De Gids. Jaargang 42

[p. 528]

De Agamemnon van Aeschylus.

Tot verpoozing van mijne studiën op het gebied der Grieksche letterkunde, en te gelijk om dieper door te dringen in de bedoeling der auteurs zoowel als in het eigenaardige hunner wijze van uitdrukking, heb ik sedert lang de gewoonte nu en dan grootere of kleinere gedeelten van de meesterstukken der Grieksche litteratuur in onze moedertaal over te zetten. Op die wijze is ook de vertaling van den Agamemnon, het eerste stuk der Orestëische trilogie, tot stand gekomen, welke ik mij hier veroorloof mijnen landgenooten aan te bieden¹, zoowel omdat ze misschien beter geslaagd is dan de vertolking van andere dramata, als dewijl, voor zoo ver ik weet, van dit treurspel geen Nederlandsche overzetting bestaat. Ook kwam het mij voor, dat hij, wien het gelukken mocht om ons beschaafd publiek, dat met de oud-Helleensche letterkunde of geheel niet of slechts oppervlakkig bekend is, zij het ook met veel mattere kleuren, een beeld terug te geven van het onvergelijkelijk meesterstuk des Griekschen dichters, geacht mag worden een niet overtollig of ondankbaar werk te hebben verricht.

Of mij dit al dan niet gelukt is, moge de lezer beslissen; zeker is het dat ik alle moeite heb aangewend om overal, zoo ver de bedorven toestand, waarin menige plaats tot ons gekomen is, dit toeliet, de bedoeling des dichters te doorgronden, en die telkens in dien vorm, welke met den aard van de hedendaagsche dichtkunst het best overeenkwam, terug te geven, zonder al te ver van het origineel af te wijken. Uit den aard der zaak heb ik mij bij de vertaling der koorliederen veel grootere vrijheid veroorloofd dan bij die van den dialoog. Immers terwijl ik voor den laatsten een weinig van de oorspronkelijke verschillende versmaat, de rijmlooze vijfvoetige iambe in plaats van de zesvoetige, gebruiken kon, noopte mij het meer gecompliceerde van de den Nederlander gedeeltelijk onbekende rhythmen der melische gedeelten daarvoor zulke versmaten in de plaats te stellen, waaraan het moderne oor gewend is; terwijl het mij

1 Later zullen wellicht de beide andere volgen.

[p. 529]

raadzaam voorkwam het minder zangerige dier maten door toepassing van het rijm eenigermate te vergoeden¹. Alleen rijmlooze anapaesten en hexameters meende ik te mogen bewaren.

De technische zwarigheden waren dus bij de bewerking der koorliederen oneindig veel grooter, en werden nog in niet geringe mate vermeerderd door den hopeloozen toestand, waarin de onkunde der afschrijvers daar nog veel meer dan in den gemakkelijkeren dialoog eenige plaatsen gebracht heeft. Gelukkig heeft de door onkundigen en half-kundigen zoo gesmade tekstkritiek onzer dagen, die vooral in de werken der Grieksche treurspeldichters haren triumf viert, mij in staat gesteld menige anders onoverkomelijke zwarigheid te overwinnen, en men zal mij, hoop ik, vooral in een werk als dit, niet euvel duiden, dat ik overal, waar het wenschelijk scheen, van die verachte gissingen gebruik heb gemaakt.

De in deze bladen beschikbare ruimte laat mij niet toe eene inleiding tot en eene beschouwing over dit drama vooraf te laten gaan. Wat tot het verstand van den inhoud volstrekt noodzakelijk is, zal in korte aanteekeningen aan den voet van elke bladzijde worden medegedeeld².

1 Eene niet geringe moeilijkheid bestaat ook hierin, dat zang en tegenzang niet alleen in aantal van versregels, maar ook in maat, syllabental en rijm nauwkeurig moeten overeenstemmen, hetgeen dikwijls niet anders te bereiken is dan door het origineel nu eens in te korten, dan weer uit te breiden.

2 Niettemin mogen reeds hier enkele voor sommige lezers nuttige wenken hunne plaats vinden. Aeschylus, de oudste en tevens de verhevenste en geniaalste der drie Atheensche treurspeldichter, wier werken gedeeltelijk bewaard zijn, leefde van 525 tot 456 vóor Christus. Van de zeven tragediën, die van hem over zijn, vormen drie, Agamemnon, Choëphoroi en Eumenides, eene zoogenoemde trilogie, die naar den hoofdpersoon van de beide laatste drama's door de ouden Oresteia genoemd wordt, welke stukken, schoon elk voor zich eene wel begrensde éénheid bezittende, tezamen een groot organisch geheel vormen. Gelijk het eerste den moord van Agamemnon door zijne vrouw Clytaemnestra en haren lafhartigen minnaar Aegisthus uit wraak voor den offerdood van hare dochter Iphigenia en voor den moord van Aegisthus' kleine broertjes door Agamemnons vader Atreus schildert, zoo behelzen de Choëphoroi (vrouwen, die een lijkoffer brengen) den moord der beide moordenaren door Agamemnons eenigen zoon Orestes op last van Apollo tot wraak van zijnen vader, terwijl in de Eumenides (wraakgodinnen) de moedermoorder door de Furiën wordt vervolgd, totdat hij eindelijk door het bij die gelegenheid door de godin Athena (Minerva) in de naar haar genoemde stad ingestelde bloed-gerechtshof, den Areopagus, op voorspraak van Apollo en door de gunst van Athena wordt vrijgesproken. Misdaad, wraak en verzoening maken dus den inhoud uit dezer grootsche schepping, die overal van den diep religieuzen en ethischen zin des genialen dichters getuigt.
Eene vaste overtuiging van de ondoorgrondelijke wijsheid en oneindige macht van Zeus, die de menschheid door lijden loutert en in zijne rechtvaardigheid alle onrecht en allon overmoed straft; verder de leer dat alle schuld eens moet geboet worden, en van geslacht tot geslacht telkens nieuwe schuld en nieuwe gruwelen baart, kinderen en kindskinderen in 't verderf sleepend, ziedaar enkele hoofdtrekken van 's dichters God- en wereldbeschouwing. Die oude schuld wordt door hem voorgesteld als een wraakgeest, die niet rust voor de wandaad gezoend is.
Op het Grieksche tooneel werden de vrouwenrollen even goed als de mannenrollen door gemaskerde mannen vervuld; het getal der acteurs heeft in 't Attische treurspel nooit meer dan drie bedragen, figuranten natuurlijk niet medegerekend. Aeschylus, die er oorspronkelijk slechts twee gebruikte, schijnt in dit stuk het voorbeeld van Sophocles, die den derden acteur invoerde, te hebben gevolgd. Het koor van den Agamemnon bestaat, zooals gewoonlijk bij Aeschylus, waarschijnlijk uit 12 personen, die in 3 rotten opgesteld een carré vormen, en, na bij het binnentreden in de orchestra in plechtigen marsch te zijn rondgetrokken, zich bij een altaarvormige verhevenheid, thymele geheeten, tegenover het tooneel scharen, en deels bij monde van hunnen aanvoerder aan den dialoog der acteurs deelnemen, deels marchecrende of dansende met muzijk begeleide liederen zingen, die onmiddellijk uit den dramatischen toestand voortvloeien.
Het antieke theater is een groot onoverdekt, half-cirkelvormig gebouw, waarvan de vlakke zijde het tooneel met zijne daartoe behoorende vertrekken bevat, en de overige omtrek door concentrisch opstijgende steenen banken gevormd wordt, bestemd voor de toeschouwers. De geheele binnenruimte heet orchestra (dansplaats), vanwaar men met een trap tot het vrij wat hooger gelegen proscenium (tooneel) op kon stijgen. Gelijk het laatstgenoemde voor de actie bestemd is, zoo de orchestra voor de evoluties van het koor, dat slechts bij wijze van uitzondering en voor korten tijd het tooneel betreedt, gelijk omgekeerd de acteurs de orchestra. De tooneelwand blijft in den regel onveranderd, terwijl volstrekt noodzakelijke veranderingen in de scenerie meestal door verandering of verplaatsing der zijde-coulisses plaats vinden. De éénheid van tijd en plaats, welke het oude drama met weinige uitzonderingen in acht nam, maakte dit mogelijk. Theater-voorstellingen hadden te Athene alleen plaats op de Dionysos- (Bacchus-) feesten. Drie dichters wedijverden bij die gelegenheid met hunne trilogiën, en een tiental kamprichters moest beslissen, aan wien de eerste, tweede of derde prijs toekwam. Deze korte en zeer onvolledige opgaven mogen hier voldoende zijn.

[p. 530]

Wat eindelijk den dichterlijken vorm dezer vertolking betreft, zal ik wel niet behoeven te vreezen, dat men den bescheidenen philoloog dezelfde eischen zal stellen als aan een dichter van Gods genade, Aeschylus' geestverwant da Costa, wiens overigens zeer vrije vertaling van Casandras klacht groote poëtische verdiensten heeft. Mocht het anders zijn, zoo zal ik mij moeten troosten met het ‘magnis tamen excidit ausis’ des Latijnschen dichters.

[p. 531]

Personen van het drama.

Een wachter.

clytaemnestra, vrouw van Agamemnon.

Een heraut.

agamemnon, koning van Argos.

casandra, dochter van Priamus, koning van Troje.

aegisthus, zoon van Thyestes, den broeder van Agamemnon's vader Atreus.

Vrouwen en lijftrawanten.

Rei van Argivische grijsaards, de oudsten des lands.

Het is nacht. De tooneelwand vertoont het koningspaleis te Argos. Aan weerskanten van den ingang staan steenen troonzetels, en op het tooneel links en rechts godenbeelden en altaren. Boven op het dak van 't paleis ziet men eenen wachter in liggende houding.

de wachter.

Ik smeek de goden om verlossing van
de kwalen dezer wacht, die 'k al een jaar¹
hier als een hond gelegerd op het dak
van Atreus-zoon's paleis moet houden. Reeds
ben 'k wel vertrouwd met 't nachtlijk sterren-heir,
en ken de heerschers, die den stervling winter
en zomer konden, schittrend aan den hemel.
Nu spied ik naar het vuursignaal, hetwelk
met laaien gloed bericht van Troje brengt
en kondschap van haar val. Want dus beveelt
verlangend 't manlijk-willend hart der vrouw².
Mijn koud en vochtig nachtlijk leger wordt
door droomen niet bezocht, want aan mijn zij
staat vrees in plaats van slaap, en zorgt dat niet
vermoeienis te vast mijn oogen sluite.
En wen ik, als een slaapverdrijvend middel,
een liedje zingen wil of neuriën,
dan zucht en ween ik over 't wee van 't huis,
dat niet zoo goed als vroeger wordt bestierd.

1 Dat Troje in het 10de jaar der belegering zou vallen, was voorspeld. Volgens afspraak met Agamemnon zou Clytaemnestra dat laatste jaar iemand alle nachten doen uitzien naar het vuursignaal. Daar nu Troje in November bezweek (zie vs. 817), en het Grieksche jaar met den langsten dag begint, overdrijft de wachter zichtbaar.

2 Clytaemnestra

[p. 532]

20.

Nu make aan alle kwaad gelukkig end

 

een blijde tijding van het nachtlijk vuur!

(het vuursignaal bemerkend, staat hij op)

 

Ha!

 

Wees welkom, fakkel van den nacht; gij brengt

 

ons helder daglicht en, ter viering van

25.

dit heuglijk feit, veel zang en dans aan Argos.

 

'k Verkond de maar aan Agamemnons vrouw,

 

dat ze onverwijld haar legerstee verlate,

 

en 't vuursignaal met blij gejuich begroete,

 

daar Ilion genomen is, gelijk

30.

dit schittrend licht ons duidelijk verkondt.

(eenige danspassen makend)

 

Ik zelf dans reeds vooruit een lustig dansje.

 

Want 't heil der meesters¹ brengt ook mij gewin,

 

die bij dit spel den hoogsten worp mocht doen.

 

O moge ik dra mijns konings dierbre hand

35.

bij zijn tehuiskomst in de mijne drukken!

 

De rest verzwijg ik, want een sterke grendel

 

sluit mijne lippen. Kon deez woning spreken,

 

ze meldde maar te duidlijk wat mijn mond,

 

onkund'gen zwijgend, kundigen verkondt²!

De wachter daalt van het dak neder in het paleis. De schijn van het vuursignaal maakt weldra plaats voor de morgenschemering. De oudsten des lands verzamelen zich op de orchestra, terwijl ze het volgende marschlied aanheffen, dat uit deels viervoetige, deels tweevoetige anapaesten () bestaat.

rei van grijsaards.

Dit jaar is het tiende, sinds 't krachtige span
der Atriden, door Zeus
met twee troonen vereerd en twee scepters, de vorst
Agamemnon en Meneläus, ter wraak
tegen Priamus' schendige stad het heir
der Argiven van hier
inscheepte op ontelbare kielen.
Een krijgsgeschreeuw huilden ze uit 't diepst van de borst,
aan gieren gelijk,
die de ontzettende smart over 't lot van hun broed

1 Bepaaldelijk van Clytaemnestra.

2 Vs. 36-93 had ik eerder verwacht terstond na vs. 19. De slotverzen eener acte heb ik hier en elders doen rijmen.

[p. 533]

50.

in kringen doet zwieren hoog boven het nest,

 

als met riemslag het luchtruim doorklievend.

 

Om niet was de legersteê-hoedende zorg

 

voor de jongen, zoo droevig verloren!

 

Doch erbarmend verneemt een Apollo of Zeus

55.

of Pan dier vogelen krijschende klacht

 

uit den hoogen, en zendt hetzij vroeg of spa

 

de wraakgodin uit

 

tegen hen die de wandaad bedreven.

 

Niet anders zond Zeus, die het gastrecht hoedt,

60.

tegen Paris, door wien dat verkracht was, wraak.

 

Maar veel leden-vermoeiende worsteling zal,

 

als der krijgeren knie zinkt neder in 't stof¹,

 

en de lans in het voorspel van Troje's val splijt,

 

die wrake den Grieken eerst kosten;

65.

doch niet min den Trojaan. Maar geschiede wat wil,

 

het einde, gelijk dat beschikt is, staat vast.

 

Geen brandoffer zal, geen plengoffer zal

 

het toornen der goôn

 

om 't geschondene gastrecht bedaren!

70.

Wij, ouden van dagen, wij dierven ach! de eer,

 

om zaam met die dappren te staan in 't gelid,

 

en we bleven te huis,

 

met een staf onze kinder-kracht schragend.

 

Want het merg in de teedere borst van het kind

75.

is krachteloos als

 

wen het levenslicht taant, en laat Ares² geen plaats;

 

en onstrijdbaar als 't wicht strompelt 't afgetobd lijf

 

van den grijze, wen 't loof van den stam is verdord,

 

gekromd en gesteund door den wandelstaf³ voort,

80.

en waart rond als een droom bij het daglicht.

Intusschen treedt Clytaemnestra met haar gevolg uit het paleis, en voorziet de vlammende altaren met offergaven. De aanvoerder der rei spreekt haar toe:

O Tyndareus' kind
en vrouw onzes konings, Clytaemnestra!
zeg wat is er? welk nieuws? welke boodschap toch
heeft uwe ooren bereikt,

1 Volgens een andere lezing: zich schrap zet in 't zand.

2 Den oorlogsgod der Grieken.

3 In het origineel staat met drievoetigen gang, met toespeling op het bekende raadsel van de Sphinx der Thebaansche mythe.

[p. 534]

85.

die u hier doet rondgaan en offren?

 

Van alle de Goôn uit het hemelenrijk

 

en het schimmenverblijf,

 

of die stad en die markten bescherremen, brandt

 

op deze outers rijkelijke gave;

90.

en ten hemel verheft zich links en rechts

 

een flakkrende vlam,

 

steeds gevoed met het lenig weldadige vocht

 

der olijve, dat zuiver en onvervalscht

 

bewaard wordt in 't huis van den koning.

95.

Ai! onthoud mij niet, wat ge zeggen kunt,

 

en ge zeggen moogt,

 

en genees de bekommring, die 't harte mij drukt.

 

Want nú eens kwelt mij een angstig gevoel,

 

en dán weer vleit, door deze offers gewekt,

100.

mij verkwikkende hoop, en verjaagt uit mijn borst

 

nimmer-zatte hartgrievende zorgen!

De koningin geeft het koor een wenk, dat ze bij de heilige handeling niet wil gestoord worden, en wendt zich met haar gevolg rechts om het tooneel te verlaten en in de stad hare offeranden voort te zetten. Het koor, dat zijn rondmarsch door de orchestra volbracht heeft, plaatst zich in drie reien, elk van 4 personen, tegenover het tooneel, en heft het volgende lied aan, waarvoor ik de plechtige dactylische maat (), die in het origineel met andere maten afwisselt, gekozen heb.

Reizang.

'k Mag de met teekens begunstigde leiding der vorstlijke helden¹
zingen (daar macht des gezangs door der Godheid genade
nog overredende stroomt in de borst van den grijsaard);
hoe der Achaeërs² tweetroonig bewind, dat eendrachtig den bloem van
Hellas met wrekende vuist en speer tegen Teucers³ gebied voert,
met een bemoedigend teeken op weg door de godheid gesterkt wordt.
Immers den vorsten der schepen verschijnen de vorsten der vogels:
adelaars, d' een zwart, de ander witstaartig (ter hand die de speer drilt⁴
op een wijd zichtbare plaats, niet ver van 't paleis der Atriden),
welke eene drachtige haas, die voor 't laatst haar onrustigen loop liep,
zaam met de jongen in 't lijf, de nog onvoldraagne, verscheuren.
Heft eenen ‘ailinos ailinos’ aan⁵, doch gunstig zij de uitkomst!

1 Zie vs. 40 en volg.

2 Grieken.

3 De oudste koning van Troje.

4 Teekens, aan de rechterhand gezien, golden als gunstig.

5 Soort van klaagzang. Sommigen laten dit vers door een der drie afdeelingen van 't koor, in gewijzigden vorm herhalen. Wie iets tegen het bewaren van ailinos heeft, kan hier en onder lezen: Heft eenen jammerzang aan, enz. Inderdaad heeft het oorspronkelijke vers 5 voeten.

[p. 535]

 

Tegenzang.

 

Maar de ervarene wichlaar des legers¹, zijn blik op de Atriden

115.

richtend, zoo strijdbaar en 'tzelfde bedoelend, erkent dra

 

in dit hazen verscheurende paar de leiders der scharen.

 

Teeken verklarend verkondt hij den wakkeren strijders de toekomst:

 

Eindlijk zal Priamus' stad voor de Grieksche benden bezwijken;

 

al wat het volk in haar muren maar heerlijks en kostbaars vergaard heeft,

120.

zal met geweldige hand de Moira² verstoren en plundren.

 

Mag slechts geen nijd van de godheid den krachtigen breidel van Troje

 

hullen in nacht! Want Artemis toornt op de even geziene

 

vliegende boden³ haars vaders, die 't arreme dier met zijn jongen,

 

nog ongeboren, verteerden, en gruwt van der arenden offer.

125.

Heft eenen ‘ailinos ailinos’ aan; doch gunstig zij de uitkomst!

 

Nazang.

 

Moog Zeus' heerlijke dochter, hoezeer ze de zoogende jongen

 

van al 't gedierte des velds, ja zelfs van bloeddorstige leeuwen,

 

door hare hoede beschermt, toch gunstig dit teeken vervullen!

 

Smeekende roep ik u aan, o kwaadafwendende Paean!⁴

130.

dat ze der vloot geen langen schip-kluistrenden tegenwind zende,

 

eischend tot zoen een ander, een gruwelijk maaltijdloos, offer,

 

snooden verwekker van heilloozen strijd, die den man niet ontzien zal.

 

Kinderen wrekend verbeidt hem tehuis eene vreeslijke woede,

 

‘die, schoon listig verheeld, uit een oude herinnering oprijst’⁵

135.

Zulk eene schikking verkondde toen Calchas met rijklijken zegen

 

voor het koninklijk huis uit het teeken der leidende vogels,

 

dat hij wel gunstig verklaart, maar toch aan gevaar onderhevig.

 

Instemmend daarmeê

140.

heft eenen ‘ailinos ailinos’ aan, doch gunstig zij de uitkomst!

Het koor wendt zich naar 't publiek en deelt zich in twee halfkoren, die in trochaeen () het volgende wisselgezang aanheffen.

1ste zang.

Zeus, wie hij ook wezen moog,
is die naam hem lief, dan noemt

1 Calchas.

2 De godin van 't noodlot.

3 Het origineel heeft honden, dat door de Grieksche dichters ook van andere wezens gebruikt wordt.

4 Apollo als god der heelkunde, broeder van Artemis.

5 Het offer van Iphigenia door Agamemnon en de maaltijd van Thyestes, wien zijn broeder Atreus het vleesch der eigen kinderen voorzette, zullen den moord van Agamemnon, den zoon van Atreus, door Clytaemnestra en den met haar in echtbreuk levenden Aegisthus, Thyestes' zoon, ten gevolge hebben.

[p. 536]

 

in 't gebed hem zóo mijn stem.

 

Schoon ik alles overwoog,

145.

vind ik niets gelijk aan hem.

 

IJdel is al, wat niet Zeus is, voor hem, die de knellende zorgen¹

 

van de ziel zich wentlen wil.

 

1ste tegenzang.

 

Alwie vroeger groot was, en

 

zwol van strijdbren overmoed,

150.

niemand spreekt er meer van hen².

 

En die na hen zich verhief,

 

ligt verslagen aan zijn voet³

 

Hij die ter eere van Zeus welwillend een zegelied aanheft,

 

ware wijsheid is zijn deel!

 

2de zang.

155.

die de menschen tot verstand

 

heeft geleid, en ‘leer door leed’

 

schreef als wet met wijze hand.

 

Bittre nood, die niets vergeet,

 

zielsangst, door geen slaap verlicht,

160.

brengt halsstarrigen tot plicht,

 

tot erkenning van de goôn,

 

heerschend op den hoogen troon.

 

2de tegenzang.

 

De oudste leider van de vloot

 

gispte geenen ziener, maar

165.

voegde zich in d' ergen nood,

 

toen het Grieksche krijgsvolk zwaar

 

werd beproefd door tegenwind

 

en gebrek, des toevens kind,

 

ginds bij Aulis' droevig strand,

170.

waar de Euripus woelt en brandt⁴.

1 Dit vers en in den tegenzang vs. 153 zijn hexametrisch.

2 De dichter bedoelt de door Zeus overwonnene en in den Tartaros geworpene Titanen.

3 t.w. Typhon, die door Zeus onder den Etna op Sicilië gelegd werd. Anderen denken ten onrechte aan Uranus en Kronos.

4 Aulis was een klein stadje van Boeotie, vanwaar de Grieksche vloot uitzeilde naar Troje. Het lag aan de door zeer snel opvolgende ebbe en vloed onrustige zeeëngte Euripus, die Boeotie van Euboea scheidt. Vgl. vs. 130.

[p. 537]

 

3de zang.

 

Winden van den Strymon¹ woeien

 

honger brengend en als boeien

 

schepen kluistrend aan de ree,

 

wijl zij op de woeste baren

175.

mast en takelwerk niet sparen,

 

teistrend Argos' bloem door wee.

 

Maar toen Calchas² aan den vorst

 

tegen de erge storenis

 

erger middel raden dorst

180.

als tot zoen van Artemis,

 

en de Atriden, met hun staven

 

stampend, aan hun droefenis

 

lucht door heete tranen gaven,

 

3de tegenzang.

 

toen sprak eindlijk de oudre koning³:

185.

Hard is 't, 't kleinood van mijn woning,

 

't dierbaar kind, te slachten, en

 

wreed, met 't maagdlijk bloed bij 't sterven

 

de eigen vaderhand te verwen;

 

hard ook 't niet bewilligen!

190.

Leed is ginds; ook hier is leed,

 

zoo 'k omtrent den strijdgenoot

 

roekeloos mijn plicht vergeet,

 

wiens verlangen is zoo groot,

 

om door maagdenbloed te plengen

195.

heil te zoeken voor de vloot.

 

‘'t Is zijn recht; moog 't uitkomst brengen!’

 

4de zang.

 

Onder 't dwangjuk van den nood

 

wordt hij goddeloos en snood,

 

en de plaats van vadermin

200.

neemt ontaarde wreedheid in.

 

Der verblinding booze raad,

 

troeble bron van alle kwaad,

 

maakt den zwakken stervling koen,

 

't gruwelijkst bedrijf te doen.

205.

Om de roovers te kastijden,

 

en de schepen te bevrijden

1 Rivier van Thracie.

2 Zie vs. 113.

3 Agamemnon.

[p. 538]

 

uit hun ban door goeden wind,

 

slacht de vader 't eigen kind!

 

4de tegenzang.

 

Jeugd noch tranen en gebeên

210.

roeren harten, koud als steen.

 

Niets dan strijdlust kennen zij!

 

Na 't gebed¹ gelastte hij,

 

als een lam² voorover haar

 

op te heffen op 't altaar

215.

met een forschen greep, in 't kleed

 

wel verhuld. Opdat geen kreet,

 

aan dien schoonen mond ontvaren,

 

vloekend onheil 't huis zou baren,

 

heeft des knevels stom geweld³

220.

't arme koningskind gekweld!

 

5de zang.

 

Toen de purpervloed

 

van het maagdlijk bloed

 

stroomen zou, trof elken slachter

 

ach! een blik, die deernis vroeg.

225.

('T was een beeld, zoo schoon als immer

 

't doek⁴ eens grooten meesters droeg!).

 

Spreken kon ze niet,

 

zij die menig lied⁵

 

thuis bij 't feestlijk maal

230.

zong, wier reine taal

 

van de maagdelijke lippen

 

't heil des dierbren vaders prees,

 

toen nog onder Zeus', des Redders,

 

hoede zijn gelukster rees!

 

5de tegenzang.

235.

Wat dan is geschied,

 

zag en zeg ik niet.

1 Dat voor het offer werd opgezonden.

2 Het origineel heeft geit.

3 Die haar 't spreken belette.

4 Eene vrijheid, waarvoor ik vergiffenis vraag. De ouden schilderden niet op doek. - Ik volg hier de gewone verklaring. Juister is misschien die van sommigen: stom als een figuur op een schilderstuk.

5 Den Paean, die bij de feestmaaltijden werd aangeheven, nadat de derde wijnplenging had plaats gehad, ter eere van Zeus den redder.

[p. 539]

 

Maar vervuld is Calchas' godspraak¹.

 

Vroeg genoeg doet Dice² kond,

 

wat ze brengt, wen 't lijden daar is!

240.

Waartoe 't kennen vóór dien stond?

 

Tranen vóór den tijd

 

zijn vergeefs geschreid!

 

Ach! der zonne straal

 

zal voorwaar éénmaal

245.

licht doen schijnen in dit duister.

 

Worde 't alles wel en goed

 

naar den wensch³ van gindsche vrouw, die

 

Argos thans alleen behoedt!

Intusschen is Clytaemnestra met haar gevolg uit de stad op het tooneel teruggekeerd, en staat daar op in het midden. De aanvoerder van het koor wendt zich eerbiedig tot haar, en spreekt:

Vol eerbied groet ik u, o Clytaemnestra!
Want 't past de vrouw des konings te vereeren,
wanneer de troon van haren eega leeg staat.
Hetzij ge een goede tijding hebt vernomen,
hetzij ge in hoop op blijde boodschap offert,
'k vernam het gaarne. Doch ik ben bescheiden.

clytaemnestra.

Met blijde boodschap rijze, zegt het spreekwoord,
de morgen uit den schoot der Nacht, zijn moeder!
Nog blijder maar verneemt gij dan ge hoopt:
De Argiver nam de stad van Priamus.

Koor.

Hoe zegt ge? 'k vat het niet; 't klinkt ongelooflijk!

Clyt.

dat Troje aan ons is. Spreek ik duidelijk?

Koor.

De groote vreugd ontperst mijn oog een traan.

Clyt.

Uw oog toont mij hoe welgezind ge zijt.

Koor.

Hebt gij wel goed bewijs voor 'tgeen ge zegt?

Clyt.

Wel zeker; zoo geen godheid mij bedriegt⁴.

Koor.

Hecht gij gewicht aan droomverschijningen?

Clyt.

Den waan veracht ik van een geest, die slaapt!

Koor.

Heeft soms een los gerucht u opgewonden?

Ciyt.

Ik ben niet onverstandig als een kind!

Koor.

Wanneer is Troje's veste dan verwoest?

1 Zie vs. 133.

2 De goddelijke verpersoonlijking van het recht.

3 Het koor weet niet, wat wel en goed is naar den wensch van Clytaemnestra!

4 Het volksgeloof der Grieken acht de godheid niet vrij van list, leugen, bedrog en nijd.

[p. 540]

 

Clyt.

270.

In 't nachtlijk duister, dat dit licht gebaard heeft.

 

Koor.

 

Wat bode kan zoo snelle tijding brengen?

 

Clyt.

 

Hephaestos¹, heldren glans van d' Ida zendend. -

 

Want de ééne fakkel² zond als ijlboô de andre:

 

Van d' Ida uit eerst naar de Hermes-rots

275.

op Lemnos, dan van Lemnos naar den Athos,

 

Zeus' heilgen berg: den rug der zee beschijnend

 

verkondde een lichtgloed, als de gulden straal

 

der zon, de blijmaar aan Makistos' top³.

 

Makistos talmt niet, overwint den slaap,

280.

en kwijt zich ijlings van zijn bodenplicht:

 

Zijn fakkelglans snelt over den Euripos⁴,

 

en brengt den wachters van Messapion⁵

 

de tijding, die door deze, welke ras

 

veel heidekruid ontsteken, verder gaat.

285.

Want krachtig springt met ongetaanden glans,

 

der heldre maan gelijk, het vuursignaal

 

Asopos'⁶ vruchtbre velden over op

 

Cithaerons⁷ rug, die op zijn beurt een vuur

 

ontsteekt, dat d'andren bode moet vervangen.

290.

De wacht aldaar, die blijde hem begroet,

 

zendt ras een vlammensein ten hemel op⁸;

 

en, als het weerlicht, vliegt de schijn des vuurs

 

Gorgopis⁹ over, en treft Aigiplancton¹⁰,

 

welks blijde wachters ook niet karig 't vuur

295.

bedeelen; want een hooge vlam verheft zich,

 

zijn lichtglans spieglend in 't Saronisch meer¹¹,

 

die bliksemsnel de hooge toppen treft

 

van Arachnaion, buurman dezer stad.

 

En zoo bereikt het licht van Ida's vuur,

300.

met langen stamboom, Atreus-zoon's paleis.

 

Zie daar de wetten van deez fakkelloop!¹²

 

Om beurten wisselt de een den ander af,

 

de zege is hem die 't eerst en 't laatste liep¹³.

1 De god des vuurs.

2 Even als in het origineel heb ik hier en daar fakkel oneigenlijk gebruikt voor een rijshoop. Het was niet te vermijden om vs. 301.

3 Top van den Athos (?).

4 Vgl. 170.

5 Berg in Boeotie.

6 Rivier van Boeotie.

7 Berg tusschen Boeotie, Attica en Megaris.

8 Volgens een andere lezing: ontvonkt meer brandstof dan geboden was.

9 Meertje bij Corinthe.

10 Berg in Megaris.

11 De zeeboezem, die Attica, Megaris en Argolis bespoelt.

12 Wedrennen met fakkels waren bij de Grieken een niet ongewone feestelijkheid.

13 Misschien bedoelt de dichter met dien overwinnaar Hephaestos zelven. De plaats is niet volkomen duidelijk.

[p. 541]

 

Dit teeken noem ik u als mijn bewijs,

305.

daar mijn gemaal mij dat uit Troje zond.

 

Koor.

 

De goden, vrouwe, zal ik later danken.

 

Nu wensch ik eerst op nieuw dit heuglijk feit

 

uit uwen mond bewondrend aan te hooren.

 

Clytaemnestra.

 

De Grieken hebben Troje in dezen stond;

310.

en in die stad verheffen kreten zich

 

niet minder tegenstrijdig dan azijn

 

en olie, die men in hetzelfde vat

 

gedaan heeft. Want een gansch verschillend lot

 

ontperst die kreten aan den overwinnaar en

315.

aan de overwonnenen. De laatsten toch,

 

die knielen bij de lijken hunner dierbren

 

(de vrouwen van haar broeders en haar mannen,

 

de kindren van hun ouders), zij beweenen

 

niet meer uit vrije keel hun wreeden dood!

320.

Maar de eersten, die het werk van 't nachtelijk

 

gevecht, half uitgehongerd, aan 't ontbijt,

 

dat hun de stad verschaft, geplaatst heeft, zij

 

bewonen nu, gansch zonder orde, zoo

 

als 't lot dit wil, de huizen der Trojanen;

325.

en zullen wel beveiligd tegen kou

 

en regen voortaan als gelukkigen,

 

van 't waken vrij, den ganschen nacht door slapen. -

 

Indien hij maar de schutsgoôn van de stad

 

en hunne tempels wil eerbiedigen¹,

330.

zal de overwinnaar niet verwonnen worden.

 

Dat dus geen snoode winzucht 't leger drijve,

 

te grijpen naar hetgeen verboden is!

 

Want om behouden t'huis te komen, moet

 

de tweede baan van 't renperk afgelegd.

335.

En keerde al 't heir met schuld beladen weer,

 

zoo kon het leed der doôn, al trof geen ramp

 

ook plotselijk, toch later licht ontwaken!

 

Deez woorden hoort gij van een vrouw. Maar zij

 

ontwijfelbaar de zegepraal des heils!

340.

Om vol genot der zegeningen smeek ik.

1 Vgl. boven 121, 122.

[p. 542]

 

Koor.

 

Ge spreekt verstandig als een kloeke man,

 

o vrouw! Betrouwbre gronden¹ hoorde ik uit

 

uw mond, en ga de goden danken, die

 

met eer en prijs het werk der onzen kroonden,

Terwijl de koningin in het paleis gaat, keert het koor zich weder naar het publiek, en schaart zich onder recitatief der volgende anapaesten om het altaar in de orchestra, ten einde dan een wisselgezang aan te heffen.

O koning Zeus en weldadige nacht,
die een zege zoo schoon deed behalen!
Die wierpt over Ilions muren een net
zoo hoog, dat noch knaap noch volwassene man
aan de alles verstrikkende mazen ontspringt,
waarmeê Ate's² hand
vrije menschen verandert in slaven.
U eer ik, o gastrecht-schuttende Zeus,
die dit werk hebt verricht, die sinds lang reeds uw boog
tegen Paris spandet, dat niet voor den tijd
noch te laat ook de pijl aan de pees ontsnapt,
onschaadlijk haar doelwit zou missen.

Wisselgezang.

1ste zang.

't Is ontwijfelbaar gewis,
dat zijn schot niet ijdel is.
Loon naar werken kreeg de vorst.
Snood is, die beweren dorst
dat de godheid 't acht beneden
zich, die 't heilig recht vertreden,
te bestraffen! Ondervonden
hebben 't, die zich onderwonden
snooden krijg te voeren, prat
op den rijkdom hunner stad³.
Bovenmatige overvloed
kweekt slechts dwazen overmoed;
en de grootste rijkdom kan
nimmer den brooddronken man,

1 Vgl. onder 482.

2 De personificatie van 't Verderf.

3 In de Grieksche tragedie wordt aan Troje een Aziatische rijkdom en weelde toegeschreven.

[p. 543]

 

die 's Rechts outer dorst ontheilgen,

 

tegen het verderf beveilgen.

 

1ste tegenzang.

 

Ate's¹ onuitstaanbaar kind,

 

steeds tot slechten raad gezind,

375.

de Verleiding, drijft tot kwaad.

 

Vruchtloos elke goede raad!

 

Want 't verderf zal aan de kimmen

 

dra zijn aaklig licht doen glimmen.

 

Als slecht koper door het wrijven

380.

zwart wordt, zoo die kwaad bedrijven

 

door 't gericht! en zonder vrucht

 

blijkt, als vogels in de lucht

 

door een knaap vervolgd, hun daad:

 

ondergang van volk en staat!

385.

Onverhoord verdelgt een god

 

hen, die schenden zijn gebod,

 

zoo als Paris 't gastrecht hoonend,

 

en door echtbreuk weldaân loonend!

 

2de zang.

 

Krijgsrumoer met schild en speer

390.

en bemanning van de vloot

 

liet zij² achter, maar veel meer

 

onheil: ondergang en dood,

 

bracht ze Troje als bruidsgeschenk,

 

toen ze, op haar verleiders wenk,

395.

wegsnelde eer- en plichtvergeten.

 

Jammrend spraken de profeten:

 

‘Wee dit huis en wee den vorst,

 

wee die 't echtbed schenden dorst!’

 

Droevig staart de onteerde rond,

400.

maar geen vloek ontvaart zijn mond.

 

Tot een schaduw maakt 't verlangen

 

d' armen man, en bleekt zijn wangen.

 

't Heerlijk beeldhouwwerk der zaal,

 

eerst zijn vreugd, wordt thans zijn kwaal.

405.

Alle schoonheidszin moet sterven,

 

sinds zijn oog haar schoon moet derven!

1 Vgl. 371.

2 Helena.

[p. 544]

 

2de tegenzang.

 

In den droom alleen aanschouwt

 

hij 't betreurde beeld der vrouw.

 

IJdle vreugd! Een dwaas vertrouwt

410.

droomverschijningen, die gauw

 

langs het pad des slaaps ontvliên

 

zoo aan de oogen, die ze zien,

 

als der hand, die haar wil grijpen.

 

Zulke bittre smarten nijpen

415.

't hart des konings¹. Hellas meê

 

treft een zieldoorgrievend wee.

 

Want het zond zijn bloem en kracht

 

tot de Grieksche legermacht.

 

Ach! de plichtvergeten vrouwe

420.

bracht in elke woning rouwe!

 

Wel weet ieder, wie hij zendt,

 

niet, wie weêrkeert; ach! het end

 

brengt van wie den doodslaap slapen

 

in hun plaats slechts asch en waapnen!

 

3de zang.

425.

Ares², die de doôn voor goud

 

inruilt, en de weegschaal houdt

 

van 't gevecht, zendt naar hun land

 

lijken ginds tot asch verbrand,

 

met het droevig overschot

430.

urnen vullend van wie 't lot

 

velde. ‘Beter ach! verdienden’ -

 

jammeren te huis de vrienden -

 

‘mannen in den strijd zoo groot,

 

als hij was!’ - ‘Hij vond den dood

435.

vechtend om... een vreemde vrouw!’

 

mompelt heimlijk men. De rouw

 

mengt met haat zich bij die lieden

 

tegen 't wrekerpaar, de Atriden.

 

Andren liggen ginder rond-

440.

om den muur der stad begraven,

 

waarvoor zij hun leven gaven,

 

arme pachters van dien grond!

1 Meneläus.

2 De krijgsgod.

[p. 545]

 

3de tegenzang.

 

Worde niet de vloek verhoord

 

van der burgers toornig woord!¹

445.

Nog omhult stikdonkre nacht

 

't onheil, dat mijn ziel verwacht!

 

Of verwaarloozen de goôn

 

't lot van die ontelbre doôn?

 

Eenmaal treên de wraakgodinnen

450.

vreeselijk de woning binnen

 

van hem, die het recht verkracht.

 

Tegen Hades'² duistre macht

 

helpt geen bolwerk! Overmaat

 

van geluk en eere schaadt.

455.

Want Zeus' bliksemschichten treffen

 

toppen, die zich 't hoogst verheffen.

 

Zij bescheiden dus mijn deel!

 

'k Wil geen stedendwinger heeten;

 

'k wensch geen slaven-brood noch keten. -

460.

Niet te weinig, niet te veel!

(Jubelgeroep der vrouwen achter de schermen. Zie noot op 481).

Nazang.

Snel gelijk een loopend vuur
vloog de blijde fakkelmaar,
ons verkond in 't nachtlijk uur,
door de stad. Doch is die waar?
Wie weet, of niet een god
drijft met ons den spot?
Wie is zoo kinderachtig, zoo beroofd
van zijn verstand, dat 'tgeen een vlam belooft
zijn hart in vreugd ontsteekt,
om, als de zeepbel breekt,
voor droefheid plaats te maken?
Een vrouw is min te laken,
als zij 'tgeen haar verblijdt
prijst vóór de zekerheid.
Voor rede en oordeel doof,
ontvonkt de wensch haar ras
tot al te licht geloof.
Zoo snel geboren was
geen vrouwelijk gerucht,

1 Vgl. vs. 436 en volg.

2 De onderwereld.

[p. 546]

480.

of even snel verstoof

 

het ijdel in de lucht!¹

De wachter (op het dak van het paleis).

Dra weten wij of 't licht der fakkelen,
of de signalen van 't afwisslend vuur
de waarheid kondden, dan of als een droom
die blijde glans ons hart bedrogen heeft.
Ginds komt van 't zeestrand een heraut, wiens hoofd
de olijfkrans² siert, en 't dorstig stof, dat verre
in wolken opstijgt, tweelingbroêr van 't slijk,
getuigt, dat weldra 't leger volgen zal³.
Hij zal niet door den rook en vlam van 't rijs
der bergen sprakelooze teekens geven,
maar òf de blijde mare met zijn mond
betuigen, òf - doch neen, ik haat dat woord!
Bij 't heerlijk nieuws koom nieuwe stof tot vreugd.

(hij daalt weêr af in het paleis, om Clytaemnestra van hetgeen hij gezien heeft kennis te geven.)

Koor.

Wie andre tijding voor deez stad verlangt,
hij plukke zelf de vruchten van dien wensch!

heraut.

Ik groet u, Argos' vaderlandsche grond!
Mij wordt op dezen dag in 't tiende jaar
van duizend ijdle wenschen één vervuld:
Nooit had ik durven hopen in mijn land
te sterven, en te rusten in zijn schoot.
Wees dan gegroet! Ook gij, o licht der zon,
gij, schutsgod Zeus, en gij, o Pythier⁴,
die niet meer uwe pijlen op ons schiet.
Bij den Scamander⁵ hebt gij ons genoeg
geschaad⁶; wees reddend thans en heelend god,

1 Men ziet, de boven vs. 342 uitgesproken overtuiging van 't koor was niet van de sterkste. En toch is die plotselijke verandering bevreemdend. Een Duitsch geleerde vermoedt, dat ze 't gevolg is van een luid gejubel, door de vrouwen achter het tooneel aangeheven op last der koningin. Vgl. 460 en 589 en volg.

2 Als teeken van vrede.

3 Dit vers staat niet in 't origineel, en berust op gissing.

4 Apollo, van Pytho (Delphi).

5 Riviertje bij Troje.

6 Door de pest, waarvan Homerus gewaagt in het begin der Ilias.

[p. 547]

 

o vorst Apollo! Ook u, goden, die

 

de markt bescherremt, roep ik allen aan;

 

u, Hermes, mijn patroon, die als heraut

510.

vereerd wordt door herauten; u, heröen¹,

 

die 't leger uitzondt: dat gij in genâ

 

weêr opneemt, wat gespaard bleef in den krijg!

 

Ik groet u, o paleis, o dierbaar dak,

 

en heil'ge zetels, zonbeschenen beelden

515.

der goôn! Ontvangt, zoo ooit, ook nu den vorst

 

na langen tijd met vriendelijk gelaat!

 

Want Agamemnon komt, en brengt aan u

 

en allen heerlijk licht in duistren nacht!

 

Begroet den held genadig, zoo als 't past,

520.

die Troje met des wrekers Zeus' houweel

 

verwoest heeft, dat geen steen op d' andren bleef.

 

Der goden tempels en altaren zijn

 

in puin²; vernield is ieder zaadje in 't land.

 

Zoo hard een juk wierp hij om Troje's nek!

525.

Nu keert hij weêr, een hoogst gelukkig man,

 

die meer dan eenig stervling eer verdient.

 

Noch Paris, noch zijn medeplichtig volk,

 

roemt grooter kwaad gedaan te hebben dan

 

geleên. Aan roof en diefstal schuldig, heeft

530.

hij èn zijn vangst verloren³, èn het huis

 

zijns vaders met zijn land te grond gericht.

 

Ja, dubbel boet het snood geslacht die schuld!

 

Koor.

 

Heraut van Argos' heir, geluk en vreugd!

 

Heraut.

 

Die smaak ik; toch is mij de dood thans welkom.

 

Koor.

535.

Verlangen naar uw land heeft u gekweld?

 

Heraut.

 

Zóó, dat mijn oog nu vreugdetranen weent!

 

Koor.

 

Dan leedt ge smarte, met genot doormengd.

 

Heraut.

 

Hoe zoo? zeg uw bedoeling; 'k vat die niet.

 

Koor.

 

Uw wensch betrof, die ook naar u verlangden.

 

Heraut.

540.

Dit land verlangde naar 't verlangend heir?

 

Koor.

 

Ja, meenge zucht ontsnapte aan 't droeve hart!

 

Heraut.

 

Wat was de reden van die treurigheid?

 

Koor.

 

Mijn artsenij voor smart is lang reeds zwijgen.

 

Heraut.

 

Hoe? vreesdet gij in 's konings afzijn iemand?

 

Koor.

545.

Uw woord maak ik tot 't mijne ‘gaarne stierf ik’.

 

Heraut.

 

't Is al zoo wel, als 't zijn kan! Want in alles

1 Half-goden.

2 Vgl. boven vs. 329 en volgende.

3 Helena ging na Troje's val met Meneläus naar Sparta terug.

[p. 548]

 

van langen duur is slechts een deel gelukkig,

 

een deel ook niet; wio anders dan de goôn

 

is vrij van leed zijn gansche leven door?

550.

Want meldde ik u de moeiten van de vaart,

 

de schaarsche rust des nachts op harde planken,

 

't gejammer en gezucht den ganschen dag;

 

en dan aan land een nog veel grooter lijden,

 

toen we onder 's vijands muren sliepen, en

555.

de vochtigheid van hemel en van grond

 

de kleederen doorweekte en zoo bedierf,

 

en 't haar van hoofd en baard verwilderde;

 

of zoo men u de bittre kou beschreef,

 

door Ida's sneeuw verwekt, der vooglen dood,

560.

of de erge hitte, wen in 't middaguur

 

golfloos de zee op 't stille leger sliep,

 

wat zoudt ge zeggen? Doch waartoe getreurd?

 

de moeiten zijn voorbij - ook voor de doôn,

 

die voor geen opstaan meer te zorgen hebben!¹

565.

Wat baat het hem die leeft, hetgeen verteerd is,

 

te tellen, en 't verloorne te beweenen?

 

Voor ons, die van de krijgsmacht over zijn,

 

dreef zegening de schaal des leeds omhoog.

 

Zoodat dit opschrift trotsch 't mag uitbazuinen:

570.

Gevlogen over zee en land heeft 't heir

 

van Argos eenmaal Ilion verwoest,

 

en hier aan de oude tempels van de goôn

 

‘deez buit genageld als een heerlijk sieraad.’

 

Prijst dus den lof der stad, en van het leger

575.

en van zijn leiders: dankbaarheid aan Zeus

 

zal niet ontbreken. - Vrienden, 'k heb gezegd!

 

Koor.

 

Ik laat volgaarne me overtuigen; want

 

tot leeren is de grijsheid immer jong.

 

Doch hoe 'k mij ook verheug, uw boodschap brengt

580.

vooral dit huis en Clytaemnestra vreugd.

 

Clytaemnestra (die, terwijl de heraut spreekt, is teruggekomen).

 

Reeds vroeger juichte ik luid van blijdschap, toen

 

het eerst de vuurge bode dezen nacht

 

mij Troje's val en haar verwoesting meldde;

1 Eene ironie, die aan Shakespeare, met wien Aeschylus veel gemeen heeft, herinnert.

[p. 549]

 

toen iemand spottend sprak: hoe? laat gij u

585.

door fakkellicht bedriegen? ha! die vreugd,

 

‘ze kenschetst 't licht ontvlambaar hart der vrouw!’

 

Zoo hield men mij voor zwak van geest, maar toch

 

ontstak ik offers, en naar vrouwenwijs

 

werd hier en ginder door de gansche stad

590.

een blij gejuich bij de outers van de goôn

 

(terwijl de geur'ge wierook-vlam met wijn

 

gebluscht werd) aangeheven op mijn last. -

 

Waartoe met u nog meer gesproken, daar

 

de koning zelf mij alles zal verhalen?

595.

Ik haast me mijn eerwaardigen gemaal,

 

zoo goed ik kan, te ontvangen; welke stond

 

is schooner voor een vrouw, dan als ze voor

 

haar man, met Gods hulp uit den strijd gekeerd,

 

de deur mag oopnen? breng hem dit bericht:

600.

Dat snel de stad hem, dien ze lief heeft, weêrzie!

 

hij vindt in zijn paleis zijn vrouw, zoo als

 

hij haar verliet, getrouw gelijk een hond

 

aan hem, maar zijner haters vijandin.

 

Geen enkel zegel brak ze in al dien tijd,

605.

en vreemde mannen (zelfs de laster spaart haar)

 

kent ze evenmin als 't verwen van het staal¹.

 

Heraut.

 

Als eigen lof de waarheid niet verkracht,

 

dan staat zij voor een eedle vrouw niet slecht.

(Clytaemnestra gaat met haar gevolg in 't paleis terug, welks deuren wijd geopend worden tot ontvangst van den koning).

Koor.

Zoo duidelijk, als tot goede tolken² past,
is 't woord, dat Clytaemnestra tot u sprak!
Maar zeg, heraut, hoe staat 't met Meneläus?
is hij behouden meê teruggekeerd, en zal
hij weldra thuis zijn, die beminde vorst?

Heraut.

Ik kan geen schoone leugen spreken, die
zijn vrienden lang gelukkig maken zou.

1 Over de bedoeling dezer woorden loopen de gevoelens der geleerden zeer uiteen. Sommigen vatten ze letterlijk op en meenen, dat hier van een in die dagen pas uitgevonden kunst om metaal te verwen, die voor zeer moeilijk gold, sprake is, zoodat men zou kunnen teruggeven: als de zwarte kunst; anderen verstaan het harden van 't staal, weer anderen het verwen van 't staal met bloed, d.i. het handwerk van den krijg. Aan de laatste verklaring zou ik de voorkeur geven met het oog op den moord van Agamemnon, waardoor Clytaemnestra bewijst, dat verwen maar al te goed te verstaan.

2 Een heraut is tevens tolk.

[p. 550]

 

Koor.

 

Zij dan, hetgeen gij zegt, èn waar èn goed;

 

want beider scheiding blijkt maar al te ras.

 

Heraut.

 

De held verdween uit 't Grieksche leger, vriend,

 

zelf met zijn vaartuig: 'tgeen ik zeg, is waar.

 

Koor.

620.

Zag men hem onder zeil gaan van de kust

 

van Troje, of dreef een storm hem uit de vloot?

 

Heraut.

 

Gij treft als een ervaren schutter 't doel;

 

en noemt in 't korte woord een groote ramp!

 

Koor.

 

Wat denken de andre schepelingen? houdt

625.

men Meneläus voor behouden, of vergaan?

 

Heraut.

 

Wie kan daarvan iets zeker weten, man,

 

dan Helios¹, die 't aardrijk onderhoudt?

 

Koor.

 

Ge zeidet, dat een storm, verwekt door toorn

 

der goôn, de Grieksche vloot geteisterd heeft?

 

Heraut.

630.

Moet ik dan 't goed met kwaad vermengen, door

 

te melden, wat de wrok der goden² bracht?

 

Wie blijde kondschap brengt van zege en heil

 

aan 't vaderland, dat zich daarin verheugt,

 

hem past het niet den dag der dankbaarheid

635.

door droeve maar te ontwijden! De eer der goôn

 

eischt anders! Maar wie met een droef gelaat

 

van nederlaag de bittre tijding brengt,

 

wanneer één slag den staat verplettrend trof,

 

en vele velen, die aan menig huis

640.

door Ares' dubble geessel, 't bloedig span,

 

het scherp tweesnijdend wapen, krijg en pest,

 

ontvielen; wie beladen met een last

 

van zooveel jammer komt, dien voegt het wel

 

dit aaklig lied der Furiën te zingen.

645.

Ik moest dus zwijgen, doch ik kan het niet³.

 

De zee en 't vuur, twee bittre vijanden,

 

ze zwoeren saam, en toonden hunne trouw

 

door het vernielen onzer arme vloot.

 

Een booze orkaan van Thraciës kust joeg 's nachts,

650.

met donderend geweld van wind en regen,

 

het water op tot golven bergenhoog,

 

en sloeg de ranke Grieksche kielen saam,

 

waarvan, als door een storremram gebeukt,

1 De zonnegod, die volgens het woord van Homerus ‘alles ziet en hoort.’

2 Vgl. boven vs. 328 enz. en 522, 523.

3 Het logisch verband scheen de invoeging van dit vers, dat in het origineel ontbreekt, te verlangen. In het voorgaande heb ik eene door eenen Duitscher voorgeslagene omzetting van verzen gevolgd.

[p. 551]

 

er menig wegzonk in 't onpeilbaar diep.

655.

En toen het schittrend licht der zon verscheen,

 

aanschouwde ons droevig oog 't Aegaeisch meer¹

 

met wrakken en met lijken als bezaaid.

 

Want onze kiel had 't stormgeweld gespaard:

 

een god (geen mensch!) had ons 'tzij door een wonder,

660.

gered, 'tzij door bestiering van het roer.

 

Aan boord zat Tyche², die genadig zorgde,

 

dat noch de hooge vloed het schip verzwolg,

 

noch 't stuksloeg op de klippenrijke kust.

 

Ontkomen aan de hel van 't grondloos meer,

665.

mistrouwden wij toch zelfs bij heldren dag

 

die godheid, en de versche ramp, die 't heir

 

zoo deerlijk had gehavend, gaf, helaas!

 

te rijklijk voedsel aan 't bekommerd hart.

 

En zoo er iemand van die mannen leeft,

670.

houdt hij gewis ons voor verongelukt,

 

terwijl wij meenen, dat zij zijn vergaan.

 

We willen 't beste hopen, bovenal

 

dat Meneläus weldra landen moog.

 

Zoo nog de gulden schijn der zon hem frisch

675.

en levend toestraalt door de hulp van Zeus,

 

die zijn geslacht nog sparen wil, bestaat

 

er hoop, dat Sparta's koning t'huis zal komen.

 

Wel droef, doch waar is 'tgeen ge hebt vernomen.

(De heraut verlaat, zich links wendende, het tooneel.)

Wisselzangen van het koor. 1ste zang.

Was van menschelijk geslacht,
die zoo juist een naam bedacht
voor dat krijg-ontvlammend wezen,
Paris' veelbetwiste bruid?
of sprak soms de toekomst kennend
't eerst dien naam een godheid uit?
Inderdaad was Helena
mannen-, schepen-, stadverdelgend³;
die uit 't echtbed van haar gâ,
in verboden liefde zwelgend,

1 De Grieksche archipel.

2 De godin der fortuin.

3 Helena gelijkt in 't origineel min of meer op woorden, die dit begrip uitdrukken. Het Grieksche bijgeloof zag in den klank van eigennamen eene goede of booze voorbeduiding.

[p. 552]

 

wegsnelt op des zephyrs¹ wieken,

690.

wijl een jagerschaar van Grieken

 

volgt der riemen spoorloos spoor,

 

te vergeefs: Het wild gaat door,

 

dra door Simoeis² beveiligd.

 

Ach! nog slechts een korte tijd,

695.

en zijn oevers zijn ontheiligd

 

en bemest door bloed en strijd!

 

1ste tegenzang.

 

Want dat huwlijk werd een bron

 

van verdriet voor Ilion.

 

Nooit vergeven wordt de schending

700.

van zijn tafel en zijn bed

 

door den gastheer, en een daemon

 

heeft het wrekend zwaard gewet!

 

Argeloos heft Troje's jeugd,

 

prijzend 't kleinood der Achaeen,

705.

juublend aan de hymenaeen³.

 

Maar het is een korte vreugd.

 

Al te ras verleert die zangen

 

Priam's grijze stad, en bange

 

zuchten slaakt zoo meenge borst;

710.

en men scheldt den jongen vorst

 

‘onheilsgade’. Ach! het leven

 

zal der jammervolle stad

 

niets dan bloed en tranen geven,

 

om 't verlies van 'tgeen ze had!

 

2de zang.

715.

Aan een schapenuier liet

 

eens een man uit mededoogen

 

't teeder leeuwenwelpje zoogen.

 

En zoolang het klein was, ziet!

 

was 't den kinderen een vreugd,

720.

zelfs den oudren tot geneugt.

 

Als een pasgeboren wichtje,

 

droeg men het op de armen rond.

 

Dat het dorst of honger kwelde,

 

deed het vriendlijk kwisplend kond⁴.

1 Gunstige wind naar Azië.

2 Riviertje van Troas.

3 Het bruiloftslied.

4 Origineel: het zag vriendlijk kwispelend op naar de hand.

[p. 553]

 

2de tegenzang.

725.

Maar nog nauw volwassen, toont

 

hij den aard hem aangeboren;

 

al zijn makheid is verloren,

 

en door 't vee te moorden loont

 

hij de weldaân; die geboet

730.

stroomen doen den grond van bloed.

 

Als der Ate priester is hij

 

grootgebracht, en niemand stelt

 

perk aan d' onverzaadbren moordlust,

 

onbedwingbaar door geweld!

 

3de zang.

735.

Eveneens was in 't begin

 

Helena zoo mild van zin

 

als een water, door geen wind bewogen,

 

als het kalme beeld van rijken zegen¹.

 

Lieflijk straalde toen de blik dier oogen

740.

zielbekoorend Paris minne tegen².

 

Doch weldra verkeert zij al

 

't zoet geluk in bittre gal,

 

toen het bleek dat Zeus, die 't gastrecht

 

hoedt, haar aan de Priamiden

745.

had, een jammerbruid³, gezonden,

 

als Erinys⁴ der Atriden.

 

3de tegenzang.

 

Groote zegen teelt altoos

 

kroost, en sterft nooit kinderloos,

 

maar er kiemt een welig zaad van rampen

750.

‘uit voor 't nageslacht.’ Die leer bekampen

 

wil 'k, die lang ten onrecht werd verkondigd!

 

Talloos kroost pleegt 't kwaad, dat wordt gezondigd,

 

voor de toekomst te verwekken.

 

Sterk gelijken steeds de trekken

755.

van dat snood gebroed der moeder⁵,

 

maar rechtvaardige geslachten

1 Der akkers.

2 Zeer vrij: de dichter noemt Helena: zachte pijl der oogen, hartwondende bloem der liefde.

3 Het origineel: door bruiden bejammerd.

4 Wraakgodin.

5 Dat is op die der moeder.

[p. 554]

 

planten 't heil van kind op kind voort.

 

Dit zijn heiliger gedachten!

 

4de zang.

 

Oude zonde en overmoed

760.

kweekt in het misdadig bloed

 

nieuwe schuld, die vroeg of spa,

 

is de barensstonde na,

 

't licht zoekt, evenbeeld der ouders,

 

daemon snood en onbestrijdbaar,

765.

die onzalige verblinding

 

brengt in huis, en leed onlijdbaar.

 

4de tegenzang.

 

Dice's glans verheldert ook

 

't armste hutje, zwart van rook,

 

maar 't paleis, waar schuld aan kleeft,

770.

schoon het gouden wanden heeft,

 

vliedt met afgekeerd gelaat zij,

 

d' onschuld toegewend. Versmaden

 

zal ze valschen lof der geldmacht,

 

richteres van alle daden!

Terwijl de laatste verzen gezongen worden, komt de zegevierende stoet van Agamemnon van de linkerhand in de orchestra. De koning zelf zit met de gevangene dochter van Priamus, Casandra, op een wagen. Eerbiedig treedt het koor onder het zingen van het volgende (anapaestische) marschlied hem te gemoet.

Marschlied.

O mijn koning, verwoester van Ilion's vest,
o Atreus' zoon!
Hoe zal 'k u begroeten en eeren, opdat
ik de maat van het recht niet te boven ga,
noch daaronder blijf?
Vele stervlingen achten den schijn boven 't zijn,
de grenzen des rechts overtredend!
Tot beklagen van hem, wien het slecht is gegaan,
is een ieder bereid, schoon de bete der smart
het hart van geen enklen gewond heeft;
en ze wenschen geluk met een lachende plooi
op het droevig gelaat, die veel inspanning kost.
Maar voor wie als een herder zijn kudde goed kent,
blijft nimmer verborgen het oog van den man,

[p. 555]

 

die welwillendheid huichlend in 't harte verbergt

790.

onoprechte, verwaterde¹ vriendschap.

 

Toen ge eenmaal dien tocht tegen Troje ondernaamt

 

om Helena's wil (ik verzwijg het u niet),

 

toen stondt ge in mijn oogen te boek als een dwaas,

 

die het roer van 't verstand niet te sturen vermocht,

795.

wijl ge tegen hun zin

 

zooveel dappere mannen deedt vechten.

 

Maar nu zoo gelukkig dat werk is volbracht,

 

nu ben ik oprecht u genegen.

 

Door den tijd blijkt u ras bij het onderzoek wel,

800.

wie rechtvaardig, wie niet,

 

van de burgers zich t'huis heeft gedragen!²

 

agamemnon (opstaande in biddende houding).

 

Het voegt mij Argos en de goôn van 't land

 

het eerst te groeten, wien ik mijn terugkomst

 

dank en de wraak op Priam's stad. Want niet

805.

uit pleiters-mond de zaak vernemende,

 

besloten ze eensgezind tot de verdelging

 

van Troje. In de bloed'ge stembus wierpen

 

ze hunne stemmen, en slechts ijdle hoop

 

bleef over voor de bus, die niet gevuld werd³.

810.

Nog tuigt de rook, waar zich de stad verhief;

 

nog leeft de storm der wraak; en gloeiende asch

 

vliegt met de schatten stervend in de lucht.

 

Daarvoor komt eeuwig dank den goden toe,

 

wier hulp ons ook ter wille van die vrouw⁴

815.

den strik deed spannen, waarin Troje viel.

 

't Argivisch monster-paard⁵, van krijgers zwanger,

 

vliegt, omstreeks der Plëaden ondergang⁶,

 

met forschen sprong de muren over, en

 

verwoest de stad; een hongerigen leeuw

820.

gelijk, dronk 't aan der vorsten bloed zich zat.

 

Tot dusver 'tgeen de goôn betreft; wat 'tgeen

 

gij zeidet aangaat, ik vergat dat niet,

1 Het beeld is ontleend aan het mengen van den wijn met te veel water. Dat de Grieken den wijn niet onvermengd plachten te drinken, is bekend.

2 De tekst laat ook de verklaring toe: deez landen gehoed (bestierd) heeft.

3 Bij de Atheensche rechtspraak werden er twee stembussen geplaatst, de een voor de vrijsprekende, de andre voor de veroordeelende stemmen bestemd.

4 Helena.

5 Het door Epeios op last van Athena vervaardigde houten paard.

6 Die voor Griekenland in November plaats heeft.

[p. 556]

 

en ben 't volkomen met uw oordeel eens:

 

Ja, weinig menschen is het eigen, om

825.

den vriend, dien 't wel gaat, te eeren zonder nijd.

 

Boosaardig gif zet in de borst zich vast,

 

en maakt de kwaal des lijders dubbel zwaar,

 

daar bij de last van eigen ongeluk

 

hem die van 't zien van vreemden voorspoed drukt.

830.

Mij zelf heeft de omgang (ach! wat droeve ervaring),

 

gelijk een trouwe spiegel, ras getoond,

 

dat velen, die mij schenen toegedaan,

 

slechts schaduwbeelden waren, niets dan schijn!¹

 

Alleen Odysseus ('k weet niet, of hij dood is,

835.

of leeft) was, schoon onwillig² meêgegaan,

 

mij, eens in 't leger zijnde, een trouwe hulp.

 

Wat deze stad en hare goôn betreft,

 

dat zullen we in een volksvergadering

 

bespreken; en we zullen zorgen, dat

840.

wat wel is, wel blijft voor de toekomst, maar

 

ook tevens trachten daar, waar wonden zijn,

 

door branden of door snijden 't ongemak

 

der krankheid af te wenden van het lijf.

 

Nu ga ik in 't paleis en naar mijn haard,

845.

om eerst den goôn voor hun bescherming bij

 

het gaan en 't wederkomen dank te zeggen.

 

De zege, die ons volgde, blijve ons trouw!

Clytaemnestra (uit het paleis tredende en zich eerst tot het koor wendende).

Burgers van Argos, oudsten van dit land!
ik schaam me niet mijn liefde tot mijn man
hier uit te spreken: door den tijd verdwijnt
de blooheid bij de menschen. 'k Wil u schetsen,
hoe droevig een bestaan het mijne was,
zoolang mijn man voor Troje zich bevond.
Want voor een vrouw is het een groot verdriet,
om eenzaam en verlaten t'huis te zitten, en
gedurig slechte tijding te vernemen,
als de een na d' ander komt, en telkens nog
een erger onheil meldt. Gelooft mij vrij!
wanneer die man zoo dikwijls is gewond

1 Echt tragisch, dat de man die ware en valsche vrienden zoo scherp meent te onderscheiden, later blijkt zijn eigene vrouw zoo slecht te hebben doorgrond!

2 Ulysses had waanzin gehuicheld; maar een list van Palamedes bracht dien aan 't licht, en den held in 't Grieksche leger.

[p. 557]

860.

als het gerucht ging, heeft hij in zijn lijf

 

meer gaten, dan een vangnet mazen heeft.

 

Was hij zoo vaak gesneuveld, als men zei,

 

gewis hij kon zich als een tweede Geryon

 

beroemen op een derde kleed van aarde¹,

865.

in iedren vorm eens gevallen zijnde.

 

Hoe vaak heb ik om zulke droeve maar

 

wel niet getracht mij op te hangen, doch

 

vergeefs: de strik werd telkens losgemaakt!

 

Daarom staat ook niet, zoo als dat behoorde,

870.

het pand, dat u mijn liefde schonk, Orest,

 

hier aan mijn zijde; dit bevreemde u niet!

 

Want Strophius uit Phocis voedt hem op,

 

uw trouwe vriend en bondgenoot, die mij

 

wees op 't gevaar, dat u voor Ilion

875.

bedreigde, en wat gebeuren kou, als 't volk

 

in oproer eens den Raad omverwierp, daar

 

't zoo gaarne den gevallene nog schopt.

 

Die verontschuldiging verbergt geen list. -

 

Mij zijn der tranen bronnen lang verdroogd

880.

door 't hevig weenen, en geen drop is over.

 

Krank zijn mijn oogen van het waken, wijl

 

ze laat, betraand, uitzagen naar 't signaal,

 

dat immer uitbleef; en zoo rusteloos

 

was steeds mijn slaap, dat 't gonzen eener mug

885.

mij wekte, daar ik in mijn droomen u

 

veel meer zag lijden, dan de tijd² dit toeliet.

 

Nu is mijn leed voorbij, en o! hoe zoet

 

is 't aan den nood te zijn ontkomen! Nu

 

begroet ik u als wachthond van dit huis,

890.

als reddend ankertouw van 't schip, als zuil

 

die 't dak schraagt, als een ééngeboren kind,

 

als land, dat onverhoopt den schepeling

 

verschijnt, als rust na storm, als heldre bron,

 

die 't hart des moeden wandelaars verkwikt!

895.

Ja! zulk een welkomstgroet acht ik u waard.

 

Ver blijve wangunst; groot genoeg was 't leed,

 

ons vroeger toegedeeld. Nu, dierbre man!

1 Dat is: hij ware reeds driemaal begraven. Geryon was een mythische koning van Spanje met drie gedaanten, wien Hercules zijne runderen ontroofde. De taal der koningin is, hoe hartelijk ze ook schijnen wil, inderdaad gevoelloos, en de dwaze overdrijving harer smart, zoowel als harer vreugde, verraadt hare ware gezindheid. Zie ook 878. Qui s'excuse, s'accuse!

2 Te weten van mijn droomen.

[p. 558]

 

verlaat deez wagen, zonder uwen voet,

 

die Ilion vertrapt heeft, op den grond

900.

te zetten. Hoe slavinnen, gij wier werk dit is,

 

wat draalt ge met tapijten op den vloer

 

te spreiden tot een purperkleurig pad?

 

Zoo voere u 't Recht in 't onverhoopte huis.

 

Met Gods hulp zal ik, niet vermand door slaap,

905.

de rest bezorgen, zoo als 't moet geschiên!¹

(Slavinnen spreiden purperkleeden van den wagen tot aan de deur van 't paleis).

Agamemnon.

O dochter Leda's, wachtster van mijn huis,
uw taal past goed op mijn afwezigheid,
als 'k op haar lengte let. Maar matig toch
uw lof; uit vreemden mond wensch ik dat loon!
Ook moet ge niet naar vrouwenaard mij zoo
vertroetlen, en als een uitheemschen man
mij huldigen, den bodem kussende,
noch, met tapijten 't pad bekleedend, nijd
verwekken. Aan de goden hoort die eer!
Als sterveling op weidschen kleeden-praal
te wandelen, vervult mijn ziel met angst.
Vereer mij als een mensch, niet als een god!
Ook zonder purpren kleed en voetwisch, schalt
de krijgsroem; en Gods beste gave is, vrij
te zijn van overmoed. Welzalig, wie
zijn levensloop in goed geluk besluit!
Gaat 't als tot nog toe, vrouw, ik ben gerust.

Clyt.

En toch, mijn vriend, doe hierin mijnen zin.

Ag.

Weet, dat 'k mijn zin niet laat verleiden, vrouw!

Clyt.

't Schijnt een gelofte, die ge deedt in nood?

Ag.

Ik ken zeer goed den grond van mijn besluit.

Clyt.

Wat deed wel Priamus na zulk een zege?

Ag.

Hij had gewis het purper niet versmaad.

Clyt.

Stoor gij dan ook u niet aan 'tgeen men zegt.

Ag.

Voorwaar de stem des volks is zeer gewichtig.

Clyt.

Maar onbenijd maakt onbenijdenswaard.

Ag.

Het past een vrouw niet met haar man te twisten.

Clyt.

Gelukkigen betaamt toegevendheid.

Ag.

Begeert ook gij dan niet dit pleit te winnen?

1 De drie laatste verzen zijn à double entente. Clytaemnestra bedoelt met 't recht hare wraak, met 't onverhoopte huis het huis van Hades (de onderwereld), met dit en de beide volgende verzen den moord haars gemaals.

[p. 559]

 

Clyt.

935.

Geef toe; hij die vrijwillig toegeeft, wint.

 

Ag.

 

Welaan, geschiede wat ge wilt!

 

(tot eene slavin:) Maak snel

 

mijn reize-schoeisel los tot dezen gang!

 

En treffe, wijl ik op dit purper treed,

 

mij niet van boven 't nijdig oog eens gods¹.

940.

Want 'k schaam mij diep mijn have te verdoen,

 

door duur betaalde weefsels te betreên².

 

Genoeg van mij: geleid deez vreemdelinge (op Casandra wijzend)

 

welwillend binnen; op den milden heer

 

ziet God genadig uit den hoogen neder,

944.

daar niemand 't slavenjuk vrijwillig torscht.

 

Als bloem van grooten buit heeft 't leger haar

 

mij meêgegeven, tot een eergeschenk.

 

(van den wagen stijgend tot Clytaemnestra:)

 

Gij hebt gezegevierd: gehoorzaam ga

 

ik 't purperpad betredend in 't paleis.

Clytaemnestra (tot Agamemnon, terwijl hij langs de trap uit de orchestra opstijgt naar het tooneel).

De zee (wie zal haar ledig scheppen?) kweekt
steeds ander purpersap, dat, tegen goud
gewogen, vele prachtgewaden drenkt;
en door Gods zegen heeft dit huis daarvan
een schat, mijn vorst, en weet van geen gebrek.

(tot het koor gewend:)

Hoe gaarne had ik tot dit doel er vele
den goôn beloofd, wanneer 't orakel dit
als offer voor zijn redding had gelast!
Want waar de stam leeft, komt een bladerkroon,
die tegen Sirius'³ gloed het huis beschut.

(haren gemaal omarmende:)

En uw terugkeer tot den haard is als
de komst der lentezon na bittre kou;
en als de zure druif tot wijn rijpt, dan
verbreidt zich aangename koelte in 't huis,
zoo zijn gebieder zich daarin bevindt.

(Hier treedt Agamemnon in 't paleis).

Zeus, Zeus volbrenger! ach volbreng mijn beê.

1 Dat dit geschiede, is juist de wensch van Clytaemnestra, die hoopt, dat haar aanslag op het leven van haren man zal gelukken, wanneer deze den nijd der goden heeft opgewekt.

2 Deze beide verzen zouden misschien beter staan voor de twee voorgaande.

3 Het hondsgesternte. Hier tweesylbig uit te spreken.

[p. 560]

 

Volbrengt ge die, dan is mijn ziel tevreê¹

(Clytaemnestra gaat met haar gevolg in huis).

Wisselgezang van het Koor.

(in rijmende anapaesten).

1ste zang.

Wat beklemt een gestadige vreeze mijn hart,
en vult het met droeve gedachten!
Profeteerende stem in mijn binnenste, zwijg:
ongeroepen verheft gij uw klachten.
O bestijg weêr, Vertrouwen, den troon van 't verstand,
en durf duistere droomen verachten.
Want lang is de tijd reeds voorbij, dat het volk
naar Ilion voer, en de steven
het anker liet vallen in 't zandige strand.
En hun t'huiskomst mocht ik beleven!

1ste tegenzang.

Ja, ik heb met mijn oogen de mannen gezien.
Toch kan hope mijn angst niet bedwingen;
en zingt steeds mijn hart, zonder meester, het lied
dat de Furiën harpeloos zingen.
Niet vergeefs klopt mijn eerlijke hart met geweld,
als wou 't uit den boezem mij springen;
en het bange gevoel van een naderend leed
laat rust noch duur mij van binnen.
Bleek alles maar ijdle verbeelding te zijn
van koortsig bewogene zinnen!

2de zang.

Overmatige rijkdom tracht telkens naar meer,
door zijn buurvrouw, de geldzucht, gedwongen.
Maar na lange voorspoedige vaart heeft een storm
het schip op de klippen gedrongen.
Zoo nu maar de schipper met krachtigen worp
over boord werpt een deel van de waren,
dan gelukt het hem, maakt hij de kiel weder vlot,
't onheilzwangere huis te bewaren
voor ganschlijk verderf, en de oogst van het veld
beschermt het gezin tegen 's hongers geweld.

1 Ter wille van het slotrijm dezer acte ben ik meer dan gewoonlijk van den tekst afgeweken. Die heeft: ga u ter harte hetgeen ge volbrengen zult!.

[p. 561]

 

2de tegenzang.

 

Maar wie roept er door toovergezangen het bloed,

 

dat eenmaal op aarde is vergoten,

 

van een mensch, in het warreme leven terug,

1000.

sints 't Asclepios zelf heeft verdroten?¹

 

Ach! zoo niet het lot door de goden bestemd

 

mij verhinderde meer te verkonden,

 

zou, den aandrang des harten vooruitgesneld,

 

mijn tong, niet langer gebonden,

1005.

wat ik vrees openbaren, die nù niet ontwart

 

het verwikkelde kluwen van 't angstige hart!²

 

Clytaemnestra

(weder uit 't paleis tredend tot Casandra, die als profetes gehuld in een wit gewaad, met een rood lint om den hals en een lauriertwijg in de rechterhand, tot dusverre onbeweeglijk op den wagen gezeten heeft).

Begeef ook gij u in 't paleis, Casandra,
daar Zeus u 't lot beschoor, in een gezin
u welgenegen, deelgenoot te zijn
der offeranden, en bij 't huisaltaar
te staan met menige andere slavin.
Stijg van dien wagen: wees niet al te trotsch.
Alcmene's zoon³ zelf zegt men dat, eenmaal
verkocht, het slavenbrood geduldig at.
En moet men 't eten, is 't een groot geluk
te dienen in een huis van oudsher rijk.
Wie onverhoopt zich rijken oogst verwierf,
is voor zijn slaven onbehoorlijk hard.
Van ons ontvangt ge, wat 't gebruik verlangt.

Koor (tot Casandra).

Ze sprak voorwaar tot u een duidlijk woord.
In 's noodlots net gevangen, moogt ge luistren,
indien ge wilt; doch wilt misschien dat niet!

1 Die door Zeus op aanraden van zijn broeder Hades (Pluto) gestraft werd, omdat hij door het opwekken der dooden de onderwereld ontvolkte. Asclepios = Aesculapius.

2 Het koor, zooals reeds uit vroegere uitlatingen blijkt, wantrouwt Clytaemnestra, zonder evenwel eenige zekerheid te hebben.

3 Hercules. Hij werd verkocht aan Omphale, koningin van Lydië.

[p. 562]

 

Clytaemnestra.

 

Wanneer het meisje niet gelijk een zwaluw¹

 

een onverstaanbre vreemde tale spreekt,

1025.

dan vindt mijn woord gewis bij haar gehoor.

 

Koor.

 

Geef toe; het is in uwe omstandigheên

 

het best. Verlaat uw zetel op den wagen.

 

Clytaemnestra.

 

Ik heb geen tijd om langer buiten hier

 

te toeven: 't vee staat lang voor 't offer klaar

1030.

bij 't outer in het midden van 't paleis.

 

Nooit hadden wij die vreugde meer gehoopt!

 

Zeg, wilt ge meêgaan? talm dan niet; indien

 

ge soms der Grieken taal niet machtig zijt,

 

zoo geef een wenk met uw barbarenhand²

 

Koor.

1035.

De vreemde maagd behoeft, zoo 't schijnt, een tolk,

 

en stelt zich aan als pasgevangen wild.

 

Clytaemnestra.

 

Ze raast, en luistert naar haar boozen geest,

 

die pasgevangen uit haar vaderstad

 

hier komt; den teugel weet ze niet te dragen,

1040.

voor eerst de bloedge toorn is uitgeschuimd.

 

Onnutten woorden geef 'k mijn eer niet prijs!

 

(ze gaat weder in huis).

Wisselzangen tusschen Casandra en het koor. Metrisch beantwoorden onderling: vss. 1042-1044 = 1045-1047; 1048-1052 = 1053-1057; 1058-1063 = 1064-1069; 1070-1076 = 1077-1083; 1084-1096 = 1097-1108; 1110-1119 = 1120-1129; 1130-1141 = 1142-1153.

Casandra (den blik richtende op het beeld van Apollo Agyieus, d.i. beschermer der wegen).

Wee! wee! Apollo, Apollo!

Koor.

wat heeft Apol te maken met uw klacht?

1 De Grieken plegen de talen der vreemde volken met het getjilp der zwaluw te vergelijken.

2 Alle buitenlanders noemen de Grieken barbaren.

[p. 563]

 

Hij is geen god, dien men met klagen eert¹.

 

Cas.

1045.

Wee! wee! Apollo, Apollo!

 

Koor.

 

Op nieuw ontwijdt zij met dien kreet zijn naam: hem voegt het niet gejammer aan te hooren!

 

Cas.

 

Apollo! Apollo

 

wegbeschermer! mijn verderver!

1050.

ten tweeden maal verdierft ge mij geheel!

 

Koor.

 

Ze profeteert, zoo 't schijnt, van eigen leed.

 

De geest des gods leeft nog in de slavin.

 

Cas.

 

Apollo! Apollo

 

wegbeschermer! mijn verderver!

1055.

ach, zeg, waarheen, naar welk huis voert ge mij?

 

Koor.

 

Naar dat van Atreuszoon; zoo gij 't niet weet,

 

dan hoort ge nu van mij de zuivre waarheid.

 

Cas.

 

Neen! naar een huis door God gehaat,

 

dat afweet van het gruwbaarst kwaad;

1060.

dat vrouwen door den strik ziet sterven,

 

en mannenblood den bodem verwen!²

 

Koor.

 

De vreemde heeft de speurneus van een hond,

 

en spoort het bloed op, dat ze vinden zal.

 

Cas.

 

Die sporen zijn maar al te klaar!

1065.

Of ziet ge niet die wichten daar,

 

die jammren om 't ontstolen leven,

 

wier lijf den vader spijs moest geven?³

 

Koor.

 

Voorwaar, uw zienerroem was ons bekend,

 

doch naar profeten vragen wij hier niet.

 

Cas.

1070.

Mijn God! wat zint haar hart?

 

voor 't huis een nieuwen last, een bittre smart!

 

Ondraaglijk is, onheelbaar 't kwaad,

 

dat dra den vriend te wachten staat.

 

En hulp is ver!

 

Koor.

1075.

Van deez voorspelling was mij niets bekend;

 

dat andre⁴ weet in Argos ieder kind.

 

Cas.

 

Rampzaalge! uw gemaal,

 

door 't bad verkwikt, wilt gij... o goôn!... de taal

1 Zoo als wel met eenige andere goden het geval was.

2 Het origineel heeft: dat afweet van veel zelfmoordend kwaad, strikken; een plaats waar mannen geslacht worden, en hun bloed den grond bespat. Ik sluit mij bij hen aan, die meenen, dat hier sprake is van Atreus' vermoording door Thyestes en den zelfmoord zijner vrouw Aërope, die door Thyestes verleid was, Daarnaar heb ik mijne vertaling ingericht.

3 De kinderen van Thyestes. Zie onder vs. 1563 en volgende. Het origineel: die weenen om hun moord en het gebraden vleesch, door den vader gegeten.

4 Zie vs. 1065 en volg.

[p. 564]

 

begeeft me! - Wee! 't is dra geschied.

1080.

Of steekt ze hand om hand daar niet

 

moordgierig uit?

 

Koor.

 

Nog vat ik 't niet: sprak ze eerst in raadselen,

 

nu duizelt 't mij bij zulk een duistre godspraak.

 

Cas.

 

O wee! wee! zie ik wel?

1085.

Is dat een net der hel?¹

 

Is zij, die 't stelt, zijn echtgenoot,

 

en schuldig aan zijn dood?

 

Juich, daemon van 't geslacht,

 

om 't offer, dat ze u bracht!²

 

Koor.

1090.

Wat furie van dit huis beveelt ge toch

 

te jubelen? uw taal beangstigt mij.

 

 

 

Naar 't harte schiet mij 't bloed!

 

't Is of zijn purpervloed

 

stroomt voor de laatste maal

1095.

bij 's levens laatsten straal.

 

't Verderf loopt snel!

 

Cas.

 

Ach zie! zie! houd den stier

 

ver van de koel!.... Het dier,

 

het zwartgehoornde, wikkelt zij

1100.

in 't kleed; ze slaat, en hij

 

valt in 't moorddadig vat,

 

't met list bereide bad!

 

Koor.

 

'k Beroem mij niet, orakels goed verklaren

 

te kunnen; maar iets vreeselijks vermoed ik.

 

 

1105.

Nooit zegen bracht de taal

 

der zieners; ramp en kwaal

 

is al dier wijsheid vrucht,

 

en menig bange zucht

 

van wie haar hoort!

 

Cas.

1110.

Wee! wee! mijn lot zoo droef en bang!

 

want eigen leed meng 'k in mijn zang.

 

 

 

Waartoe bracht gij³ mij diep rampzaalge, hier?

 

wel om met u te sterven, was het niet?

 

Koor.

 

De geestverrukking en de nacht

1115.

des waanzins lokt die droeve klacht,

1 Zie onder vs. 1355 en volg.

2 Bij den val van 't offerdier werd een luid gejuich aangeheven.

3 Agamemnon.

[p. 565]

 

dat zieldoorvlijmend lied!

 

Als¹ nimmer-zat de nachtegaal,

 

om Itys weenende, haar kwaal

 

in jammertonen giet!²

 

Cas.

1120.

O nachtegaal! 'k benijd uw lot!

 

met vederdons beschonk u God

 

 

 

en zoeten lieder-wedstrijd in de schâuw.

 

Mij wacht de dood door 't scherp tweesnijdend staal!

 

Koor.

 

Steeds stroomt, met onweerstaanbren drang,

1125.

der geestverrukking jammerzang

 

zoo onheilspellend schel!

 

Wat gaf op uw profetenbaan

 

u dit ontzettend einddoel aan,

 

een Furiënlied der hel?

 

Cas.

1130.

Wee! Paris' echt, den val van ons geslacht!

 

en wee Scamanderstroom! Ach! eenmaal bracht

 

ik onbekommerd aan uw oevers door

 

een zoete jeugd! Maar dra schenkt de eeuwge nacht

 

aan Acheron's en aan Cocytus'³ boord der klacht

1135.

van mijne droeve profetie gehoor!

 

Koor.

 

Te klaar is, wat ik heb gehoord;

 

een zuigeling verstaat dat woord;

 

en deernis slaat me om 't harte,

 

wanneer mijn oor uw treurig lied

1140.

verneemt, wanneer mijn oog u ziet

 

vernietigd door de smarte!

 

Cas.

 

Wee Troje, gij betaalt de wandaad duur!

 

ach! vaders offeranden voor uw muur

 

van 't beste vee, dat uwe weide bood,

1145.

ze konden niet verhoeden, dat uw vest

 

viel, dat slechts puin en assche van u rest;

 

en mij niet redden van een wreeden dood!

 

Koor.

 

Dit stemt met vroegre klacht. -

 

Met onweerstaanbre macht

1150.

drijft u een godlijk wezen,

 

gewis vertoornd, aan om nood

1 Te weten zooals, gelijk. Minder welluidend ware: gelijk nooit-zat.

2 Tcreus had zijne schoonzuster Philomele verkracht. Deze en zijne vrouw Procne wreekten zich, door Tereus' zoontje, Itys, te vermoorden, en zijn vleesch den vader voor te zetten. De goden veranderden alle drie in vogels, Tereus in een hoppe, Procne in eene zwaluw, Philomele in een nachtegaal. De mythe wil het klagend gefluit der laatste (itu, itu) verklaren.

3 Twee rivieren der onderwereld: die der smarten en die des gejammers.

[p. 566]

 

en leed te konden, ja zelfs dood!

 

Welk einde moet ik vreezen?

 

Cas.

 

Niet langer zal de godspraak als een bruid

1155.

zich in een sluier hullen, maar als heldre bries¹

 

naar 't schittrend licht der morgenzon zich spoên;

 

zóó blazend, dat de storrem van dit leed

 

de kusten met een felle branding zweept!

 

Niet meer van raadseltaal bedien ik mij.

1160.

Weest mijn getuigen, dat 'k met fijnen reuk

 

het spoor der oude gruwelen bemerk!

 

Want nooit verlaat het geestenkoor dit huis!

 

't Eenstemmig lied klinkt gruwlijk; niets dan vloek!

 

Het menschenbloed, waaraan het zat zich brast,

1165.

vermeert de woede van de feestschaar, die

 

zich niet verjagen laat: de Erinyen

 

van 't huis! Bij lijken zittend, zingen zij

 

het lied van de eerste schuld, en beurtlings spuwen

 

ze op hem, die 't bed des eigen broeders schond!²

1170.

Heb ik het doel gemist, of trof ik? Ben

 

'k een bedelwijf, dat leugens profeteert?³

 

Getuigt bij eede, dat ik door den geest

 

de vroegre gruwlen ken van dit paleis!

 

Koor.

 

Wat zoude, o vrouw, een duur bezworen eed

1175.

hier baten? Maar 'k verwonder mij dat gij,

 

bewoonster eener overzeesche stad,

 

daarover als een ooggetuige spreekt.

 

Cas.

 

Apollo wijdde mij tot profetes.

 

Koor.

 

Die, schoon een God, voor u in min ontstak?

 

Cas.

1180.

Voorheen had 'k mij geschaamd dit te bekennen.

 

Koor.

 

Zoolang 't ons welgaat, zijn wij menschen trotsch.

 

Cas.

 

Onstuimig wierf de minnaar om mijn gunst.

 

Koor.

 

En gaaft gij zijnen heeten wensch gehoor?

 

Cas.

 

Ik had hem dat beloofd, maar brak mijn woord.

 

Koor.

1185.

Bezat ge toen reeds de voorspellingsgaaf?

 

Cas.

 

Reeds toen voorzei mijn mond der stad de ramp.

 

Koor.

 

Liet u de wraak van Phoebus ongestraft?

 

Cas.

 

Neen; sinds dien misstap overtuigde ik niemand.

1 Vs. 1155 en volg. ben ik gissingen gevolgd. De tekst heeft: zoodat zij (de godspraak) als een golf een leed veel grooter dan dit aan het licht klotst. In vrije aansluiting hieraan zou men misschien kunnen vertolken: zoodat haar straal de golven van een leed, veel grooter dan mijn eigen leed, beschijnt.

2 Thyestes.

3 Het origineel: een babbelend bedelwijf, dat, aan iedere deur kloppend, leugenachtige orakels verkondigt.

[p. 567]

 

Koor.

 

Wij meenen, dat uw taal geloof verdient.¹

 

Cas.

1190.

Wee! wee!

 

Op nieuw drijft mij de smartelijke taak

 

van waar te zeggen aan, met gruwlijk voorspel

 

mijn zin verwarrend. Ziet ge niet, o jammer!

 

daar boven op het dak, die droomgestalten!?

1195.

't Zijn jonge kindren, die door hunne magen

 

als vee geslacht met 't eigen vleesch de hand

 

des vaders (jammervolle maaltijd!) vullen.²

 

Ik zeg u, daarom zint een bastaardleeuw,

 

die t'huis gebleven zich op 't vreemde leger

1200.

rondwentelt, wraak op mijnen heer! En hij,

 

der schepen koning, Ilion's verwoester,

 

hij kent de tong niet dezer wulpsche³ teef,

 

die eerst hem lekte, 't oor zoo vriendlijk spitsend,

 

en ras, een loerende Ate, bijten zal.

1205.

Want moorden zal het schandlijk wijf den held!

 

Welk gruwlijk ondier leent haar 't best zijn naam?

 

Een adder? of een Scylla⁴, die de schippers,

 

in holen huizend, met verderf bedreigt?

 

Een dolle Hades-priesteres, die vloek

1210.

den haren onverzoenlijk toesnuift? Ha!

 

hoe zegevierend juichte de onbeschaamde;

 

en vreugde scheen het om zijn veilge t'huiskomst!

 

Gelooft ge 'tgeen ik zeg of niet, om 't even!

 

Wat zijn moet, komt; en dra zult gij vol deernis

1215.

een al te ware profetes mij noemen!

 

Koor.

 

Thyestes' maal van 't eigen kroost begreep

 

ik vol van ijzing, en dat wekt mijn vrees,

 

nu 'k hoor naar waarheid wat geen fabel is.

 

Maar van de rest raak ik het kluwen kwijt.

 

Cas.

1220.

Ik zeg, dat ge Agamemnon's dood zult zien.

 

Koor.

 

Wecrhoud, rampzaalge, 't onheilspellend woord!

 

Cas.

 

Daar is geen Paeon⁵, die dat woord geneest!

1 Zoo als later blijkt, gelooft het koor Casandra evenmin als vroeger de Trojanen. Ik vat daarom dien regel zoo op: gaarne gelooven wij, dat ge niemand overtuigdet. Hier is een door den dichter bedoelde ambiguïteit.

2 Het waarschijnlijk bedorven origineel laat de kinderen hunne handen met het eigen vleesch vullen. Eene onmogelijke voorstelling! De ouden gebruikten bij den maaltijd geen vorken. - De bastaardleeuw is Aegisthus.

3 Anderen verklaren: haat verdienend.

4 Het door Homerus in den XII^den zang der Odyssee bezongen monster, dat eenige makkers van Ulysses uit diens schip haalt en verslindt.

5 God der geneeskunst.

[p. 568]

 

Koor.

 

Niet, als het uitkomt; maar o mocht het niet!

 

Cas.

 

Gij bidt zoo; gene staan tot moord gereed!

 

Koor.

1225.

Door welken man wordt 't gruwelstuk bereid?

 

Cas.

 

Hoezeer hebt gij mijn godspraak misverstaan!¹

 

Koor.

 

Wie zal 't volbrengen? 'k vat den aanslag niet.

 

Cas.

 

En toch sprak ik goed Grieksch, verbeeld ik mij.

 

Koor.

 

Grieksch zijn ook Delphi's spreuken, en toch duister!

 

Cas.

1230.

Wee! welk een gloed ontsteekt mij weer op nieuw.

 

Hoe vreeslijk, vorst Apollo! wee! wee mij!

 

Ziet! die leeuwin, die, wen haar edle leeuw

 

afwezig is, het bed deelt van een wolf,

 

ze zal mij, de arme, dooden. Ja, als 't ware

1235.

gif mengend, zal ze in 'tzelfde glas mijn loon

 

bereiden, en, terwijl ze voor haar man

 

het staal wet, zich beroemen, dat met bloed

 

ze hem betalen zal, dat hij mij bracht!

 

Waarom draag ik dan langer nog tot spot

1240.

deez staf en deez profetenbanden? Weg!

(laurierscepter en priesterband ter aarde werpend)

vaart gij ter helle! - weldra volg ik zelf.
Maakt zoo rampzalig in mijn plaats een ander!

(haar kleed afwerpend, en den blik richtende op het standbeeld van den god).

Apollo zelf, ziet, trekt mij af den mantel,
't profetenkleed, den pronk, waarin hij mij
door vrienden, toen vervreemd, maar al te duidlijk
bespotten liet: men noemde mij krankzinnig,
een kallend bedelwijf², halfdood gehongerd!
Nu heeft de ziener de arme zieneres
vernietigd, en tot zulk een dood gevoerd!
In steê van 't huisaltaar wacht mij het blok,
waarop het bloedig staal mijn nek doorvlijmt. -
Wij sterven, maar - niet ongewroken; want
eens komt voor ons als wreker de eigen spruit,
die tot zijn vaders zoen zijn moeder moordt.
Een zwerveling en balling, keert hij naar
zijn land terug, om Ate's werk te kronen.
De goden zwoeren eenen duren eed,
dat hij den moord des vaders wreken zal. -
Waartoe dan zoo gejammerd en geklaagd?
Nadat ik eerst zag, hoe het Troje ging,
zoo als 't gegaan is, dan hoe 't godsgericht

1 Dat ge daar nog naar vragen kunt.

2 Vgl. vs. 1169.

[p. 569]

 

aan hen vervuld is, die de stad verwoestten,

 

nu ga ook ik den dood met kalmte tegen.

(Ze gaat van den wagen, en bestijgt de trap, die van de orchestra op het tooneel voert).

Als Hades' poort begroet ik deze deur!
Treffe ach! terstond me een doodelijke slag,
zoodat de stroom des bloeds, door niets gestuit,
mij zonder stuipen daadlijk de oogen sluit'!

Koor.

O diep rampzalige, al te wijze vrouw!
lang was uw rede; doch indien ge waarlijk
uw einde kent, waarom dan treedt ge moedig
naar 't outer, als door God gedreven vee?

Cas.

De tijd is vol, en daar is geen ontkomen!

Koor.

Elk oogenblik, den dood ontrukt, is winst.

Cas.

Gekomen is de dag; mij baat geen vlucht!

Koor.

Weet dat uw koenheid in 't verderf u stort.

Cas.

Met roem te sterven maakt het sterven zoet!

Koor.

Dat wordt gelukkigen niet nagezegd.¹

(Ze wil de deur van 't paleis binnentreden, maar deinst ontzet terug).

Cas.

Rampzalig vader en rampzalig kroost!

Koor.

Wat is er? welke vrees drijft u terug?

Cas.

Wee! wee!

Koor.

Wat jammert gij? welke ijzing grijpt u aan?

Cas.

Een akelige bloedlucht ademt 't huis!

Koor.

Geen wonder: 't riekt naar 't offer op 't altaar.

Cas.

Neen, 't is een reuk, als opstijgt uit een graf!

Koor.

Geen Syrisch reukwerk noemt ge daar, o vronw.²

Cas.

Ach! vreemdelingen,
niet zonder reden, als zijn bosch een vogel,
schuw ik dit huis. Tuigt eenmaal van mijn dood,
wanneer een vrouw, mijn schim verzoenend, sterft,
en voor den man de jammergade³ valt! -
Dit gastgeschenk verlangt de bruid des doods!

Koor.

Mij jammert, arme, 't lot dat gij voorspelt.

Cas.

Nog eenmaal hoort mijn spraak, mijn klacht, mijn vloek!
Bij 't laatste licht der zon, dat mij beschijnt,
bezweer 'k de goôn, dat eens des wrekers hand

1 Wijl deze geen gewelddadigen dood sterven. De tekst laat ook deze vertolking toe: Van geen gelukkig mensch hoort men dat woord.

2 Het koor, dat nog altijd min of meer ongeloovig is, spreekt hier en elders op half spottenden toon. De ongelukkige maagd vindt tot haar laatsten snik geen geloof!

3 Aegisthus.

[p. 570]

 

de moordenaars der weerlooze slavin

 

geweldig straffe voor die dappre daad!

 

Nu ga 'k in Hades Agamemnon's lot

 

en 't mijn betreuren; levenslicht, vaarwel!

(Ze gaat naar binnen).

Aanvoerder van 't Koor.

O lot des stervlings! dien men in 't geluk
een schaduw noemen mag; maar dien de druk
des onheils, als de spons een schilderij,
volkomen uitwischt; ja, beklaagt hem vrij!¹

Anapaestisch marschlied,

(onder het zingen waarvan de grijsaards van de orchestra op het tooneel stijgen).

Aan den beker der Vreugd drinkt geen stervling zich zat.
Wie wijst haar terug van de woning, waarop
vol bewondring het oog van 't gemeen is gericht,
met de woorden: ‘Treed hier niet binnen’?
Hem gaven de zalige goden 't bezit
van Priamus' stad.
Geëerd als een god keert hij huiswaarts.
Doch zoo hij het vroeger vergotene bloed
moest boeten, en door zijnen eigenen dood
weer van andren het bloed zou doen vloeien,
welk stervling kon ooit zich beroemen te zijn
onder gunstig gesternte geboren?

Agamemnon (van binnen).

Wee mij! 'k ben doodelijk gewond, o wee!

Koor.

Stil! wie is het die daar jammert om den doodsteek, die hem trof?

Agam.

O wee! nog eens! mij treft een tweede slag!

Koor.

Hoort! het is des konings weeroep. Welk een gruwelijke daad!
Overleggen wij, o mannen, wat met zekerheid te doen.

1ste grijsaard.

Mijn raad is om de stedelingen snel
ter hulp te roepen tegen het paleis.

2de grijsaard.

De mijne, om onverwijld in 't huis gerend,
het zwaard te vinden in des daders hand.

3de grijsaard.

Datzelfde meen ook ik; maar niet gelalmd!
Het oogenblik van handelen is daar.

4de grijsaard.

Dat ziet men duidlijk; want dit voorspel leert,
dat zij de vaan der tirannie verheffen.

1 In het origineel staat: en dit beklaag ik nog veel meer dan dat.

[p. 571]

 

5de grijsaard.

 

Wij marren; gene weten van geen talmen,

1330.

en leggen niet de handen in den schoot.

 

6de grijsaard.

 

Ik weet niet, welken raad ik geven moet.

 

Niet handlen mag men zonder overleg.

 

7de grijsaard.

 

Zoo gaat 't ook mij, daar ik geen kans zie, om

 

de dooden op te wekken door mijn stem.

 

8ste grijsaard.

1335.

Hoe? zullen we, om ons kort bestaan te rekken,

 

de schenders van dit huis gehoorzamen?

 

9de grijsaard.

 

Ondraaglijke gedachte! beter is de dood,

 

een lot veel zachter dan tirannendienst.

 

10de grijsaard.

 

Maar is die weeklacht dan een streng bewijs,

1340.

dat onze koning Agamemnon viel?

 

11de grijsaard.

 

Eerst zeekre kennis geeft ons recht tot toorn.

 

Vermoeden is geen zeekre wetenschap!

 

12de grijsaard.

 

Dit is geheel mijn meening; immers dient

 

men eerst te weten, hoe het met hem staat.

(Daar opent zich de deur van het paleis, en men ziet daarbinnen de zilveren badkuip met het lijk van Agamemnon, en daarnaast Casandra op de vloer uitgestrekt; daarbij staat Clytaemnestra met een bloedspat op het voorhoofd).

Clytaemnestra.

Ik schaam mij niet, het tegendeel van 'tgeen
'k voorheen in mijn belang sprak, thans te zeggen.
Want wie zijn vijand, die zijn vriend schijnt, kwaad
bereidt, hoe zal hij niet het net der wraak
zoo stellen, dat 't onmooglijk is te ontspringen?
Lang voorbereid heb ik dan eindelijk
dien kamp gestreden om een oude schuld.
Hier sta ik, waar 'k hem sloeg, nog na de daad,
die zoo is voorbereid (waartoe 't ontkend?)
dat hij noch vluchten noch zich weren kon.
Want 'k werp hem een verderflijk prachtgewaad,
gelijk een vischnet zonder uitgang, over 't hoofd;
ik sla hem tweemaal, en met dubblen schreeuw
zinkt hij ineen; gevallen geef ik hem
een derden houw, als tot betaling van
gelofte aan Zeus den redder - daar beneên!¹
Zoo rochelt hij den laatsten adem uit;
een snellen bloedstroom spuwend, treft hij mij
met donkerroode droppels van dien dauw,
die mij niet min verkwikt, dan lenteregen
van Zeus het zaad, als zich de kiem ontsluit!

1 Ironisch = Hades.

[p. 572]

 

Daar dit zoo is, o oudsten van dit land,

 

moogt ge u verheugen, zoo ge wilt: ik jubel!

 

Ja, was 't betamend op een lijk te plengen,

 

dan deed ik 't hier met recht, met meer dan recht!

1370.

Zoo groot een kelk heeft hij met vloek voor 't huis

 

gevuld, om weêrgekeerd dien zelf te leegen.

 

Koor.

 

Uw onbeschaamde tong verbaast ons, hoe

 

ge 't waagt, om zoo te pralen op deez daad!

 

Clyt.

 

Ge spreekt als tot een licht verblufte vrouw.

1375.

Maar onverschrokken zeg ik, wat ge weet.

 

(of gij mij prijzen wilt of laken, 't is

 

me om 't even): hier ligt Agamemnon, mijn

 

gemaal, - een lijk, - het werk van deze hand,

 

die hem rechtvaardig velde! - Ziet, zoo is 't!

 

Koor.¹

1380.

Welke giftige plant, door de aarde gebaard,

 

of wat drank, uit de diepten der zeëen gegaard,

 

deed, o vrouw, u deez gruweldaad plegen?

 

De vloek van uw volk jaagt u weg, snijdt u af

 

van der burgren gemeenschap! Een eereloos graf

1386.

besluit in den vreemde uwe dagen.

 

Clyt.

 

Mij dreigt ge nu met ballingschap en haat

 

der burgers en den vloek des volks; maar niets

 

zoodanigs deed ge vroeger mijnen man,

 

die onverschillig, of 't een dier betrof,

1390.

bij rijken overvloed van wollig vee,

 

zijn eigen kind, de dierbre vrucht mijns lijfs,

 

tot stilling van den noorderstorm kon offren!

 

Moest gij dien man niet jagen uit het land,

 

zijn gruweldaad ten zoen? Maar ik, ik vind

1395.

in u een strengen rechter! Dreigement

 

met dreigement betalend, zeg ik u:

 

Bestraft mij dan eerst, als ge met geweld

 

mij overwonnen hebt; doch komt het anders,

 

dan leer ik u, schoon laat, bescheidenheid!

 

Koor.

1400.

Uw besluit klinkt koen, en trotsch is uw woord.

 

En ge raast, of uw geest is verward door den moord.

 

Ik verzeker u, niet ongewroken

 

blijft die bloedspat op 't voorhoofd: van alles beroofd,

 

wat dierbaar u was, boet eenmaal uw hoofd

1405.

elken steek, dien ge zelf hebt gestoken!

1 Vss. 1380-1385 beantwoorden metrisch aan 1400-1405.

[p. 573]

 

Clyt.

 

Verneemt dan, mannen, uit mijn mond deez eed!

 

Bij Dice, bloedig voor mijn kind gezoend,

 

Bij Ate en Erinys, aan wie hier

 

geofferd is, betreedt nooit Vrees dit huis,

1410.

zoo lang Aegisthus vuur brandt op mijn haard,

 

mij welgenegen even als voorheen!

 

Een duchtig schild is hij voor mijnen moed. -

 

Verslagen ligt, die schande hoopte op 't hoofd

 

van zijne vrouw, de boel van Chrysesdochters¹

1415.

voor Ilion, en naast hem de slavin,

 

de wonderprofetes, zijn bedgenoot,

 

wier trouwe min hij op de ruwe bank

 

van 't schip gesmaakt heeft! Beide hebben nu

 

't verdiende loon: hij, als ik zeide; zij,

1420.

zijn lieveling, zong eerst een zwanenzang,

 

een doodenklacht zoo roerend en zoo bang.

 

Zoo als ze nu daar aan zijn zijde ligt,

 

schaft zij mijn lust een smaaklijk bijgericht!

 

Koor.²

 

Ach! bracht de Moira zonder pijn

1425.

en ziekbed eeuwge rust mijn hart,

 

nadat ik moest getuige zijn

 

van 't lot des milden meesters! Hard

 

moest òm een vrouw hij strijden,

 

en dóór een vrouw hij lijden!

 

 

1430.

³ Wee Helena! wee gij ontzinde!

 

die alleen zoo veel, zoo oneindig veel

 

bloeiend leven voor Troje gekost hebt!

(Hier zijn eenige verzen verloren).

Daar kleeft aan uwe schoonheid bloed,
ondelgbaar, nooit vergeven;
ge waart een bron van strijd verwoed,
die kost mijn koning 't leven.⁴

1 Dat is van Chryses' dochter en andre deernen. Het meisje is bekend uit het begin der Ilias waar Chryses, priester van Apollo, in het legerkamp der Grieken komt, om zijne dochter los te koopen van Agamemnon, die hem smadelijk wegjaagt.

2 Vss. 1424-1429 correspondeeren met 1443-1450. Eerst bij de correctie bemerk ik, dat de tegenstrophe twee regels te veel heeft. Voor het oogenblk zie ik geen kans dit gebrek aan harmonie weg te nemen.

3 1430 en vgl. = 1513-1522.

4 Bij de onheelbare corruptie dezer passage, heb ik mij vooral hier zeer groote vrijheid veroorloofd.

[p. 574]

 

Clyt.¹

 

Ach wenscht niet den dood uit verdriet over 'tgeen

 

thans uw oog heeft gezien!

 

en keert tegen Helena niet uwen wrok,

1440.

als de mannenverdelgster, de vrouw, die alleen,

 

door het sneven van menigen Danaër-held,

 

nimmer-rustenden jammer bereid heeft.

 

Koor.

 

O daemon, die bezoekt 't geslacht

 

der beide Tantaliden², gij

1445.

betoondet uwe booze macht

 

door vrouwenhand, en martelt mij. -

 

Bij 't lijk van den gemoorde, ziet!

 

staat 't wijf gelijk een rave,

 

en pralend krast ze een jubellied

1450.

hem toe als doodengave!

 

Clyt.

 

Daar sprak uwe mond eene waarheid uit.

 

Want ge noemdet te recht

 

den wraakgeest van 't huis, die met lijken zich mest.

 

Van hem stamt dat gruwelijk dorsten naar bloed,

1455.

dat telkens op nieuw zijne leden verkwikt,

 

eer de vroegere jammer gestild is!

 

Koor.³

 

Ja, lang is 't huis ten vloek geweest

 

een onbedwingbre booze geest,

 

uit overmoed geboren,

1460.

door Zeus' bestier, die alles doet.

 

Van hem is kwaad, zoowel als goed,

 

den sterveling beschoren.

 

 

 

O mijn koning, mijn koning, o wee! o wee!

 

Hoe beween ik u recht?

1465.

Welk hartelijk woord zal ik spreken?

 

Daar ligt ge verstrikt in het net van de spin,⁴

 

door een roekloozen moord

 

beroofd van uw dierbare leven!

 

 

 

Met list door 't tweesnijdende wapen geveld,

1470.

trof de dood van een slaaf den roemruchtigen held!

 

Clyt.

 

Ge beweert, dat mijn hand deze daad heeft verricht.

 

Maar meen dan toch niet,

 

dat ik Agamemnon's echtgenoot ben.

 

De gedaante der vrouw des verslaagnen

1 1437-1442 = 1451-1456.

2 = Pelopiden, Agamemnon en Meneläus; Pelops, de stamvader van het geslacht, was zoon van Tantalos, koning van Phrygië.

3 1457-1477 = 1479-1499.

4 Van Clytaemnestra.

[p. 575]

1475.

nam aan de verbitterde geest, die reeds lang

 

den bloedigen waard van zijn broeder vervolgt;

 

hij heeft dezen geslacht:

 

den man tot verzoening der kleenen!¹

 

Koor.

 

Dat gij onschuldig aan den moord

1480.

zijt, ware een leugenachtig woord,

 

maar hij bestuurde uw handen.

 

Gemest aan 't maal der kindren, doet

 

het stroomen van verwantenbloed

 

dat monster watertanden!

 

 

1485.

O mijn koning! mijn koning! o wee! o wee!

 

Hoe beween ik u recht?

 

Welk hartelijk woord zal ik spreken?

 

Daar ligt ge verstrikt in het net van de spin,

 

door een roekloozen moord

1490.

beroofd van uw dierbare leven!

 

 

 

Met list door 't tweesnijdende wapen geveld,

 

trof de dood van een slaaf den roemruchtigen held.

 

Clyt.

 

Heeft hij dan niet ook met list over 't huis

 

veel onheil gebracht?

1495.

Maar zoo hij de spruit, die mijn echtkoets hem schonk,

 

mijn bejammerd kind, Iphigenia,

 

met recht heeft gedood, is gerecht ook zijn loon,

 

en niet pralen zal hij in Hades' huis,

 

daar de dood door het staal

1500.

hem betaalde hetgeen hij verricht heeft!

 

Koor.²

 

Al mijn denken is om niet!

 

Wat zal ik beginnen,

 

als het huis van Atreus valt?

 

welken raad verzinnen?

1505.

Met het dropplen is 't gedaan:

 

't stroomt en stormt uit 't westen,

 

en een woeste bloedorkaan

 

schudt het op zijn vesten!

 

Weer op Ate's slijpsteen wet

1510.

Moire Dice's wapen.³

 

Ook deez wandaad zal ze dra

1 Vgl. 1065, 1195 1568 en volg.

2 1501-1512 = 1532-1543.

3 Dat is: het Noodlot wet het wapen van het Recht op de slijpsteen van het Verderf.

[p. 576]

 

wrange vrucht doen rapen!

 

O aarde! ach had ik gerust in uw schoot,

 

voordat op den bodem der zilveren kuip

1515.

ik het lijk van mijn vorst moest zien liggen!

 

Wie zal hem begraven, beweenen wie?

 

Zult gij 't onderstaan, die den held hebt gemoord,

 

uwe klachten te wijden der droevige schim,

 

en ten zoen van de bloedige daad onbevoegd

1520.

een ondienstigen dienst te bewijzen?

 

 

 

Wie zal dan het graflied den godlijken held

 

toezingen met tranen uit 't harte geweld?

 

Clyt.

 

Laat rusten die zorgen: ze gaan u niet aan.

 

Wij velden dien man,

1525.

wij sloegen hem dood, en we zullen ook niet

 

met gejammer vieren zijn uitvaart.

(lacune van twee verzen)

maar Iphigenia, zijn kind, zal gewis,
zoo als het behoort,
haren vader tot aan den jammerstroom¹
te gemoet gaan, en
met kus en omarming begroeten!

Koor.

't Is verwijt hier om verwijt!
Hoe dien strijd te slechten?
Moordenaar velt moordenaar.
Hem zal Dice rechten!
Want, zoolang Zeus op zijn troon,
de eeuwige, is gezeten,
zal ‘de dader krijgt zijn loon’
vaste waarheid heeten!
Wie zal ooit het zaad des vloeks
uit dit huis verdrijven?
't Zal daar tot zijn ondergang
vastgeworteld blijven!

Clyt.

Al klinkt ook uw taal als een godspraak zoo waar,
zoo wil ik dan toch
met den daemon van Plisthenes'² stam een verdrag
bezweren, dat ik in het heden mij voeg,

1 De Acheron.

2 Zoon van Atreus, en vader van Agamemnon en Meneläus. Hier volgt de dichter een andere overlevering dan de gewone, die beide vorsten tot zonen van Atreus maakt; zoo hij niet veeleer eenen ouderen, ons onbekenden, Plisthenes bedoelt. Immers volgt hij in de gansche Oresteia de gewone voorstelling.

[p. 577]

 

hoe zwaar dat ook valt! Verlate hij slechts

 

voor de toekomst dit huis, om een ander geslacht

1550.

door weêrkeerigen moord te verderven!

 

Van de schatten is mij

 

ook 't geringste genoeg, wanneer 't me gelukt,

 

ver van dit paleis

 

dien moorddadigen waanzin te houden!

(Intusschen is Aegisthus met gewapend gevolg van den rechterkant op het tooneel gekomen, en plaatst zich bij de lijken).

Aegisthus.

O heerlijk licht van deez vergeldingsdag!
Nu zie ik, dat de goôn met wrekersblik
de wandaân gâslaan, op deze aard gepleegd,
nu 'k in het weefsel der Erinyen
dien man zie liggen, die tot mijne vreugd
de misdaad van de hand zijns vaders boet.
Zijn vader Atreus, koning van dit land,
joeg mijnen vader, die zijn broeder was,
Thyestes, met hem twistend om de kroon,
uit huis en land¹. Maar later, toen hij weer
als smeekeling terugkwam aan den haard²,
erlangt hij voor zich zelven veiligheid,
en verwt der vaadren grond niet met zijn bloed.
Maar ach! de snoode vader van dien man

(op de badkuip wijzende)

geeft aan den mijnen, onder schijn dat hij
een vroolijk feestmaal tot zijn welkomst viert,
tot spijs het vleesch van eigen kinderen.
De vingers en de teenen legt hij onder,
zoodat mijn vader 't niet terstond bespeurt,
en eet, nu ziet ge 't, voor dit huis een vloek!
Maar nauw heeft hij de gruweldaad bemerkt,
of, gillend achterover stortend, braakt
hij 't vleesch uit,... dan een vloek, dat Pelops' huis,
den scherpen klauwen van 't verderf ten prooi,
mocht vallen als die omgeschopte disch!
En daarom ziet ge hem daar liggen; ik
ben 't die met recht dien moord heb voorbereid.
Want mij, zijn derde kind, joeg Atreus, toen
ik nog een zuigling was in windsels, met

1 Aegisthus verzwijgt natuurlijk de schuld van Thyestes.

2 De haard werd als asylum beschouwd.

[p. 578]

 

mijn zwaar beproefden vader uit het land.

1585.

Volwassen voerde Dice mij terug;

 

den vloek vervullend ging 'k dien man te lijf;

 

mijn werk is de aanslag: ik heb dien bedacht!

 

Nu 'k hem daar liggen zie in Dice's net

 

gevangen, is mij zelfs het sterven zoet!

 

Koor.

1590.

Aegisth! om overmoed bij lafaards lach ik¹.

 

Ge zegt, dat gij met vreugd dien man gedood hebt,

 

en dezen moord alleen hebt voorbereid.

 

Welnu! dan zal uw schuldig hoofd den vloek

 

des volks noch ook de steeniging ontgaan.

 

Aeg.

1595.

Zoo spreekt, wie onder aan de riemen zit,

 

terwijl de bovenbank het schip beheerscht².

 

Als grijsaard zult ge zien, hoe zwaar het valt,

 

deemoed te leeren op dien leeftijd. Toch

 

zijn honger en gevangnis artsen, die

1600.

zelfs grijzen van hun dwaasheid heelen kunnen.

 

Weest dan niet ziende blind, en slaat niet tegen

 

den prikkel uit de verznen! Dat doet pijn.

 

Koor.

 

Gij lafaard, die, terwijl de mannen vochten,

 

weekhartig t'huis bleeft en, het echtlijk bed

1605.

des helds bevlekkend, naar zijn leven stondt!

 

Aeg.

 

Ook dit woord kost u bittre tranen, vriend.

 

Juist andersom dan Orpheus³ gaat het u:

 

zijn stem sleepte alles in verrukking meê,

 

doch u, wier dwaas gekef mijn kalmte stoort,

1610.

u laat ik sleepen, waar ge tammer wordt!

 

Koor.

 

Alsof gij Argos' koning wezen zoudt,

 

die, nu ge dat moorddadig plan verzont,

 

niet eens met eigen hand de daad dorst doen!

 

Aeg.

 

Is list en sluipmoord dan geen vrouwenwerk?

1615.

Ik was als oude vijand hem verdacht. -

 

Eens meester van zijn schatten⁴, zal ik 't volk

 

wel meester worden: ongehoorzamen

 

zal 'k niet gelijk een weeldrig volen aan

1 Wijl Aegisthus zich te goed doet op een daad die de hand van Clytaemnestra verricht heeft.

2 Op de grieksche triëren waren drie klassen van roeiers, waarvan die, welke op de bovenste rei roeibanken zaten, het zwaarste werk te verrichten hadden, en in grooter aanzien waren dan de overige.

3 De Thracische zanger, wiens gezang volgens de mythe het wild gedierte, ja boomen en rotsen tot zich lokte.

4 Aegisthus handelt uit geldzucht, Clytaemnestra uit wraakgierigheid Vgl. 1551 en volg.

[p. 579]

 

de lijn door goedheid, maar door 't zware juk

1620.

beteuglen¹: honger zal in 't akelig

 

en duister kerkerhol hen breidelen!

 

Koor.

 

Waarom toch, lafaard, ik herhaal het, hebt

 

gij zelf hem niet geveld, maar moest zijn vrouw

 

hem dooden tot ontreiniging des lands

1625.

en zijner goden? Maar nog leeft Orest,

 

om, door de gunst des lots teruggekeerd,

 

met sterke vuist u beide te verslaan!

 

Aeg.

 

(het zwaard trekkende).

 

Hebt ge dus te doen besloten en te spreken, ziet wat komt!

 

Koor.

 

durft ge wel met zwakke grijsaards vechten? Groote goôn! wat held!²

 

Aeg.

1630.

Heisa! brave kampgenooten: 't werk is na, en ras verricht!

 

Koor.

 

Heisa! vat den greep des degens: elk zij tot den kamp bereid!

 

Aeg.

 

Maar ook ik schuw niet te sterven met het slagzwaard in de vuist!

 

Koor.

 

Sterven! dank voor 't gunstig teeken; gaarne nemen wij dat aan!

 

Clytaemnestra (zich tusschen beide partijen plaatsende).

 

Voegen wij bij gene misdaad toch geen nieuwe, liefste man.

1635.

De oogst, helaas! die wij reeds maaiden, was aan jammer al te rijk!

 

Waarlijk reeds genoeg ellende! Dat geen bloed ons meer bevlekk'!

 

Gaat gij allen in de woning, die u 't lot beschoren heeft;

 

voordat bloed meer bloed doe stroomen. Mannen, voegt u in deez daad!

 

Ach! mocht dit het einde wezen van het onheil; want ons sloeg

1640.

de onverzoenbre wrok des daemons maar eene al te diepe wond.

 

Vinde deze welgemeende raad der vrouw behartiging!

 

Aeg.

 

Moesten dan den vrijen teugel vieren aan hun ijdle tong

 

deze mannen, en, als daagden zij het lot uit, zulk een taal

 

uitslaan tegen hun gebieder, alle matiging ten trots?

 

Koor.

1545.

Heeft een vrije man uit Argos weekelingen ooit gevleid?

 

Aeg.

 

Maar ik zal in later dagen me op u wreken; weet dat wel!

 

Koor.

 

Niet, wanneer het lot Orestes' schreden richt naar 't vaderland!

 

Aeg.

 

Bannelingen, weet ik, voeden zich veelal met ijdle hoop!

 

Koor.

 

Mest u vet, het recht bezoedlend, zoo lang 't u nog is vergund!

 

Aeg.

1650.

Duur betaalt ge mij de dwaasheid van dat onbeschaamde woord!

 

Clyt.

 

Stoor u niet aan ijdel keffen; meesters van dit huis voortaan,

 

zullen gij en ik wel zorgen, dat het steeds naar wensch zal gaan!

Dr. H. van Herwerden.

1 Voor den wagen spande men twee krachtige paarden onder het juk, en twee anderen (in den regel jonger en zwakker), één aan weerskanten, aan lijnen.

2 Dit vers ontbreekt in het origineel.