Logo DBNL
De Gids. Jaargang 37 (1873)

De Gids. Jaargang 37

(1873)– [tijdschrift] Gids, De–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Geen dank - ook geen zegen?

Het is Mei, en tevens heerlijk, zonnig voorjaarsweêr. Gelukkig, want bij de meeste boeren is in de schuren het hooivak ledig. Hoewel de ervaring leert, dat men ook nog in de eerste Meidagen moet rekenen op wat schraalte en koude, zegt de overlevering - en zij heeft een taai leven - dat den laatsten van grasmaand het vee van stal kan, en het gras op het land behoort te wezen. Ook hier het verschijnsel, dat de menschen hunue eigen tekortkomingen onzen lieven Heer trachten aan te rekenen. Een oude boer, te spaarzaam om voor ruimte van stalvoeder te zorgen, zal in de eerste dagen van Mei zijn vee in de weide een hoogen rug zien trekken van verkleuming, het onder de houtwallen en heggen krimpend zien wegschuilen voor hagelslag en noordenwind, en zal u zeggen: ‘'t is Meie, mieneer! ik hebbe mien plicht 'edoan.’ Waarbij hij denkt, maar niet zegt: ‘Onz' lieven Heere heurt nou te zurgen veur de rest!’ De zuinigheid bedriegt zoo de wijsheid en de vroomheid.

Maar, zooals wij zeiden, het is lenteweêr en er is gras. Als ge nu soms een goede kennis onder onze boeren hebt, en gij wenscht eens een dag bij hem door te brengen of hem ten uwent te zien, neem dan den goeden raad van ons aan, om daartoe van dezen tijd gebruik te maken. Zoo van half Mei tot half Juni is het eene rustige week of wat. Daarna valt de drukte in van maaien en hooien, en vóór dien tijd reppen zich alle handen, om, behalve voor de bewerking der aardappelvelden, te zorgen voor het uitdiepen van slooten, het herstellen van wallen, het aanbrengen van hekken en andere afsluitingen, ten einde het naar buiten hunkerende vee straks binnen de grenzen te houden van zijne groene weiden.

Op een dezer kalme voorjaarsdagen breng ik u bij Nikolaas Verhoogen, doorgaans, met bijvoeging van zijns vaders naam,

Berends Kloas genoemd. Ik weet zeker, dat gij de opmerking zult maken: Wat woont die man daar lief! Immers terwijl ge het zijhekje doorgaat, dat door zijn schuinschen stand met een luiden slag achter u dichtvalt, ziet gij door eene niet lange, maar breede allée van bloeiende vruchtboomen het ouderwetsche maar flinke boerenhuis liggen. Het is omringd door zwaar geboomte; iets waarvan onze landlieden houden, want het is ‘zoo'n beste beschuttinge veur 't huus in 't noajoar.’ Twee forsche beuken vormen vóór de boerderij een ruime boog, waardoorheen gij den gevel ziet, helder verlicht door de lentezon.

Eer wij nu echter op het huis toetreden, verzoeken wij u even geduld te hebben. Een ommezien slechts, en wel in dubbelen zin. Wij noodigen u namelijk uit, om een oogenblik stil te staan en u om te keeren, ten einde uwe aandacht te vestigen op eene arbeiderswoning, die met een heel klein lapje grond er om heen, vlak tegenover den ingang van Verhoogens erf aan den overkant van den weg is gelegen. Zooals gij bemerkt heeft men uit dat huisje het gezicht op de boerderij en kam men omgekeerd uit de hofsteê bedoeld erfje en woning overzien. En omdat er natuurlijk op ons dorp geen stulp, geen hoekje bouwgrond, wat zeg ik? geen kar of wagen zelfs is waarvan wij u den eigenaar niet weten aan te wijzen, kunnen wij ook in dezen man en paard noemen en mededeelen, dat de eigenaar en bewoner van de boerderij tevens dit kleine eigendom wettig het zijne noemt.

En nu gaan wij verder, het geschreeuw van een troep ganzen trotseerende, en met duizend lovertjes bestrooid door de overhangende takken der vruchtboomen.

De boerderij en vervolgens het woonvertrek binnentredende, ziet gij duidelijk dat het geen drukke tijd is. Verhoogen heeft bezoek en zit rustig met zijne gasten te praten. Als hij ze op zijne manier aan u voorstellen wilde, zou hij met den vinger u de personen aanwijzen en zeggen: Dit is mien oome Lubbert, en dat is mien meû Femmegien, en die vier bint de kiender van heurluden. Een dorpsgenoot, die met zijn ledigen tijd geen raad wist, had bemerkt dat Berends Klaas visite had en daarom zichzelven genoodigd. Gij hoort hem in dezen kring noemen ‘mieneer Botting.’ Dien titel heeft hij te danken aan zijne vroegere betrekking van klerk op het kantoor van een' notaris. Sinds hij op middelbaren leeftijd een erfenisje heeft gekregen,

heeft hij zijne copieerpen neêrgelegd en in onze gemeente domicilie gekozen, alsmede het beroep van dorpswijze.

Zooals de friesche klok achter vrouw Verhoogen u zegt, is het half vier. Men drinkt een kopje thee als intermezzo tusschen het stevig middagmaal van twaalf en de boterhammen met koffie van straks vijf uur. Alle aangezichten staan buitengewoon vrooljjk, en de gastvrouw lacht zelfs zoo overmatig, dat haar de oogen overloopen, en ze genoodzaakt is, het schoteltje, waarin ze gloeiende thee had gegoten, op de tafel te zetten. Oome Lubbert was weêr bezig zijne onverbeterlijke grappen te vertellen.

‘Bij ons op Noordveene,’ zoo verhaalde hij daareven, is van 't winter 'n oavendschoele holden. Dat deê de nije ondermeister, 'n oarig geleerd man, die de jongeluden veule leeren kan, da'ze niet weten. Nu goeng Jan Ploeger d'r ook hen,'n knoap van 'n joar of zestien, moar niet van de slimsten. En op 'n oavend, dat 't vinnig kold was, was de meister al met de aêren in de weer, en doar komt Jan binnen. ‘G'n oavend, meister!’ - ‘Goeien avond, Jan!’ - ‘Jongens, jongens, meister, wa' knipoogen ze buten weêr!’ - ‘Wat zeg je, Jan, wie bedoel je?’ vroagt de ondermeister. - ‘Ik miene, meister, dat de steren (sterren) zoo knipoogen.’ - Ah, zoo! - maar, Jan, weet je wel wat die sterren eigenlijk zijn? - ‘Ik denke van lochies (lichtjes) zooas keersen of laampen!’ zei Jan. Maar toen begos de meister de jongens te vertellen, dat de sterens zoo groot wel bint as de eerde, en soms nog veule grooter; en dat 'r apperent ook wel minsen en beesten op leven: en da' ze alle gelieke mit 'n vliegende voart deur de locht draeien.... Nou, Janboas wist dan niet, wat of hie heurde, 't Was 'm niet meugelijk, om 't te geleuven. En toe de meister vertelde van de vliegende voart, toe goeng 't 'm te veer, en toe zeidie hardop: ‘Meister, dat lieg ie!’

Een luid gelach barstte los bij het slot van het verhaal. Oome Lubbert had zijn ouden roem gehandhaafd. ‘Woar in de wereld haelt hie toch altied zien malle vertellegies van doan?’ vroeg vrouw Verhoogen, terwijl ze met haar blauw katoenen zakdoek zich de tranen afwischte.

Hoe bont volgen de tooneelen elkander in het leven op!

Daar gaat op hetzelfde oogenblik de deur open bij Verhoogen, en een oud, gebrekkig vrouwtje strompelt met zóóveel moeite binnen, dat plotseling de lach der bijeenzittenden plaats maakt voor de uitdrukking van ernst en medelijden.

‘Wie is dat?’ fluisterde meu Femmegien. En vrouw Verhoogen antwoordde heimelijk: ‘Olde Triene’, welk bescheid hare moei niet wijzer maakte.

De oude vrouw leunde op een stok. Zij droeg een schoudermantel, die vroeger de algemeene dracht onzer boerinnen was bij koud of regenachtig weêr. Oorspronkelijk van zwart grein en van binnen gevoerd met wit flanel, was de mantel van ons bestje van buiten groenachtig geworden en de voering geelgrijs. Onder dit bovenkleed zaagt gij een laag uitgesneden jak en de borst bedekt met een witten halsdoek. Een zwarte rok en een zware wollen boezelaar hinderden de oude volstrekt niet bij het wel zachte, maar toch altoos nog frissche lenteweêr. Haar gelaat was omlijst door eene breedgeplooide muts, waarvan de banden met een grooten strik boven op het hoofd waren vastgemaakt. Over geheel die ouderwetsche kleeding lag een waas van zindelijkheid en zorgvuldigheid, die tot instemming noopte met het algemeene oordeel, dat 't ‘'n helder old minse’ was.

Het stramme lichaam moest zij geheel omkeeren, om de deur weêr toe te doen. - ‘Dag saemen!’ kuchte ze, en viel op den eersten den besten stoel bij de tafel neêr.

‘Hoe is 't, olde Triene, broaf vermeuid?’ vroeg deelnemend Verhoogen.

‘Wisse bin 'k vermeuid, Kloas! - mit sunte Steffen ook al zeuventig 'ewest’, antwoordde ze, en ze keek bij deze mededeeling min of meer zegevierend rond.

‘Lust oe 'n koppien thee, Triene?’ vroeg vrouw Verhoogen, en het woord bij de daad voegende, schoof zij haar een kopje toe, nadat ze op het schoteltje een kolossaal stuk kandijsuiker gelegd had.

‘Nou,’ zei het oudje, onverschillig het aangebodene naar zich toehalende, ‘'k geve aêrs niet veule om thee. Mag 'k oe sukerskeere1 'reis hebben?’ En met dit instrument brák zij de klont in gruizeltjes.

Na eenige oogenblikken legde de oude vrouw hare hand op den arm van Verhoogen, die naast haar zat, en zei zoo vriendelijk als ze kon: ‘Heur 'reis, Berends Kloas, ik wol oe 'reis wat zeggen. Ik moet uut mien huusien; 't kan niet langer,

zegt knieperige Jaunes. Joa - en haar gezicht betrok aanmerkelijk - joa, knieperig nuum 'k 'm. 'n Old minse jaegt hie zien huusien uut, omda' ze niet altied betaelen kan ... 't Is bij Jannes krek aers as bij mien. Mien wille is goed, moar ik kan niet; en hij hef 't wel in de macht, maar hij wil niet.’

Verhoogen kwam daartegen op. Hij zeide, dat hij met de omstandigheden van den man bekend was, en kon zich best begrijpen, dat hij met zoo'n zwaar gezin wekelijks de huur van het huisje noodig had.

‘Nou moar,’ begon olde Triene weêr vriendelijker, ‘nou stoat oe huusien leêg, Kloas; en as 't kan, wol 'k het geern van oe huren. Wat dunkt oe? en hoeveule moet het wezen?’

Verhoogen dacht een oogenblik na. Dat oogenblik was echter naar den zin van het oudje te lang.

‘Koman, wil 't 'r niet uut?’ vroeg ze. Maar toen ook daarop Verhoogen nog niet onmiddellijk antwoordde, vervolgde Triene:

‘As 't neen is, zeg 't dan moar ronduut. Ik hebbe 't wel edocht.... Is dat nou, Kloas, omda 'k 'n roomsch minse binne, zeg?’ En bij die woorden week hare vriendelijkheid zoo geheel voor wrevel, en er sprak zooveel toorn uit het oude oog, dat gij onwillekeurig het vrouwtje eens aanzaagt en op eene onaangename wijs uw afkeer voeldet strijden tegen uw deernis.

Verhoogen scheen aan zulke uitvallen van haar gewoon te zijn. Althans hij schudde slechts even het hoofd, terwijl hij glimlachte. Zijne vrouw echter, die ook nu nog op veertigjarigen leeftijd hem liefhad en bij hem opzag, zooals zij het zeventien jaren geleden op haar trouwdag gedaan had, kleurde een weinig en begon verontwaardigd:

‘Fij toch, Triene, Kloas hef nog nooit...’ Maar haar echtgenoot legde haar met een wenk het zwijgen op en zei opgeruimd:

‘Koman, olde, nou niet meer grommen! Vertel nou eerst moar 'reis: hoeveule heb ie van oe jaekenije (diakonie)?’

‘Krek twee gulden in de weke, en gien cent meer!’

‘Zoo! - En wat verdien ie mit breiden en spinnen?’

‘'n Gulden zoo wat. 't Is 'r ook wel 'reis 'n dubbeltien over, moar deur de baank 'n gulden.’

‘Nou, en dan is 'r toch ook nog wel 'n goede minse, die oe wat gef van tied tot tied!’

‘Kom, Kloas, da's maer onneuzele proat van oe!’ - en

het was bij die woorden, alsof er een onweêr samentrok op het oude, gerimpelde gelaat. ‘Wie denkt om olde Triene? De veurige weke goeng Jan Oabels veurbij en hij begos 'n proatien. Nou, denk ik, rieke boer! nou zul ie dan toch Triene wel wat geven. En wat duut hie? G'n dag - was 't - en vort goeng hie.... De minsen moesten de wereld moar 'reis kennen, zooas ikke,’ lachte ze schamper, en daarop bleef zij een oogenblik in somber gepeins zwijgen. Ze schudde het hoofd en bewoog ontevreden de lippen. ‘Lestent (laatst),’ begon ze op nieuw met verheffing van stem, ‘lestent wordde vrouw Oosterman begraeven, en alle arme luden die d'r bij waeren, kregen riekelijk van 't begraffenismoal1. 't Was mien te wied weg, moar ik dochte: zie zullen oe niet vergeten. En wat mien ie, da 'k er van 'had hebbe?... Krek zooveule, volk! as hier op mien haand ligt!’ en ze legde bevend en toornig de ledige oude hand op de tafel. ‘Neen, Kloas!’ besloot ze met minachtend gebaar, ‘as Triene 't van de minsen hebben moest, dan was 't beter veur heur, da' ze moar uut de tied was’2.

Doch nu liep de maat bij vrouw Verhoogen over. ‘Hou ereis, olde Triene! da' kan 'k toch niet best heuren. D'r goat gien winter veurbij of de pestoor gef oe eerappels, meer as genog. Vrouw van der Boon hef oe 'n paer moanden 'eleden 'n beste wollen rok 'egeven. Mit de nyjoarsgoaven3 hebben ze oe ook fiks bedocht. En niet da 'k er proat van wil hebben, moar van onsluden kun ie toch ook niet zeggen, da' we niet om oe denken!’

Hierop zweeg het oudje. Doch haar zwijgen kondt gij uitleggen zooals u goeddacht. Door blik noch woord verried zij, of ze van ondankbaarheid overtuigd, zich stilhield, dan of zij het verstandig achtte, de lieden maar te laten praten.

Toch brak er een zonnestraaltje door de wolken van hare ontevredenheid, toen Verhoogen op nieuw van zijn huisje begon te spreken en haar mededeelde, dat zij tegen een zeer geringen huurprijs het betrekken kon, zoodra zij wilde. Triene verklaarde, dat het braaf van hem was, en het hem knap stond, dat hij niet te veel vergde van eene arme oude vrouw. Haar

lof temperde zij wel door te zeggen, dat eene minder zachte bejegening van eene oude stumpert, als zij was, ‘onbeheurlijk’ zou wezen. Maar toch was zij blijkbaar in haar schik met den uitslag van de onderhandeling, toen zij den mantel dichter om de schouders trok, en zich tot vertrekken gereed maakte. Leunende op den stok, stond zij op en zei: ‘Nou Kloas en Roelefien, 't beste!’ terwijl de rest van 't gezelschap een hoofdknik kreeg en een ‘G'n dag, allemoale!’

 

‘Wel he 'k van mien leven!’ riep meu Femmegien, toen Trien de deur achter zich had dichtgehaald. En zij schudde het hoofd beurtelings tegen ieder in den kring.

‘Joa, 'k zegge 't oe, 't is 'n vremd minse, 'n wonderboarlijk vremd minse!’ bevestigde vrouw Verhoogen.

‘Krek mien olde blesse,’ schertste oom Lubbert; ‘hoe meer joaren, hoe meer kuren!’

Maar onze exklerk zette een ernstig gezicht en sprak deftig vermanend: ‘Zoo zijn ze nu allen, Klaas Verhoogen en Lubbert Bergman! Je moogt het gelooven of niet, maar zoo zijn ze, de arme lui. Als je wat voor hen doet, worden ze nog brutaal toe. Hoe meer notitie je van hen neemt, des te meer eischen ze. In de stad houden eenige heeren voorlezingen voor het volk. Allemaal malligheid! Want wat denk je, dat de menschen doen? Als 's avonds de voorlezing is afgeloopen, gaan ze naar de kroeg. Denk je, Verhoogen, dat je ooit iets anders dan last zal hebben van dat ouwe mensch? Niet omdat ze Roomsch is. Ik ben, Goddank! liberaal genoeg. Maar let 'reis op hetgeen ik je zeg: Ondank zal je loon wezen!’

‘Nou joa, - ondaank!’ zei Verhoogen, terwijl hij onverschillig het hoofd even achterover wierp. Blijkbaar wou hij zeggen, dat dank of ondank nu juist de spil niet behoeft te wezen, waarom dergelijke zaken zich bewegen.

‘Ik vertel je, man, dat ik bij ondervinding spreek. Ik heb het eens gehad, dat in mijne buurt een arm gezin erg aan het sukkelen was. Toen de meesten weêr wat opknapten, zei ik op 'n middag tegen de meid: kom, breng jij dien schotel met aardappelen en dat stuk vleesch er naar toe, en ik deed er nog een halve flesch wijn bij. En denk je dat ze mij later nog eens kwamen bedanken? Niets er van, en zoo zal het jou ook gaan!’

‘Triene is 'n old, gebrekkelijk minse, mieneer Botting.

Heur man is dood. Zie hef twee kiender 'had, en iene d'rvan is overleden en de aêre is noa Gronningerlaand verhuusd, en doar heurt ze niks meer van.’

‘Dat is allemaal tot je dienst, Verhoogen! Maar je hebt zelf gehoord, hoe zij zich uitlaat over menschen, die haar hebben geholpen. Zoo zal ze natuurlijk over jou en je huisgezin ook spreken, reken daarop!’

‘O,’ luidde het antwoord, ‘zie kos wel wat oariger wezen, doar wi 'k niet van zeggen. Maar 'n minse kan alles niet krek zoo kriegen, as hie het hebben wil. En olde luden bint wel meer zoo wat nukkig!’

‘Nou, jij moet het weten. Je praat er ten minste licht genoeg over. Maar ik wil eens hooren, wat je later zeggen zult, als je alle dagen met de ontevredenheid van het ouwe schepsel te doen hebt?’

‘Wel,’ klonk het lachend uit Verhoogen's mond, ‘wel, ik zal niemendal zeggen, en heur moar 'n beetien loaten grommen!’

Daar onze wijsgeer geen kans zag den ander te overtuigen, zweeg hij, en Verhoogen liet eveneens de zaak rusten. Wat oome Lubbert aanleiding gaf, om het debat te besluiten met de opmerking: ‘De stemmen staeken, onze volk!’

 

Op een afstand van tien minuten gaans van Verhoogen's boerderij lag het huisje, dat de oude vrouw, met wie wij kennis maakten, moest verlaten. Op een maandagmorgen, kort na het sluiten van de nieuwe huur, zien wij olde Triene voor het laatst uit het huisje komen. Zoo even had de knecht van Verhoogen haar inboedel op den wagen geladen, en was er mede weggereden. Twee stevige jonge deerns en een boerenknaap van een jaar of dertien, alle kinderen van Verhoogen, hadden bij het opladen geholpen; en ook zij waren op Triene's verzoek heengegaan, enkele voorwerpen dragende, die men liever niet toevertrouwde aan de schokken van den wagen.

Ons oudje kwam buiten, en zette haar stok tegen de deurpost, om met de noodige zorgvuldigheid het huisje te sluiten. Zij trok de onderdeur in den klink, stak daarna den sleutel in de bovendeur, sloot die en duwde er met de handpalm tegen aan, om zich te verzekeren, dat ze dicht was. Vervolgens nam ze den stok weêr op, en keek nog eens door het

venster naast de deur naar binnen, terwijl ze met eeue knorrige zelfvoldoening mompelde: ‘Zie zoo, nou zullen ze toch niet zeggen, dat Triene den boedel zoo maar smerig hef loaten liggen!’ Toen keerde zij zich om en liep met den mantel over den linkerarm en den stok in de rechterhand langzaam het pad af, dat over een klein erf naar den weg voerde.

‘'t Is toch wat te zeggen. Old en rimmetiekig en dan verhuzen!’ klaagde zij half luid, terwijl ze het hoofd schudde.

‘Goed, da 'k moar gien eerappels hier 'epoot hebbe,’ zei ze daarna, met een blik op het lapje grond tusschen het huis en den weg.

Het plankje, dat als vonder diende over de greppel, die langs den weg liep, ging zij over en zei half luimig: ‘Pas op, olde, da' je nou niet veur de leste moale misstappen!’

Op eenen kleinen afstand trad zij de woning binnen van eene buurvrouw, aan wie zij den sleutel gaf, met het verzoek, die door een van de kinderen naar den eigenaar te laten brengen.

‘Nou, Trienebuur, goê reize en 't beste!’

‘Daank, oe ook zoo!’ En Triene vervolgde haar weg.

‘Wacht, ik zal oe!’ dreigde ze met opgeheven stok buurvrouw's hond, die even aansloeg. ‘Die gloepert hef mien de veurige weke 't brood van de toafel 'esteulen!’ zei ze onder het voortgaan, half tot zich zelve, en half tot de buurvrouw, die haar niet meer verstaan kon.

Intusschen waren de vier helpers met hare tilbare have in de nieuwe woning aangeland. En lang voordat de eigenares verscheen, was alles reeds afgeladen 'en binnengebracht. Een vijftal stoelen, twee kleine tafels, een bed met toebehooren, een oude klok, een ouderwetsch bureau op drie pooten, waarin de wormgaatjes niet meer te tellen waren, maar met helder glimmende koperen plaatjes en hengseltjes; voorts eenig haar̀den keukengereedschap, een bundel kleêren, een spiegeltje en wat aardewerk, ziedaar alles wat Triene op aarde bezat. Een oogenblik was men van plan geweest, om de oude vrouw te verrassen, door alles schielijk eene plaats te geven, maar tijdig kwam men daarvan terug, ten gevolge van de verstandige opmerking, door een der meisjes gemaakt: ‘'t Mocht 'reis niet noa 't zin wezen!’

Zoodra nu de nieuwe bewoonster was aangekomen en zich had neêrgezet, vroeg men hare bevelen. Met den grootsten ijver volgde ons viertal hare wenken op, en vooral Jan, het

zoontje van Verhoogen, hielp uit al zijne macht. Het ging de oude vrouw dan ook zeer naar den zin, en bijzonder welwillend sprak zij: ‘Fiks zoo, maegies, hang nou de gerdienen moar veur de glaezen!’ En tot den knecht: ‘De klokke moar noast het bedde, mien jongen!’ En tot Jan: ‘Wel, jongien, ie binnen joa zoo stark as 'n klein peerd.’

Had zij dit laatste in vredesnaam maar niet gezegd! - Toen het bureau eene plaats had gekregen tusschen de deur en het kleine zijraam, zag Triene, dat het niet juist in het midden stond. ‘Nog 'n klein ziertien noa de westkaante!’ verzocht ze. Waarop Jan volijverig het bedoelde meubel aangreep en het uit al zijne kracht op zijde trok, - met het ongelukkig gevolg, dat de tweede poot krakend afbrak, en naar het midden van het kleine vertrek voortrolde.

‘Kwoâ jongen, wat mankeert oe? Blief 'r of, zegge 'k oe! 'k zal oe leeren, 'n aêr zien goed te verrenuweeren!’ En die woorden gingen van zulke heftige gebaren vergezeld, dat Jan, uit vrees van met den stok der oude vrouw kennis te maken, het geraden achtte, zich verder van Triene en dichter bij de deur te posteeren. Doch toen hij zich buiten gevaar zag, werkten zijn ongeluk en de toorn der oude zoo ontzachlijk op zijne lachspieren, dat het hem niet mogelijk was een effen gezicht te zetten. Zijne oudste zuster drong hem daarom met zacht geweld naar buiten en bewoog hem naar huis te gaan.

De gebroken poot zette men weêr op zijne oude plaats en Triene moest toestemmen, dat geen mensch de breuk zien kon. Doch de vriendelijke bui was voor goed voorbij. Toen na afloop van het werk een der meisjes opmerkte, dat zij nu zeker voor van middag geen eten gereed had, noemde zij dit ‘'n onneuzel zeggen’, want wanneer en waar had zij voor haar middagmaal kunnen zorgen? En toen de eerste ophelderde, dat zij het zoo niet bedoeld had, maar dat zij haar had willen voorstellen, wat eten voor haar van huis te halen, verklaarde Triene, dat zij dit heel gaarne wilde, ‘ten minste as oe moeder dat veur 'n old minse over hef.’

Het duurde niet lang na het vertrek van den knecht en de beide dochters van Verhoogen, of eene van dezen keerde terug met een middagmaal, dat het oudje zich liet smaken. Tevens kwam zij met de boodschap van moeder, dat Triene eiken morgen, als ze wilde, karnemelk kon krijgen. ‘Iene van ons kan 't oe wel brengen,’ luidde het slot van de mededeeling.

‘Nou, da 's goed, kiend! Moar heur 'reis, vroag oe moeder of 'k 's oavens niet een weinegien brij van heur mag hebben in plaetse van de karremelk. Meuglijk is 't oe moeder geliek, en ik hebbe 't veule liever. Zu 'je 't zeggen?’

‘Joa, wisse za 'k 't zeggen, dag Triene!’

Onwillekeurig lachte de dochter, toen zij het verzoek aan hare moeder overbracht. ‘Altied hef ze wát!’ zei ze, en moeder beaamde: ‘Joa, 't is 'n nuver old vrommes!’ Doch dit nam niet weg, dat alle avonden een van Verhoogen's kinderen de begeerde spijs naar de kleine woning bracht. En vrouw Verhoogen placht te zeggen, als ze zag dat hare meisjes Triene's brij gereed maakten: ‘Maegies, doet 'r veural goed wat stroop in: bejoarde minsen holden van zuutigheid.’

De nieuwe buurvrouw was eene getrouwe kerkgangster. Den eerstvolgenden zondagmorgen vond Verhoogen haar dan ook reeds om acht uur geheel en kraakzindelijk gekleed. ‘Zoo, zoo,’ sprak hij, ‘al in de kleêren? Wel, de reize moet oe toch wel meuilijk wezen, Trienebuur!’

‘Joa, moar da, 's niks, Kloas, da 's niemendal!’ - en zij maakte tweemaal eene afwerende beweging met de hand. ‘De pestoor hef ezegd: Volholden moar! - volholden! zeg hie. En hie hef geliek. Ik binne dichter bij 't ende as bij 't begin. Zien plichten moet 'n minse zoo lang meug'lijk waernemen... Moar,’ klonk het plotseling, met verandering van stem, ‘moar wa 'k zeggen wil, Kloas. Zol dat niet kunnen, da 'k zundags 'n beetien middageten van oe kreeg? Ze moe 'n rekenen, Kloas, om tien uur of half elf goat de karke uut, dan moe 'k dat ende nog weêrumme loopen. As 'k dan thuuskome, dan bin 'k broaf vermeuid, dat ku 'je wel begriepen. En dan weet gien minse, hoe geern of 'k dan moar blieve zitten, woar 'k zitte.’.... En alsof ze van Verhoogen's gulheid zeker was, besloot ze met de vraag: ‘Wat denk ie, Kloas, zal 't kunnen? zal Roelefien 'r niks op tegen hebben?’

En Verhoogen sprak bemoedigend: ‘Wel neen, niemendal! wat zal ze 'r op tegen hebben? Goat ie moar noa de karke, Trienemeu, en loat mien moar veur de rest zurgen!’

Zoo was 't begin, en zoo ging het voort. Het oudje veeleischend, knorrig, vol aanmerkingen, ‘altied vol vieven en zessen’ - en de Verhoogen's toegefelijk, verschoonend. Boodschappen, die zij had te doen, deden de kinderen. Elken dag kwam op de klok af haar avondeten, en 's zondags met het

slaan van twaalf haar middagmaal. Niets buitengewoons werd er in de boerderij gegeten of gedronken, waarvan zij niet haar deel ontving. Het bleef voor Triene geen geheim, als er een jarige was, als er gasten waren gekomen, of als er ‘zoo moar uut 'n oarigheid’ wat extra's gebakken of gebrouwen werd: altoos kwam een schoteltje of een witte kom met een omgekeerd bord er op, zich verschuilende onder een boezelaar, stilletjes bij haar binnen en vertellen wat er aan de hand was. Prijzenswaardige volharding van die voorwerpen, te meer daar olde Triene het zelden kon nalaten, om na hun inhoud met smaak georberd te hebben, bij hun vertrek te zeggen, dat 't wat laf of wat hartig, wat zuur of wat zoet, ‘'n weinegien te veul an de dikke of an de dunne kaante’ was geweest.

Soms maakte buurvrouw het werkelijk zoo bont, dat de eigenares der geheimzinnige boezelaar het te kwaad kreeg, en thuiskomende zei: ‘Fij, wat is mien dat toch 'n naer minse!’ Dan gebeurde het wel eens, dat de kinderen den volgenden dag schoorvoetten tegen moeders bevel, om dit of dat voor de oude vrouw te doen, of aan haar te brengen. Doch in den regel kwam alles weêr in de oude goede plooi, als Verhoogen zelf op een wenk van zijne echtgenoote er zich mede bemoeide. Als bij instinkt gevoelden zoowel de zestienjarige Dina, als hare jongere zusters en broeders, dat ze tegen vader niet bestand waren. Niet in lichamelijken zin: Roelofje, zijne vrouw, zou u dat aan het verstand kunnen brengen. Zij placht tot hare geburinnen te zeggen:

‘Mit Kloas is 't 'n wonder! 'n wonder zegge 'k oe! Buurvrouwe, 't is om zoo te zeggen ongeleuflijk, maar nog nooit ofte nimmer hef hie 'n haand uutesteuken noa de kiender; en toch, zie doen en loaten álles veur 'm. D'r komt altied wel 'reis wat veur in 'n huusholdinge, is 't woar of niet? Moar 't minste of geringste dat 'r mit de kiender an de haand is, dat weet hie zoo moar met 'n zacht proatien of te doen. Is 't niet oarig?’

Het mocht dan in haar oogen een wonder wezen, het was waarheid, wat vrouw Verhoogen vertelde. De kinderen mochten boos zijn, onwillig wezen om het hun opgedragene te verrichten, met opgewonden woorden hunne grieven te berde brengen, - niet zoodra kwam de zaak voor de hoogste huiselijke rechtbank, of zij gevoelden zich ontwapend, klein, overwonnen. En die overwinning dankte het hoofd des gezins aan de zelfbeheersching, de deelneming, de redelijkheid, waarvan zijne woorden getuigden.

Olde Triene had, zonder dat zij het wist, een uitstekend advocaat in den eigenaar van haar huisje. Want eiken storm die er opstak tegen hare norschheid en onaangename woorden, wist hij te bezweren door te herinneren, dat zij 't met den ouderdom te kwaad, het niet te ruim en niet te vroolijk had, en dat ze zoo ‘miseroabel rimmetiekig’ was.

 

Het is in het drukste van het hooien. Weet gij, waarde lezer, wat dat zeggen wil?

Het wil zeggen, dat in opgeslagen hutjes, in hooischelven, onder omgekeerde schuitjes de maaiers nachtverblijf houden op het veld; zich wat rusten betreft op half, en wat werken aangaat, op dubbel rantsoen stellen, en voor dag en voor dauw het vroolijk geklinkklank doen hooren, waarmeê ze hunne zeisen vlughandig wetten. - Het wil zeggen, dat, eer nog de vroege zomerzon uit de kimmen verrijst, het zweet van den arbeider zich mengt met den dauw, die bij iederen slag van de zeis uit het gras opstuift als een stofregen, en die straks met al de kleuren van den regenboog de eerste zonnestralen zal toelachen. - Het wil zeggen, dat in de eerste ochtendschemering rappe handen bezig zijn, om slaperige paarden in het gareel te slaan, en daarna de dieren, onwillig om reeds nu de droomerigheid zich van de leden te schudden, noodzaken om rennend de jongens en meiden naar de hooivelden te brengen. - Het wil zeggen, dat als de stedeling, met verkrachting der natuur, nauwelijks ter helft zijner nachtrust is gekomen, de landman reeds den zwaren boom legt op de eerste vracht hooi, den ‘reep’ er om heen slaat, en met heel de kracht en de zwaarte van zijn lichaam die aanhaalt en vastsnoert.... O, heerlijke tooneelen van gezonden, menschelijken arbeid, van krachtvolle, manlijke inspanning, bestraald door het reine licht van het eerste ochtendrood!

Toch kan ik u geen denkbeeld geven van de drukte, die op dit oogenblik bij onze boeren heerschte. Het was drie á vier weken lang een weder geweest, een hooiweder zóó heerlijk, dat zonder de minste stoornis dag aan dag de arbeid was voortgegaan, en binnen ik weet niet hoe korten tijd het gras van den stengel viel, en tevens als heerlijk rijp hooi in de schuren

zijne geur verspreidde. Doch nu had de lucht een dreigend aanzien gekregen. Sinds gisteren kwam de zon niet te voorschijn. Het was drukkend warm, en men verwonderde zich, dat de regen nog niet nederviel, want telkens kon men hem als grijpen. Doch van zijn talmen werd partij getrokken. Oude menschen, die sinds lang hark en hooivork niet meer hanteerden, namen die weêr ter hand, om wat rijp was en nog niet binnen, zoo mogelijk vóór den regen in te halen. Tehuis bleef niemand, dan die bij den karnton of in het melkhok niet kon gemist worden.

Het is ochtend en half zeven ongeveer. Verhoogen rijdt voor de tweede maal zijn erf af, en zal juist het hek doorgaan, om bij het huisje van Triene op den weg te komen, als de oude vrouw zich in de deur vertoont en roept: ‘Kloasbuur, 'n ommezien!’

‘Ho, jongens!’ zegt de boer tot zijne paarden, terwijl hij de teugels aantrekt.

Met de vriendelijkste plooi, die haar oud gelaat kan aannemen, spreekt Triene nu:

‘Wa 'k zeggen wil, Kloas! Ik hebbe 'n voertien (vrachtje) turf 'ekoft van Jan van de Wetering. En nou wol 'k oe vrendelijk vroagen, om ze van daege te loaten haelen, als 't kan. Zie liggen op de Veenediek, en....’

‘Mien lieve minse,’ luidt het antwoord, ‘al wol 'k dat nou nóg zoo geern, dat is niet meugelijk! Da' ku' je ook zelfs wel begriepen, Triene! Mien volk wacht mien op 't land; de peerden hebben gien oogenblik rust.... Morgen kan 't misschien wel, want 't zal wel goan regenen, en dan moe'n we toch opholden.’

‘Zoo! en denk ie dan, dat mien turf dreuge zal blieven, as 't regent?’ - Het gelaat stond bij die woorden weêr bijkans even betrokken als de lucht. Maar alsof zij zich plotseling herinnert, dat zij zoo sprekende hare zaak bederft, voegt zij er weêr op zacht dringenden toon bij:

‘Kom, Kloas, kom! help nou 't olde minse nog moar 'reis!’

‘Onmeuglijk, Triene!’ antwoordt Verhoogen beslist, en met de duidelijke bedoeling, om het gesprek af te breken.

Op dat woord keert het oudje zich om zonder een woord te spreken, stapt met drift over den drempel van haar huis en werpt met een forschen slag de deur toe.

Onwillekeurig ziet Verhoogen haar na en zegt bij zichzelven:

‘'t Is toch wat te zeggen mit oe!’ - Maar de tijd gaat voorbij, en hij jaagt zijne bruinen den weg op, ten einde het verloren oogenblik in te halen.

Den volgenden morgen was Dina Verhoogen bezig met het bakken van een geduchten stapel pannekoeken, terwijl hare moeder op een kleinen afstand van den haard bij eene tafel stond te strijken.

Nadat zij zich met het voorschoot het zweet van het voorhoofd had gewischt, zei de dochter: ‘Wil ie wel geleuven, moeder, dat mien gien eten lust, as 'k mit bakken 'edoan hebbe?’

‘Nou maegien, 't wondert mien niet. Deur de waarmte vergoat oe denkelijk de honger!’ zei moeder.

Dina echter trok zich de zaak niet erg aan. Want een oogenblik daarna neuriede zij een vroolijk wijsje, en tikte ze met het groote mes de maat op den rand van de koekepan.

‘Hoe zal 't nou wel mit Triene wezen?’ begon moeder; ‘zal ze van daege wat beter 'emutst wezen?’

‘'k Wete 't niet, moar 'n uurtien 'eleden hebbe 'k heur bij de putte 'ezien, en 't gezichte stond nog niks niet opgeruumd.’ En Dina glimlachte bij de herinnering aan gister avond, toen zij haar gewoon bezoek bij de oude vrouw had gebracht, maar met het bericht was t'huisgekomen, dat Triene ‘gien kik’ gegeven had.

‘Wat ploagt dat minse toch heurzelfs d'rmit, dat heur 't heufd zoo vaeke verkeerd stoat, is 't niet, moeder?’

‘Krek zoo, maegien, dat zeg ie goed. De vaeder zeg ook mennigmoal, da' zie veur heurzelfs 'n biester ongelukkig minse is deur die kwoajigheid.’

‘Wát zeg ie, moeder?’ vroeg een poos later Dina, die bij het sissende gebak minder scherp hoorde.

‘Ik zegge, ie moe'n straks 'n paer dunnegies bakken veur d'olde vrouwe. Onze Jan kan ze heur wel brengen.’

‘Joa,’ zei de bakster lachend, ‘dan zal ze misschien ook wel wat vrendelijker worden.’

Doch Dina had te groote verwachting van den invloed harer pannekoeken, zooals wij weldra zullen zien.

Men moet weten, dat den vorigen avond nauwelijks het werk gedaan was, of een der Verhoogens was het woonvertrek der boerderij binnengekomen met het bericht, dat 't ‘'n weinegien begos te droppelen.’ Wat later kletterde de regen reeds tegen de glasruiten. Eindelijk stroomde het water uit de lucht,

zoodat men niet kon nalaten om tot elkander te zeggen: ‘Heur, heur 't reis regenen!’

‘O sapperloot,’ had Verhongen lachend gezegd, ‘wat zal nou onze buurvrouwe kwoad wezen.... Moar 'k hebbe toch 'n beetien ezurgd,’ had hij aan zijne huisgenooten verteld. ‘In 't veurbijrieden binne 'k van de morgen bij iene van de turfmaekers op de Veenediek anegoan, en die hef me beleufd, dat hie de turf van Triene mit wat roegte (ruigte) bedekken zal.’

Intusschen was Dina met haar werk gereed en Jan werd met de pannekoeken naar onze oude vriendin gezonden. Het was bij twaalven, en men stond op het punt van het middagmaal te gebruiken. Doch Jan bleef langer weg dan noodig was, en men besloot dus niet op hem te wachten, maar al vast aan tafel te gaan.

Nauwelijks echter had men eenige oogenblikken aangezeten, of de knaap trad binnen met een gelaat, dat van toorn gloeide. Hij liep de aanzittenden voorbij, en berstte met nauwelijks weêrhouden tranen los in den uitroep: ‘'k Wol, dat olde Triene dood was, en... en... ik wil d'r nooit weêr hen!’ en trad op het raam toe, waar hij bleef staan, zwijgend naar buiten ziende, en met den rug naar de zijnen gekeerd.

Met ontsteltenis zagen de anderen op, en verward klonk het dooreen: ‘Hoe heb 'k 't nou mit oe, Jan? Wat hef zie 'ezegd? Wat is 'r veurevallen, jongien?’ Doch op geen dier vragen gaf de knaap antwoord; het was hem ook niet mogelijk. Zijn gemoed was zoo vol, dat hij zich slechts met de grootste moeite weêrhield van luide te snikken, en groote tranen biggelden hem langs de wangen.

Toen men nogmaals een poging wilde doen, om hem tot spreken te bewegen, zei Verhoogen op gedempten toon: ‘Stille moar!’ en gaf den zijnen een wenk om den jongen ongemoeid te laten.

Na eenige oogenblikken sprak Verhoogen: ‘Kom, onze Jan! nou zol 'k moar goan zitten, en eerst 'n weinigien eten, dan zu' we straks saemen 'reis proaten.’

‘Mien lust gien eten, vaeder!’ was het antwoord, waarin Verhoogen berustte.

Intusschen was het middagmaal geëindigd. De tafel werd afgenomen; allen gingen huns weegs en aan hunnen arbeid. Vader en zoon bleven alleen in het vertrek.

Verhoogen stopte zijne pijp, en na die aangestoken te hebben, sprak hij:

‘Zie zoo, mien jongen, kom nou 'reis hier zitten, en vertel vacder 'reis wat 'r gebeurd is. Hef olde Triene 't zoo biester 'emaekt?’

Jan zette zich naast zijn vader en begon: ‘Joa, zie hef 'ezegd, dat vaeder net zoo gemien was as de aêren, en da'je te gierig waeren om 'n old minse te helpen. As de burgemeister of de domeneer 't oe 'evroagd hadden, zei ze, zol 't wel gebeurd wezen...., want da' je veur de grootheid wel kloar stoan, moar da'je om 'n aarm minse krek zooveule geven as om 'n kat of 'n hond.... Joa, dàt zei ze’, herhaalde hij met toorn, doch tevens werd op nieuw zijne aandoening hem te machtig, en met heesche stem voegde hij er nog slechts de verzekering aan toe: ‘en 'k goa d'r nooit weêr hen.’

‘Het spiet mien,’ zei Verhoogen, na eene poos gezwegen te hebben, ‘'t spiet mien, dat het gebeurd is. 'k Wol krek oe 'ezegd hebben, om noa de middag (het middagmaal) 't olde peerd veur de waegen te zetten, en mit Dinoa de turf te goan haelen van de Veenediek. De natsten kunnen buten 'ezet worden om te dreugen.’

Maar de knaap gaf door geen enkel woord te kennen, dat hij lust had, om van voornemen te veranderen.

Alsof hij daar niet op lette, begon Verhoogen op nieuw: ‘En toe 't olde minse zoo roasde, heb ie toe ook wat weêrumme 'ezegd?’

‘Neen,’ luidde het aarzelend antwoord, ‘ik hebbe niks 'ezegd.’

‘Moar da's mien onbegriepelijk, jongien! Je binnen noatuurlijk kwoad 'eworden, en ie zollen niks weêrumme 'espreuken hebben?... Kom, Jan, vertel mien de woarheid!’

En Jan, zich vermannende, bekende: ‘Joa... ik hebbe heur uuteskolden.... “Olde hekse” heb ik 'ezegd, en... leugenoarster....’

‘Nou joa,’ viel zijn vader hem in de rede, en misschien nog wel meer zukke woorden...., ‘moar 't is goed, da'je de woarheid spreken.’ En een oogenblik later: ‘Die woorden ha'je niet moeten gebruken. Het is wel broaf van oe, da'je oe vader liefhebben. 't Is broaf, da'je 't niet heuren willen, as er kwoad van mien 'espreuken wordt, moar....’

‘'t Is 'n slecht minse’, vulde de knaap aan.

‘Het is 'n lastig minse,’ zei Verhoogen toestemmend en verzachtend tevens. ‘Maar d' olde vrouwe is altied allienig. Zie hef gien maegd, om veur heur te warken, en gien kind om

veur heur te zurgen. Zie hef meestentieds last van de kolde en as 't 's nachts moar 'n beetien waeit, willen heur de voeten niet waarm worden, klaegt ze. Dán zit heur 't rimmetiek hier en dan doar in de leden... Nou ku'je wel begriepen, dat zoo'n minse veultieds ontdoan is en knorrig, en da'ze gauw kwoad wordt. Je weten dat nog zoo niet, mien jongien, moar zoo'n olde vrouwe, die zwak en aarm en allienig is, dat is zoo'n stumpert in de wereld!’

Hier - was 't opzet of toeval? - hier zweeg hij, om op te staan, een zwavelstok van den schoorsteenmantel te nemen, en na die in het vuur te hebben gehouden, er zijne pijp mede aan te steken, die was uitgegaan.

Blijkbaar luisterde de knaap naar zijn vader, schoon niet zonder eenigen onwil.

Verhoogen begon op nieuw: ‘Heb ie doar wel 'reis an edocht, dat oe moeder, as zie 't beleeft, ook ienmoal zoo'n old minse zal wezen? Doar heb ie nog nooit an 'edocht, wed ik. 't Is wel woar, oe moeder zal nooit zoo grommig wezen. Moar as nou reis vaeder en Dinoa en wijluden allemoale 'esturven of weg'egean waeren, zal dat dan veur oe moeder ook niet 'n bedroefd en allienig levent1 wezen?’

Nog eens ontstond eene kleine pauze.

‘Loa 'k 'reis zien,’ vervolgde daarna Verhoogen, ‘loa 'k 'reis zien, hoe old zol Triene al wezen? Zie is in heur drieënzeuven-tigste, as 'k 't wèl hebbe. Het is wel te denken, da' zie 'r niet lange meer wezen zol. 't Is het beste, da' we heur verdraegen, d' aarme vrouwe, zoolang as 't nog duurt. As ze nou 'reis dood en begraeven is, geleuf ie dan niet, dat het schrikkelijk spietig is, a' je zoo 'n minse niet medeliedend behaandeld hebben?’

Na dit gezegd te hebben, stond Verhoogen langzaam op. Zwijgend zette hij zijn stoel tegen den wand en verliet het vertrek.

Op de deel gekomen, vroeg Dina - zij had even als de andere huisgenooten het woonvertrek vermeden, begrijpende, dat vader ‘mit Jan an de gaank’ was -: ‘Vaeder, is 't nou gien tied, om de turf te goan haelen? Dan kun' we krek nog veur melkoavend weerumme wezen.’ Doch Verhoogen vond, dat er geen haast bij was, en dat zij het nog maar gedurende een uur ‘op zien beloop’ moest laten.

Doch ziet, van dat uur was nog niet de helft verstreken, of de knaap was bezig met het oude paard van den stal te halen en het in te spannen. De hekken, benoodigd voor het bergen van het vrachtje, legde hij op den wagen, en riep toen: ‘Dinoa, bi' je kloar? kom vort dan!’ En Dina, door eene natuurlijke fijngevoeligheid bestuurd, gaf door blik noch woord verwondering te kennen. Alsof het de natuurlijkste zaak van de wereld was, verscheen zij op het geroep van den jongeren broeder, zette zich naast hem op den wagen, en weldra waren zij samen op weg naar de Veendijk.

Twee à drie uren later stond reeds het vrachtje op het kleine erf van olde Triene's woning. Jan stond boven op de turven en vulde de manden, die vervolgens door Dina in de kleine schuur werden gebracht. Nu en dan was er een half of bijna half vol, waaromtrent Jan zijne zuster waarschuwde: ‘Natte!’, en die dan door Dina op het erf werden uitgestort.

Handig en vlug werd het werk verricht, en weldra zien we den knaap met een bezem den bodem van den wagen aanvegen, opdat niet het kleinste stukje van de brandstof verloren ging. Daarop sprong hij naar beneden, en bouwde met zijne helpster van de vochtige turven luchtige stapeltjes, opdat zon en wind er hun best op zouden doen.

Doch terwijl we dat ijverige tweetal en hun arbeid gadeslaan, zouden wij haast vergeten, dat er nog een ander is, die eveneens de oogen op hen gevestigd houdt. Het is Verhoogen. Hij bevindt zich in zijne woonkamer, en staat bij het raam, waar zijn zoontje straks aan toorn en droefheid ter prooi was geweest.

Hij bukt zich, om onder het gordijn te kunnen door zien, en bespiedt zijne kinderen. Nauwlijks heeft hij zich uit zijne gebogen houding opgericht en even zich van het raam verwijderd, of op nieuw keert hij terug, bukt zich en staart naar buiten. Het is, alsof hij zich niet verzadigen kan aan hetgeen hij er ziet.

Toch is daar niets anders te zien dan het eenvoudige tooneel, dat wij beschreven: de twee jongelieden, bezig met buurvrouws brandstof. Verhoogen bukt zich en ziet.... ‘Best jongien!’ zegt hij zacht en peinzend. Zoo zacht en peinzend als iemand pleegt te spreken, wien eene dankzegging op de lippen zweeft.

Het was ruim zes uur, toen de ledige wagen langzaam den boomgaard doorreed en bij het huis stilhield. Na samen het paard onttuigd en op stal gezet te hebben, stapten Jan en Dina naar binnen, waar zij tot de juist koffie drinkende familie zeiden:

‘'N oavend saeme!’ en zich in den kring nederzetten. Toen sprak Verhoogen tot zijne vrouw:

‘Moeder, za 'k oe wat zeggen? Iene van de maegies moet nog noa de bakker om krentenweg. Hef hie gien krentenweg, dan de grootste en beste koeke, die in den winkel is. En dan moet er sukeloamelk 'ekookt worden. Ik trakteere van oavend. En woarumme denk ie? Umdat onz' Jan zoo bovenste best op'epast hef.’

Vader klapte bij die woorden den knaap, die met een verlegen lach rondkeek, op den schouder. En moeder, reeds met de hand diep in den beugeltas om er geld voor den bakker uit te halen, moeder knikte haar jongen toe met vochtig, maar stralend oog.

Het spreekt van zelf, dat Dina Verhoogen en hare jongere zusters het gebeurde verhaalden aan hare vriendinnen, en natuurlijk lieten die vriendinnen niet na, het thuis over te vertellen. En zoo kwam het, dat een paar dagen later mieneer Botting, die zijn buurman, den timmermansbaas, in het werk had, door dezen werd aangeklampt met de vraag of hij het reeds gehoord had, dat ‘olde Triene Jan van Kloas Berends zoo biester ofegrauwd hadde.’

Botting verklaarde, dat hij er al iets van vernomen had, en zeide tevens: ‘'t Is bespottelijk, zoo 'n last als die Verhoogen's zich zelven op den hals gehaald hebben.’

Onze Mr. timmerman echter vond het ‘oarig van die luden’, dat zij zooveel verdragen wilden van de oude vrouw.

‘Met je permissie,’ zei de ander, ‘vindt je het dan ook aardig om de menschen te stijven in hunne verkeerdheid? Als je alles verdraagt, worden de lui hoe langer hoe brutaler. Verhoogen ondervindt het nu al van dat lastige mensch. Neen, ze moeten mij de arme lui niet leeren kennen. Eens was er in mijne buurt een huisgezin ziek. Toen zeg ik op 'n middag tegen de meid: Breng er wat aardappelen en vleesch en een halven flesch wijn naar toe. En denk je, dat ik er ooit een bedank-je voor gehad heb?’

 

Alles ging den ouden gang. Olde Triene bleef oud en knorrig. En het gezin van Verhoogen bleef dezelfde zorg voor haar dragen.

Desniettemin, gelijk het in de wereld pleegt te gaan, had er onder deze schijnbare bestendigheid eene langzame verandering

plaats. Vooral met ons oudje. Zij was gewoon, 's morgens met een kleinen emmer naar de put te gaan op Verhoogen's erf, dien zelve te vullen en huiswaarts te dragen. Dat geschiedde niet meer. Eerst hadden de kinderen op regenachtige en gure dagen het voor haar mogen doen. Maar weldra was het eene vaste gewoonte geworden, dat zij haar van water voorzagen.

Wat weêr het ook mocht zijn, koude noch warmte, regen noch wind konden 's zondags Triene in huis houden: getrouw deed ze den verren en moeilijken kerkgang. ‘Ik mag 't niet zien,’ had Verhoogen meer dan eens gezegd, en dikwijls had hij haar aangeboden, den kapwagen in te spannen en haar daarin naar de kerk te brengen. Doch de oude vrouw wilde er niet van weten. 't Was duidelijk, dat zij die zware vermoeienis zich als eene zelfkastijding oplegde. Alleen door list liet zij zich nu en dan, in den laatsten tijd bijna elken zondag, overhalen om te rijden. Het heette dan, dat Verhoogen en zijne vrouw zelven het weêr te warm of te koud, den weg te nat of te stoffig vonden, om te voet te gaan. En daar men, naar de Protestantsche kerk zich begevende, de Roomsche voorbij moest, kon Triene gemakkelijk onderweg uitstappen.

Toch beklom ze den wagen zelden, zonder te verklaren, dat zij verkeerd handelde, en dat Verhoogen ook niet moest denken, er goed aan te doen. Zei de laatste dan met een glimlach: ‘Moar, buurvrouwe, onz' lieven Heere zal toch wel willen lieden, dat zoo 'n old minse in de waegen noa de karke goat’, dan wendde zij het gelaat af en antwoordde ze met eenige drift: ‘Hold oe stille, Kloas Berendsz, oe geloove is joa mien geloove niet!’

Een zeer gewoon zwak van bejaarde lieden speelde meê een rol in haar afkeer van den wagen. Zij kon volstrekt niet dulden, dat iemand van haar dacht: olde Triene kan niet meer. Daarom moesten ook alle kleine diensten, die haar werden bewezen, haar worden opgedrongen onder allerlei voorwendsels. Begont ge met haar te zeggen, dat iets haar te moeilijk of te veel zou zijn, dan kreegt gij het onmiddellijk met haar te kwaad.

Zij had nu drie jaren in het huisje van Verhoogen gewoond. Den derden winter was zij gelukkig doorgekomen, - zou zij het ook nog het derde voorjaar kunnen doen? - De kans stond hachlijk. Want hare krachten verminderden zichtbaar, en wat bij eene vrouw van vaste gewoonten een veeg verschijnsel mocht heeten, des morgens stond zij steeds later en later op.

Op zekeren morgen liet Dina bij het binnenkomen zich ont-

vallen: ‘Hoe is 't Triene, bien ie niet goed, da' je zoo laete nog op bedde liggen?’

‘Niet goed? Wat proat ie toch, wicht? Begriep ie dan niet, dat 'n aarm minse list moet gebruken, as de centen opraeken? As 'k 'n maande vol turf in iens op de heerde kos gooien, dan zol 'k ook wel vrogger van bedde wezen. 't Is om de kolde en aers niks!’

Zulk eene vergissing, als Dina hier beging, gebeurde echter slechts zelden. Men kende nu eenmaal het zwak der oude vrouw. En ten overvloede herinnerde Verhoogen nu en dan de zijnen, dat ze bij Triene ‘mit de zaeken niet zoo rechtuut, moar zoo 'n weinegien van ter ziede moesten aankomen.’

Het was op een kouden, grauwen morgen, in 't begin van April, dat het venster van het kleine huisje veel langer dan anders gesloten bleef. Uit de boerderij had men er een paar malen reeds de aandacht op gevestigd, maar gedacht: ‘Zie sloapt nog.’ Toen het evenwel acht uur werd, zonder dat het venster werd geopend, ging vrouw Verhoogen op raad van haar echtgenoot eens kijken.

De kleine schuurdeur was steeds zoo losjes dichtgemaakt, dat men die van buiten zonder veel inspanning kon ontsluiten. De oude vrouw lag te bed en opende, toen hare bezoekster voor de bedstede trad, de oogen. Doch het was terstond te zien, dat haar blik iets glinsterends, iets gejaagds en verwards had.

‘Zoo, maegien, breng ie de brije? Kom, da 's goed. Maar is ze wel waarm? Als ze kold is, lust ze mien niet.’

Zij was klaarblijkelijk in de verbeelding, dat het avond was en zij Dina voor zich zag.

‘Ik binne Roelefien, oe buurvrouwe. Ik kome 'reis kieken, hoe 't mit oe goat.’

‘Zoo, bin ie Roelefien?’ sprak Triene langzaam en nadenkend, terwijl ze oplettend vrouw Verhoogen in het gelaat zag. ‘Moar,’ zei ze eensklaps sneller, ‘moar woarumme steek ie de laampe niet an? Wat zullen de luden wel zeggen?’ En vervolgens zei ze weêr half fluisterend, alsof zij tot zich zelve sprak: ‘Zie zullen zeggen: de boedel is op; zie hef gien eulie meer in de laampe, gien vuur meer an de heerd, en olde Triene is dood!’

‘Stille moar, Triene, 't is gien oavend. 't Is ochtend, mien beste, 't is al acht uur 'eslaegen. Stille moar!’

‘Acht uur 'eslaegen? fij, wat hebbe 'k dan lank 'esloapen. Fij, fij!’ En ze ging overeind zitten, om haastig op te staan.

‘O neen, dat nou niet,’ zei vrouw Verhoogen, met zacht geweld haar terughoudende. ‘Blief nog 'n poosien liggen. Da 's veule beter, want ie binnen 'n beetien uut stuur.’

‘Uut stuur?’ riep de kranke. ‘Proaties! zeg ik oe. Kom, Roelefien, gauw wat, help mij van bedde, heur ie niet?’ En of ze wilde of niet, buurvrouw moest het oudje ondersteunen, toen ze bevend en zwak van het bed op een stoel en van den stoel op den grond stapte. Uitgeput zeeg ze neêr en bleef ze bij de bedsteê zitten.

Vrouw Verhoogen maakte van dit oogenblik gebruik, om snel naar buiten te gaan en het venster te openen, en vervolgens neder te knielen bij den haard, en een paar half verbrande turven uit de asch op te rakelen. Weldra had zij een vuurtje gereed en den ketel met water er boven gehangen.

‘Moe 'k nou hier blieven zitten? Hoe hebbe 'k nou mit oe, Roelefien?’

‘Neen, wisse niet. Ie willen bij 't vuur wezen, is 't niet?’

Zonder te antwoorden, liet Triene zich van den stoel overeind helpen, en terwijl vrouw Verhoogen den eenen arm haar om den rug sloeg en op den anderen de hand der kranke liet rusten, strompelde zij voort, voetje voor voetje, naar het warme plekje bij het vuur.

‘Nou za 'k oe gauw 'n koppien koffie kloar maeken.’ - Werkelijk had zij in een oogwenk de warme drank gereed. Zij schonk in, goot de koffie uit het kopje in een schoteltje en bood het der oude vrouw aan. Deze dronk er werktuigelijk van en sprak: ‘Joa, eerst gauw koffie drinken. En dan moet oe vaeder de waegen moar inspannen. 't Is tied veur de karke.’

‘Tied veur de karke? Moar 't is joa Zoaterdag, Triene!’

Doch Triene antwoordde niet. Zij haalde den schoudermantel nog dichter om zich heen, en zat half duttend bij den haard zich te koesteren.

Ik durf niet zeggen, of het Verhoogens echtgenoote opviel, maar het was opvallend, dat, als gij daar die zieke oude vrouw zaagt zitten te midden van hare afgebruikte meubelen, alles op wonderlijke wijze tot u sprak van oud en af zijn. Het kreupele bureau, met wormgaatjes bezaaid; de kleine vierkante tafel met hare rondgesleten hoeken, hare grauwe verweloosheid en diepe naden; het spaarlampje, dat nog van den vorigen avond op de tafel stond, schier zonder olie; de oude friesche klok, wier slinger met een zeurig piepen heen en wederging, en die, wan-

neer hij sloeg bij elken slag trilde en rammelde, alsof zij door de inspanning geheel ontstelde en bijna niet meer kon; en eindelijk de oude vrouw zelve, weggedoken in haar mantel, het gelaat vol diepe, strakke rimpels en het suffe hoofd op de borst gebogen, - alles scheen te zeggen: Wij zijn versleten, verbruikt, stervende!

Zonderling! Het scheen wel, dat op dit oogenblik eene dergelijke aandoening zich een weg baande door de verwarde gedachten der oude vrouw en tot haar bewustzijn doordrong. Want toen de klok op hare gewone, luidruchtige wijze tien uur sloeg, keek zij met bevend gelaat naar de wijzerplaat op, schudde met een flauwen glimlach het hoofd, en mompelde: ‘Krek as de vrouwe. Hiesch en bieverig van older!’1

Men zond om den dokter. Hij vond de kranke koortsig en zwak, en sprak het niet tegen, toen Verhoogen zei: ‘Noa mien dunk goat 't zoo zachies an noa 't ende!’ Toch duurde het nog eenige dagen, eer het einde er was, en Dina en hare moeder waren gedurende dien tijd in de gelegenheid, om bewijzen te geven van hare barmhartigheid en - haar geduld. Het is onaangenaam en hard om van eene stervende iets kwaads te vertellen. Doch de waarheid gebiedt, om te zeggen, dat olde Triene wel een weinig eene lastige zieke was. Als de eene harer verzorgsters bij haar was, wenschte zij juist de andere te zien. Bracht men, op haar verzoek om te drinken, haar thee, dan zei ze knorrig, dat zij water verlangde. Ongeduldig sprak zij soms...., doch laat ons nu maar liever hiervan zwijgen, te meer, daar ik geloof, dat degenen, die haar verpleegden, reeds lang die onaardigheden hebben vergeten.

Nacht en dag zat de moeder of de dochter bij de bedstede. Eene jongere zuster van Dina wilde eveneens hare diensten bewijzen, maar vader en moeder zeiden; ‘'t maegien is te jonk, zie moet heur sloap hebben.’ Wat voor de zieke nuttig of smakelijk mocht wezen, werd haar dagelijks aangeboden. ‘As 'k oe nou 'reis 'n slokkien wien mit waeter gaf, Triene; da's frisch in de mond.’ Zoo luidde het nu eens, en dan weêr: ‘Lust oe de soepe niet? Wat dunkt oe dan van 'n beskuute mit wat rookvleisch?’ enz. Dat Triene niet te ruim voorzien was van beddelinnen en andere noodige artikelen, kondt gij tijdens hare ziekte niet bespeuren. En toen eindelijk de dokter

waarschuwde, dat het nu nog maar kort kon duren, liep Verhoogen naar den pastoor en zeide: ‘'k Geleuve, mieneer de pestoor, dat 't van de nacht ofloopt met onze buurvrouwe!’ Terstond volgde de priester Verhoogen, en Triene ontving de laatste vertroostingen harer kerk.

Een paar uren vóór haar verscheiden had zij een zeer helder oogenblik. Zij zag en herkende Verhoogen, die bij de bedstede stond.

‘Kloas, ik zegge oe goê nacht!’ zei ze met zwakke stem. ‘Ie hebben veule veur mij edoan, en Roelefien mit de kiender ook!’

Maar alsof een booze geest, in weêrwil van hare zwakte en ondanks de kracht der kerkelijke genademiddelen, der arme ziel nog parten speelde, voegde zij er bij: ‘Moar 't was toch ook oe plicht, - want ik was old.... en veule ha 'k niet neudig.’

Het was het laatste woord, dat van Triene's lippen werd vernomen.

 

Het behoeft niet gezegd te worden, in welk huis de dood der oude vrouw een gevoel van leêgte veroorzaakte. De hulp, door de Verhoogens haar verleend, had zich langzamerhand uitgebreid tot een aantal van dagelijks terugkeerende kleine diensten. En het gebeurde nu menigmaal in den loop van den dag of 's avonds, dat een der kinderen de opmerking maakte: ‘'t Is mien toch krek, moeder, of 'k nog vergeten hebbe, noa olde Triene te goan.’

‘Joa, kiend, da 's de gewoonte!’ placht moeder daarop te antwoorden. En als onwillekeurig dan de gedachte verwijlde bij haar, die 't voorwerp hunner barmhartigheid was geweest, dan zei de een: ‘Wat was 't olde minse toch kraakzindelijk!’ en de andere: ‘En wat was ze zuunig!’ en een derde: ‘Wat kos ze nog mit 'n iever zitten te spinnen!’ Mocht bij zulk eene gelegenheid iemand herinneren aan hare knorrigheid en slecht humeur, dan zei met aller goedvinden moeder op vergoêlijkenden toon: ‘Ze was wel 'n weinigien humeurig, maar 't was toch ook 'n old en ongelukkig minse, is 't woar of niet?’

Toen in een der eerste dagen na het overlijden van Triene de bakker zich aanmeldde bij Botting, en de heer des huizes zich verwaardigde, zelf het versche brood van hem aan te ne-

men, liep hun gesprek, aan de voordeur gevoerd, over het pas beschreven ongeval.

‘Naar mijn domme verstand,’ sprak mijnheer Botting, ‘moet haar dood voor Klaas Berendsz eene verlossing wezen. Wat heeft hij anders van haar gehad dan last en verdriet?’

En ten einde ook den bakker zijne opinie over arme menschen aannemelijk te maken, vertelde hij nogmaals het immer treffende geval van het huisgezin, dat eens aardappelen, vleesch en een halven flesch wijn van hem had gekregen, en hem niet eens had bedankt.

P. Heering.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs