijke lieden won, wijdde de Laprade zich weer geheel aan de poezie en de letterkunde.
Tijdens den oorlog leed hij, aan een pijnlijk ziekbed gekluisterd, ondragelijke smarten, daar hij niets vermocht te doen voor het benarde vaderland. Hij luchtte zijn gevoel in hartstochtelijke verzen, doch zijn woeste en overdreven haat tegen de Duitschers kon in zijn poezie geen uiting vinden, ofschoon het gedicht ‘Bons Allemands’ tintelt van felle verbittering.
Liever lezen we zijn diepgevoelde hulde aan de nagedachtenis van Dupanloup, den bisschop van Orleans, zijn medestrijder voor het oude katholieke geloof.
De la France et du Christ, nous qui suivons l'enseigne.
Sachons bien quel vaillant repose en ce cercueil;
De nos jours où le bras fléchit, ou l'honneur saigne,
Jamais soldats sans chefs n'ont mené si grand deuil.
La bataille est plus âpre et le péril augmente!
| |
| |
Où sont le fier évêque et le fier chevalier
Qui nous illuminaient dans la sombre tourmente
Et nous guidaient d'un geste ardent et familier.
Dans nos combat pour Dieu, pour les libertés saintes,
Le mitre étincelait à côté du haubert;
Et ces chères clartés parmi nous sont éteintes....
Dupanloup a rejoint, là-haut, Montalembert!
Ah! celui-là, c'était un évêqne, un apôtre
Tendre et fort, vigilant à garder son troupeau;
C'était un coeur français battant comme le nôtre
Un citoyen fidèle au pays, au drapeau!
Celui-là n'a jamais, d'ineptes flatteries,
Encensé devant Dieu les vainqueurs de hasard;
Pour quelques pans de mur ou quelques broderies,
Il n'abaissa jamais sa croix devant César.
Il la porta bien lourde à ses fortes épaules;
Etant, comme jadis ses saints prédécesseurs,
Un rude champion du paysan des Gaules
Contre les proconsuls et les envahisseurs.
Hij teekent in de volgende coupletten ons verder den grooten bisschop, van wien Renan in zijn levensherinneringen zulk een aanschouwelijke en aantrekkelijke voorstelling geeft. Doch het proza van Renan wint het in de afbeelding van de Laprade's verzen.
De Laprade werd na den oorlog, letterlijk tegen zijn wil, tot afgevaardigde verkozen, doch de ziekte waaraan hij sinds jaren leed, stond hem niet lang toe op deze wijze zijn land te dienen.
Omringd door zijn kinderen, sleet hij zijn laatste levensjaren, te midden der natuur welke hij liefhad, en in de enkele oogenblikken, waarin zijn lichaamslijden hem betrekkelijk met rust liet, schreef hij zijn schoonste werk: ‘le Livre d'un père’.
P.J. Stahl noemt het te recht: un des plus nobles recueils de poésie qu'on puisse mettre sous les yeux, qu'on doive essayer de faire pénétrer dans l'âme de l'enfance et de la jeunesse française. De verzen zijn door een vader voor zijn kinderen geschreven. Het zijn de laatste woorden, waarmede hij, die zich voelde sterven, in de taal der groote dichters afscheid van zijn dierbaren neemt.
Hij heeft kinderen lief en zong hun in een van zijn eerste bundels reeds toe:
| |
| |
L'enfant est le roi parmi nous
Son trône est sur nos genoux
Il est roi, le bel enfant!
Son caprice est triomphant
C'est la gaitê du manoir,
Les yeux éclipsent, le soir,
C'est la primeur du verger,
L'agneau blane cher au berger,
Il fait de ses cheveux d'or
Il fait qu'on espère encor,
Que les pleurs ont débordé,
C'est pour lui qu'on a semé,
Le pain blane reste enfermé
C'est pour lui, joyeux garçon,
Que chacun dit sa chanson,
In le Livre d'un père treffen de gedichten aan de kinderen echter dieper, want het zijn niet langer kinderen in 't algemeen, maar zijn eigen lievelingen die hij bezingt, en van wie hij ons de portretten teekent. Zijn ze niet aantrekkelijk de volgende coupletten uit zijn gedicht A un grave écolier, waarin hij aan zijn zoon, een degelijken, ernstigen schooljongen, die blokt en werkt, leert hoe hij moet liefhebben, hoe hij zich niet moet schamen aan zijn ouders zijn liefde te toonen?
Monsieur l'écolier sérieux,
Vous m'aimez encor, je l'espère?
Levez un moment vos grands yeux;
Fermons ce gros livre ennuyeux,
| |
| |
Il est beau d'être un raisonneur,
De tout lire et de tout entendre,
De remporter les prix d'honneur!....
C'est, je crois, un plus grand bonheur
D'être un enfant aimant et tendre.
Lorsqu'on a fait tout son devoir,
Que la main est lasse d'écrire,
Quand le père est rentré, le soir,
Avec les soeurs il faut savoir
Jouer, causer... même un peu rire.
Avant de savoir l'allemand,
La physique et le latin même,
Aimez! c'est le commencement;
Aimez sans honte et vaillamment,
Aimez tous ceux qu'il faut qu'on aime.
Mais il est trop peu généreux
D'aimer tout bas et bouche close.
A ceux que l'on veut rendre heureux,
Des souhaits que l'on fait pour eux
Il faut dire au moins quelque chose.
Les vrais bons coeurs sont transparents;
On y voit toute leur tendresse.
Ah! chers petits indifférents,
Gâtez un peu vos vieux parents;
Leur bonheur est dans vos caresses!
En wil men nu even ten slotte ook nog kennis maken met zijn dochtertjens, die 's morgens vroeg voor le petit ménage du perè komen zorgen, die de kamer in orde brengen van den zieken vader, terwijl boven zijn hoofd de jongens stoeien en luidruchtig spelen op hunne slaapkamer?
Un petit dogit frappe à ma porte;
J'en connais le son argentin:
‘Entrez!...’ je sais que l'on m'apporte
Mon bonheur de chaque matin.
Les voilà! toujours les premières
A remplir ce joyeux devoir...
On entend là-bas les grands frères
S'ébattre en leur bruyant dortoir.
| |
| |
Mais en avril comme en décembre,
Toujours, épiant mon réveil,
Les deux soeurs entrent dans ma chambre,
Plus exactes que le soleil.
Et, si noire que soit la brume,
Une vive chlarté s'allume
Dans mon coeur, dans mon atelier.
Ma nuit, ma triste nuit, s'envole;
Leur voix douce m'a raffermi
Avec cette simple parole:
‘Père, avez-vous un peu dormi?’
Longtemps je les garde embrassées;
Et quels bons rires entre nous!
Mais voilà mes deux empressées
Que s'échappent de mes genoux.
Car on veut tout remettre en place,
Livres, papiers, tout l'attirail,
Pour que l'ordre et la bonne grâce
Ornent ma table de travail.
L'encrier, garni de ses plumes,
M'invite et prend un air charmant;
Sur mes rayons les gros volumes
S'alignent par enchantement.
Sur les bronzes de l'étagère,
Sur les cadres d'or du trumeau,
Comme une hirondelle légère
On fait voltiger le plumeau.
La bruyère, en sa porcelaine,
Le tapis et ses larges fleurs,
Le blason du coussin de laine,
Tout reprend de vives couleurs.
Et tandis qu'on passe et repasse,
Sur mes genoux, en fredonnant,
On revient, et vite on embrasse
Le front du père rayonnant.
| |
| |
Moi, j'ai vu fuir, sous ces doigts d'ange,
Les spectres de ma longue nuit;
Mon esprit goûte un calme étrange
Dans la chambrette qui reluit.
Een opstel over een dichter, waarin men zijn verzen niet aanhaalt, is een volière gelijk waaraan de vogels ontvloden zijn. Ik heb daarom dezen weinig bekenden zanger zich zelven aan de lezers van de Gids laten voorstellen. Hij heeft in Frankrijk een grooten kring gevonden die hem liefheeft, doch ‘son talent n'a pas mordu sur la genération’, gelijk Ed. Scherer te recht van hem opmerkte. Hij heeft niet onder woorden gebracht wat zijn tijdgenooten het diepst gevoelen, het vurigst hopen; hij is geen enfant du siècle geweest, gelijk de veel grootere dichter dien hij in de Académie opvolgde. Zijn godsdienst was niet voor hem, als voor een Da Costa, een bezieling, die den zanger meesleept, tot profeet verheft, en tot heilige lierzangen dwingt.
De Laprade zocht niet meer; hij had gevonden.
Doch hij was niettemin een waar dichter, wiens godsdienst hem hielp te leven, te lijden en te sterven: hij was een kunstenaar, die, volgens George Eliots voorbeeld en voorschrift, gepoogd heeft zijn lezers op te heffen om hun zijn visioen te doen zien.
Een versregel van Corneille, welken hij vaak aanhaalde in zijn gedichten, was het motto van zijn leven:
‘Faites votre devoir, et laissez faire aux dieux.’
Wanneer ik mij het groote leger der letterkundigen en kunstenaars van het hedendaagsche Frankrijk poog voor te stellen, dan zie ik de Laprade als een der hoofden van de reserve, die verspreide troepen verzamelen en bijeenhouden. Hij is een opvolger van de Lamartine; hij houdt, terwijl de kinderen der eeuw in de voorhoede strijden, den standaard op van eenvoudigen godsdienstzin, van liefde voor de natuur, van huiselijke deugden.
Hij was een man van karakter, wiens gedichten een beweegkracht zullen blijven voor dien grooten, ernstig arbeidenden, godsdienstig gezinden middelstand, welken Frankrijk gelukkig nog bezit, als kern van zijn kracht.
Door zedelijke waardigheid te winnen gelukte het aan ons ras om zich aan barbaarschheid los te worstelen, en elke dich- | |
| |
ter en kunstenaar, die in deze eeuw leeft en werkt om zulke waardigheid te blijven winnen, en wat reeds gewonnen is voor ons te behouden, verdient dankbare hulde.
Hij was het hoofd van Frankrijk's reserve, die ongetwijfeld in later tijd weder 's lands voorhoede zal uitmaken. Steeds, wanneer er voor de bedreigde haardsteden en altaren gestreden wordt, zal men den moedigen zanger, die het heilige vuur brandende hield, dankbaar herdenken:
Cher pays, je m'en vais dormir sous tes grands chênes,
D'un inutile amour j'emporte les remords,
Pourtant, s'il faut livrer des batailles prochaines,
Parmi tes bons soldats compte anssi tes vieux morts!
Kerstmis, 1883.
Charles Boissevain. |
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd