De Gids. Jaargang 18

[p. 622]

Eene verbetering.

In een stuk, getiteld ‘Anti-Revolutionaire Redeneringen,’ voorkomende in het September-nommer van ons Tijdschrift, staat, bladz. 336:

Wij vinden in dien Brief o.a. het volgende (bladz. 5):

‘Men heeft de beslissing over het al of niet praktisch-deugdelijke uwer staatkunde laten afhangen van eene uit den aart der zaak even moeilijk te voren als juist te beoordeelen zamenvatting in een speculatief staatsrechtelijk stelsel.’

Wanneer ik derhalve eene staatkunde, die nog nooit in toepassing is gebragt en nog niets anders is dan eene theorie, wil beoordeelen, dan mag ik dit mijn oordeel niet laten afhangen van mijn oordeel over het speculatief staatsregtelijk stelsel waarop die staatkunde, die theorie berust. En waarom niet? Omdat het stelsel even moeilijk te voren als juist te beoordeelen is. Verbeeld u nu een speculatief staatsregtelijk stelsel dat te voren niet te beoordeelen is en evenmin juist beoordeeld kan worden! Wat is dat voor een stelsel? Maar, aangenomen eens, dat iets dat niet te voren en niet juist beoordeeld kan worden, een stelsel zou kunnen zijn, hoe zouden wij het dan toch wel moeten beoordeelen? Door er de proef van te nemen, meent Mr. da Costa (zie den Brief, bladz. 40 en v.). Juist zoo! Eerst een stelsel waarvan men niets begrijpt, omdat men het onmogelijk te voren en juist beoordeelen kan, toepassen, en dan zien wat er van wordt. Eene vrij revolutionaire proefneming voorwaar! Ons komt het nog al gevaarlijk voor eene staatkunde toe te passen waarvan men den grondslag niet kan beoordeelen. Het mogt ons eens gaan als den uitvinder van het buskruid, van wien verhaald wordt, dat hij met een molensteen, waarop hij was gaan zitten, nadat hij er eene mijn onder gegraven had, in de lucht vloog, toen hij 't kruid in brand stak. Had hij de kracht van het kruid maar beter gekend en vooraf onderzocht wat het was waarop hij zitten ging! Maar Mr. da Costa zou daartegen kunnen zeggen, dat hij het praktisch-deugdelijke van het kruid niet te voren en niet juist beoordeelen kon, en dat het daarom juist zoo verstandig was, dat hij er op ging zitten en het in brand stak.

De Nederlander heeft onze aandacht gevestigd op een schromelijken misslag in het bovenstaande. Men gelieve nu in de plaats daarvan te lezen:

Wij vinden in dien Brief o.a. het volgende (bladz. 5):

‘Men heeft de beslissing over het al of niet praktisch-deugdelijke uwer

[p. 623]

staatkunde laten afhangen van eene uit den aart der zaak even moeilijk te vormen als juist te beoordeelen zamenvatting in een speculatief staatsrechtelijk stelsel.’

Wanneer ik derhalve eene staatkunde, die nog nooit in toepassing is gebragt en nog niets anders is dan eene theorie, wil beoordeelen, dan mag ik dit mijn oordeel niet laten afhangen van mijn oordeel over het speculatief staatsregtelijk stelsel waarop die staatkunde, die theorie berust. En waarom niet? Omdat dat stelsel niet bestaat. Immers, de zamenvatting der bedoelde staatkunde in een stelsel is even moeilijk te vormen als juist te beoordeelen. Zij is moeilijk te vormen; zij is dus nog niet gevormd; zij is er niet. En toch worde ik beschuldigd mijn oordeel over gezegde staatkunde van die zamenvatting te hebben laten afhangen. Dat kan ik toch niet gedaan hebben als er in 't geheel geen stelsel is. Ik zie mij alzoo genoodzaakt te besluiten, dat het bedoelde stelsel er wel is, dat het wel is waar moeilijk te vormen is geweest, maar dat het toch wel degelijk is gevormd. Dan, nu verneem ik tevens (en dit brengt mij weder geheel in de war), dat het met zooveel moeite gevormde stelsel ook moeilijk juist beoordeeld kan worden, en dat ik van mijn oordeel over dat stelsel, mijne beslissing over de staatkunde, die het bevat, niet mag laten afhangen. Ik begin dus weder, daar ik geen kans zie mij eene voorstelling te maken van eene moeilijk juist te beoordeelen zamenvatting eener theorie in een stelsel, tot mijne vroegere meening terug te komen, en te gelooven, dat het stelsel er niet is. De staatkunde van den Heer Groen van Prinsterer, die, gelijk gezegd, niets anders dan eene theorie kan zijn, daar ze nooit in praktijk is gebragt, is alzoo eene onstelselmatige, stelsellooze theorie, eene onwetenschappelijke leer, eene stelsellooze staatkunde. Wat hiervan zijn moge, zeker is het, dat ik in geen van beide gevallen de staatkunde des Heeren Groen van Prinsterer zal kunnen beoordeelen: is zij niet zamengevat in een stelsel en kan zij daarin moeilijk zamengevat worden, dan weet ik niet waar ik ze zoeken zal; in de ervaring toch, in het werkelijke leven vind ik ze nergens, en in de wetenschap vind ik ze, hare onstelselmatigheid en onvatbaarheid om gesystematiseerd te worden in aanmerking genomen, ook niet. Is zij daarentegen geenszins ongeschikt om in een stelsel te worden zamengevat, is zij integendeel reeds zamengevat in een stelsel, dan kan ik ze evenmin beoordeelen, daar ik die zamenvatting zelve moeilijk juist beoordeelen kan. De staatkunde van den Heer Groen ontsnapt mij dus in ieder geval. - De Heer da Costa intusschen geeft mij een middel ter beoordeeling dier staatkunde, waaraan ik nog in 't geheel niet gedacht had. Wilt gij het praktisch-deugdelijke der anti-revolutionaire staatkunde beoordeelen, zegt hij, - niets gemakkelijker neem er de proef van. (Verg den Brief, blz. 40 en v.). Juist zoo! Eerst eene theorie, die ik noch praktisch door ervaring, noch theoretisch door wetenschappelijke kritiek beoordeelen kan, toepassen, en dan zien wat er van wordt. Eene vrij revolutionaire proefneming voorwaar! Ons komt het nog al gevaarlijk voor eene staatkundige theorie toe te passen, die telkens, wanneer wij haar willen beoordeelen, aan ons onderzoek ontsnapt. Het mogt ons eens gaan als den uitvinder van het buskruid, van wien verhaald wordt, dat hij met een molensteen, waarop hij was gaan zitten, nadat hij er eene mijn onder gegraven had, in de lucht vloog, toen hij 't kruid in brand stak. Had hij de kracht van het kruid maar beter gekend en vooraf onderzocht wat het was waarop hij zitten ging! Maar Mr. da Costa zou daartegen kunnen zeggen, dat hij het praktisch-deugdelijke van het kruid onmogelijk beoordeelen kon eer hij het beproefd had, en dat het daarom juist zoo verstandig was, dat hij er op ging zitten en het in brand stak.

[p. 624]

Voorts voege men nog, blz. 337, blz. 7 v.b. in den tweeden aldaar aangehaalden volzin de woorden ‘in alles’ tusschen de woorden ‘niet’ en ‘bevredigend’ in; al wat dan volgt blijft onveranderd.

Wij twijfelen niet, of de Heer da Costa zal na bovenstaande verbetering zich over niets te beklagen hebben dan - over zijne eigene redeneringen.

De Nederlander zal, hopen we, inzien, dat hij door de teregtwijzing onzer lezing die redeneringen zelve niet veel klaarder gemaakt heeft.

Integendeel komt het ons nu aan gegronden twijfel onderhevig voor, of men, in den eersten der aangehaalde volzinnen te vormen in plaats van te voren lezende, aan die phrase wel den naam van volzin zou mogen toekennen. Wij voor ons zouden nu meenen ze met een anderen naam te moeten bestempelen. De lezing te voren geeft althans eenigen zin; die van te vormen in 't geheel geene.

De Nederlander heeft niettemin volkomen regt: wij hebben ons in de lezing van het aangewezen woord vergist; echter - het is ons leed het te moeten zeggen - de Heer da Costa redeneert er niet beter om.

Wat onze wederzijdsche houding tegenover het geeerd publiek betreft, deze staat o.i. tamelijk wel gelijk: wij hebben bij de vorige gelegenheid een woord verkeerd gelezen, en de Heer da Costa heeft, 't zij men 't een, 't zij men 't ander leze, verkeerd geredeneerd. Wij hebben dus wederzijds het publiek om verschooning te vragen, gelijk wij mits dezen ter gelegenheid van deze onze ‘verbetering’ doen.