De Gids. Jaargang 45

[p. 337]

Aan Javaas Zuidwest-kust.

(Fragment van een epiesch gedicht.)
door W.J. Hofdijk.

Zóo als een minnende broeder het lieflyk gelaat zijner zuster

Welgevallig beschouwt met vriendlyke, vredige kalmte -
Zóo zag 't azuren gewelf, tintlend van stralend gestarnte,
Neer op de vlakte der zee die ter naauwernood rimpelde aan d' oever,
Waar zich de branding, als moede van 't worstelen, tot rusten gelegd had.
Hoog stond de maan aan den hemel, en diep uit zee gaf heur beeltnis
't Zelfde zilvren gelaat met de zelfde waardigheid weder.
Spiegelatrak breidde de schoot der golven in eindlooze ruimte
Naar alle zijden zich heen, zoo rustig, zoo grootsch, zoo verheven,
Of weer de scheppende Godheid der wateren vlakte overzweefde.

Blank strekte 't zandige strand aan het kustwoud van Sodong, ontglooiend

Verre aan de laatste helling van 't boschrijk Onjee-gebergte,
Sluimrend zich uit naar het sluimrende zeebed. En toch was dat strandvlak
Aaklig, afschuwlyk te aanschouwen: een doodendal scheen het, een slagveld,
Na een moorddadigen strijd door het leven voor immer verlaten.
Vreemde dierengeraamten, gebleekt door de zon en den regen,
Lagen by honderden daar, en deden het zandwit zelfs geelen.
Hier en daar lag nog een lichaam te bloeden, te rotten, en walmde
Vuilen, walglyken renk rondom zich, die 't luchtruim verpestte.

Hooger op toonde 't tafreel zich meer lieflyk. De golflijn der duinen

Teekende flaauw zich nog af door den donkeren rand langs de welving:
't Palm-achtig loof der pandanen, door steigrende wortlen geheven,
Schutte onder 't koperig groen 't vermiljoen der geweldige vruchten.
Lager was 't kelkjen der weelderige winde, wier netwerk de kluften.

[p. 338]

 

Cierlyk omrankte, schuchter gesloten, en 't spichtige gras slechts

 

Stak zijne steeklige sprieten omhoog, of de zon het nog zengde.

 

Zwijgende rust zweeft alom op libellewieken. Daar, plotslyk,

 

Roert zich de zee aan het strand. Het bobbelt, het golft - en een donker

 

Lichaam ontrijst aan de waatren, en klavert met klemmende klaauwen

 

Opwaart naar 't droogere zand op de hellende hoogte. En alweder

 

Duikt er een op uit de diepte, en volgt in het spoor van zijn makker.

 

Nog een, en nog een - en eindlyk is 't tallooze heir niet te tellen

 

Dat naar de welving zich wendt. Het zijn schildpadden, wakkere wijfjens,

 

Die haren eieren zorgsaam een veilige broeiplaats bereiden:

 

Nachtlyke karavaan van moeders, wier kindren die zorgen

 

Nimmer toch zullen vergoeden!

 

Doch nu stoort er eensklaps een huilend

 

Blaffen de statige stilte, en stort zich een troep wilde honden

 

Hongerend neer op het strand. In groepen verzamelend, grijpen

 

Ze ijlings de schildpadden aan, en zy werpen ze 't onderste boven.

 

Tanden en klaauwen gaan yvrig te wed, en zy scheuren en sleuren

 

't Weeke gedeelte der slachtoffers lillend van-een, en verslinden

 

Vratig de moeder en 't kroost, en de bloedende muilen vergasten

 

Smakkend den gretigen balg op het woeste en wreedaartige gastmaal.

 

Twee vonklende oogen intusschen, gedekt door het loof der pandanen,

 

Staarden een vluchtige pooze op die worstling der onmacht, bespiedend

 

't Gunstige tijdstip ten sprong in die wriemlende warring: een tyger

 

Loerde met snuivenden muil naar zijn maal. En te midden der honden

 

Nam hy op eenmaal een sprong - en hy klemde zijn prooi in de klaauwen,

 

Blazend van blijde voldoening, en zette zijn tintlende tanden

 

Vlijmend in 't lillende vleesch.

 

Onder juilend gejank stoof de bende

 

Vleidend naar iedere zij. De bloeddorstige koning der wouden

 

Weidde in genot, en by iedere bete, zacht brommend verzwolgen,

 

Lekte hy langsaam de lippen, alsof hy den wellust van 't moorden

 

Rekken wilde, en alleen by talmende teugen genieten.

 

Doch ook zijn woeste triomf werd op eenmaal gestoord; knettrend knalden

 

Schoten. Een scheepjen verscheen aan den oever, en zette, moedwillig

 

Blijkbaar, den steven op 't strand. De bemanning, half zwemmend, half wadend,

 

Stoof zonder omzien vooruit in het spoor van den vliedenden tyger,

 

Dien ze niet eens zelfs bespeurde. Twee andere schepen, het eerste

 

Scherp in het kielzog gevolgd, hielden thands af, en verdwenen

 

Weldra op 't zilverend zeevlak.

[p. 339]

 

Wie waren die vluchtende mannen,

 

Thands in het kreupelig loofhout der duinen een toevluchts-oord zoekend?

 

Wel ter onzalige stonde had hun noodlottig gestarnte

 

Over hun loopbaan beschikt. Troeno Djojo zond hen naar Banten,¹

 

't Machtige Sultanshuis yvrig begeerend tot bondgenoot. Naauwlyks

 

Bolde de gunstige wind het wapperend zeil van hun vaartuig,

 

Fier Soerabaja ontstevend met vliegende vlaggen en wimpels,

 

Of op den ruim' oceaan volgden, blijkbaar vijandig, twee bodems

 

't Schip in het kielzog. Of 't zeeroovers waren of Hollandsche spiën,

 

Bleef den gezanten het zelfde. Zy hielden met rustlooze spanning

 

Immer den voortocht, maar zagen, genaderd tot dicht reeds by Banten,

 

Listiglyk zich onderschept, en geen landen was mooglyk. Zoo snelden

 

Ze immer belaagd en gejaagd straat Soenda in, verder, steeds verder,

 

Peperbaai, Welkoomstbaai, Meeuwenbaai - alles voorby, want de vijand

 

Hield met volharding de strandlijn. Ten westhoek eerst wonnen zy voordeel,

 

En, by de zuidlykste kaap, zwenkend in oostlyke richting,

 

Joegen de zwellende zeilen den steven door 't schuimende golfbed

 

Snijdende heen, en verleenden den vliedenden eindlyk den voortocht.

 

Toen nu de brullende branding, aan 't zuidlyke strand soms zoo hevig,

 

Slechts voor een oogenblik poosde en verzachtte, toen zetteden ze ijlings

 

Zich op den wal - hun gewichtige zending niet eens meer bedenkend,

 

Maar het gevaar slechts bewust. Hun vervolgers, in d' uitslag bedrogen,

 

Koelden den grimmigen spijt in de nutlooze schoten, die 't schuwe

 

Roofdier slechts opjoegen, en, daarmeê, het pad der vervolgden

 

Juist beveiligden.

 

Toch was de redding meer schijnbaar dan werklyk.

 

Werwaart den weg nu gewend? Straks verward in de stevige en steile

 

Wortelen der pandanen, door nachtelyk donker omsluierd,

 

Sloegen de vluchtlingen, vreemd aan het oord, en na vruchteloos pogen

 

Om ook maar lucht te onderkennen, hun leger op in 't geboomte.

 

't Morgenlicht bracht hun geen baat. In de scheemrende schaduw der wouden,

 

Woon-oord van 't wilde gediert, wees geen lichtstraal een pad. Breed getakte

 

Twijgen, naar alle zijden heen buigend tot haast op den bodem,

 

Dwongen gestadig tot krommende houding, tot bukken, ja soms zelfs

 

Tot kruipen op handen en kniën.

 

En woester werden de gronden,

 

Woester het woud, zonder zon, zonder glans, 't klam gebied van de schaduw.

 

Nu door moeras, ander bloemrijk geboomte toch d' adem verstikkend;

 

Dan over grasveld, met glibbrige halmen den glijdenden voetzool

1 Taroeno Djojo, een Madoereesche Prins, was in opstand tegen zijn wettigen gebieder, den Soesoehoenan van Mataram.

[p. 340]

 

Eindloos vermoeiende; dan over rottende reuzen van stammen,

 

Slijmrig bemoscht, en begroeid met woekerplant, bloemkelk, en varen,

 

Toch half verweekt en vergaan, strompelden zy immer verder

 

Immer, helaas, ook verkeerd in hun richting: naar 't wilde en ongastvrij

 

Westen, waar 't vreugdeloos oerwoud geen menschenverblijf had te wijzen.

 

Wel, door hun naadring verschrikt, week 't gedierte hun uit, en de neushoorn

 

Vlood evenzeer als het wilde rund het geruisch van hun schreden;

 

Zelfs trok de loerende tyger zich grommend te rug in zijn leger,

 

Als hem het vreemde geraas in zijn eigen gebied verontrustte -

 

Doch het vergif van den doodenden dampkring deed gluipend zich gelden:

 

Vunzige zwammen en paddestoel wasemden walglyke geuren

 

Rond in de laauwe lucht, die als nevel hing tusschen 't geboomte,

 

Stammen en twijgen en bladeren klam, als met tranen, bevochtend.

 

Duffe moeraslucht beklemde de longen, en dwong staag tot poozen;

 

Zwellende voeten vertraagden den gang, en zwellende hoofden

 

Stuitten de denkkracht. Als willooze wezens, werktuiglyk bewogen,

 

Sleepten zy knikkend, en soms als in sluimring, als slaapwandlaars, 't lichaam

 

Slingrende voort - om in 't einde, nu de een, en dan weder de ander,

 

In den moerassigen bodem te zinken, soms nevens elkander,

 

En toch in hulpeloosheid, zonder troost, zonder toespraak te sterven.

 

Dagenlang zwierf er nog een, nog een enkele, in 't eenzaam, in 't ledig,

 

Zelfs door het roofdier geschuwde doodelyk oord - en in 't eenzaam,

 

Legde toen hy ook zich neer, en sloot zwijmende de oogen voor immer.

 

't Doodendal gints op het strand, met zijn witte, gebleekte geraamten,

 

Was niet zóo droevig als de aanblik dier lange reeks van verspreide

 

Lichamen, ras door spinnen en duizendpooten beklaverd,

 

En door een talloos heir van grootkoppige, gulzige mieren

 

Afgeknaagd tot een karkas, verweedrend in mot en in modder.