De Gids. Jaargang 45

[p. 381]

Bibliographisch album.

Sammlung französischer Neudrucke, herausgegeben von Karl Vollmöller. I. De Villiers, Le Festin de Pierre ou le fils criminel, neue Ausgabe von W. Knörich. Heilbronn, 1881.

Fransche teksten uit de Middeleeuwen mogen, zoo niet altijd, dan toch doorgaans gemakkelijk toegankelijk zijn, met die der XVI^de eeuw en van lateren tijd is dit geenszins het geval, daar zij slechts in een beperkt aantal exemplaren herdrukt of wel in 't geheel niet op nieuw zijn uitgegeven. Toch is er groote behoefte aan en de verzameling, wier titel wij afschreven, is bestemd daarin te voorzien. Zij stelt zich den herdruk tot taak van dichtwerken, fransche grammatica's (vooral die der XVI^de eeuw), oude verhandelingen over de versificatie en andere onderwerpen. Ieder deeltje zal voorzien zijn van eene inleiding en aanmerkingen, die kort en bondig alles wat tot het goed verstaan noodig is zullen bevatten. Jaarlijks zullen er eenige van die deeltjes verschijnen, maar ieder is afzonderlijk verkrijgbaar.

Wij kunnen deze nieuwe onderneming van den volijverigen hoogleeraar der Romaansche talen te Erlangen niet anders dan toejuichen, en recht gaarne erkennen wij, dat het eerste deeltje een onmisbare schakel vormt in de belangrijke geschiedenis der dichtwerken waarvan Don Juan de held is.

Men weet dat de eer van het karakter van Don Juan te hebben geschapen aan Spanje toekomt. Lope de Vega heeft hem 't eerst op het tooneel gebracht in het tweede en derde bedrijf van zijn ‘Geld maakt den man;’ maar eerst een zijner jongeren, Tirso de Molina (+ 1648), heeft hem, in zijn ‘Bedrieger van Sevilië,’ in de hoofd-

[p. 382]

zaak geteekend zooals wij hem kennen, met al zijn onverschrokken moed en al zijne diepe bedorvenheid.

Toch heeft Frankrijk den Don Juan niet rechtstreeks uit Spanje ontvangen, maar uit Italië. Tirso's drama is tweemaal in Italië nagevolgd, telkens onder den titel van ‘Il convitato di pietra,’ namelijk door Cicognini (die in 1650 gestorven schijnt) en door Giliberto, die zijne omwerking in proza te Napels uitgaf in 1652. De eerste bestaat nog, maar de tweede, die van veel meer gewicht is, omdat daaruit de Fransche stukken gevloeid zijn, is verloren gegaan of ten minste nog niet teruggevonden. Gelukkig evenwel zijn hiervan twee Fransche vertalingen bewaard gebleven. Toen namelijk in 1657 of '58 de Italiaansche troep het stuk met ongehoord succès te Parijs had gespeeld, vervaardigde Dorimond eene vrije vertaling daarvan in verzen (die door Dr. Knörich herdrukt is in de tweede aflevering van het Molière-Museum). Zij werd te Lyon vertoond in den winter van 1658. In 't volgende jaar verscheen het stuk van Villiers.

Villiers was een der acteurs van het Hôtel de Bourgogne, een doodvijand van Molière, die hem in het ‘Impromptu de Versailles’ bespot heeft, hetgeen de ander hem dubbel en dwars heeft betaald gezet. Ook als schrijver voor het tooneel heeft hij zich doen kennen en vooral zijn ‘Festin de Pierre’ heeft grooten opgang gemaakt. 't Was eene speculatie: op verlangen zijner kameraden had hij het Italiaansche stuk vertaald, om te beproeven of Don Juan aan hunne kas evenveel voordeel zou aanbrengen als het aan die der Italiaansche troep gedaan had.

Zijne berijmde vertaling sluit zich, volgens zijn eigen getuigenis, nauwer aan 't verlorene stuk van Giliberto aan dan die van Dorimond, ofschoon hij de laatste wel hier en daar gevolgd heeft, en naar haar kan men dus tot op zekere hoogte het Italiaansche drama beoordeelen. Op zich zelf beschouwd, was het redelijk goed. Er zijn wel hinderlijke fouten in, maar gedeeltelijk moeten zij door de eischen van dien tijd verklaard worden. Zoo is het b.v. gesteld met de verkeerd aangebrachte mythologie. Dat Don Juan nergens elders dan in een Katholiek land denkbaar is, is zonneklaar; desniettemin gelooven de personaadjes van 't stuk aan Jupiter en Neptunus en Pluto alsof zij volbloed heidenen waren. 't Is het gevolg van het wanbegrip dier dagen, dat slechts heidendom, geen christendom, op het tooneel duldde. Verder zijn de samenspraken (die bij Tirso

[p. 383]

uitstekend goed zijn) doorgaans veel te gerekt. De schim van den vermoorden Don Pedro, van wie men slechts uiterst weinig woorden verwacht, is b.v. zóó breedsprakig, dat Don Juan haar met volle recht toevoegt:

Auras-tu bientôt fait? te veux-tu dépêcher?
Certes! je suis bien las de t'entendre précher;
Trop ennuyeux Esprit, aussi bien qu'hypocrite,
A quoi bon entasser redite sur redite?

Van vis comica is in 't stuk weinig te bespeuren; Don Juan's knecht, hier Philipin genoemd, is alleen lafhartig, niet aardig. Villiers' verzen zijn ook niet fraai; maar met dat al laat het stuk zich ook thans nog vrij wel lezen en men kan zich wel verklaren dat het publiek het met ingenomenheid heeft begroet.

Vergelijkt men het daarentegen met dat van Molière, dat zes jaren jonger is, dan valt het oordeel geheel anders uit. De vergelijking is zeer aan te bevelen; zij is uiterst leerrijk. Men ziet er uit, hoe oorspronkelijk en geniaal de groote meester was. Enkele incidenten heeft hij overgenemen, maar ze geheel anders gerangschikt en verwerkt, terwijl juist het merkwaardigste, schoonste en geestigste zijn uitsluitend eigendom is. Niettegenstaande het tragische slot, is de tragi-comedie bij hem een echt blijspel geworden, en hij is het die de karakters geschapen heeft, zelfs dat van Don Juan, want de zijne is in vele opzichten een andere dan die zijner voorgangers.

Hoe toch het oordeel der tijdgenooten verschillen kan van dat der nakomelingschap! De Franschen der XVII^de eeuw gaven aan het hoogstens zeer middelmatige stuk van Villiers de voorkeur boven dat van Molière, al was het laatste ook de waardige tegenhanger van den onvolprezen Tartufe. En waarom? Louter omdat Molière's blijspel in proza was geschreven en omdat in dien tijd geen stuk in vijf bedrijven behagen kon tenzij het berijmd was, - en zoo is het gekomen dat Molière's Don Juan dien van Villiers eerst in 1673 heeft verdrongen, nadat Thomas Corneille het stuk in verzen had overgebracht. Het proza van den toen reeds overleden meester had in handen van een slechteren berijmer kunnen vallen, maar die berijmer heeft er toch 't een en ander aan toegevoegd, dat geen verfraaiing is.

Wat nu den herdruk van Villiers' stuk betreft, zoo merken wij nog op dat de uitgever geene der oude Parijsche edities, die uiterst

[p. 384]

zeldzaam geworden zijn, heeft kunnen machtig worden. Daarom heeft hij eene uitgave van Amsterdam 1660, bij de Elzeviers, gevolgd, waarvan de Bibliotheek te Dresden een exemplaar bezit. De tekst is, waar het noodig scheen, verbeterd, maar er zijn toch nog fouten overgebleven, zooals in vs. 260:

Je sais qu'il est des temps où la chaleur de l'âge
A quelques libertés pour porter un courage.

Lees peut porter. In vs. 1006-7 is de interpunctie verkeerd; achter accidens moet een punt staan en de kommapunt achter colère moet in een komma veranderd worden. In vs. 1105 lees mes voor me (drukfout) en in vs. 1758 non voor mon.

R. Dozy.