De Gids. Jaargang 27

[p. 1]

Een antwoord aan den Minister van Oorlog.

De Minister van Oorlog, de Heer Kolonel Blanken, heeft bij de jongste discussies over de begrooting van zijn departement in de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijne denkbeelden uiteengezet omtrent de bevoegdheid van militairen, om hunne gedachten en beschouwingen door de drukpers te openbaren. De beginselen, bij die gelegenheid door den Minister verkondigd, en de toepassing, die wij daarvan in zijne latere handelingen hebben gezien, zullen ons thans niet bezig houden. Tot eene ernstige bestrijding van des Ministers meening hopen wij later - zoo noodig - over te gaan.

Wij hebben ons heden slechts in klein tenue uitgedost, alleen met de bajonet in de scheê, om antwoord te geven op eene vraag van den Minister. Wanneer wij op onze beurt zullen overgaan tot vragen, in plaats van antwoorden, zullen wij zorgen in volle wapenrusting - dat is: tot de tanden toe gewapend - te verschijnen en een geducht burgerlijk arsenaal van redenering en wet over te stellen aan de militaire bommen en kartouwen van den Heer Blanken.

In klein tenue dus, zijn wij op 't appèl gekomen om den Minister te hooren zeggen:

‘Men moet mij evenwel niet beschuldigen, dat ik streng ben; dat is reeds gebleken: ik neem de wet niet à la lettre op; dat zou zeer verkeerd zijn; ik durf gerust zeggen, dat ik het bewijs van toegevend te zijn, heb gegeven. Ik verzoek de leden het Maartnommer van het tijdschrift de Gids in te zien. Daarin staat een artikel, waaromtrent ik verzoek, dat zij, die het gelezen hebben of lezen zullen, mij zullen zeggen of het al of niet een gepast artikel is. Ik heb dit laten loopen, omdat ik geen reden vond te vervolgen: mijne goedkeuring heb ik dus alles behalve aan zulk een geschrijf gegeven.’

Tot dus verre.

[p. 2]

Ofschoon wij nu niet behooren tot ‘de leden’, aan wie de vraag regtstreeks werd gerigt, zoo gevoelen wij ons echter gedrongen aan des Ministers uitnoodiging te voldoen. De Minister vraagt: ‘Is het artikel gepast? - Wij antwoorden: ‘Het artikel is zeer gepast.’

Het komt ons zelfs voor, dat de Heer Blanken van dezelfde meening is. Hij ‘vond geen reden om te vervolgen.’ En waarom vond hij daartoe geen reden? Omdat het artikel gepast was.

Ware 't anders, ware het opstel inderdaad ongepast, dat wil hier zeggen: in strijd met wettelijke bepalingen, en overschreed de schrijver de grenzen der krijgstucht, dan ware er reden geweest om te vervolgen, en dan had de Minister 't niet mogen laten loopen. Nu er echter geen reden bestond tot vervolging, schijnt het ons toe, dat de voorafgaande woorden: ‘Ik heb dit laten loopen’ uit het oogpunt van gepastheid wel iets te wenschen overig laten.

Het is niet aldus, dat men van een schrijver spreekt als de Generaal Knoop; het is niet op deze wijze, dat men een tijdschrift bejegent als het onze. Noch de auteur, noch het tijdschrift wenscht, dat men uit genade en om een blijk van verregaande lankmoedigheid te geven, verklaart hen te laten loopen. Wat de Gids betreft, hij loopt van zelven en op eigen beenen en heeft nooit aan iemand de beleefdheid verzocht hem toch te laten loopen. En wat de denkbeelden van den Heer Knoop aangaat, zij hebben al een heel eind weegs afgelegd en ons geheele vaderland doorgereisd; ook hun loop is genoegzaam verzekerd.

Maar 't schijnt ons bedenkelijk toe, en 't geeft ons stoffe tot ernstige overweging, wanneer wij een Minister een opstel zien stigmatiseren, dat hij zelf verklaart te hebben laten loopen, omdat hij geen reden vond tot vervolging, Wij worden onwillekeurig geleid tot den twijfel, of er soms eene begeerte bestaat, om de vrije uiting der gedachte te bemoeijelijken, en aan de vrijheid van schrijven de onaangename voorwaarde te verbinden van het misnoegen en de afkeuring van hooger-geplaatsten.

Wanneer artikelen, gelijk die van den generaal Knoop, worden bestempeld met den weinig-vleijenden naam van ‘zulk geschrijf;’ - wanneer aan de mededeeling, dat er geen reden was tot vervolging, en dat men het daarom heeft laten loopen, wordt toegevoegd, dat men dus alles behalve zijne goedkeuring hecht aan stukken, die niets strafwaardigs bevatten, dan zou

[p. 3]

welligt bij hen, die den Minister minder van nabij kennen, het onbehagelijke vermoeden kunnen oprijzen, dat zijne goedkeuring de maatstaf behoort te zijn van hetgeen door officieren mag worden geschreven. Een ieder gevoelt, hoe bij zulk eene opvatting de lust tot schrijven bij militairen zou worden getemperd, zoo niet geheel uitgedoofd.

Het woord dus, heeft ons bij al 't overige zeer onaangenaam getroffen, in weêrwil, of welligt ten gevolge van de onmogelijkheid, waarin wij ons bevonden, om de conclusie met de praemisse in verband te brengen. Wanneer men opstellen niet vervolgt, wanneer men ze laat loopen, dan hecht men daaraan stilzwijgend zijne goedkeuring; men keurt ze althans niet af, en men kan en mag dat niet doen, omdat er geene redenen voor zijn. Wij begrijpen niet, dat men ze dus alles behalve goedkeurt.

Maar - nog eens - die goed- of afkeuring mag niet het criterium of het doel zijn van hetgeen militairen schrijven. Zal hun werk vruchten dragen, dan moeten zij schrijven wat hunne overtuiging hun in de pen geeft, en dan moet het hun vrijstaan om eerlijk en moedig hunne meening te zeggen. De Heer Knoop heeft dit, naar onze meening, steeds gedaan, en hij heeft het gedaan op eene waardige en wetenschappelijke wijze, zonder personen aan te randen, maar ook zonder personen te vleijen of te bewierooken. Het is daarom, dat wij ons verpligt achten, en geregtigd beschouwen, om, zelfs zonder zijne voorkennis of toestemming, de qualificatie te wraken, die op zijn werk is toegepast. Wij doen dat, niet alleen omdat het hem geldt, maar omdat het bij ons vaststaat, dat aan iederen militair dat regt moet zijn gewaarborgd. Wie de militaire vraagstukken op degelijke en grondige, op openhartige en kordate wijze behandelt, zonder persoonlijken strijd te voeren, blijft in ons oog een goed militair.

Werkt men op het gebied der wetenschap met de keurbenden der gedachten, in plaats van met de bataillons en escadrons, die men anders in slagorde weet te scharen, men blijft toch een strijder, die zijne krachten heeft toegewijd aan de zegepraal der zaak, die men de ware gelooft: het eenige onderscheid is, dat de ridder van het zwaard alsdan de ridder der gedachte wordt genoemd. De Minister van Oorlog behoeft niet te vreezen, dat men door zulk geschrijf een burger wordt, die geen krijgstucht kent.

Wij hebben de vraag van den Minister niet onbeantwoord

[p. 4]

willen laten; wij hebben gemeend met ernst te moeten opkomen voor de regten der drukpers, omdat het ons wil toeschijnen alsof een zekere Pruissisch-militaire geest thans den dampkring doortrekt; een geest, die vrijheid van schrijven erkent, mits men niet schrijve, wat aan hooger-geplaatsten onwelgevallig zou kunnen zijn en mits men zijn oordeel onderschikke aan de meening van chefs en autoriteiten. Zulk een geest behoort vooral in Nederland niet door te dringen; allerminst mag hij doorstralen in de woorden en handelingen van een lid van het ministerie, dat wij thans het geluk hebben aan het bestuur te zien, en welks optreding door ons met vreugde en blijde verwachting is begroet, omdat wij ons daarvan op ieder gebied de toepassing van liberale beginselen mogten voorspellen. De uitspraak van den Minister van oorlog, waartegen wij gemeend hebben te moeten protesteren, heeft ons niet alleen pijnlijk aangedaan, zij heeft ons daarbij verrast. De Heer Blanken toch is een krijgsman, dien men ons als bekwaam en flink, als kordaat en rondborstig, en tevens als bij uitstek humaan en helderdenkend had afgeschilderd. Eene dergelijke opvatting van het regt en de vrijheid om zijne gedachten te uiten, als thans van hem vernomen werd, druischt tegen onze begrippen aan.

Wij burgers van Nederland willen van deze soort van militaire opvatting van regt en vrijheid niets weten; wij staan allen op het standpunt van L'Hopital, toen hij Montmorency deze woorden toevoegde: Connétable, à vous de faire la guerre quand elle sera résolue, mais à moi de débattre si elle est necessaire. Wij zijn de afstammelingen van die mannen, die op onze regentenstukken prijken, mannen met burgerlijke zeden en gewoonten, doch die, zoodra het gevaar wenkte, bereid waren het musket te grijpen en het leven te laten voor het Vaderland. Hooft heeft het voor drie eeuwen betoogd, dat bij ons edelboortighe en riddermaatighe mannen in klein getal zijn geweest, dat wij over het algemeen slechts kleen achtbare burgerlijke personen zijn. Wij stellen er prijs op dat te blijven, wij stellen er prijs op dat onze burgerlijke vrijheden behouden worden, ook voor onze Generalen, ook voor onze Officieren, voor ieder Nederlandsch burger in militaire dienst.