De Gids. Jaargang 42

[p. 478]

III.
De Eumenides of wraakgodinnen van Aeschylus.¹

Personen van het drama.

de pythia, of priesteres van Apollo te Delphi.

apollo.

orestes.

clytaemnestra.

athena.

areopagiten.

koor der wraakgodinnen.

koor der begeleidsters.

1 Vgl. de Gids, October 1878, blz. 159 en vlg. Dit derde gedeelte der Oresteïsche trilogie wordt door de verklaring des oorsprongs van den dienst der Eumeniden te Athene aan den éénen en door het verzet des dichters tegen de democratische politiek van zijn grooten tijdgenoot Pericles aan den anderen kant, zoowel als door de toespelingen op een bondgenootschap van Athene met Argos, gestempeld tot een religieus-politiek drama. De trilogie is opgevoerd op de groote Dionysiën van het tweede jaar der LXXX Olympiade, d.i. in 458 v.C., en kreeg den eersten prijs, ofschoon de staatkundige bedoelingen des aristocratischen dichters, gelijk te verwachten was, schipbreuk, leden. Twee jaar later overleed hij op negenenzestigjarigen leeftijd in Siciliën waar hij reeds vroeger aan het hof van den pracht- en kunstminnenden Hieron, tyran van Syracuse, geleefd en gewerkt had, en werd te Gela op staatskosten begraven. Op zijn graf, dat met der tijd een plaats van bedevaart werd, prijkte het volgende opschrift, naar het heet, door hem zelven vervaardigd, waarin (zeer karakteristiek) niet de dichter, maar de krijgsheld gevierd wordt:

Dit monument bergt Euphorion's zoon Aischylos. Gela,
't graanrijke, zag zijnen dood; Attica schonk hem het licht.
Tuigt van zijn moed in den strijd, o Marathon's roemrijke velden,
Tuig er van, lokkige Pers: immers gij hebt dien beproefd.

Ruim een eeuw later werd te Athene op voorstel van den redenaar Lykoergos voor hem, zooals tevens voor de beide andere groote treurspeldichters, Sophocles en Euripides, een metalen standbeeld in het groote (onlangs uitgegravene) theater van Dionysos opgericht.

De tooneelwand vertoont den tempel van Apollo te Delphoi, staande te midden van laurierboomen en de rotsen van den Parnasos. In het door zuilen gedragen voorportaal des tempels staan behalve een altaar van Poseidon de standbeelden van Zeus, Apollo en de Moiren, Midden in de orchestra, die het voorplein des heiligdoms voorstelt, ziet men een groot altaar met de beelden van Gaia, Themis, Phoibe en Phoibos. Bij het krieken van den ochtend verschijnt de Pythia in een langen sleependen chiton gehuld, het hoofd getooid met een laurierkrans en vergulde priesterbanden, en plaatst zich voor het laatstgenoemde altaar, waar ze tot de gezegde goden het volgende gebed opzendt.

[p. 479]

pythia.

 

Eerst roep ik Gaia¹, de oudste profetes

 

der goden aan in dit gebed; dan Themis²,

 

haar dochter, die, gelijk de sage gaat,

 

na haar deez wichlaarstroon bezat; dan Phoibe³,

5

een ander kind van Titan⁴ en van Gaia,

 

dat Themis' vrije keus tot 't heilig ambt

 

verkoor; en eindlijk Phoibos, die naar haar

 

genoemd 't als petegift van Phoibe kreeg.

 

Van Delos'⁵ klip en 't Delisch meer geland

10

aan 't schepenrijke strand van Pallas' kust⁶,

 

kwam hij in dit Parnasisch heiligdom⁷.

 

Hephaistos'⁸ zonen, die door wegenbouw

 

het woeste land bewoonbaar maken, zij

 

verzelden Phoibos, dien ze huldigen.

15

Zoowel het gansche volk als koning Delphos⁹,

 

die 't roer des staats bestiert, vereert den god.

 

Zeus leent hem de voorspellingsgave, en plaatst

 

hem als den vierden wichlaar op deez troon;

 

en zoo wordt Loxias¹⁰ dan Zeus' profeet.

20

Aan deze goden hoort mijn eerste beê.

 

Doch eer komt ook Pronaia Pallas¹¹ toe,

1 De aardgodes.

2 De godin van het recht.

3 = Artemis (Diana) als maangodin.

4 Met dezen Titan, want de Grieksche mythologie kent er vele, schijnt Uranos (Hemel) bedoeld te zijn.

5 Eilandje van den Griekschen archipel, waar Apollo geboren was.

6 Attica.

7 Delphoi lag aan den voet des Parnasos.

8 De god des vuurs en der smederij, enz. Hephaistos' zonen zijn volgens eene oude sage de bewoners van Attica, die Apollo in plechtigen optocht als theoroi (feestgezanten) door hun land voerden.

9 Mythische koning van Delphi.

10 Naam van Apollo als orakelgod.

11 Zoo genoemd naar den pronaos, of voorhof des tempels.

[p. 480]

 

en eer der Nymphen, welke Korykis'

 

spelonk, 't verblijf van vogelen en geesten,

 

bewonen. Bromios¹ vergeet ik niet,

25

die sinds aan 't hoofd van zijn bacchantenschaar

 

hij Pentheus² 't lot eens hazen heeft bereid,

 

dit land bewoont. Ook Pleistos'³ heldre bron,

 

Poseidon⁴ en den hoogen Zeus roep 'k aan,

 

en neem dan op den wichlaarsdrievoet plaats.

30

Zoo me ooit bij 't binnentreden hun genâ

 

verzelde, zij het nu vooral! Beslisse

 

het lot, zoo als 't gebruik wil, wie het eerst

 

der Grieksche orakelvragers komen mag.

 

Want wat de god voorspelt, verkondig ik.

(Ze gaat bij het uitspreken van den laatsten regel door het in 't midden gedeelde voorhangsel des tempels naar binnen, maar komt weldra ontzet terug met de woorden:)

35

Een onuitspreeklijk, gruwelijk gezicht

 

drijft me uit het huis van Loxias terug!

 

De kracht ontzinkt mij; gaan kan ik noch staan,

 

en bevend kruip ik op mijn handen voort.

 

Door angst bevangen, wordt een oude vrouw

40

zwak als een kind! - 't Bekranste heiligdom

 

ga 'k binnen en zie op den navelsteen⁵

 

een man als smeekling zitten, wien het bloed

 

druipt van de handen, die een pasgebruikt

 

zwaard dragen en de twijg der hooge olijf,

45

naar eisch met wol omwonden en versierd⁶,

 

en om dien man ligt op de zetels o! zoo vreemd

 

een schaar van vrouwen, in een diepen slaap

 

verzonken. Vrouwen? neen, Gorgonen⁷ zijn 't.

1 = Dionysos of Bakchos, wien een der beide toppen van den Parnas gewijd was.

2 Pentheus, koning van Thebe, die den dienst van Dionysos tegenwerkte en trachtte uit te roeien, werd tot straf door zijn eigene moeder en zusters, die als Bacchanten op den Kithairon rondliepen, in waanzin verscheurd, even als een haas door honden.

3 Rivier, die, van den Parnasos stroomende, zich in de Korinthische golf ontlast.

4 = Neptunus, god der zee.

5 Delphoi heet bij de Grieken de navel der aarde, wijl men de plaats waa de tempel stond, voor het middelpunt der aarde hield. Zie verder na 64.

6 Smeekelingen droegen steeds zulke twijgen.

7 Gevleugelde monsterachtige maagden met slangen in plaats van hoofdhaar, Stheno, Euryale en Medusa geheeten.

[p. 481]

 

En toch, Gorgonen zien er anders uit.

50

Eens zag ik monsters op een schilderij,

 

die Phineus' maaltijd verontreinigden¹.

 

Die vlogen om hem heen; doch ongewiekt

 

zijn deze, zwart van kleur, afschuwelijk!

 

Zij snorken met een gruwelijk geluid,

55

en aaklig vocht druipt uit haar oogen neer.

 

Zóó is haar tooi², dat noch der goden tempels

 

dien dulden noch der menschen woningen.

 

Nooit zag ik een geslacht als dat dier schaar.

 

Daar is geen land, dat zonder vloek dit kroost

60

en zonder rouw kan hebben voortgebracht!

 

Wat hier behoort gedaan, ga Loxias,

 

den sterken meester van dit huis, ter hart,

 

die wichlaar zelf en arts en teekenduider

 

en huizenreiniger voor andren is!

De Pythia verwijdert zich. Het voorhangsel des tempels wordt uiteengeschoven, en het inwendige zichtbaar. In het midden van den tempel ziet men den zoogenaamden omphalos (navel der aarde), een halfklootvormige witte steen waarop twee gouden adelaars prijken, daarachter een hoogen drievoet en zetels daaromheen. Bij den drievoel staat Apollo, en op eenigen afstand Hermes (een figurant.)

apollo (tot Orestes die als smeekeling getooid op den omphalos zit.)

65

Ik zal u niet verzaken, steeds uw hoeder,

 

zoowel wanneer ik verre ben als na;

 

en nimmer vinden mij uw haters week!

 

Aanschouw die razenden: 'k bedwong ze reeds,

 

haar kluistrend met den boei des slaaps, der Nacht

70

bejaarde dochters, de vervloekte maagden,

 

met wie noch god, noch mensch, noch dier verkeert!

 

Ter wille van het kwaad geboren, wonen

 

ze in 't aaklig duister van den Tartaros³,

 

gehaat door menschen en door hemelgoôn.

75

Ofschoon ze slapen, vlied en zoek geen rust!

 

Want jagen zullen ze u door 't vasteland

 

en over zee en zeeomspoeld gewest!

1 De dichter bedoelt de Harpyien, die door de goden tot straf op Phineus, een koning aan de Zwarte zee, werden afgezonden, en hem den hongerdood zouden hebben doen sterven, waren ze niet door de zonen van Boreas (Noordewind), die zich onder de Argonauten bevonden, verjaagd.

2 De adders, waarmeê hare haren doorstrengeld zijn.

3 De diepste kolk van de onderwereld.

[p. 482]

 

Geef 't bij die wilde jacht niet op, en ga,

 

wanneer ge in Pallas' stad¹ komt, in haar huis,

80

en sla uwe armen om haar oude beeld.

 

Ginds zullen wij zoo rechters in uw zaak

 

als overreding vinden, en het middel,

 

voor goed u te verlossen van de ellend.

 

Want ìk heb u den moedermoord gelast.

orestes.

85

O vorst Apollo, gij verstaat wat recht is,

 

en zult wat gij verslaat wel niet verzuimen.

 

Uw onbegrensde macht staat daarvoor borg.

apollo.

 

Gedenk mijn woord; geen vrees verwinne uw ziel.

 

Maar gij, mijn eigen broeder, zoon van Zeus,

90

wees, Hermes, zijn beschermer, aan uw naam

 

geleider steeds indachtig, als ge hem,

 

mijn smeekling, voert. Hun, die de bloedban trof,

 

wenscht Zeus uit deernis eene veilge leiding.

Apollo verdwijnt in een wolk gehuld, Hermes vat Orestes bij de hand en voert hem weg. - De schim van Clytaemnestra stijgt op in de orchestra; ze ziet de slapende Eumeniden en spreekt met toornige stem en woedende gebaren.

clytaemnestra.

 

Gij slaapt? Ho! Ho! Geen slaapsters heb ik noodig!

95

Terwijl ik na mijn dood door u zoo zeer

 

versmaad word, blijft in 't schimmenrijk de vlek

 

des moords, door mij gepleegd, onuitgewischt,

 

en waar ik eerloos rond; daarom beklaag

 

ik over u mij met het volste recht.

100

Voor mij, die 't ergste leed van 't eigen bloed,

 

die door de hand eens moedermoorders viel,

 

ontsteekt geen daemon in gerechten toorn!

 

Aanschouwt deez wonden met het oog, waardoor

 

de geest van hen die slapen wordt verlicht,

105

terwijl het, als ze waken, glansloos is.

 

Wat hebt gij van het mijne al niet verteerd?

 

Plengoffers zonder wijn², die 'k in den nacht,

 

wanneer geen andre goden men vereert,

1 Athene.

2 Men bracht aan de Eumeniden plengoffers van water, olie en honig. Aan de andere goden werd wijn geplengd.

[p. 483]

 

op uwe altaren plengde als heerlijk maal!

110

En ziet, dat alles treedt ge met den voet!

 

Maar gene is als een hert uw klauw ontsnapt,

 

en met een lichten sprong ontkomen aan

 

het net: hij lacht u uit! Hoort wat ik sprak,

 

godinnen van het onderaardsche rijk,

115

ter wille mijner ziel! Komt tot bezinning!

(De geesten rekken zich geeuwend uit en steenen.)

 

Steent maar! Intusschen vliedt hij ver van hier!

 

Zijn vrienden lijken weinig op de mijne!

(Nieuw gesteen.)

 

Te slaaprig zijt ge, en mededoogenloos.

 

Orest, de moedermoorder, is ontvlucht!

(Gejammer.)

120

Gij jammert, en toch slaapt ge! Staat dan op!

 

Uw eenig werk is immers, kwaad te doen.

(Nieuw gejammer.)

 

Slaap en vermoeidheid zwoeren samen, een

 

vernietigden de kracht van 't drakenbloed.

koor der eumeniden (na eerst met dubbele heftigheid gejammerd te hebben.)

 

Grijp aan, grijp aan! Grijp aan, grijp aan! Grijp aan, geef acht!

clytaemnestra.

125

Het wild vervolgt gij in den droom, en slaat

 

gelijk een hond aan, en toch doet ge niets!

 

Staat op, en geeft niet aan uw moeheid toe!

 

Bemerkt de ramp¹, niet meer door slaap vermand!

 

't Gerecht verwijt, dat als een prikkel werkt

130

op braven, treffe smartlijk uwe ziel.

 

Blaast hem uw bloedig' adem in den nek!

 

Verteert den vluchtling door inwendig vuur!

 

Verdort zijn lichaam door een tweede jacht!

koor (verschillende stemmen.)

 

Outwaak! Wek gij haar op, gelijk ik u.

135

Gij slaapt? Sta op! Schud af den slaap! en laat

 

ons zien of deze droom ook ijdel is!

(De schrikgodinnen springen op, en zingen beurtelings alle twaalf.)

1 Het ontkomen van Orestes.

[p. 484]

eerste halfkoor.

 

1ste Furie. Helaas! ach helaas! gedaan is 't met ons!

 

2de Furie. Wat heb ik niet geleden en gezwoegd!

 

3de Furie. Ons trof, ach! een leed, ondraaglijk, o wee!

140

4de Furie. onlijdbaar een ramp!

 

5de Furie. Het wild is uit het net gevlogen en verdween!

 

6de Furie. Door slaap overmand, verdierf ik de jacht¹!

tweede halfkoor.

 

1ste Furie. Helaas, zoon van Zeus, bedrieglijk zijt gij!

 

2de Furie. Met voeten tradt ge een jonge god ons, oude goôn,

145

3de Furie. den smeekling ontziend, den godloozen man,

 

4de Furie. zijn moeders verderf!

 

5de Furie. Haar moordnaar deedt ge ontsnappen, gij een god!

 

6de Furie. Is dat rechtvaardig? gewis dat is 't niet!²

het geheele koor.

 

Het verwijt in den droom³ spoort,

150

als de zweep van den drijver

 

het ros, mij van hier voort,

 

en prikkelt mijn ijver.

 

Diep drong het in 't harte,

 

als de geesel eens beuls, mij

155

met vlijmende smarte!

 

Ik huiver! De man vrij!

 

 

 

Bij de jongere goden

 

wil de macht boven 't recht zijn.

 

Ze redden van nood hen,

160

wier handen bevlekt zijn!

 

De navel der aarde

 

is met 't bloed verontreinigd,

 

dat druipt van d' ontaarde,

 

dien moedermoord⁴ pijnigt!⁵

1 1, 3, 4 en 't laatste deel van 6 zijn teruggegeven in de zoogenoemde dochmische maat van het origineel , die sterke gemoedsbeweging uitdrukt. Het eerste deel van 6 is een iambische penthemimeris . Vss. 2 en 5 zijn vijfvoetige iamben.

2 De maat als van het vorige halfkoor.

3 van Clytaemnestra.

4 d.i. de gedachte aan den gepleegden moedermoord. De maat van zang en tegenzang is .

5 De onzuivere rijmen van deze strophe worden door het zangerige van den rhythmus, meen ik, minder hinderlijk voor het oor, dan anders het geval ware.

[p. 485]

165

Profeet, gij hebt uw eigen huis en haard ontwijd!

 

Gij liet, schoon niets u dwong, den moedermoorder binnen,

 

en scholdt, der goden wet ten trots, van schuld hem kwijt.

 

De menschheid eert ge en smaadt de schrikgodinnen!

 

Doch hoe ge mij ook tergt, toch wordt hij nimmer vrij.

170

Al vlucht hij onder de aard, ge zult hem niet verlossen!

 

Den vloek verviel zijn hoofd, en, waar hij immer zij,

 

hem redt uit onze macht geen schip, geen snelle rossen!

apollo.

 

Gaat ijlings uit dit huis, 'k beveel het u.

 

Voort van dit heilig oord der godspraak! Weg!

175

opdat geen snelgewiekte pijl¹ u treff',

 

gevlogen van de gouden pees des boogs,

 

en u de pijn doe braken 't zwarte schuim

 

des bloeds, dat ge uit, der menschen wonden zuigt!

 

U past het niet deez woning te betreên,

180

maar zulke, waar men hoofden afslaat, waar

 

men oogen uitsteekt, kinderen ontmant,

 

waar rijken oogst van jammeren men maait,

 

alwaar men steenigt, en de kreten hoort

 

van wie de paal door 't lijf dringt²! Hoort ge wel

185

de feestgeneugten, die gij, die den goôn

 

een gruwel zijt, bemint? Uw uiterlijk

 

strookt wel met uwen aard! Het hol eens leeuws,

 

die bloed slurpt, moest voorwaar uw woning zijn,

 

maar dit orakel moest ge niet bezoedlen!

190

Zoek, herderlooze kudde, úw weiden op.

 

Want geen der goôn is zulker kudden vriend!

koor.

 

Hoor, vorst Apollo, op uw beurt mijn woord!

 

Gij zijt niet medeplichtig aan de daad,

 

maar deed zóó, dat de volle schuld u treft.

apollo.

195

Hoe dat? verklaar dier woorden zin; niet meer!³

koor.

 

Uw godspraak heeft den moedermoord gelast.

apollo.

 

Des vaders wraak beval ik. Waarom niet?

1 Het origineel heeft slang.

2 De nog heden in het Oosten gebruikelijke straf van empaleeren.

3 Op verder onderhoud met u laat ik mij niet in.

[p. 486]

koor.

 

Dan naamt ge 't versch vergoten bloed op u.

apollo.

 

Ik zond als smeekeling hem naar dit huis¹.

koor.

200

Gij toont haar, die hem herwaarts vergezelden.

apollo.

 

Dit huis te naadren voegt haar immers niet.

koor.

 

Is dit dan niet het ambt, ons toevertrouwd?

apollo.

 

Een heerlijk eerambt! Praal op schooner taak!

koor.

 

Wij jagen moedermoorders uit hun huis.

apollo.

205

Waarom geen vrouw dan, die haar man vermoordt?

koor.

 

't Is geen' verwantenmoord, en raakt ons niet.

apollo.

 

Dus wordt door u versmaad en niets geacht

 

't verbond van Zeus en Hera², patrones

 

van d' echt. Ook rooft uw taal aan Kypris³ de eer,

210

waarop haar werk, de min, haar aanspraak geeft.

 

Voor man en vrouw is immers 't echtverbond

 

de heiligste eed, en wordt door 't Recht beschut.

 

Zoo ge echteliên, elkanders moordenaars,

 

vergeeft, en hen uw woede en wraak niet treft,

215

ontken ik dat ge Orest met recht vervolgt.

 

Het ééne neemt gij al te zeer ter hart,

 

en in het andre zijt ge veel te flauw.

 

Maar Pallas de godin beslechte 't pleit!

koor.

 

Geloof me, ik laat dien man nooit meer met rust!

apollo.

220

Vervolgt hem, en bezorgt u zelven werk!

koor.

 

Doe met uw taal geen afbreuk aan mijn eer.

apollo.

 

Een eer, die ik u waarlijk niet benijd!

koor.

 

Groot is uw aanzien bij den troon van Zeus.

1 Den Delphischen tempel.

2 = Juno, Zeus gemalin.

3 Aphrodite (Venus).

[p. 487]

 

Maar ik, want 't bloed der moeder drijft me, ga

225

weer op de jacht, en achterhaal hem wis!

apollo.

 

Ik zal den smeekling bijstaan en bewaren.

 

Want, zoo ik hem verzaak, treft mij de toorn

 

van menschen en van goden om die daad!

Nadat het Koor en Apollo zich verwijderd hebben, wordt door het omdraaien der periaktoi (driehoekige zijde-coulisses) de scenerie zoo veranderd, dat hetgeen vroeger de Delphische tempel voorstelde, thans de tempel van Pallas te Athene wordt. In het midden van den tempel ziet men een altaar, en daarbij het oude uit hout gesneden beeld der godin in prachtgewaad. De orchestra stelt de plaats vóór den tempel voor; aan de linkerhand verheft zich de Areopagus (Mars-heuvel). Orestes ziet men in ademlooze vaart door de orchestra vliegen, de trap, welke naar het tooneel voert, opstormen, en uitgeput nederzinken bij het beeld der godin, dat hij omarmt.

orestes.

 

Vorstin Athena, op Apollo's last

230

ziet gij mij hier. Heb deernis met den balling!

 

Daar kleeft geen bloedvlek langer aan mijn hand,

 

verbleekt, ja uitgewischt door 't lang verkeer

 

met menschen in hun huis of op den weg,

 

toen ik zoo menig land en zee doorzwierf.

235

Nu kom ik tot uw tempel, o godin,

 

aan 't godsbevel indachtig, en uw beeld

 

omarmend wacht ik d' uitslag van 't geding.

koor.

 

Komt aan! daar is een duidlijk spoor des mans.

 

Volgt maar de wenken van dien stommen leider.

240

Want als een hond 't gewonde hert, zoo speuren

 

wij hèm op, 't bloedspoor volgend op den grond.

 

Mij hijgt de borst van 't lang vermoeiend werk.

 

Want elke streek der aarde jaagde ik door

 

en zonder wieken vloog ik over zee

245

hem achterna; 't schip kwam mij niet vooruit.

 

En nu zit hij hier ergens neergedoken:

 

De reuk van menschenbloed verkwikt mijn hart!

 

 

 

Ziet rechts, ziet links, ziet overal,

 

dat, in geen hoek verborgen,

250

de moedermoorder ongestraft

 

verijdle onze zorgen!

[p. 488]

 

Daar ligt hij waarlijk met het beeld

 

van Pallas in zijn armen;

 

te recht slaan wil hij om zijn schuld,

255

haar smeekend om erbarmen.

 

 

 

Dat mag niet zijn: het moederbloed,

 

eenmaal op aard vergoten,

 

is onherstelbaar, sporeloos

 

voor eeuwig weggevloten!

 

 

260

Maar op uw beurt zal 't bloed, dat u doet leven,

 

een drank, voor andren gal, mij laafnis geven.

 

Een uitgemergeld rif, voer ik u tot belooning

 

voor 'tgeen uw moeder leed, naar Hades' woning.

 

Daar zult ge zien, dat alle stervelingen,

265

die tegen gasten, ouders, goden kwaad begingen,

 

elk naar verdienste straffe moeten lijden.

 

Zoo streng geen richter zal den mensch verbeiden

 

als onder de aard, waar Hades, alles gade

 

slaand, stelt te boek, en weet van geen genade!

orestes.

270

Een lange reeks van rampen leerde mij,

 

wanneer 't gepaste tijd van spreken is,

 

wanneer van zwijgen. Maar in dit geval

 

gelast een wijze meester¹ mij te spreken.

 

't Bloed, dat mijn hand bevlekte, is reeds vergaan,

275

en uitgewischt de smet van moedermoord.

 

Want toen ze versch was, is bij Phoibos' haard

 

die smet door biggen-offerbloed gezoend.

 

Veel tijd zou 't kosten, wilde ik allen noemen,

 

met wie ik reeds onschaadlijk heb verkeerd.

280

Nu smeek ik u met eenen reinen mond,

 

Athena, heerscheresse van dit land,

 

ter hulp te snellen. - Zóó zal zonder krijg

 

zij voor de toekomst mij met Argos' volk

 

zich maken tot een trouwen bondgenoot².

285

Hetzij ze thans in Afrika verwijlt

 

bij Tritons³ heldren stroom, haar bakermat,

1 Apollo.

2 Juist in den tijd dat de trilogie werd opgevoerd, werd er over een bondgenootschap tusschen Athene en Argos onderhandeld.

3 Volgens zekere mythe was Athene de dochter eens watergods Triton, die den naam gaf aan het Tritonische meer aan de kust van Cyrenaica (in Afrika).

[p. 489]

 

en zichtbaar, of in nevelen gehuld,

 

haar vrienden bijstaat, 'tzij ze Phlegras' veld¹

 

als een stoutmoedig veldheer overziet,

290

ze kome (als godheid hoort ze, al is ze ver!),

 

en zij mijn redster uit deez bittren nood!

koor.

 

Noch Phoibos' noch Athena's macht zal ooit

 

u redden van het lot, om uitgeput,

 

een bloedelooze daemonspijs, een schim,

295

uw droevig leven eindlijk te besluiten!

 

Gij antwoordt niet? veracht gij 'tgeen ik zeg?

 

Ofschoon als offerdier voor mij gemest,

 

zult gij mij levend voeden, niet geslacht! -

 

Verneem de hymne, die u binden zal.

 

 

300

Reikt, vriendinnen, elkaâr tot den reidans de hand,

 

dat een gruwelijk lied

 

onze stemmen doe klinken! We willen

 

verkonden, hoe onze oppermachtige schaar

 

de loten den stervlingen toedeelt.

305

Wij beroemen ons strikt rechtvaardig te zijn.

 

Wiens handen niet zijn met misdaad bevlekt,

 

hem laat ook altoos onze wrok ongemoeid:

 

ongedeerd doorwandelt hij 't leven.

 

Maar wie heeft gezondigd gelijk deze man,

310

en de moordende hand wil verbergen,

 

tegen hen staan wij op als getuigen der doôn,

 

die hun hand versloeg, en we wreken geducht

 

het bloed, dat door hen is vergoten!

 

 

 

Gij die mij het licht gaaft, moeder

315

Nacht, mij strafster van de doôn

 

en die leven, hoor, o moeder,

 

hoe ons hoont Latona's² zoon!

 

Hij ontrukt mijn handen 't wild,

 

dat mijn dorst naar wrake stilt!

 

 

320

Breng' den vervloekten

 

't vlijmendst verdriet,

1 In Zuid-Italië, nabij Kyme, waar in den tijd van Aeschylos een gevecht schijnt te hebben plaats gehad.

2 Latona is de Latijnsche vorm van den Griekschen naam Leto, dien de moeder van Apollo en Artemis (Diana) droeg.

[p. 490]

 

wanhoop en waanzin,

 

zusters, ons lied,

 

harplooze hymne,

325

vreemd aan elk feest,

 

levenverdorrend,

 

bindend den geest!¹

 

 

 

Moira² spon de noodlotsdraden

 

zóó, dat mij mijn plicht gebood,

330

wie verrichten snoode daden,

 

te vervolgen tot hun dood.

 

Ja, al is die stond voorbij,

 

zijn ze nog volstrekt niet vrij!

 

 

 

Breng' den vervloekten

336

't vlijmendst verdriet,

 

wanhoop en waanzin,

 

zusters, ons lied,

 

harplooze hymne,

 

vreemd aan elk feest,

340

levenverdorrend,

 

bindend den geest!

 

 

 

Bij de geboorte werd met deze taak ook het lot ons beschoren,

 

niet tot den kring der onsterflijke goôn te behooren.

 

Niemand³ die ons aan het maal duldt!

345

Feestvreugd en helderwit kleed is der huizenverdelgster verboden,

 

omdat gij onze kelk vult,

 

bloedige dronk! als Ares in vrede verwanten durft dooden⁴.

 

 

 

Gaat hem te lijf! doet u te goed!

 

Jong is hij nog; frisch is zijn bloed!

350

Zij hij al sterk,

 

we vernielen zijn kracht, en voltooien ons werk!

 

 

 

Daar we volijvrig de goôn van deez zorgen ontheffen,

 

moet ook ons vonnis onfeilbaar den moordenaar treffen,

 

en mag dat niemand verkrachten!

1 Maat: en .

2 Het Noodlot.

3 t.w. der goden.

4 Als buiten den oorlog doodslag, en wel verwanten moord gepleegd wordt. Tot hiertoe is de maat dactylisch . De drie volgende verzen zijn choriambisch , het laatste vers is anapacstisch . En zoo in den tegenzang.

[p. 491]

355

Zeus toch verwaardigt zich niet in 't gericht tot de snoodaards

 

die zijne wetten verachten,          te spreken,

 

druipend van bloed. Aan ons dus de taak om de misdaân te wreken!

 

 

 

Springen wij hoog! Zwaar kome weer

 

grondwaarts de voet! Straks valt hij neer -

360

in onze macht!

 

Reeds wanklen zijn schreên door de razende jacht!

 

 

 

Menschelijke waan, hoe trotsch zich verheffend, ter aarde

 

stort hij versmeltend tot niets, en een ding zonder waarde

 

blijkt, als gehuld in het zwart met uitzinnigen dans

365

naakt onze schare, der stervlingen glans!

 

 

 

Valt hij¹, dan merkt hij het niet door onzalige blindheid.

 

Nevelen drijft voor zijn oog zijne booze gezindheid.

 

Zuchten en weenen doet andren de duistere nacht,

 

dien zijne schuld over 't huis heeft gebracht!

 

 

370

Wij kunnen, wat we wenschen,

 

en voeren ons besluit,

 

tot zoen van 't kwaad der menschen,

 

ook onverbidlijk uit.

 

Wij wonen, de verachten,

375

wier eerelooze plicht

 

ons scheidt van reiner machten,

 

ver van het zonnelicht,

 

ver van het stergeflonker,

 

waar levenden noch doôn

380

verkeeren: 't pikzwart donker

 

is 't oord, waarin ik woon!

 

 

 

Welk stervling zal niet eeren,

 

niet vreezen mijne kracht?

 

Wie zal mijn toorn trotseeren,

385

die hoort dat mij de macht

 

door Moira is gegeven,

 

bevestigd door de goôn,

 

aan elke daad in 't leven

 

te schenken 't rechte loon?

390

Steeds schatte men naar waarde,

 

als vroeger, mijn bedrijf,

 

al woon ik onder de aarde,

 

in 't zonneloos verblijf!

1 De sterveling.

[p. 492]

Gedurende het zingen der laatste regels komt Athena door de lucht gevlogen.

athena (tot Orestes.)

 

Van verre hoorde ik uw geroep aan de oevers

395

van den Scamander¹, waar ik 't land bezocht,

 

dat mij de leiders van het Grieksche heir

 

toewezen voor altijd in vol bezit,

 

als een belangrijk aandeel in den buit,

 

dat Theseus'² kinderen geschonken werd.

400

In onvermoeide vaart snelde ik hierheen.

 

Geen wagen droeg mijn lijf, geen wiekenpaar:

 

den schoot der aigis³ vulde een stijve bries. -

 

Bij 't zien der vreemde schaar, die 't land bezoekt,

 

bevangt geen vrees mij, maar verwondering.

405

Wie zijt ge toch? Die vraag geldt evenzeer

 

den vreemdling, die daar bij mijn standbeeld zit,

 

als u, die op geen sterflijk kroost gelijkt,

 

zoo min op menschen in gestalte, als op

 

godinnen, die der goden oogen zien.

410

Doch kwaad van andren spreken zonder grond

 

is onbetamelijk en ongerecht.

koor.

 

Ik zal 't u bondig zeggen, kind van Zeus,

 

wij zijn de gruwbre dochters van de Nacht,

 

en Vloekgodinnen noemt ons de onderwereld.

athena.

415

Nu ken ik zoo uw oorsprong als uw naam.

koor.

 

Verneem dan ook het ambt, dat ik bekleed.

athena.

 

Volgaarne; spreekt het onbewimpeld uit.

koor.

 

Wij jagen moordenaren uit hun huis.

athena.

 

En waar is 't einde van hun ballingschap?

koor.

420

Daar, waar geen vreugde meer het hart verkwikt.

1 Riviertje bij Troje.

2 De Attische Hercules, mythische koning van Athene. De Atheners namen, volgens Homeros, deel aan den Trojaanschen oorlog, onder aanvoering van Menestheus.

3 Aigis heette het geschubde vel, dat de godin Athena over borst, schouders en rug bij wijze van pantser droeg. Het was met slangen omzoomd, en een gorgonen-kop prijkte in het midden op de borst.

[p. 493]

athena.

 

Krijscht zulk een vlucht gij ook aan dezen toe?

koor.

 

Ja, want hij had het hart tot moedermoord.

athena.

 

Dreef hem wellicht de vrees voor iemands toorn?

koor.

 

Waar is de prikkel tot zoo snood een daad?¹.

athena.

425

Waar twee zijn, hebben beiden 't halve woord².

koor.

 

Hij neemt den eed, dien ik hem bied, niet aan³.

athena.

 

't Rechtvaardig heeten stelt gij boven 't zijn!

koor.

 

Hoe zoo? bewijs dat, wijste der godinnen!

athena.

 

Door eeden wilt ge winnen, wat niet recht is⁴.

koor.

430

Zoo onderzoek, en vel een billijk vonnis!

athena.

 

Dus onderwerpt ge de uitspraak aan mijn oordeel?

koor.

 

Waarom niet? Uwer acht die taak ik waard!

athena.

 

Wat zegt ge, o vreemdling, op uw beurt hierop?

 

Noem eerst uw land, uw naam, uw lot; en dan

435

verweer u tegen haar beschuldiging,

 

indien ge werklijk steunend op het recht,

 

mijn beeld omhelzend, bij dit outer zit,

 

gelijk Ixion⁵ een met bloed bevlekte.

 

Geef op dit alles duidelijk bescheid!

orestes.

440

Vorstin Athena, 'k wil u allereerst

 

ontlasten van een groote zorg, die blijkt

1 d.i. scherp genoeg om tot zulk een daad te bewegen.

2 Ook Orestes mag spreken.

3 Voor de gerichtsverhandelingen te Athene was het de gewoonte, dat de aanklager den beschuldigde uitdaagde om onder eede zijne onschuld te betuigen. Het weigeren van zulk een voorslag gaf natuurlijk een slechte praesumtie, waarvan de aanklager of diens advocaat niet naliet partij te trekken.

4 Wijl Orestes het feit zelf van den moord niet loochenen kon.

5 Volgens de mythe had hij zijn schoonvader vermoord en werd van die bloedschuld door Zeus gereinigd. Vgl. 714.

[p. 494]

 

uit uwe woorden. Niet met bloed bevlekt,

 

met reine handen zit ik bij uw beeld.

 

Verneem van 't geen ik zeg een sterk bewijs:

445

De wet legt moordenaren 't zwijgen op,

 

tot 't offer van een pas gespeende big

 

ter zuivering met bloed hen heeft besproeid.

 

Sinds lang nu ben ik zoo gereinigd, toen

 

'k als balling rondzwierf over land en zee.

450

Die zorg stel dus ter zijde, en nu verneem

 

van welke, streek en welk geslacht ik ben.

 

Ik kom uit Argos, en mijn vader was

 

de u wel bekende vlootvoogd Agamemnon,

 

met wien ge Troje hebt verwoest. Helaas!

455

hij stierf, naar huis gekeerd, geen schoonen dood.

 

Mijn moeder, ach! dat gruwelijke wijf,

 

moordt hem, gevangen in het bonte net¹,

 

dat tuigde van zijn droeven dood in 't bad.

 

Ik, eertijds balling, keerde later weêr,

460

en heb mijn moeder, ik ontken dat niet,

 

tot wraak mijns vaders op haar beurt vermoord.

 

Maar deze schuld deelt met mij Loxias,

 

die mij het grievendst leed voorspelde, indien

 

ik de euveldaders niet versloeg. Gij dan

465

beslis, of ik 't rechtvaardig deed, of niet.

 

Uw vonnis zal ik, hoe 't ook uitvalt, prijzen.

athena.

 

De zaak is ernstiger dan men wel denkt,

 

een mensch te richten! Ook staat 't mij niet vrij,

 

een vonnis bij verwantenmoord te vellen. -

470

Omdat gij naar de wet gereinigd kwaamt,

 

een smeekeling onschaadlijk voor mijn huis,

 

en niets misdaan hebt tegen deze stad,

 

neem 'k uwer me aan; doch hoe háár af te wijzen?

 

Want, zegevieren zij niet in deez zaak,

475

kweekt, vrees ik, later 't gif, door haar uit wrok

 

op aard gespuwd, voor 't land een felle pest.

 

Zoo staat het hiermeê: 't zij ze blijven, 't zij

 

ik ze afwijs, 't is een ramp, en 'k weet geen raad! -

 

Maar nu de zaak eens zulk een wending nam,

480

zoo stel 'k, gezwoorne rechters kiezende,

 

een bloedgerechtshof in voor alle toekomst.

 

Roept gij getuigenissen en bewijzen

1 Zie Agamemnon, vs. 1355 vgl. en onder, vs. 634 vgl.

[p. 495]

 

te hulp en eeden voor dit rechtsgeding!

 

Inmiddels ga 'k de bloem der burgerij

485

verkiezen, die naar waarheid en naar recht,

 

indachtig aan zijn eed, het pleit beslecht'.

beurtgezang van het koor.

 

Mijne wetten gaan te niet,

 

zoo, die moedermoord beging,

 

zegeviert in dit geding!

490

Is zulk onrecht eens geschied,

 

dan is elke hand gereed

 

tot de grootste gruweldaân.

 

Ouderen verbeidt voortaan

 

van hun kroost het grievendst leed!

 

 

495

Want van onzen zwarten stoet

 

zal geen toorn der menschen daân

 

langer wrekend gadeslaan.

 

Elke moorddaad keur ik goed!

 

Klaagt men later over 't leed,

500

dat men lijdt van eigen kroost,

 

klinkt niet langer de oude troost:

 

‘Straffe wacht, wie 't booze deed!’

 

 

 

Niemand, wien zulk onheil treft,

 

vleie meer zijn droeve zinnen

505

met den uitroep: Help ons, Recht!

 

Help ons, troon der wraakgodinnen!

 

Is de burcht des Rechts gevallen,

 

ach! dan hoort men, wie verdriet

 

trof van eigen kindren, allen

510

jammren om 't geen thans geschiedt!

 

 

 

Dikwerf is het heilzaam, dat

 

Vrees een waakzaam oog blijft houden

 

in de lichtversckalkte stad

 

van 't gemoed. Want ach! hoe zouden

515

menschen nog het Recht vereeren,

 

niet meer siddrend voor die wacht?

 

Vrees kan goede zeden leeren

 

volk en staat, als voorspoed lacht!

 

 

 

Noch regeeringloosheid laat

520

toe noch slaafschen zin in 't leven!

 

Aan de gulden middelmaat

[p. 496]

 

heeft God zelf den prijs gegeven,

 

al bestiert hij 't ééne zus

 

't andre zoo. Maar hoort, aldus

525

luidt de waarheid: goddeloosheid

 

kweekt steeds overmoed en boosheid,

 

doch een vrome en reine zin

 

is van veelgewenschten zegen

 

allerwegen

530

voor den stervling het begin!

 

 

 

Let vooral op dit mijn woord:

 

Houdt altijd 's Rechts tempel heilig!

 

Wie, door snoode winst bekoord,

 

dien ontwijdt, is nergens veilig.

535

Zeker volgt hem eens de straf

 

't zij dan vóór, 't zij achter 't graf!

 

Dies moet elk zijne ouders eeren,

 

liefderijk met hen verkeeren,

 

troosten hen in nood en pijn,

540

gasten ook, die bij hem wonen,

 

eer betoonen;

 

vriendlijk en genadig zijn!

 

 

 

Zoo zal, wie rechtvaardig is,

 

laat de Moira 't toe, gewis

545

nimmer ongelukkig zijn;

 

en, mocht soms verdriet of pijn

 

hem zijn voorbeschikt, toch zal

 

nimmer hij geheel en al

 

reddeloos te gronde gaan!

550

Maar de man, wiens snood bestaan

 

alles rechtloos samensleept,

 

raakt, als storm de zeilen zweept,

 

mast en ra door midden splijt,

 

alles, zelfs zijn leven, kwijt!

 

 

555

Midden in de woeste kolk

 

roept tot God dan 't godloos volk.

 

Maar de hooge godheid lacht,

 

hem, die 't nimmer had gedacht,

 

worstlen ziende met den nood,

560

als vergeefs zijn ranke boot

 

kampen moet met baar op baar.

 

Dreigender wordt steeds 't gevaar,

[p. 497]

 

tot de orkaan 't ontredderd schip

 

slingert tegen Dike's klip,

565

en den man met al zijn goed

 

onbetreurd¹ verzwelgt de vloed!

Een stoet van grijsaards marcheert over het tooneel en neemt plaats op zetels aan de linkerhand. Athena verschijnt, gevolgd door hare priesteressen, die twee stembussen op het altaar plaatsen.

athena.

 

Vervul uw plicht, heraut, en breng het volk

 

tot rust; laat res het erfstuk der Tyrrhenen²,

 

de krijgsklaroen, met menschenaâm gevuld,

570

de lucht doorgalmen met haar luide stem.

(Trompetgeschal. De orchestra vult zich met menschen; de rechters staan op de trappen des tempels, de Erinyen bij de trap, waarlangs men opsteeg naar 't tooneel, Apollo naast Orestes bij 't altaar van Athena.

 

Nu dit gerichtshof is gevuld, is 't noodig

 

dat ieder zwijge, opdat de gansche stad

 

voor alle toekomst mijne wetten kenne,

 

en deze mannen richten als 't behoort.

koor (1ste Furie).

575

O vorst Apollo, heersch in 't eigen rijk!

 

Wat immers hebt ge met deez zaak te doen?

apollo.

 

Èn als getuige kom ik (naar de wet

 

heeft hij als smeekeling mijn huis bezocht,

 

en heb ik hem gereinigd van den moord)

580

èn als verdediger; ik draag de schuld

 

van zijnen moedermoord, (tot Athena gewend) Breng gij de zaak

 

dan voor, en spreek naar uwe wijsheid recht.

athena.

 

Ik breng die voor. (tot de Furien.) Gijlieden hebt het woord:

 

de klager immers kan, spreekt hij het eerst,

585

het allerbest de zaak ontwikkelen.

koor (2de Furie).

 

Groot is ons aantal, maar we zullen kort zijn.

1 Dat is onbegraven: volgens de Grieksche voorstelling het grootste ongeluk, dat iemand treffen kon. - In de vorige stukken heb ik, toegevend aan een oud gebruik, minder juist Dice geschreven.

2 De trompet gold als uitvinding van dit volk.

[p. 498]

 

(tot Orestes) Geef telkens ons op ieder woord bescheid.

 

Zeg eerst dan, hebt ge uw moeder niet, vermoord?

orestes.

 

'k Heb haar vermoord: ik loochen niet het feit.

koor (3de Furie).

590

Één van de driemaal viel de worstlaar reeds¹.

orestes.

 

Zóó praalt gij; maar ik lig nog niet voor goed!

koor (4de Furie).

 

Zeg thans, op welke wijs gij haar gedood hebt?

orestes.

 

Ik sloeg haar met het zwaard, en trof haar nek.

koor (5de Furie).

 

En opgestookt door wien, of op wiens raad?

orestes (op Apollo wijzend).

595

Van zijn orakel: hij getuigt het zelf.

koor (6de Furie).

 

Beval de ziener u den moedermoord?

orestes.

 

Tot dusver klaag ik niet om 't geen mij trof.

koor (7de Furie).

 

Weldra spreekt ge anders, als u 't vonnis treft.

orestes.

 

Mijn vader zendt, vertrouw 'k, mij hulp uit 't graf!

koor (8ste Furie).

600

Der dooden bijstand hoopt gij, moedermoorder?

orestes.

 

Mijn moeder was met dubbel bloed bevlekt.

koor (9de Furie).

 

Hoe dat? maak wat ge zegt uw rechters klaar!

orestes.

 

Versloeg ze niet mijn vader en haar man?

koor (10de Furie).

 

Welnu! gij leeft; háár heeft uw daad bevrijd².

orestes.

605

Waarom haar bij haar leven niet vervolgd?

koor (11de Furie).

 

Dien zij versloeg, bestond ze niet in 't bloed.

orestes.

 

En ik dat goddelooze wijf dan wel?

1 Om in het worstelen overwinnaar te zijn, moest men zijn tegenpartij driemaal ter aarde hebben geworpen.

2 t.w. door haren dood, voor mijne vervolging.

[p. 499]

koor (12de Furie).

 

Hoe, moordnaar, heeft ze u onder 't hart daarmeê

 

dan niet gelaafd? verwenscht ge 't dierbaarst bloed?

orestes.

610

Getuig gij thans, Apollo, en verklaar,

 

of ik met recht die vrouwe heb gedood;

 

want dat ik haar vermoordde, ontken ik niet.

 

Maar spreek uw oordeel uit, of deze daad

 

rechtvaardig was, dan niet; dat dezen 't weten!

apollo (tot de rechters).

615

‘Rechtvaardig’, zeg ik u, o hooge Raad,

 

door Pallas ingesteld! en spreek de waarheid.

 

Want nimmer heb ik op den wichlaarstroon

 

iets over man of vrouw of staat gezegd,

 

wat niet der goden vader, Zeus, beval.

620

Verstaat, wat dit ‘rechtvaardig’ dus beduidt,

 

en volg den raad op van dien hoogen vader.

 

Geen richtereed heeft grooter kracht dan Zeus!

koor.

 

Zeus, zegt ge, gaf aan u bevel, Orestes,

 

de godspraak te verkonden, dat, tot wraak

625

zijns vaders, hij zijn moeder moorden moest?

apollo.

 

Veel zwaarder weegt de dood eens dappren helds¹,

 

wien Zeus' genâ met kroon en schepter eert,

 

en wel door vrouwenhand! Niet in den strijd,

 

trof ze als een Amazoon² met pijlen hem,

530

maar als ge hooren zult, godin en gij,

 

die hier als rechters zit in dit geding:

 

Van 't slagveld zegevierend weêrgekeerd

 

ontving ze hem met huichelende taal.

 

* * *

 

Terwijl hij zich in 't bad verkwikte, breidde

635

ze een toegenaaiden mantel voor hem uit,

 

waarin ze hem verstrikte en zoo versloeg³.

 

Dit was het smaadlijk einde van den held,

 

den hooggevierden leider van de vloot.

 

Moet dit verhaal de verontwaardiging

640

niet wekken van de rechters dezer zaak?

1 Dan die eener vrouw.

2 Een fabelachtig strijdbaar volk van ongehuwde vrouwen, dat bij de rivier Thermodon in Bithynië (aan de Zwarte Zee) geacht werd te wonen; vgl. vs. 682.

3 Vgl. Agamemnon, vs. 1355 en vlg.

[p. 500]

koor.

 

Zeus, zegt ge, vind den moord des vaders erger?

 

Toch sloeg hij d' ouden Kronos¹ zelf in boeien.

 

Hoe stemt dat feit met uw bewering, spreek?

 

'k Bezweer u, rechters, let op 'tgeen hij zegt!

apollo.

645

O gij vervloekte monsters, waar de goôn

 

van gruwen! boeien kan men slaken; daar

 

is menig middel voor. Maar als het zand

 

eenmaal het bloed van een verslagen man

 

heeft ingedronken, richt hem niemand op!

650

Geen toovermiddel heeft daarvoor bedacht

 

mijn vader Zeus, die al het andre licht

 

het onderst boven keert naar willekeur!

koor.

 

Hoe? wilt ge dan de vrijspraak van Orestes?

 

Zal, die 't verwante moederbloed vergoot,

655

weêr te Argos wonen in zijn vaders huis?

 

weer offren op de altaren van den staat,

 

met 't water, dat de phraters² wijdt, besprengd?

apollo.

 

Ik zal 't u zeggen, en let op, hoe juist:

 

De moeder van het zoogenaamde kind

660

is niet dan kweekster van het jonge zaad,

 

hetwelk de vader zaait. Als voor een gaatvriend

 

bewaart ze 't toevertrouwde spruitje, dat

 

geen god³ het dere. Tot bewijs hiervan

 

mag dienen, dat men vader zonder vrouw

665

kan zijn, gelijk Athena⁴ zelf getuigt,

 

Zeus eigen dochter, die ge voor u ziet.

 

Ofschoon niet in een duistren schoot gevoed,

 

is zij een telg, als geen godin kan baren.

(Hier volgen eenige zonder twijfel onechte verzen, die ik onvertaald laat.)

1 Vader van Zeus, zoon van Uranos (Hemel) en Gaia (Aarde). Volgens de mythe werd hij door Zeus van den troon gestooten en in boeien gesloten.

2 Te Athene (en in andere Grieksche staten) verstond men onder phratriai oorspronkelijk politische, later hoofdzakelijk religieuse afdeelingen van het volk. De leden van zulk eene phratria heetten phrateres. Bloedschuldigen verloren met deze gemeenschap ook het recht om deel te nemen aan de openbare offerplechtigheden, waaraan eene reiniging met wijwater voorafging.

3 Door zonnehitte, vorst of storm.

4 Die volgens de mythe uit 't hoofd van Zeus gesproten was.

[p. 501]

athena (tot de rechters).

 

Nu wil ik, daar genoeg gesproken is,

670

dat elk van u naar overtuiging stemt.

apollo (tot dezelfden).

 

Ge hoordet, wat ge hoordet: aan uw eed

 

indachtig, burgers, stemt en naar uw hart!

athena (tot de Furien).

 

Hoe moet ik 't voegen, dat ge u over mij

 

in dezen niet te recht beklagen kunt?

koor.

675

Verschoten zijn mijn pijlen, en ik wacht,

 

welk vonnis men nu vellen zal, godin!

athena.

 

Verneem mijn wet dan, volk van Attika,

 

nu gij dit eerste bloedgeding beslecht.

 

Voor Aegeus'¹ kroost zal altoos in 't vervolg

680

dezelfde rechtbank blijven, en deez Raad

 

zal zitten op deez heuvel, waar weleer

 

eens de Amazonen², toen ze uit ijverzucht

 

Theseus bekrijgden, hunne tenten plaatsten,

 

en tegen de oude stad³ de nieuwe burcht

685

versterkten, Ares⁴ offrend. Dies heet nu

 

deez hoogte de Aresheuvel. Op die rots zal

 

der burgren vroomheid, met ontzag gepaard,

 

voortaan het onrecht weren dag en nacht,

 

zoolang ze zelve niet de wet verandren⁵.

690

Wie helder water drinken wil, hij maak

 

het niet met slijk en vuilen toevloed troebel!

 

Regeeringloosheid moet als slavernij

 

gemeden: tusschen beide ligt het rechte!

 

Verbant dus uit den staat niet alle vrees.

695

Rechtvaardig is geen mensch, die niets ontziet!

 

Wanneer ge zijne majesteit eerbiedigt,

 

zult ge in deez Raad een bolwerk van het land,

 

een redder hebben van den staat, gelijk

1 Vader van Theseus. Zie boven de aanteekening op vs. 399.

2 Zie boven de aanteekening op vs. 629.

3 Op de acropolis.

4 Aan den krijgsgod.

5 Dit deed Pericles, die der Atheensche democratie voor goed de overwinning verzekerde door den Areopagus, het bolwerk der aristokratie, van zijne politieke macht te berooven. De grijze Marathon-kamper zag dit met leede oogen, en waagde eene vergeefsche poging om het volk het verkeerde van dien maatregel onder het oog te brengen.

[p. 502]

 

bij Scythen noch bij Pelops' volk¹ bestaat!

700

Deez onomkoopbre rechtbank stel ik in

 

tot schut van 't land, eerwaardig en gestreng,

 

en die voor hen, die slapen, waken zal.

 

Deez lange rede hield ik tot vermaning

 

der burgers voor de toekomst. Gij, staat op,

705

neemt elk uw stemsteen, en beslist de zaak,

 

indachtig aan uw eed! Ik heb gezegd.

koor (tot de rechters).

 

Maar ik geef u den raad, de strenge schaar,

 

die dit uw land bezoekt, niet te versmaân!

apollo (tot dezelfden).

 

En ik gelast u mijne en Zeus' orakels

710

niet krachteloos te maken, maar te ontzien.

De rechters gaan één voor één naar het altaar en nemen elk een stemsteentje, om dat vervolgens in een der beide stembussen te werpen. Men vermoedt, dat het getal der rechters 12 is, en dat elk hunner zijne stem uitbrengt, terwijl de 12 volgende disticha worden uitgesproken.)

koor (tot Apollo).

 

Wat moeit ge u ook met bloedig werk, u vreemd!

 

Niet rein zal langer uw orakel zijn!

apollo.

 

Beging mijn vader dan een misslag, toen

 

Ixion hem vermurwde, de eerste moordenaar?

(Hier gingen waarschijnlijk twee verzen van het koor en twee van Apollo verloren.)

koor.

715

Zoo deed ge in Pheres' huis: ge liet de Moiren

 

onsterflijk maken sterfelijke menschen².

apollo.

 

Is zijn vereerder wel te doen niet recht,

 

vooral wanneer hij vurig daarom smeekt?

koor.

 

Om oude wetten te verkrachten, hebt ge

720

eerwaarde geesten³ toen door wijn verschalkt!

apollo.

 

Wanneer ge dit geding verliest, dan zult ge

 

gif spuwen, maar dat niemand schaden zal!

1 Volgens de Grieksche voorstelling dier dagen de beide volken, die naar de beste wetten geregeerd werden. Pelops' volk hier = de Spartanen.

2 t.w. koning Admetos, den zoon van Pheres, Apollo's vriend.

3 De Moiren die zoo verzuimden Admetos' levensdraad af te snijden.

[p. 503]

koor.

 

Gij zegt zoo: neen! als ik mijn recht niet krijg,

 

dan zal ik zwaar bezoeken dit gewest!

apollo.

725

Maar zoo bij jonge als oude goden zijt

 

gij diep veracht: ik zegevier gewis!

koor.

 

Daar gij, een jongeling, mij, grijze, hoont,

 

verbeid ik d' uitslag van dit rechtsgeding.

 

Daar hangt mijn toorn op deze stad van af.

apollo.

 

* * *

athena (zich naar 't altaar begevend en een stemsteentje nemend).

730

Nu komt de beurt aan mij: ik stem het laatst,

 

en voeg deez steen bij de andre voor Orestes.

 

Mij immers droeg geen vrouw in haren schoot,

 

en, afgezien van d' echt, draag 'k al wat man is

 

een warrem harte toe, vooral mijn vader.

735

Dies stoor ik aan den dood der vrouw mij niet,

 

die haren man, het hoofd des huizes, moordde,

 

en wint Orest, ook als de stemmen staken¹.

 

Komt, rechters, wien dit werk is toevertrouwd,

 

schudt ijlings nu de stemmen uit de bus!

orestes.

740

Apollo Phoibos, wat zal de uitslag zijn?

koor.

 

O zwarte moeder Nacht, o ziet ge dit?

orestes.

 

Nu wacht de strop mij, of het levenslicht!

koor.

 

Mij de ondergang, of ook voor later eer!

apollo.

 

Telt, vreemdelingen, de uitgebrachte stemmen

745

vooral toch juist, en schift die eerlijk; want

 

een groote ramp geschiedt, zoo één ontbreekt,

 

en één stem meer herstelt 't gevallen huis!

athena (op Orestes wijzende).

 

De stemmen staken, en dus is die man,

 

ge ziet het, vrijgesproken van de schuld!

1 Dit is de mythische verklaring van het feit, dat te Athene bij staking van stemmen de aangeklaagde werd vrijgesproken. De gefingeerde stem heette het steentje van Athena. - Vs. 727-8 is het verband niet duidelijk.

[p. 504]

orestes.

750

O Pallas, dierbre redster van mijn huis,

 

uit 't vaderland verbannen hebt ge mij

 

hersteld, en weldra klinkt alom dit woord:

 

‘Nu woont de man uit Argos weer op nieuw

 

op 't erf zijns vaders door de hulp van Pallas,

755

van Phoibos en van hem, die 't al gebiedt,

 

den redder Zeus, wiens deernis met het lot

 

zijns vaders hem van deze Furien redt.’

 

Nu wil ik, eer ik mij naar huis begeef,

 

voor eeuwig aan dit land en dit uw volk

750

bezweren plechtig met een duren eed,

 

dat nooit een koning van 't Argivisch land

 

in dit gewest een heirmacht voeren zal¹.

 

Wij zelve zullen eenmaal uit ons graf

 

hen, die hetgeen we zweren, overtreên,

765

bezoeken met ondraaglijk ongeluk,

 

door slechte teekenen hen op hun tocht

 

ontmoedigend, zoodat die hun berouwt.

 

Doch houden zij den eed, en eeren zij

 

als trouwe bondgenooten Pallas' stad,

770

dan zullen wij hun steeds genadig zijn.

 

En nu vaart wel, gij met uw volk; moog nooit

 

de vijand zich aan uwen greep ontwringen,

 

maar gij steeds 't lied van heil en zege zingen!

koorlied.

 

Wee! jonger geslacht

775

van de goden, verkracht

 

hebt ge wetten, zoo oud en zoo heilig,

 

die ge ontruktet, o schand!

 

o smaad! aan mijn hand.

 

Nu is elke misdadiger veilig!

 

 

780

Gesmaad en veracht

 

zijt ge, dochters der Nacht.

 

Wat onlijdbaar is, hebt ge geleden!

 

Gij, o burgers van 't land,

 

lacht me uit om mijn schand.

785

Maar ik geef tot geen lachen u reden!

 

 

 

Want uit wrok zal ik 't zwart

 

vergif van mijn hart

1 Vgl. de aanteekening op vs. 284.

[p. 505]

 

laten dropplen op de aard ten verderve,

 

dat door meeldauw en pest

790

in 't vervloekte gewest

 

al wat groeit en wat ademt versterve!

athena.

 

Neemt het, ik bid u, niet zoo euvel op.

 

Ge zijt niet overwonnen, niet onteerd:

 

hetzelfde tal van stemmen was aan u,

795

maar Zeus' ontwijfelbaar getuigenis,

 

gebracht door hem, die zelf 't orakel gaf,

 

dat hij zoo handlend veilig zijn zou, hielp

 

Orest. Weest dan niet toornig, treft dit land

 

niet met de pijl der wraak, en maakt het niet

800

onvruchtbaar door den zwadder van uw keel,

 

die zaad en halm vernielt met booze roest.

 

Dan doe ik u de plechtige belofte,

 

dat gij, bij ruimvoorziene altaren hier

 

gezeten, een gewijde schuilplaats zult

805

bezitten, door deez burgerij geëerd.

koorlied.

 

Wee! jonger geslacht

 

van de goden, verkracht

 

hebt ge wetten zoo oud en zoo heilig;

 

die ge ontruktet, o schand!

810

o smaad! aan mijn hand.

 

Nu is elke misdadiger veilig!

 

 

 

Gesmaad en veracht

 

zijt ge, dochters der Nacht!

 

Wat onlijdbaar is, hebt ge geleden.

815

Gij, o burgers van 't land,

 

lacht me uit om mijn schand.

 

Maar ik geef tot geen lachen u reden!

 

 

 

Want uit wrok zal ik 't zwart

 

vergif van mijn hart

820

laten dropplen op de aard ten verderve,

 

dat door meeldauw en pest

 

in 't vervloekte gewest

 

al wat groeit en wat ademt versterve!

athena.

 

Uw eer heeft niet geleên, godinnen! treffe

825

door uwe gramschap geen onheelbaar kwaad

[p. 506]

 

der menschen aarde! Maar 'k vertrouw op Zeus,

 

en ken, alleen van alle goôn, de sleutels

 

der woning, waar zijn bliksem wordt bewaard. -

 

Doch 't zal niet noodig zijn: bedaart uw toorn

830

en breekt 't geweld diens zwarten storremvloeds,

 

dan woont ge met mij samen, hooggevierd.

 

Want heel dit groote land zal de eerstelingen

 

u bij geboorte en huwlijk offeren,

 

en dankbaar zult ge steeds dit woord gedenken!

koorlied¹.

835

Mij dit te doen, o schand!

 

Ik, de van ouds geachte, ach! onder de aarde nu

 

wonen onteerd, o wee!

 

Neen! wraak snuivend geef ik lucht aan mijn toorn!

 

Wee! wee! ach! ach!

840

Wat smart treft mijn borst! wat pijn grieft mijn hart!

 

Ach! hoor, moeder Nacht,

 

mijn woede om de list van 't jongere geslacht,

 

dat de eer mij benam, en smaadheid mij bracht!

athena.

 

Omdat gij ouder zijt, wil ik uw toorn

845

ten goede houden; maar al zijt ge wijzer,

 

toch gaf aan mij ook Zeus geen zwak verstand!

 

Gij, die als vreemdelingen herwaarts komt,

 

zult eens dit land, 'k voorspel het u, beminnen.

 

Want eenmaal breekt een luisterrijke tijd

860

voor deze burgers aan, en hooggeëerd

 

zal in Erechtheus' stad uw zetel zijn.

 

Ja dàn zult gij van beide kunnen zoo

 

veel eer genieten, als in geen gewest,

 

bewoond door menschen, ware uw deel geweest.

855

Steekt gij dan in het land, aan mij gewijd,

 

geen bloedige angels in de borst der jeugd,

 

die zonder wijn zoo lichtlijk opbruist², noch

 

plant 't zaad van snooden burger-twist en krijg

 

in 't hart van mijne burgers, als van hanen,

860

die tot den wedkamp worden aangehitst³.

1 In de oorspronkelijke dochmische maat of .

2 Göthe:

Trunken mussen wir alle sein.
Jugend ist Trunkenheit ohne Wein.

3 Hanegevechten waren bij de Grieken een zeer gewone liefhebberij. Men gaf ze knoflook te vreten, om hunnen kamplust op te wekken.

[p. 507]

 

Van buiten koom de krijg! die is niet ver,

 

waarin een eedle roemlust heerschen zal¹,

 

die vreemd is aan een strijd van broederen.

 

Zoo schoon een toekomst bied ik u, waarin ge

865

weldoende, beweldadigd, hooggeacht,

 

deel hebt aan 't door de goôn beminde land!

koorlied.

 

Mij dit te doen, o schand!

 

Ik, de van ouds geachte, ach! onder de aarde nu

 

wonen onteerd, o wee!

850

Neen! wraak snuivend geef ik lucht aan mijn toorn!

 

Wee! wee! ach! ach!

 

Wat smart treft mijn borst! wat pijn grieft mijn hart!

 

Ach! hoor, moeder Nacht,

 

mijn woede om de list van 't jongere geslacht,

875

dat de eer mij benam, en smaadheid mij bracht!

athena.

 

Ik wil niet rusten 't goede u voor te houden,

 

opdat ge niet kunt zeggen, dat ik u,

 

die ouder zijt, geen eer bewijs, en gij

 

met smaad verdreven wordt van dezen grond.

880

Want 't recht van grondgebezit² staat voor altijd

 

u vrij in dit gewest, waar eer u wacht.

 

Indien gij eerbied hebt voor Peitho's³ macht,

 

die zoet maakt en betoovrend 't woord mijns monds,

 

dan blijft ge hier; doch zoo ge dat niet wilt,

885

ontzeg ik u het recht, om dit mijn volk

 

te schaden door uw toorn en uwen vloek!

koor.

 

Athena, welke woonplaats schenkt ge mij?

athena.

 

Een vrij van elk verdriet. Neemt gij die aan!

koor.

 

Stel, 'k neem die aan; welke eer verbeidt mij dan?

athena.

890

Dat geen vermogen zonder u gedijt.

1 De dichter bedoelt den Perzischen oorlog; waaraan hij zelf een werkzaam aandeel genomen had. Hij vocht mede bij Marathon (490), Salamis (480) en Plataia (479 v. C.).

2 Dat alleen aan volburgers toekwam.

3 De godin der overreding.

[p. 508]

koor.

 

Zult gij bewerken, dat ik zooveel geld?

athena.

 

Ja; dat het ieder welgaat, die u eert.

koor.

 

Wilt gij voor alle toekomst borg mij staan?

athena.

 

Ik zwijg, hetgeen ik niet volbrengen wil¹.

koor.

895

Door u betooverd, zeg 'k mijn wrok vaarwel!

athena.

 

Zoo zingt uw nieuwen vrienden zegen toe!

koor.

 

Welk heil wilt gij dat ik Athene toewensch?

athena.

 

Een strijd, waar eedle lauwers 't doelwit zijn! -

 

Dat verder overvloed uit land en zee

900

deez grond moog zegenen, met zonneschijn

 

en lauwe koeltjes van een milde lucht;

 

de rijke vrucht van veld en kudden nooit

 

mag kwijnen, noch door krankheid gaan te loor;

 

het menschelijke kroost behouden blijv',

905

maar 't zaad der goddeloozen moog vergaan!

 

Want als een hovenier verlang ik dat

 

deez eedle planten 't onkruid niet verstikk'.

 

Dit zij de stof uws lieds! Maar ik zal niet

 

verzuimen, deze wijdvermaarde stad

910

door glorierijke krijgsverrichtingen

 

steeds te onderscheiden onder alle volken!

koorlied.

 

Met Pallas wil ik wonen,

 

en eeren deze stad,

 

waar Zeus en Ares tronen,

915

der goden burcht en schat

 

en sieraad, die hun eere

 

beschermt op Hellas' grond.

 

Dat niets haar veste dere

 

dat wensch ik, nu mijn mond

920

haar heil en blijden zegen

 

genaderijk verkondt,

 

en zonlicht op haar wegen

 

tot op den versten stond!

1 Wilde ik dat niet, dan had ik gezwegen.

[p. 509]

athena.

 

Dit heil heeft mijn ijver den burgers bereid.

925

De geduchte godinnen zien af van den strijd,

 

en nemen de plaats haar gegeven.

 

Bij de menschen geen zaak, die niet hoort tot haar taak,

 

en een ieder, wien treft haar rechtvaardige wraak,

 

verwonden de slagen van 't leven,

930

waarvan te vergeefs naar den oorsprong hij zoekt:

 

want de zonden der vaadren, getrouwlijk geboekt,

 

ze voeren hem ach! in haar armen!

 

Al is trotsch zijne taal, zijn verwatenheid groot,

 

hij zinkt neder in 't stof, en een zwijgende dood

935

vernietigt hem zonder erbarmen!

koorlied.

 

Mijn gunst en mijn genade

 

beschermen boom en plant.

 

Dat kou noch storm haar schade,

 

noch felle zonnebrand,

940

waar bloem en knop door lijden;

 

gedije door der lucht

 

gezondheid 't vee, de weiden

 

voorziend met dubble vrucht!

 

De schat, dien Hermes' vroedheid

945

ontwoekert aan den grond¹,

 

ze doe der goden goedheid

 

in ruime mate kond!

athena.

 

Hoort gij den zegen wel, dien hare mond

 

daar, o behoeders der veste², verkondt?

950

Groot is der heilige Erinyen macht,

 

zoo op d' Olymp³ als in 't rijk van den nacht.

 

Dubbel bestemmen ze 't menschlijke lot,

 

jammer beschikkend of vreugd en genot.

 

Sommigen schenken ze jubelgezang,

955

anderen tranen en lijden zoo bang!

1 De dichter doelt op de zilvermijnen van Laureion, die sinds eenige jaren op nieuw worden geëxploiteerd, en oudtijds een van de belangrijkste inkomsten van den Atheenschen staat uitmaakten.

2 Met dien eernaam worden de Areopagiten aangesproken.

3 Olympos is de naam dien vele hooggebergten in Griekenland met elkander gemeen hadden, en die etymologisch samenhangt met de woorden alp en alm. Hier wordt de bekende odenberg in Thessalie bedoeld, volgens onze wijze van spreken, de Hemel.

[p. 510]

koor.

 

Verschijn alleen bedaagden,

 

o Dood, en spaar de jeugd.

 

Aan liefelijke maagden

 

schenkt, goden, huwlijksvreugd!

960

Weest gij, die elke woning

 

bezoekt, en t'allen tijd

 

voor bedelaar en koning

 

zoo strikt rechtvaardig zijt,

 

genadig! Van de goden,

965

eert 't menschdom 't meest ùw macht,

 

o Moiren, zuster-goden,

 

en dochters van de Nacht!

athena.

 

Ik verheug mij, dat gij zoo welwillend mijn land

 

dezen zegen verkondt. Gij bracht dit tot stand,

970

o Peitho¹; dies moet ik u prijzen,

 

omdat ge bedachtzaam bestierdet mijn mond,

 

toen ik haar overreedde, als ze woedend deez grond

 

bedreigend mij af dorsten wijzen.

 

Overwonnen heeft Zeus, die welsprekendheid hoedt;

975

steeds bekroond wordt mijn zin voor wat schoon is en goed.

koor.

 

Dat in deez stad nooit klinke,

 

onzalig en verwoed,

 

der Tweedracht stem, noch drinke

 

haar bodem burgerbloed,

980

dat, eens door de aard gedronken,

 

naar nieuw bloed dorsten doet.

 

Maar Eendracht moge ontvonken

 

der burgeren gemoed.

 

Eén liefde ontgloeie elk leven;

985

één haat vulle ieder hart.

 

Die zin vereêlt elk streven;

 

die zin heelt meenge smart!

athena.

 

Den weg tot het heilverkondigend woord,

 

ze missen dien niet; gij hebt het gehoord.

990

Groot heil wordt eenmaal beschoren

1 Zie boven de aanteekening op vs. 882.

[p. 511]

 

den burgren door deze schrikwekkende schaar.

 

Want zoo ge welwillend, die 't goede wil, maar

 

blijft vereeren en mijden haar toren,

 

dan zult ge voor immer genieten voortaan

995

in stad en gewest het gelukkigst bestaan!

koor¹.

 

Heil en geluk dan

 

met dezen zegen,

 

volk dezer schoone stad,

 

op uwe wegen!

1000

Vrienden der reine maagd²,

 

die, aan Kronion's hand

 

zittende, zorge draagt

 

voor haar geliefde land,

 

onder haar wieken

1005

zijt ge steeds veilig,

 

als maar uw streven

 

wijs is en heilig!

athena.

 

Heil, godinnen, ook u! Nu ga ik u voor,

 

naar uw woning, en wijs u den weg bij den gloor

1010

der fakkels van die u geleiden.

 

Gij, terwijl op de altaren het zoenoffer brandt,

 

stijgt neer onder de aard, en zendt op voor dit land

 

zege en heil, maar houdt ginder het lijden!

 

Gij, Kranaos'³ kroost, die deez veste bewoont,

1015

gaat feestlijk vooraan der godinnen,

 

die zich kozen dit nieuwe verblijf, en betoont

 

u steeds deugdzaam en waard, dat ze u minnen!

koor.

 

Heil en geluk dan,

 

heil aan u allen,

1020

die Athenaia's stad

 

bergt in haar wallen,

 

u, die in huizen woont,

 

of bij het vet altaar

1025

heerlijk in tempels troont,

1 De maat is dactylisch: en .

2 Athena. - Kronion = Zeus, Kronos zoon.

3 Volgens de mythe schoonzoon van Cecrops en zijn opvolger op den troon van Athene. Kranaërs is de naam der oudste bewoners van Attica.

[p. 512]

 

menschen en godenschaar!

 

Nooit zal 't u rouwen,

 

dat bij u wonen,

 

zij die der braven

 

deugden beloonen!

athena

1030

Ik prijs dier zegewenschen schoone taal,

 

en wil u thans naar de onderaardsche zaal

 

met blij en feestlijk fakkellicht geleiden,

 

verzeld door haar, die aan mijn dienst zich wijden.

 

Dit komt u toe: want uw doorluchte stoet

1035

wordt voor 't Theseïsch land een kostbaar goed!

 

En Eumeniden zij voortaan uw naam,

 

want vol genade woont ge met ons saam¹.

 

Eert haar, gij burgers; en geleide haar

 

een maagden-, moederen- en kinderschaar

1040

in purpren feestgewaad; der toortsen gloed

 

verlichte plechtig d' optocht van deez stoet,

 

opdat genadig met geluk altijd

 

u zegene haar tegenwoordigheid!

(De optocht richt zich naar den Aresheuvel: vooraan de fakkeldragers, de priesteressen en Athena, dan de Eumeniden, het koor der begeleidsters en eindelijk het volk.)

koor der begeleidsters.

 

Gaat naar de u bestemde woning,

1045

oude dochteren der Nacht²,

 

onder plechtige eerbetooning,

 

die u toekomt om uw macht!

 

 

 

Ga uw stille vrome beê,

 

landbewoners, met ons meê!

 

 

1050

In des aardrijks ingewanden

 

wacht, godinnen, u veel eer;

 

want de heiligste offeranden

 

biedt deez stad u keer op keer!

1 Deze beide verzen heb ik hier ingevoegd volgens een zeer waarschijnlijke gissing, daar we van elders weten, dat Aeschylus in dit stuk de Erinyen aldus genoemd heeft. Eumenides beteekent de genadige (godinnen). Inderdaad is het een euphemistische benaming der wraakgodinnen.

2 In dit en in de beide vorige stukken heb ik Nacht, als godin, vrouwelijk gemaakt. Oudtijds was dit tegenwoordig mannelijke woord in onze taal, even als in de Grieksche, vrouwelijk.

[p. 513]

 

Ga van gansch het volk de beê

1055

stil gepreveld met ons meê!

 

 

 

Treedt, eerwaardige godinnen,

 

vriendlijk en genadig thans

 

uw gewijde hallen binnen,

 

bij den hellen fakkelglans!

 

 

1060

Alles is naar wensch, geschied.

 

Krone uw juichtoon dan mijn lied!

 

 

 

Pallas' volk straalt uw genade

 

toe, sinds vrede in uw gemoed

 

keerde. Zeus, die alles gade

1065

slaat, en Moira keuren 't goed!

 

 

 

Alles is naar wensch geschied.

 

Krone uw juichtoon dan mijn lied!

Aan het einde der taak, die ik mij stelde, gekomen zijnde, kan ik niet nalaten, mijnen lezers te verzekeren, dat de moed mij meermalen dreigde te ontzinken, en ik levendig gevoel, dat er aan mijn werk nog al iets ontbreekt. Niettemin geloof ik, bij grootere ruimte van tijd dan waarover ik thans beschikken kan, in staat te zijn zwakke plaatsen¹ (niemand kent die beter dan ik) te verbeteren. Het is dan ook mijn voornemen om, eer ik de geheele trilogie afzonderlijk uitgeef, mijnen arbeid aan een strenge herziening te onderwerpen. Voorloopig zal ik mij genoegzaam voor mijne moeite beloond achten, wanneer het mij gelukt mag zijn aan mijne geen Grieksch lezende landgenooten van de kunst des Attischen treurspeldichters een niet al te onjuist denkbeeld gegeven te hebben.

Van de gissingen, die bij deze vertolking door mij gevolgd zijn, behoort een deel aan mij zelven. Ik heb daarvan onlangs rekenschap gegeven in een opstel in den supplementband van Fleckeisen's Jahrbücher für Philologie und Paedapogie, die eerlang verschijnen zal.

H. van Herwerden.

1 Tot deze zwakheden behoort o.a. het gebruik van en, van en derg. op het eind van een vers. Onder de drukfouten, die hier en daar zijn ingeslopen, is er geen zoo storend als Agam. 1382, waar men uit het rijmwoord zal zien, dat ik voor plegen bedoeld heb wagen. De titel van het tweede stuk lijkenoffer is onhollandsch; men leze lijkoffer.