De Gids. Jaargang 28

[p. 342]

Episoden uit het Râmâyana.

Aan eene vroegere belofte getrouw, wenschen wij, na in een vorig opstel de lezers van ons tijdschrift met den hoofdinhoud van het oudste der beide groote Indische epopëen te hebben bekend gemaakt, hun in de volgende bladzijden eenige episoden van breederen omvang uit datzelfde dichtwerk mede te deelen.

Dien hoofdinhoud achten wij door onze vroegere beschouwing genoegzaam toegelicht om ons hier van verdere, meer algemeene inleiding te kunnen onthouden. Enkele nadere opmerkingen intusschen over den oorspronkelijken tekst van het Râmâyana, en over de wijze waarop wij getracht hebben onze navolgingen in te rigten, schijnen tot naauwkeuriger kennis en beoordeeling van beide hier niet geheel onnut.

Van het echte en oorspronkelijke Râmâyana (verscheiden Indische gedichten toch onder denzelfden titel zijn slechts omwerkingen van later tijd) bestaan twee, dikwerf zeer van elkander afwijkende lezingen, tot welke al de te Parijs en te Londen zoowel als de in Hindostan zelf nog aanwezige handschriften kunnen worden teruggebragt. De eene, waarschijnlijk uit Benares afkomstig, wordt meest algemeen tegenwoordig de Noordelijke genoemd, en werd voor het eerst, doch gedeeltelijk slechts, en op zeer onkritische wijze, in 1806 door Cary en Marshman, daarna, in 1829, met beter zorg, doch almede slechts voor een deel, door Aug. Wilh. von Schlegel met eene

[p. 343]

Latijnsche vertaling¹, en eindelijk dezer dagen in haar geheel, doch nu weder in zeer onpraktischen vorm², te Calcutta in het licht gegeven. De andere bewerking, de Zuidelijke of Bengaalsche, is afkomstig uit het voormalige Gauda; van deze leverde vóór eenige jaren de Sardinische geleerde Gaspare Gorresio, deels op kosten van den toenmaligen Koning, Karel Albert, eene volledige uitgave met uitvoerige inleidingen en met aanteekeningen, benevens eene Italiaansche proza-vertaling, door innerlijke schoonheid en voortreffelijkheid niet minder uitblinkend dan het werk zelf door uitwendigen praal³.

vraag rijst nu echter, hoe het bestaan van die beide, dikwerf zeer verschillende lezingen of bewerkingen te verklaren, en aan welke van beide, als de meest oorspronkelijke, de voorkeur te geven? Naar het gevoelen van Schlegel zou de zoogenaamde Noordelijke de oudste en de Bengaalsche slechts eene omwerking van gene zijn. De gronden evenwel door den Duitschen geleerde voor dit oordeel aangevoerd, schijnen ons uiterst zwak en volkomen dan ook door Gorresio wederlegd, die met veel reden het gevoelen voorstaat, dat beide bewerkingen geheel zelfstandig en onafhankelijk van elkander uit de mondelinge overleveringen der rhapsoden in de verschillende deelen van het aloude Hindostan zijn zamengesteld, zoodat er, wat echtheid en oorspronkelijkheid aangaat, eigenlijk geen sprake kan zijn van voorkeur, maar aan de eene zoowel als aan de andere bewerking eene eigene betrekkelijke waarde moet worden toegekend. Daarenboven bleef Schlegel niet eens aan zijn eigen stelsel getrouw; en nu en dan de echtheid zijner Noordelijke lezing weder betwijfelend, heeft hij ze naar de Bengaalsche gewijzigd of aangevuld⁴, terwijl ons Gorresio ten minste deze

1 Ramayana, id est carmen epicum de Ramae rebus gestis, poetae antiquissimi Valmicis opus. Textum codd. mss. collectis recensuit, etc. Aug. Guil. a Schlegel. Bonnae ad Rhenum 1829-1838. Vol. I, Pars 1. 2. Vol. II. P. 1. - Deze uitgave bevat het Eerste Boek en een deel van het Tweede, benevens eene Latijnsche vertaling met enkele aanteekeningen van het Eerste Boek.

2 Namelijk, om aan de vooroordeelen der Indiërs te gemoet te komen, in den vorm van een handschrift, met geenerlei scheiding tusschen de woorden, terwijl anders de in druk uitgegeven Sanskriet-werken de woorden althans daar van elkander afscheiden, waar dit met het eigenaardig letterschrift valt overeen te brengen.

3 Ramayana, poema indiano di Valmici. Testo sanscritico secondo i codici manoscritti della scuola Gaudana, per Gaspare Gorresio, etc. Parigi, dalla stamperia reale, 1843-1853. - 10 dln. groot octavo.

4 Wel vreemd mag het schijnen, dat een Engelsch hoogleeraar in het Sanskriet, de heer Monier Williams, die in Engeland nog voor knapper in dat vak schijnt gehouden te worden dan de begaafde en door en door kundige Max Müller (waarschijnlijk omdat hij kerkelijk gelooviger is dan deze), in eene onlangs verschenen proeve (Indian epic poetry, London, 1863, p. 60) nu nog kan beweren: ‘the northern recension is the older and purer,’ zonder daarbij met een enkel woord van Gorresio's argumenten melding te maken, of zich in 't minst aan Schlegel's eigene weifelingen en inconsequenties te storen.

[p. 344]

laatste in haar geheel en zonder eigenmagtige veranderingen mededeelt. Vraagt men naar de aesthetische waarde van beide bewerkingen, wij gelooven in dit opzigt doorgaans de voorkeur te mogen geven aan de Bengaalsche: menige echt dichterlijke schoonheid in deze voorkomende, wordt in de andere gemist, en omgekeerd menige vlek door eerstgenoemde vermeden, welke de Noordelijke lezing ontsiert. Dat inmiddels geen van beide in dien oorspronkelijken vorm tot ons is gekomen, in welken het epos door den dichter of de dichters werd ontworpen, dat beide velerlei vervorming in later dagen hebben ondergaan, wij ontkennen het geenszins; en niet weinig dan ook moet het ons verwonderen, dat een geleerde van zoo kritischen blik als Gorresio omtrent de echtheid van een aantal blijkbaar ingeschoven plaatsen zelfs geen twijfel in zijne aanteekeningen geopperd heeft. Bij onze overzetting nu meenen wij, om bovengemelde reden, doorgaans het beste te doen met de Bengaalsche bewerking te volgen, zooals die in Gorresio's uitgave vóór ons ligt; maar tevens meenen wij ons de vrijheid te mogen veroorloven, de bepaald naar ons oordeel geïnterpoleerde plaatsen, waardoor de zin en de zamenhang eener geheele episode soms niet weinig verstoord worden, uit onze vertaling weg te laten; echter niet zonder behoorlijk rekenschap te geven van de daartoe ons nopende beweeggronden.

Wat onze navolgingen zelve betreft, wij meenen daaromtrent onze lezers hoofdzakelijk naar het vroeger gezegde te mogen verwijzen. Aan eene letterlijke vertaling uit het Sanskriet valt zonder ondragelijke stijfheid, en wanneer men althans eenigermate den indruk van het oorspronkelijke tracht weêr te geven, zelfs in proza niet te denken, veelmin voorzeker bij eene metrische navolging; maar de vrijheid der vertolking mag ook niet zóó ver gaan, dat de zin en de strekking of ook de eigenaardige inkleeding van het oorspronkelijke er door veranderd worden. Wij hebben daarom ook nu weder getracht, het midden te bewaren tusschen eene woordelijke vertaling en eene

[p. 345]

vrije navolging in ruimeren zin. Wanneer wij voor 't overige bij herhaling de welwillende toegevendheid onzer lezers voor het gebrekkige onzer proeven blijven inroepen, dan geschiedt dit geenszins uit eene valsche nederigheid, die eigenlijk het tegendeel bedoelt van wat zij betuigt, maar wel degelijk uit het innig besef, dat kunstwerken als de hier bedoelde in andere vormen alleen door kunstenaarshand op volkomen waardige wijze weder voortgebragt vermogen te worden. Onze navolgingen behooren derhalve niet dan als eene poging te worden beschouwd ter tegemoetkoming van hen, die niet in de gelegenheid verkeeren zich met het oorspronkelijke bekend te maken, in geen geval als een aanmatigend streven van onze zijde om eene schrede te wagen op het ons vreemde gebied der kunst.

Bij de keuze der episoden hebben wij ons geenszins gebonden aan de volgorde, in welke de tekst zelf ze mededeelt: afwisseling zoowel als geschikte verdeeling der stoffe over de verschillende afleveringen van ons tijdschrift, scheen ons in dezen een hoofdvereischte. Alleen daar waar de mede te deelen fragmenten in onmiddellijk verband staan tot den gang van het verhaal, meenen wij ook de volgorde te moeten in acht nemen, naar welke zij in het oorspronkelijke voorkomen. Waar het noodig schijnt laten wij eene korte inleiding aan de verschillende episoden voorafgaan, en trachten wij door enkele aanteekeningen¹ eenigzins nader ze toe te lichten.

Op deze wijze meenen wij langs den meest geleidelijken weg het doel te kunnen bereiken, 't welk wij bij den voorgenomen arbeid ons hoofdzakelijk hebben voorgesteld: de meer algemeene verspreiding van belangstelling in de kennis der Indische oudheid bij onze landgenooten; eene kennis in onze dagen al meer en meer onmisbaar voor een ieder, die niet geheel vreemd wil blijven aan de vorderingen en resultaten der wijsgeerige, historische en letterkundige wetenschappen. De zeden en begrippen van een volk, dat, als het oud-Indische, alleen nog door zijne herinneringen leeft, kunnen ook wel niet anders dan uit die

1 Schoon wij uit een typografisch oogpunt de plaatsing van de aanteekeningen achter elk opstel (zoo als dat ook bij het vorige geschiedde) meest verkieslijk achten, zien wij ons thans wel genoopt, ze onder den tekst zelven te stellen, ten einde later de vervolgstukken op geschikte wijze tot eene afzonderlijke uitgave te kunnen vereenigen.

[p. 346]

herinneringen zelve worden opgemaakt; doch ligt voor elkeen toegankelijk wordt die bron der kennis wanneer zij niet enkel uit dorre kronijken of moeilijk te ontwarren voorstellingen behoeft te worden opgedolven, maar ook, zooals hier, in bezielde zangen en onderhoudende verhalen vloeit.

I.
De schuld van Dasharatha.

In het verhaal van Râma's lotgevallen zijn, gelijk wij reeds opmerkten, verscheidene andere ingevlochten, die niet dan middellijk tot het hoofdonderwerp in verband staan. Met de mededeeling van enkele dezer wenschen wij thans onze bloemlezing aan te vangen. Wij zullen later nog gelegenheid te over vinden om de hoofdfiguur van het drama weder ten tooneele te zien voeren.

Over het wenschelijke om de in eerste plaats hier volgende episode op te nemen, hebben wij intusschen lang in twijfel gestaan. En wel omdat juist dit fragment bij uitzondering, reeds meer dan eens in andere talen, in dichtmaat zoowel als in proza is overgebragt¹, en eene nieuwe vertaling in zeker opzigt dus overtollig kan heeten. Van den anderen kant mogt, naar ons oordeel, in eene verzameling van episoden uit het Râmâyana allerminst juist deze ontbreken, die ongetwijfeld tot de schoonste voortbrengselen der gansche Sanskriet-litteratuur behoort, en met reden door Eichhoff ‘une page immortelle’ en door den Italiaanschen geleerde ‘episodio pieno di simplicità e di grazie verginali, una della piu gentili creazioni della

1 O.a. door Eichhoff in zijne ‘Poésie héroïque des Indiens’ etc. (Paris, 1860), p. 224-232 (proza), en Monier Williams in zijn bovenaangehaald Essay, p. 6-8 (metrisch). Voorts nog, behalve de Italiaansche vertaling van Gorresio, door Chézy, in 't Fransch en Latijn met den tekst (Paris, 1826) en in dichtmaat door de Dumast (‘Fleurs de l'Inde,’ Nancy, 1858). De beide laatstgenoemde vertalingen zijn ons niet bekend.

[p. 347]

poesia antica’ genoemd wordt. En, werd dit teregt zoo hooggeroemde fragment eenmaal in onze bloemlezing opgenomen, dan scheen het om zijne dichterlijke waarde daarin ook op eene eerste plaats aanspraak te kunnen maken. Eene Nederduitsche vertaling daarvan te beproeven wagen wij echter niet dan onder de uitdrukkelijke betuiging, dat onze navolging geenszins verbetering van de reeds bestaande overzettingen in andere talen beoogt, maar alleen om de evengemelde reden, ter voorkoming van eene werkelijke leemte in onze verzameling, ondernomen werd.

De aanleiding tot het verhaal is den lezer reeds uit onze vroegere mededeelingen bekend. Koning Dasharatha, Râma's grijze vader, na de verbanning van zijn meest geliefden zoon door verdriet zoowel als door ouderdom op het krankbed neêrgestrekt, herinnert zich, hoe hij, in de dagen zijner jeugd eenmaal ter jagt zijnde, door onvoorzigtigheid den zoon van een ouden en blinden kluizenaar had gedood. Hij bekent, kort vóór zijn afsterven, dit misdrijf aan Kaushalyâ, zijne echtgenoote, en moeder van Râma, terwijl hij het verlies van dezen, naar de voorspelling van den kluizenaar, als eene vergelding beschouwt voor zijne vroegere, nog niet geboete schuld. Wel zonderling mag het heeten, dat een zoo echt dramatisch onderwerp, tevens zoozeer voor de hand liggend en zoo weinig aan tijd en plaats gebonden als dat van het bedoelde verhaal, door geen anderen dichter van vroeger of later tijd ooit tot thema ter bewerking werd uitgekozen. Reden te meer intusschen voor ons om de proeve, door den oud-Indischen dichter ons geleverd, niet onopgemerkt te laten voorbijgaan.

Getrouwheid aan het oorspronkelijke zooveel in ons vermogen ons ten doel stellend, hebben wij bij een paar plaatsen ons inmiddels veroorloofd, waar het aan den zin in 't minst niet schaden kon, den inhoud van vier regels tot het korter bestek van twee terug te brengen¹: en een paar andere hebben wij, als blijkbaar onecht en later ingeschoven, uit den tekst moeten verwijderen. In onze aanteekeningen hopen wij ons hieromtrent voldoende te verantwoorden.

1 In zijne straks aangehaalde vertaling gaat Monier Williams nog veel vrijer te werk, en houdt zich in 't geheel niet aan 't getal en de orde der shlôka's, terwijl hij bovendien, zonder er rekenschap van te geven, verschillende stukken geheel weglaat.

[p. 348]

Wij laten de episode, die in den Bengaalschen tekst het 65^ste en 66^ste Hoofdstuk van het Tweede Boek beslaat, daar aanvangen, waar Dasharatha na eene meer algemeene inleiding de bijzonderheden zijner ontmoeting aan Kaushalyâ mededeelt.

‘Eens toen de jeugd voor u en mij, Vorstin! nog bloemen strooide, ging
Ik uit ter jagt. 't Was herfst, de tijd waarin natuur vol levenslust
Te ontwaken pleegt. De zon, die de aard verschroeid had door haar

vuur'gen gloed,

Was 't Noorden doorgegaan naar 't oord der schimmen. Digt bewolkte lucht
Bragt frissche koelte, en langs het veld streek de adem van den avondwind.
Blij klonk der paauwen schrille kreet, en vrolijk sprong de woudgazel
In 't rond. En in 't bedaauwde loof, en op der boomen hoogen top,
Bewogen door den najaarsstorm, klapwiekten vogels bont van dosch.
Langs 't vlak der bergen vloten snel de beeken, rood van 't ijzer, neêr,
En kronkelden als slangen voort, om straks zich in den klaren stroom
Te ontlasten, die langs bosch en beemd daar bruischte en frisch den

oevergrond

Besproeijend, 't lang verdorde groen in verschen tooi ontluiken deed...
Schoon nachtelijke schaduw reeds de velden dekte, sloop ik voort,
Belust op buit, den boog ter hand, naar den Sarayoe 't oog gerigt¹,
En spiedend of een buffel soms of olifant of ander wild
Daar komen mogt, door dorst gekweld. Dra hoorde ik in de schemering,
Die 't landschap aan mijn oog onttrok, 't geluid van murm'lend water.

't Scheen

Me als waar 't een olifant die steelsch zijn dorst in 't stroomnat lesschen kwam.
Terstond spande ik den boog en dreef een sterken, scherpgewetten pijl
Naar de afgelegen plek waar straks mijn oor 't geluid vernomen had...
Daar klonk een kreet, een kreet van smart... en dood'lijk door den pijl

gewond,

Lag bloedend aan den oever daar een arme onschuld'ge kluiz'naars zoon,...
‘Waarom, - dus riep hij klagend uit, - mij leed gedaan? Wat kwaad heb ik
Bedreven? Welke schuld had ik te boeten? Stil en argloos kwam
Ik herwaarts om mijn waterkruik te vullen uit den frisschen stroom.

1 De Sarayoe is, gelijk onze lezers zich nog wel zullen herinneren, de rivier aan wier oevers het bloeijende Ayôdhyâ (Oude), de hoofdplaats van Kôshalâ, het rijk van Koning Dasharatha, gelegen was.

[p. 349]

 

Helaas! ik ben het eenig kind eens blinden grijsaards, wien mijn dood

 

De zorg en troost des ouderdoms, den laatsten steun des levens rooft.

 

Niet om mij zelven klaag ik, maar om vader, moeder, oud en blind,

 

Die ik zoolang verpleegd heb. Ach! wat zal er van hen worden, wat

 

Hun treurig, hulp'loos leven zijn als ik moet sterven? De ééne pijl,

 

Die mij den dood geeft, moordt ook hen, wier aanzijn mij het dierbaarst was!’

 

Op 't hooren van die jammerklagt stond ik, door 't looden wigt der schuld

 

Gebogen, daar als wezenloos, en aan mijn hand door schrik verlamd

 

Ontglipten boog en pijlen. Ginds, nog flaauw door 't scheem'rend licht

 

bestraald,

 

Lag de arme knaap, in 't oevergras door 't moordend schot ter neêr geveld;

 

Het hair verwilderd, bleek 't gelaat, 't oog strak en de antilopenhuid

 

Met stof bedekt en rood van bloed; de kruik gebroken nevens hem.

 

Toen, mij ontwarend, zag hij op, en sloeg op mij een schucht'ren blik,

 

En sprak, - en als een vuur'ge schicht drong 't woord mij diep in 't

 

schuldig hart:

 

‘Wat leed, o Koning! bragt ik u? Wat misdaad pleegde ik onbedacht?

 

Geen opzet dan wat water hier te putten voor mijn vader dreef

 

Mij herwaarts. Wat dan wekte uw toorn? En zoo 'k misdeed, niet mij alleen

 

Treft wreed uw straf, maar hen vooral, wier een'ge hulp en steun ik was,

 

Mijne ouders, zwak en blind. Helaas! daar beiden ze in de stille kluis

 

Mijn weêrkomst... Dwaze en ijd'le hoop! 't Zal nimmermeer vergund

 

mij zijn,

 

Hun schreên te steunen en hun dorst te lesschen. Wijs en heilig is

 

Mijn vader, en toch weet hij niet dat ras de dood zijn zoon hem rooft.

 

Doch, wist hij 't ook, wat baatte 't hem? Of schraagt de boom reeds half

 

vergaan,

 

Nog d'andren wien de scherpe bijl met magt door schors en veez'len drong?...

 

Doch haast u, Koning! 't Gindsche pad leidt naar mijns vaders stil verblijf:

 

Ga, zeg hem wat uw hand bestond, smeek hem vergif'nis, bid dat 't vuur

 

Zijns toorns u niet verteere als 't hout, dat vlammengloed in asch verkeert!..¹.

 

Maar van dien pijl verlos mij eerst! Laat mij niet sterven met dit staal,

 

Dat brandend mij in de aad'ren woelten naamloos weê mij lijden doet!...’

1 In de twee hier volgende, door ons uitgelaten tekstregels verzekert de kluizenaar aan Dasharatha, dat hij eigenlijk geen Brahmaan is, daar zijne moeder afkomstig was uit de Soedra-kaste. Men begrijpt ligt, en Max Müller heeft (in zijn ‘History of ancient sanskrit-litterature,’ Lond. 1859, p. 49) er ook op gewezen, dat deze woorden door priesterhand zijn ingelascht nadat in Indié het begrip had gezegevierd, dat de doodslag van een Brahmaan niet verzoend kan worden. Hoe de gansche voorstelling door deze belagchelijke interpolatie bedorven wordt, zal wel niet noodig zijn nader aan te toonen.

[p. 350]

 

Hij zweeg, en op den harden grond zich went'lend, boog hij uitgeput

 

Het matte hoofd. Wel trachtte ik nog het scherpe staal met zachte hand

 

Te ontrukken aan des jong'lings borst; doch ijdel was mijn hulp, en dra,

 

Terwijl hij met een droeven blik mij aanzag, zonk hij stervend neêr.’¹.

 

 

 

Een wijle zweeg de Koning. Zwaar nog drukte den regtvaard'ge 't wigt

 

Der onvrijwill'ge schuld. In 't eind, 't verhaal hervattend, ging hij voort:

 

 

 

‘Toen ik, Kaushalyâ! 't vrees'lijk feit besefte, dat mijn rassche hand

 

Gepleegd had, bleef ik langen tijd bij den verslaag'ne roerloos staan,

 

Wèl wetend dat geen ijd'le rouw de onzaal'ge daad meer beet'ren kon.

 

Ten laatste nam ik de urn en toog met loome schreên naar 't stil verblijf

 

Der kluizenaars. Daar zag ik hen, gebogen onder 's levens last,

 

En hulploos als het voog'lenpaar, door wreede hand van wiek beroofd.

 

Met ongeduld verbeidden zij hun zoon, en spraken onbewust

 

Van 't naad'rend leed, nog luide en blij van 's jong'lings trouwe zorg en

 

deugd.

 

Mijn stap vernemend waanden zij den knaap te hooren. ‘Hoe, - dus sprak

 

De grijsaard, - draaldet gij zoo lang, mijn zoon! Zeg, wat weêrhield u toch?

 

Wis hebt ge in 't frissche stroomnat weêr gedarteld en gespeeld. Of bragt

 

Een woord van ons u smart welligt? Zoo laat het ras vergeten zijn!

 

Kom nu, wat houdt u bloô terug? Kom, reik ons 't water! Zie, te lang

 

Reeds heeft, aan vreeze en angst ten prooi, uw moeder op uw komst gewacht.

 

Het oog toch en de voet zijt gij van ons die niet meer gaan noch zien;

 

Uw leven is het onze. Doch... wat zwijgt gij steeds en antwoordt niet?’.

 

Wel bleef ik zonder spraak en zocht, maar vond geen woord om 't schrikb're feit

 

Hun meê te deelen. Eind'lijk toch, mij naauw bezinnend, stamelde ik:

 

‘Uw zoon, o heil'ge! ontwaart gij niet, maar Dasharatha d'edelman²;

 

Met zware schuld beladen kom ik herwaarts. Strafbaar is de daad

 

Die ik bedreef, schoon argeloos. Met boog en pijl gewapend was

 

Ik uitgegaan naar 't eenzaam woud, naar den Sarayoe, of ik soms

 

Een olifant daar vinden mogt. 't Geluid van water trof mijn oor,

 

En door den klank te ras misleid spande ik, aan buit slechts denkend, snel

 

Den boog... Maar toen ik straks de plek, waar 't wild, naar 'k dacht, gevallen was,

 

Bereikte, zag ik daar vol schrik een mensch aan d'oever neêrgeveld,

1 Voor de vertaling der vier laatste regels hebben wij, bij uitzondering, den Noordelijken tekst gevolgd, omdat deze hier iets korter is. De zin blijft voor 't overige geheel dezelfde.

2 De Kshatrya. Vorsten worden menigmaal, naar de kaste waartoe zij behooren, ridder of edelman genoemd. Dasharatha wordt hier ook dikwijls als Koning aangesproken, schoon hij toen nog Kroonprins of Mederegent was.

[p. 351]

 

Een jeugdig kluiz'naar, zwaar gewond, zieltogend reeds. Den dood nabij

 

Riep hij nog u, zijn vader aan, en treurde om 't lot dat 't oud'renpaar,

 

Van hem verstoken, wachten moest... O, heb met mij genâ! Vergeef

 

Den dood mij van uw dierb'ren zoon, dien onbedacht mijn hand versloeg!’

 

't Berigt vernemend stond in 't eerst de grijsaard als versteend. Toen gleed

 

Een traan hem langs de bleeke wang, en dof, maar plegtig klonk zijn stem:

 

‘Wanneer, o ridder! diep berouw u herwaarts niet gedreven had

 

Om boetedoend vergiffenis mij af te smeeken, dan, voorwaar,

 

Had u en heel uw Vorstenhuis mijn wraak verdelgd, eens heil'gen wraak!

 

En waar' met opzet 't feit gepleegd, dat thans in waan uw hand bestond,

 

Mijn vloek, o Vorst! had Indra zelf doen wagg'len op des hemels troon!

 

Die vloek blijve u gespaard. Doch thans geleid ons naar de plek, waar hij,

 

De steun van onzen ouderdom, ons eenig kind, verslagen ligt!

 

Hem, bloedend, met verwilderd hair in 't oeverzand daar uitgestrekt,

 

Hem, door uw daad in Yâma's¹ magt, hem wenschen we eenmaal nog voor 't laatst

 

Te omhelzen. Dan, als 't bang vaarwel hem droef door ons is toegebragt,

 

Dan roepe ook ons naar beter oord des heil'gen Dharmarâdja's stem!’

 

Demoedig ging ik de ouders voor, en leidde 't diep bedroefde paar,

 

Zelf wank'lend naar de onzaal'ge plek waar de arme knaap verslagen lag.

 

En naauwlijks had hun zwakke hand hem sidd'rend aangeraakt, of luid

 

Weêrklonk in 't stil en eenzaam oord der wreed verlaat'nen jammerklagt.

 

In wanhoop wierp de moeder zich op 't bloedig lijk, het bleek gelaat

 

Met kussen dekkend, klagend als de hinde van haar jong beroofd².

 

‘Ben ik, - zoo sprak ze, - u liever niet, mijn kind! dan 't leven? Zeg, waarom

 

Dan zwijgt ge nu ge een reis zoo ver, zoo moeilijk ondernemen gaat?

 

Kom, zeg mij vóór 't vertrek vaarwel! Kus mij nog eenmaal! Zijt ge op mij

 

Vertoornd, dat ge geen vriend'lijk woord meer voor uw goede moeder hebt?’

 

Toen boog ook droef de vader zich tot den gestorven zoon en sprak

 

Hem toe als waar' het leven niet voor lang reeds 't zielloos lijk ontvlugt:

 

‘Ben ik uw vader niet, mijn zoon! die herwaarts met uw moeder kwam

 

Om u te wekken? Antwoord ons! Helaas, gij zwijgt! Niet langer zal

 

Uw stem ik hooren, vol en schoon als ge in het plegtig avonduur

 

Begeerig naar de leer der Schrift, ons voorlaast uit Gods Heilig Woord³.

1 De Doodenvorst en Doodenrigter, daarom ook Dharmarâdja genaamd.

2 Eigenlijk staat er: ‘als de koe,’ enz. De vergelijking klinkt echter in 't Hollandsch al zeer weinig dichterlijk. In Indië, waar de koe een heilig dier is en er ook gansch anders uitziet dan ten onzent, is daarentegen het beeld zeergepast.

3 De Veden en Vedânga's, in Indië, even als bij ons de Bijbel, de Openharing bij uitnemendheid genoemd.

[p. 352]

 

En als de dag weêr blij ontwaakt, zult gij na 't vrome dankgebed

 

En na de heil'ge dienst niet meer mijn matte leên verfrisschen¹. Wie

 

Voortaan zal wortels ons uit 't woud en kruiden zoeken, wie zal thans

 

Ons 't water putten uit den stroom, als soms ons dorst en honger kwelt?

 

Hoe zal ik haar, die zwakke vrouw, uw moeder, steunen, ik die zelf

 

Zoo oud en stram van leden ben en naauw den last des levens torsch?

 

O, toef nog eer ge uw logt aanvaardt, een korte wijl, één enklen dag!

 

Zie, morgen zullen wij gewis, ik en uw moeder met u gaan;

 

Want 't leven kan niet lang meer zijn voor ons, die oud van dagen reeds,

 

En van den laatsten steun beroofd, dra zwichten onder 't bang verdriet.

 

Zoo wacht mij dan! Ras volg ik u, en need'rig en als beed'laar smeek

 

Ik mijn geliefd en eenig kind als aalmoes van Vaivasvata!’².

 

De grijsaard zweeg een wijl; toen sprak bezield van hooger geestdrift hij:

 

‘Te roekloos heeft een rassche hand, mijn zoon! u 't aardsch bestaan geroofd;

 

Maar blijvend is in eeuwigheid de woning die u, schuldloos, wacht:

 

't Verblijf der helden, groot door deugd en rein door boete en offerdienst,

 

Der wijzen woning, vroom en trouw aan Veden- en Vedânga-leer,

 

Der wijze vorsten heil'ge plaats, om dapperheid en deugd geroemd,

 

Het zalig oord van hen wien de eer van huis en vrouw ter harte ging,

 

Met gaven uit hun aardschen schat van goud en oogst en kudden mild,

 

Hun woord gestand, den vriend ter zij, en hooger steeds dan 't leven zelf

 

De waarheid stellend. Derwaarts ga, mijn zoon! U die zoo trouw den pligt

 

Vervuldet, beidt geen lager oord, maar 't schoon en gelukzalig land,

 

Waar onvermengd met 's werelds smart, de bron van 't eeuwig leven vloeit’³!

1 Deze beide regels zijn in den Bengaalschen tekst blijkbaar een eind verder naar onderen verdwaald. In den Noordelijken staan ze op hunne plaats, maar in dezen zijn daarentegen lager een paar regels ingeschoven zonder wezenlijken zin.

2 Mede een naam van Yâma. Onze vertaling wijkt hier eenigzins van die der anderen af. Gorresio vertaalt: ‘Largisci in elemosina il dono a mio figlio.’; Eichhoff: ‘Accorde moi l'aumône de mon fils.’ In 't oorspronkelijke staat: ‘poetrahhiksha’, 't geen volkomen letterlijk ‘zoon - aalmoes’ beteekent. Wij meenden daarom ook te mogen vertalen: ‘ik zal mijn zoon als (of tot) aalmoes vragen (voor mij).’ M. Williams laat het stuk, waarin de bedoelde regel voorkomt, geheel weg. De Noordelijke tekst is nog minder duidelijk.

3 Ook de hier volgende tien regels van den tekst, waarin de kluizenaarszoon op een godenwagen in de lucht verschijnt om zijne ouders te troosten en hun bekend te maken dat zijn dood vooraf was gedetermineerd en dat hij nu in den hemel woont, - meenen wij veilig als geïnterpoleerd te mogen verwerpen. Ook de tekstwoorden zelve duiden het aan. De bedoelde regels beginnen dus: ‘Evamâdi vilapyârtah sa moenih saha bhâryayâ,’ enz., en dan volgt tien regels verder weêr: ‘Sô 'pi kritvôdakam tasya poetrasya saha bhâryayâ,’ enz. Iets zoo smakeloos voor 't overige als die voorstelling en zoozeer den indruk van het gansche tafereel verstorend, kan onmogelijk in de bedoeling van den oorspronkelijken dichter gelegen hebben. Wel mag het intusschen verwondering baren, dat een zoo smaakvol schrijver als Eichhoff eene wanstaltigheid als deze, gelijk ook de boven aangewezene, zonder den minsten twijfel aan hare echtheid te opperen, in zijne vertaling heeft overgenomen. Monier Williams laat beide weg, doch zonder daarvan reden te geven.

[p. 353]

 

Toen bragt het treurend oud'renpaar 't plengoffer den gestorven zoon;

 

En daarop rigtte in somb'ren ernst nog eens de grijsaard 't woord tot mij:

 

‘Hoe zijt gij, die zoo wreed mijn kind me ontroofdet, uit Ikshvakoe's¹ stam,

 

Der wijze vorsten roemrijk huis, geboren, dat zoo wreed een daad

 

U moog'lijk waar'? Geen veete of strijd was tusschen ons om vrouw noch eer;

 

Wat dan dreef u tot wraak? Doch hoor, wat straf u voor uw dwaling wacht!

 

Gelijk ik, van mijn zoon beroofd, thans droef verlaten sterven moet,

 

Zoo zult ook gij in 't uur des doods, op 't eenzaam ziekbed uitgestrekt,

 

Weêklagen om een dierbaar kind, maar ijdel zal uw klagte zijn!’...

 

Ik vlood, de rouw in 't hart. En dra, eer 't jaar zijn loop voleindigd had,

 

Stierf troostloos en het leven moê daar ginds in 't woud de kluizenaar.’².

1 De stamvader van het geslacht van Dasharatha, die deswege ook dikwijls, even als Râma, de zoon van Ikshvakoe of de Ikshvakoeïde genoemd wordt.

2 Hoe de voorspelling vervuld werd, zagen wij reeds. Met de klagt van Dasharatha over Râma's verlies en de beschrijving van 's Konings dood wordt het Hoofdstuk besloten. Welligt schijnt sommigen onzer lezers de straf toch wat hard, welke de Koning ondergaat, sinds hem toch eigenlijk geen misdrijf in onzen zin kon worden te laste gelegd en er van geen wezenlijke schuld, maar alleen van onvoorzigtigheid sprake kon zijn. Men bedenke echter, dat volgens de begrippen der Indiërs, het jagtvermaak op zich zelf en als zoodanig (het dooden van een dier alleen voor het genoegen om te dooden, en niet enkel het doodschieten van een onnoozelen haas of patrijs, maar zelfs de zoo gevaarlijke tijgeren olifantenjagt) reeds te veroordeelen was, en vooral in een Koning, die beter nog dan eenig ander zijne lusten moet weten te bedwingen, als een strafwaardig toegeven aan den hartstogt werd beschouwd. Zoo veroordeelt dan ook Dasharatha het in zich zelven, dat hij ‘belust op buit, aan buit slechts denkend’ was, en naar zijne eigene voorstelling wordt op die wijze de doodslag van den kluizenaarszoon het, wel is waar niet voorbedacht, maar uit een zedelijk oogpunt dan toch wedervergelding en boete vereischend gevolg eener op zich zelve reeds afkeurenswaardige en in een Vorst strafwaardige handeling, even als dat bij ons een misdrijf zou zijn 't welk in dronkenschap wordt gepleegd. Dat onder ons Westerlingen het jagtvermaak niet uit hetzelfde oogpunt als door de voormalige Indiërs beschouwd wordt, kan moeilijk voor 't overige als een bewijs van onze hoogere beschaving en meer verfijnde zeden en begrippen worden aangemerkt.

[p. 354]

II.
De komst der Gangâ.

‘Chaque peuple, - zegt Eichhoff¹ in zijne inleiding tot de legende der Gangâ, - a eu son fleuve sacré, moitié réel, moitié mystique, destiné aux ablutions du corps et aux purifications de l'âme avant leur admission dans le ciel. Les Égyptiens ont eu le Nil, les Assyriens l'Euphrate, les Grees l'Alphée, les Romains l'Éridan, les Indiens le Gange, fleuve vénéré par excellence, jaillissant des neiges perpétuelles au sommet de l'Himalaya, répandant l'abondance dans de vastes vallées, et s'ouvrant à travers l'Océan une route vers des plages inconnues². Aussi l'ont-ils appelé la rivière des trois mondes, puisque sa source élevée la rapproche du ciel, son cours majestueux de la terre, sa sombre embouchure de l'enfer. Les poètes en ont fait la nymphe Gangâ, fille auguste du mont Himalaya et soeur d'Uma, épouse de Çiva, génie suprême de la nature³. Appelée par les dieux dans le séjour céleste, une sympathie secrète l'attirait vers la terre pour la consolation des mortels; mais quel mortel eût osé soutenir le choc de ses eaux dans leur chûte impétueuse et guider avec assurance leur marche bienfaisante vers la mer? Ici une tradition historique, relative sans doute à un roi d'Ayôdhyâ qui eut le bonheur d'achever le travail entrepris par un de ses ancêtres pour élargir le cours du Gange et pour fertiliser les plaines, travail immense, longtemps interrompu et enfin accompli avec gloire, a fourni au chantre de la Ramaïde une de ses conceptions les plus brillantes.’

Het is deze legende, mede door den genoemden schrijver in

1 Poésie héroïque des Indiens, etc., p. 86-88.

2 ‘Virgile, - voegt de schrijver in eene aanteekening er bij, - n'a pas oublié le Gange parmi les fleuves dont il vante la grandeur (Aen. IX. 30):

‘Ceu septem surgens sedatis amnibus altus
Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus.’

3 De geboorte van Gangâ en haar verblijf onder de Onsterflijken maakt weder eene afzonderlijke legende van het Râmâyana uit.

[p. 355]

proza vertaald, waarvan wij thans eene metrische navolging wenschen te beproeven. Zij wordt gevonden in het 45^ste Hoofdstuk van het Eerste Boek, en behoort tot die reeks van verhalen, welke de wijze Vishvâmitra aan Râma en zijne togtgenooten gedurende hunne omzwervingen in de wildernis mededeelt. Het volgende tot nadere toelichting van de daarbij voorkomende bijzonderheden.

Koning Sagara, een van Râma's voorouders, had zijne zonen uitgezonden, om het paard, dat bij gelegenheid van het Paardenoffer of Ashvamêdha verdwenen was, op te zoeken en terug te brengen. Vruchteloos echter bleven de nasporingen der Sagariden, en ten laatste aan de boorden van den Oceaan gekomen, werden zij door Vishnoe in een afgrond geworpen, en bleven sinds veroordeeld, om diep onder den bodem der zee, in het schimmenrijk te verwijlen, tot zij door een wonder van hunne zonden verlost mogten worden. Twee geslachten gingen er voorbij zonder dat de vloek kon worden opgeheven. Ten laatste verneemt Koning Bhagîratha, vromer en wijzer dan al de overige nakomelingen van Sagara, dat alleen de heilige Gangâ bij magte is, de schimmen zijner voorvaderen te verlossen, indien zij hare alles reinigende golven op de aarde wil uitstorten. Maar de aarde is niet in staat den hoogen en geweldigen val der wateren te torschen, en nu belooft Shiva, Heer der Werelden, en bewoner van den Himâlaya, door Bhagîratha's strenge boete en ijverige gebeden bewogen, den val op zijn magtig hoofd te zullen opvangen. De Gangâ stort zich neder, maar blijft nog geruimen tijd in de lokken van den God verward (een treflijk beeld voor de donkere en sombere rotsblokken en het digte struikgewas, waarin de trotsche rivier bij haren oorsprong nog schijnt gevangen te blijven), totdat Shiva, op nieuw door den Koning aangezocht, haar den uitweg opent, en haar vergunt, de aarde te gaan verfrisschen en vruchtbaar te maken, en, in den Oceaan zich uitstortend, onder geleide van den Vorst tot de onderwereld door te drin gen om Sagara's zonen van hunne smetten te reinigen en den weg hun te openen, die naar het verblijf der Onsterflijken voert. - Dit laatste gedeelte der legende, de nederdaling der Gangâ op aarde, maakt het onderwerp uit van het hier mede te deelen fragment.

[p. 356]

 

In strenge boete leefde een jaar nog Koning Bhagîratha¹. Toen

 

Sprak tot den Vorst de magt'ge Heer der Wezens, Oema's echtgenoot²:

 

‘Gij zijt mij lief; des wil ik u een gunst bewijzen; zelf wil ik

 

Den last der waat'ren torschen als zich Gangâ³ uit den hooge stort.’

 

Daarop besteeg de God den top des Himavat's. ‘Daal neder!’ - sprak

 

Bevelend hij tot Gangâ's stroom, nog in der heem'len burgt geboeid;

 

En schudde toen het forsche hoofd, en statig golfden wijd en zijd,

 

Een digt en somber woud gelijk, des Goden donk're lokken neêr.

 

Met zwaren val nu stortte zich, gehoorzaam aan het hoog bevel,

 

De magt'ge stroom uit 's hemels trans op des geweld'gen hoofd. Maar lang,

 

Maar heel een jaar bleef Gangâ, nog, in 't woud dier lokken wild verward,

 

Daar rust'loos dwalen, zoekend steeds, doch vrucht'loos, of ze een uitweg vond.

 

Toen wendde Bhagîratha zich met vurig smeekgebed nogmaals

 

Tot Shiva, en vroeg dringend hem der Nimf bevrijding. 's Konings beê

 

Vernemend, en tot gunst geneigd, streek vlugtig Oema's echtgenoot

 

Eén lok ter zîj, en aanstonds zag zich Gangâ blij den weg gebaand.

 

In breede golven stroomde op eens de held're kristallijnen vloed,

 

De wereld rein'gend, heil en vreugd verspreidend, over 't aardrijk voort.

 

En Goden, Wijzen, 't Geestenheir, en der Gandharven lust'ge schaar⁴,

1 Even als bij den naam van Dasharatha meenen wij ook bij dezen het oorspronkelijk accent (dat in beide op de tweede lettergreep valt) te mogen verplaatsen, sinds dat in onze taal beter klinkt. De lange vokaal der tweede lettergreep maakt hier geen bezwaar, vermits, gelijk wij reeds vroeger opmerkten, de klemtoon in 't oorspronkelijke toch niet altijd op de lange vokalen gelegd wordt.

2 Shiva, die in dezen kring van legenden steeds als Opperheer voorkomt. Brahma heet er de Wereldvader of Schepper en is meerendeels niets anders dan de Demiurg, wèl te onderscheiden van Brahma of Brahm, het Alwezen, dat boven alle wezens, boven Goden en menschen staat en het al omvat en doordringt. Vishnoe komt weinig in deze, waarschijnlijk zeer oude legenden voor, en waar hij verschijnt speelt hij gewoonlijk gansch geen fraaije rol. Zoo is hij het eigenlijk geweest, die het paard heeft gestolen en daarna de zonen van Sagara straft omdat zij het gaan opzoeken. Uit dit een en ander blijkt, dunkt ons, almede vrij duidelijk dat die stukken uit het Râmâyana, die Râma als eene menschwording van het Hoogste Wezen voorstellen, en dit Wezen den naam van Vishnoe verleenen, uit een anderen (ongetwijfeld veel lateren) tijd moeten zijn dan die veel talrijker episoden in welke Shiva als Opperheer verschijnt. - Indra, de God des Hemels (eigenlijk de regen, het onweder, enz.), komt daarentegen zeer dikwijls voor; een bewijs almede voor de ondheid dier legenden. - Oema, de gemalin van Shiva, is, gelijk wij boven zagen, de oudste zuster van Gangâ, dochter van den Himavat.

3 Gemeenlijk hier ook aangeduid met het epitheton: ‘de rivier der drie werelden’ of de ‘drie-wegen-gaande’ (‘tripathagâ’).

4 De Gandharven zijn, als vroeger reeds opgemerkt, de hemelsche zangers. Voorts worden hier nog half-goden genoemd, als de Yaksha's, Siddha's, enz., in de vertaling onder den algemeenen naam van Goden en Geesten begrepen.

[p. 357]

 

Op olifanten bont van tooi en vuur'ge rossen aangesneld,

 

Begroetten blijde Gangâ's komst, en baadden zich in 't frissche nat,

 

Terwijl de Wereld vader zelf plegtstatig haar ter zijde ging.

 

Van allerwege vloeiden daar de Geesten, Goden, Heil'gen zaam

 

Om de ongekende tooverpracht van 't wonder schouwspel aan te zien.

 

De lucht, met wolken digt bedekt, en somber eerst, scheen door den glans

 

En 't schitt'ren van hun siers'len hel als door den gloed der zon verlicht.

 

Hier statig golvend, vloot de stroom daar ginds in bogten kronk'lend voort;

 

Hier effen als het spiegelvlak en breed zijn waat'ren spreidend; daar

 

Langs hooge klippen bruischend, wild, als door den stormwind voortgezweept.

 

Dolfijnen, slangen, visschen, speelsch opduikend uit den klaren vloed,

 

Weêrkaatsten door hun schubben hel en glinst'rend 't stralend hemellicht.

 

Der baren schuim, hoog opgestuwd, vervulde schitt'rend 't luchtruim, wit

 

Gelijk de najaarshemel dien een vlugt van blanke zwanen klieft.

 

En neder ruischte steeds de val van Shiva's hoog en vorstlijk hoofd,

 

En ijlend stroomde 't water steeds langs bosch en beemd en klippen voort,

 

De geesten die der heem'len sfeer, de monsters die der aarde schoot¹

 

Bewonen, baanden eerbiedvol der heilige rivier den weg,

 

En wierpen in den vloed zich neêr; en al wie uit den reinen stroom,

 

Der Goden burgt ontsproten, rees, toog vrij van zonde en smetten heen;

 

En wie uit 's hemels trans voormaals op de aarde stortten, keerden rein

 

En vlekloos uit den heil'gen vloed naar 't glansrijk oord der zaal'gen weêr.

 

God Shiva's roem verkondde luid der vrome Wijzen dankgebed

 

En statig klonken hem tot lof de zangen van 't Gandharvenkoor,

 

En bloemen strooijend wendden zich de Apsaren in den rijendans²,

 

En blijde juichend riep heel de aard aan schoone Gangâ 't welkom toe.

 

De Koning Bhagîratha ging op rijk getooiden zegekar

 

De jubelende schaar vooruit, en langs het breed en schitt'rend spoor

 

Met kracht der baren digten vloed voortstuwend, volgde Gangâ hem;

 

In diepe kolken woelend soms, stoof dra de stroom gejaagd weêr voort,

 

In de engte soms gedrongen, dan uiteen weêr spattend, dartel ook

 

En speelsch daar hupp'lend langs het veld, met vlokken glinst'rend schuim

 

bekranst³.

1 De Graha's, Nâga's, enz.

2 De hemelsche danseressen, allegorische voorstelling van de wolken.

3 In plaats van deze laatste regels vindt men in den Noordelijken tekst een laf verhaaltje van zekeren wijze, die de Gangâ opslikte en ze toen weêr door zijne ooren uitwierp, eene smakeloosheid, die tot niets anders dient dan om zekere benaming der Gangâ te verklaren. In de Bengaalsche lezing volgen hier vier regels waarin op nieuw de Goden en Geesten worden opgenoemd, die de Gangâ begeleidden; wij hebben die regels als eene noodelooze en waarschijnlijk onechte herhaling uit onze navolging weggelaten. Zelfs zouden wij meenen de echtheid ook van die regels te mogen betwijfelen, waarin de wijze, op welke de Gangâ den Koning volgde, beschreven wordt, daar dit mede eene herhaling, schoon in anderen vorm, van de voorafgaande beschrijving is. In beide lezingen zou dan juist een gelijk aantal regels zijn geïnterpeleerd; in de Noordelijke het evengemeld tusschenverhaaltje bevattend en in de Bengaalsche de herhaalde beschrijving van den loop der rivier en de herhaalde opsomming van de namen harer begeleiders. Echter aarzelen wij in dezen te beslissen, en hebben daarom uit onze overzetting de vier bedoelde twijfelachtige regels niet willen verwijderen.

[p. 358]

 

En waar de Vorst het wagenspan ook leidde, derwaarts volgde trouw

 

Der Goden gunst'ling, 's werelds roem, de driewerf heil'ge Gangâ-stroom.

 

Ten laatste de open kust der zee bereikend, vond de Koning dra

 

De plek waar eens Sagara's kroost in 's afgronds donk'ren schoot verzonk;

 

En Gangâ naar het doodenrijk geleidend, bragt in 't somber oord

 

Hij 't blij berigt van 't naad'rend heil der vaad'ren droeve schimmenrij;

 

En van den schrikb'ren vloek verlost, verrezen uit den heil'gen stroom

 

Sagara's zonen vrij van smet en stegen juichend hemelwaarts.

III.
De schaking van den kluizenaar.

Het onderwerp van de navolgende episode zal wel geen onzer lezers onbekend kunnen zijn. Wie toch kent het naar Boccaccio gevolgde verhaaltje van La Fontaine: ‘Les oies du père Philippe’ niet? Het hier medegedeelde nu is in den grond der zaak slechts de oudere, meer uitvoerige en ook ongetwijfeld veel dichterlijker en geestiger bewerking van hetzelfde, uit Indië naar Europa overgedwaalde thema: een jeugdig kluizenaar, die voor 't eerst in zijn leven vrouwen ziet, van wier bestaan zijn vader hem zelfs onkundig had gelaten.

Beter en fijner bewerkt dan de tot dusver alleen bekende Westersche navolgingen, is de Indische vertelling ook beter aangebragt en gemotiveerd: - Soemantra, de minister van

[p. 359]

Koning Dasharatha, verhaalt aan dezen, hoe er eens in het naburig rijk van Anga eene groote en langdurige droogte ontstond, die, naar een orakel, niet eer zou ophouden eer een zekere jeugdige kluizenaar uit een nabij gelegen woud naar den zetel van het rijk zou gekomen zijn; hoe toen de Koning, Lômapâda, op raad van zijne ministers, den kluizenaar door eenige hofdanseressen uit zijne schuilplaats deed lokken, en hem zijne dochter ten huwelijk gaf; en hoe terstond nadat de jeugdige anachoreet zijn togt naar de Koningsstad had aanvaard, ook de lang gewenschte regen op de aarde was neêrgedaald.

Maar ook de diepere, wijsgeerige beteekenis van deze anders vrij luchtige vertelling is bij de Westersche verwerking van het onderwerp gansch en al verloren gegaan. Reeds van de fijne satire, welke het doorgaande tegen het overdreven ascetisme en tegen den overdreven eerbied voor die zoogenaamde heiligen bevat, is weinig of niets meer in die verwerkingen behouden gebleven; maar bovendien missen deze ten eenemale den allegorischen zin, die ten duidelijkste in het oorspronkelijke doorstraalt. Of is hier de aanhoudende droogte niet het sprekend symbool van de dorre, alle bloemen en bloesems des levens verschroeijende werking eener godsdienst, die alle wereldsche genieting voor zonde verklaart; en stelt niet de verkwikkende en verfrisschende regen het weldadige eener levensbeschouwing voor, die geoorloofd, door de natuur zelve ons bestemd genot den mensch niet ontzegd wil zien? Aan dit alles, aan deze zedelijke wijsgeerige beteekenis der anders luchthartige scherts hebben onze Westersche vertellers niet gedacht, tot wien blijkbaar niets anders dan de belagchelijke zijde van het oorspronkelijk zoo echt humoristisch verhaal was overgekomen.

Diezelfde beteekenis intusschen is blijkbaar ook oorzaak geweest, dat de latere Brahmanen, wien dergelijke satiren op hunne heilig geachte anachoreten zeker niet naar den zin konden zijn, in den Noordelijken tekst het gansche verhaal zoozeer hebben verkort en verminkt, dat er nagenoeg niets meer van overbleef, 't geen Schlegel (die inmiddels alleen de satire zelve, niet haar allegorischen zin opmerkte) bewogen heeft, om, met ontrouw aan zijn eigen stelsel, de episode uit de Bengaalsche bewerking in de door hem uitgegeven Noordelijke in te lasschen.

[p. 360]

Onze overzetting begint waar Soemantra, na eerst meer in 't kort het gebeurde met den kluizenaar te hebben vermeld, op uitnoodiging van Dasharatha, die het nadere van de zaak nog wel eens hooren wil, meer omstandig de wijze beschrijft, waarop de vrome boeteling aan zijne heilige overpeinzingen werd ontrukt (9^de Hoofdstuk van het Eerste Boek volgens den Bengaalschen tekst).

Gehoorzaam aan des Konings wensch, begon Soemantra dus 't verhaal,
Hoe Rishyashringa¹, loos verlokt, naar Lômapâda's zetel kwam: -
‘Een middel, - sprak de staatsdienaar, die voorzat in des Vorsten raad,
Is, Koning! door ons uitgedacht, onschuldig, zonder argelist.
De jonge kluiz'naar leeft in 't woud steeds boetedoende en mijmerend,
Gansch onbekend met vrouwenschoon, niet wetend wat dezinnen streelt,
Noch wat de zoete lust is die zooveren van 't verstand berooft.
Des zij beproefd wat tot ons doel die lust op 't jeugdig hart vermag.
Men bouwe slanke booten, digt met frisch en sierlijk loof bedekt,
Waartusschen schoon en geurig ooft den reuk streele en het oog bekoor',
En vogels hupp'len bont van dosch, en tenten van veelkleur'ge stof,
Met bloemfestoenen opgesierd, den reiz'ger koele schaduw biên!
Die booten nu bestijge een schaar van vrouwen, alle jong en schoon
Van bouw en leden, 't minlijk oog hel schitt'rend van het vuur der jeugd,
Bekwaam in zang en snarenspel, bevallig in den rijendans,
Met al de treken wel bekend, die minnelust aan maagden leert.
Dat zij naar 't woud in pelgrimskleed zich spoeden! En behendig lokk'
Haar loos verleid'lijk liefdespel den jong'ling naar de Koningsstad!’ -
De Vorst beäamde 't voorstel en gaf aanstonds aan den Raad bevel
Te hand'len naar 't gedachte plan. Dra werd toen aan zijn last voldaan:

1 Met den besten wil om vreemdklinkende namen zooveel doenlijk te vermijden (gelijk wij dat in de eerste der medegedeelde episoden met den naam van den kluizenaarszoon, Yadjnadatta, die er slechts eens of tweemaal in voorkomt, ons veroorloven mogten), scheen ons dit hier toch niet wel mogelijk. Evenmin zien wij kans, den naam van Rishyashringa op andere en meer eenvoudige wijze te schrijven zooals in 't oorspronkelijke, waar de beide ri's zelfstandige vokalen zijn, terwijl de y een halfvokaal of verbindingsletter en de sh mede slechts ééne letter is; tot de uitdrukking van dit alles ontbreken ons de noodige schriftteekens.

[p. 361]

 

Keur van de schoonste vrouwen ging er scheep naar 's kluiz'naars stil verblijf,

 

En trok al vrolijk juichend voort naar 't somber en verlaten woud.

 

Nabij de kluis gekomen stond de bende stil, en spiedde in 't rond,

 

Verborgen achter boom en struik, uit vreeze voor Vibhândaka¹.

 

Doch ziende dat de grijsaard zich van 't eenzaam oord verwijderd had,

 

Vertoonden zij zich onversaagd aan 't oog des vromen boetelings.

 

Met bloemen alle frisch getooid, omringd van zachten balsemgeur,

 

Begonnen zij haar wonder spel, en dansten op een vlugge maat,

 

En wierpen onder luid gejuich elkaêr den ligten kaatsbal toe.

 

Vermoeid zonk de eene somtijds neêr, maar sprong weêr vlug en luchtig op,

 

En and're voerden speelsch een strijd, en vloden snel en keerden weêr,

 

Terwijl bij 't wenden 't luchtig kleed bekoorlijkst schoon te gissen liet.

 

Met schitt'rend oog en schalkschen blik, en handen als de lotusbloem

 

Begroetten lagchend zij elkaâr, vrij dart'lend in den roes der vreugd.

 

En liefelijke cymbelklank² en zang als 't lied des nachtegaals

 

Vervulden 't hoog en statig woud, dat lusthof der Gandharven scheen³.

 

En allerwege in bosch en beemd weêrklonk het vrolijk feestgejoel

 

Der bende die haar strikken legde aan de onschuld van den kluizenaar.

 

Zoo vreemd een schouwspel had nog nooit des vromen jong'lings oog aanschouwd,

 

En vol verbazing kwam hij dra te voorschijn uit de stille kluis.

 

Nog nooit had hij, van kindsbeen af, 't zij man of vrouw, noch iets gezien

 

Van wat in stad en land er staâg een ieg'lijk op zijn weg ontmoet.

 

En toen hij nu die meisjes zag, zoo slank van bouw en rijk van dosch,

 

En toen zijn oor den klank vernam van 't schoon en lieflijk ruischend lied,

 

Toen stond hij eerst verwonderd stil; maar 't leed niet lang of nader trad

 

Nieuwsgierig de verbaasde zoon des heiligen Vibhândaka.

 

Zij, hem bemerkend, staakten dra haar jolig en luidruchtig spel,

 

En staarden met haar vriend'lijk oog den jong'ling schalksch en lagchend aan.

 

Daarop, hem naad'rend, spraken zij met zacht en vleijend stemgeluid:

 

‘Vanwaar gij vreemd'ling eenzaam dus in 't donker en naargeestig woud?

 

Wat voert zoo eensklaps herwaarts u? Ai, zeg wie en vanwaar ge zijt,

 

Want u te kennen wenschten wij zoo gaarne, o treflijk sterveling!’

 

Op 't minnelijk en vleijend woord der schoone vraagsters gaf terstond

 

Welwillend en vertrouw'lijk dus de kluiz'naar het verlangd bescheid:

 

‘Mijn vader heet Vibhândaka, geboren uit Kashyapa's stam;

1 De vader van Rishyashringa.

2 Eigenlijk de klank van gouden banden, aan de enkels der danseressen bevestigd. Men vindt ook soms gewag gemaakt van dergelijke banden met klokjes.

3 De orde der regels is hier eenigzins gewijzigd. De inhoud blijft inmiddels onveranderd.

[p. 362]

 

Ik ben des heil'gen eigen zoon, en Rishyashringa noemt men mij;

 

Dáár ligt de kluis door ons bewoond; daar wensch ik, schoone vreemden, u

 

Te ontvangen als 't den gastheer voegt, met gul en passend eerbewijs¹’

 

Des kluiz'naars gastvrij aanbod vond bij al de meisjes reê gehoor,

 

En lagchend trok de schare meê naar 't eenzaam doch herbergzaam oord

 

‘Zie hier, - zoo sprak des heil'gen zoon, - het voetbad en de drinkschaal daar,

 

En wortels versch in 't bosch geplukt, en app'len frisch en fijn van smaak!’

 

Zoo uitgenoodigd deden gaarn' de schoone gasten eer aan 't maal,

 

En spraken toen, terwijl een lach haar lippen plooide, vriend'lijk dus:

 

‘Ook wij, o vrome boeteling! wij bragten herwaarts keurig ooft,

 

Geteeld in ons geheiligd oord, uit onze kluiz'naars woning meê.

 

En zoo 't u soms behagen mogt, zoo proef deze app'len, fraai van kleur,

 

En neem van onze hand daarbij deez' dronk uit gindsche bron geput!’

 

Toen gaven zij konfijtsels hem, als waren 't vruchten toebereid,

 

En lekkernijen velerlei, en geur'gen nektar, zoet van smaak.

 

Wel scheen den kuischen kluiz'naar eerst dat alles vreemd, doch twijfel rees

 

Niet bij hem op, of 't werklijk ooft waar' wat hem loos werd voorgezet.

 

Maar toen nu elke beurt om beurt met uitgelaten vreugde hem

 

Omhelsde en met een gullen lach een kus hem roofde, of vlugtig soms

 

Hem in de mollige armen sloot en aan haar boezem prangde om schalksch

 

Hem iets in 't oor te fluist'ren, toen werd wonder hem en vreemd te moê;

 

En of 't de schuld des godendranks dan wel dier looze treken waar',

 

Des braven jong'lings wijsheidszin wel gansch en al gevloden scheen.

 

Zij echter, vreezend voor de komst van 's kluiz'naars vader, bragten snel

 

Haar jongen vriend den afscheidsgroet, bewerend dat een heilig werk

 

Haar elders riep; en de eigen kluis hem wijzend, die niet ver vandaar

 

Gelegen heette, spoedden zij in 't donker woud zich haastig voort. -

 

Door haar verlaten doolde nu in bosch en veld al mijmerend

 

De goede Rishyashringa rond, schoon niet als vrome boeteling.

 

En toen nu straks Vibhândaka te huis kwam en zijn braven zoon

 

Diep in gepeinzen naar het scheen, doch tevens wat verwilderd zag,

 

Toen vroeg hij streng: ‘Waarom, o zoon! begroet ge als 't voegt uw vader niet?

 

Wat oceaan van zorgen is 't waarin ik u verzonken zie?

 

Voorwaar! een staat zoo zonderling past aan den vromen kluiz'naar slecht!

 

Kom, zeg terstond, wat heeft in u verandering zoo groot gebragt?’

 

Dus aangespoord verklaarde alras de jong'ling wat op 't hart hem lag:

1 De pligten der gastvrijheid, een voornaam gedeelte van het Brahmaansch onderwijs, waren den jeugdigen kluizenaar natuurlijk door zijn vader ingeprent, al had hij tot dusver nog geen gelegenheid gehad de les in praktijk te brengen.

[p. 363]

 

‘Ach, vader! - sprak hij, - herwaarts kwam een aantal knapen, schoon

 

voor 't oog,

 

Klein, tenger, vol aanvalligheên, de boezem wel gevuld en zacht.

 

Die hebben vriendlijk mij gekust en op een wond're wijs me omhelsd.

 

Zij zongen schoon een lieflijk lied, en speelden zaâm een aardig spel,

 

En wierpen schalksche blikken mij vol lust en zoet verlangen toe.’

 

‘Mijn zoon! - dus sprak de vrome man na Rishyashringa's trouw verhaal, -

 

Dat waren geesten, boos van aard, Rakshasen¹, die in d'avondstond

 

Rondwaren soms in die gedaante om kwaad te doen aan kluizenaars²;

 

Vertrouw ze nooit en wacht voortaan met zorg voor hunne list u steeds!’

 

Na dus met strengen ernst zijn zoon vermaand te hebben, legde zich

 

Vibhândaka ter ruste, om vroeg des morgens weêr op weg te gaan.

 

Doch Rishyashringa scheen alras den raad vergeten; haastig toch

 

Begaf hij zich naar de eigen plek, waar 's avonds hij die knapen zag.

 

Zij, hem ontwarend reeds van ver, begroetten hem met blij gejuich,

 

En haalden hem al jub'lend in, en spraken toen hem vriend'lijk aan:

 

‘Kom nu, o schoone vreemd'ling, kom, en volg ons naar het lieflijk oord,

 

Waar onze kluiz'naarswoning ligt, en gul onthaal den gast verbeidt!’

 

Wel welfelde eerst de boet'ling nog, maar zoet klonk der verleiding taal,

 

En weldra had hij blij te moê naar Anga's rijk den togt aanvaard.

 

En naauw betrad des jong'lings voet de ranke boot, of aanstonds viel

 

In stroomen op 't verdorde veld een frissche regen ruischend neêr. -

 

Inmiddels was Vibhândaka, beladen met een zware vracht

 

Van vruchten, versch in 't woud geplukt, naar 't eenzaam oord teruggekeerd;

 

Doch toen hij, van zijn togt vermoeid, de kluiz'naarswoning binnentrad,

 

En nergens Rishyashringa zag, vergat hij 't voetbad zelfs, en liep

 

Al angstig zoekend heen en weêr; maar of hij al met luider stem

 

Hem bij zijn naam riep, nergens vond hij van den vlugt'ling 't minste

 

spoor.

 

Toen toog hij haastig weêr op weg, en 't woud verlatend, kwam hij dra

 

Aan welige landouwen, rijk aan oogst en kudden. ‘Wien, - dus vroeg

 

De vrome wijze aan 't herdervolk, - behoort dit rijk gezegend land?’

 

De goede herders bogen diep eerbiedig voor den heil'ge neêr,

1 Booze geesten of daemonen, die eene belangrijke rol spelen in de Indische mythologie. Men vergelijke ons vorig opstel over het Râmâyana.

2 Naar aanduiding van Schlegel zijn hier twee regels van één gemaakt, daar er uit den tekst een halfvers schijnt te zijn uitgevallen, en er alzoo eene halve shlôka te weinig zou zijn.

[p. 364]

 

En vouwden vroom de handen zaâm, en gaven hem 't gewenscht bescheid:

 

‘Dit is het land van Anga's Vorst, van Lômapâda, wijd vermaard;

 

Aan Rishyashringa, zegt men ons, Vibhândaka's, des heil'gen zoon,

 

Verleende hij tot bruidschat 't land met oogst en kudden rijk belaân!’

 

Toen viel op eens een hooger licht in 's wijzen geest, en aanstonds ziend

 

Wat heil zijn zoon beschoren was, toog hij naar huis met blij gemoed. -

 

Intusschen reisde op 't sierlijk schip de jong'ling naar de Koningsstad;

 

En donk're wolken dekten 't licht der zon, terwijl met dof geluid

 

Het rollen van den donder klonk, en regen klaat'rend nederviel.

 

Bij 't hooren van het onweêr dus bereid op Rishyashringa's komst,

 

Ging daad'lijk, door zijn Raad verzeld, de Koning den gewenschten gast

 

Ontvangen, en bood aanstonds hem met eigen hand de drinkschaal aan,

 

En leidde met gebogen hoofd naar 't vorstelijk paleis hem voort.

 

Daar, om zijn gunst te winnen, bragt, omringd door heel zijn hofgezin,

 

De Vorst hem zelf met eerbetoon wat rijkdom treflijkst bieden kan,

 

En schonk zijn dochter hem tot vrouw, met de oogen als de lotusbloem.

 

Zoo woonde sinds in Anga's rijk, in weelde en pracht en vorstlijke eer,

 

Met schoone Santâ trouw vereend, de nederige kluiz'naarszoon.’

P.A.S. van Limburg Brouwer.

(Wordt vervolgd.)