De Gids. Jaargang 16

[p. 473]

Bijdrage tot de geschiedenis der Nederlandsche diplomatie.

H.A. van Dijk, Bijdrage tot de geschiedenis der Nederlandsche diplomatie. Handelingen met Frankrijk en Spanje in de jaren 1668-1672. Utrecht, Kemink en Zn. 1851.

II.

De arbeid en zorg door den Heer van Dijk aan het tweede Hoofdstuk zijner ‘Bijdrage’ besteed, kunnen alleen door hem gewaardeerd worden, wien eigen studie met den ingewikkelden aard der onderhandelingen ‘daarin geboekt’ heeft bekend gemaakt. Niet ligt zal men uit historische werken of gedrukte stukken tot dit onderwerp betrekkelijk eene bron kunnen aanwijzen, waaruit de schrijver niet heeft geput: en zoo het ons gebeuren mogt over enkele punten van ondergeschikt belang eenig nieuw licht te verspreiden, het zal aan onuitgegeven brieven en geschriften ontleend zijn. Een gelukkig toeval deed, in het dossier der criminele papieren tegen Mr. P. de Groot, ook enkele zijner missiven uit Stockholm, gedurende de jaren 1668 en 1669, bewaard blijven: van zeer vertrouwelijken aard, want zij werden geschreven aan Ab^m. de Wiquefort: van belangrijken inhoud, want de schrijver was gezant aan het Zweedsche hof: de kennisneming overwaardig, want zij scholen in het duister, totdat de welwillende heuschheid van den rijks-archivarius ons een onbekrompen gebruik der processtukken vergund heeft. Deze brieven hebben alleen betrekking tot de eerste afdeeling van dit tweede Hoofdstuk (bl. 281-333), voor het ander deel

[p. 474]

zijn het wederom de ongedrukte brieven van de Witt, die wij zullen opslaan. De Heer van Dijk ontwikkelt duidelijk, naauwkeurig en volledig het goedregt en de aanspraken voor Zweden uit de voorwaardelijke toetreding tot de Triple Alliantie geboren: geeft eene vlugtige schets van Spanje, tot het betalen der onderstandsgelden onvermogend of ongezind, en doet daarbij levendig uitkomen hoe de Raadpensionaris te moede was, die, ondanks den ijver der Nederlandsche gezanten, zijne ontwerpen verijdeld en met mislukking bedreigd zag, door de traagheid, flaauwhartigheid of onwil van medestanders en bondgenooten: - voorbode van het hartzeer en de verdrietelijkheden aan Willem den derden en Marlborough en Heinsius in later tijd berokkend, gelijk het drievoudig verbond zelf slechts voorlooper der groote alliantie is geweest. Zeer teregt schrijft de Heer van Dijk, bl. 283: ‘het wèlgelukken der onderhandeling hing af van de betaling der onderstandgelden aan Zweden. Ontving het zijne gelden niet, dan wilde dat Rijk het verbond niet onderteekenen... werden die subsidiën niet door Spanje voldaan, alsdan weigerden Engeland en de staten aan het hof van Madrid den vrede te verzekeren.’ Vg. bl. 299. En onze gezant te Stockholm wees met zijne gewone schranderheid het onberekenbaar gewigt aan voor de republiek in een verbond met de Zweedsche kroon gelegen. ‘Si Messg^rs les Estats ont autant de considération pour cette couronne, comme elle en a présentement pour eux, je suis persuadé qu'ils pourront à peu de frais et avec beaucoup de gloire et d'utilité, ce que la France ne laisse pas de tenter encore sous main, encore qu'elle ait quelque raison de n'en être pas trop satisfaite. On avoit crû ici que j'en aurois fait quelque ouverture: et d'autant que cela n'a point été de ma commission, on a bien voulu passer pardessus cette cérémonie, et donner ordre à monsieur Silvercroon, qui pour cet effet est parti d'ici, il y a quatre jours, pour en faire conjointement avec monsieur Appelboom les propositions, premièrement sousmain et ensuite ouvertement, s'ils y trouvent la disposition qu'on y attend. Outre que je tiens cette alliance avec une couronne qui est puissante en ses conquêtes, en sa milice et principalement en l'estime qu'elle s'est acquise auprès de tous les bons officiers de l'Europe, très-considérable et très-importante, je suis encore de sentiment que dans la conjoncture présente de nos affaires, il n'y a que la diffi-

[p. 475]

culté d'y réussir, qui peut faire passer à la France le desir qu'elle a de nous faire sentir son indignation, et avec le temps, la mémoire, - pour faire enfin revenir les affaires dans leur vieille assiette. Pour cet effet je crois fermement que la maintenue de la Triple Alliance est très-nécessaire: mais je n'ai pas l'imagination assez-forte pour me pouvoir persuader qu'elle sera de longue durée, si elle n'a de subsistance plus-solide que les intérèts d'un royaume très-malreconnoissant, et d'une république voisine qui a plus de jaloux que d'amis. Mais comme j'ai dit ci-dessus, on trouvera ici toute la disposition qu'on peut desirer pour une plus-forte alliance, pourvû qu'on n'y néglige rien: autrement je crois qu'avec le temps les amis, que la France a encore ici, l'emporteront.’ de Stockholm ce 31 Oct./10 Nov. 1668. Eene maand later 12/22 December schrijft de Groot aan Wiquefort de volgende zinsneden, merkwaardig ook ter wederlegging van een verwijt, in ons vorig opstel weêrsproken. ‘Il faut que je confesse qu'il y a dejà quelque temps que je ne puis comprendre comment on peut être si sécur chez-nous, et en avoir si peu de sujet. L'Espagne est en révolte; l'Angleterre sans armée; la Suède mécontente de ses nouveaux alliés et vivement sollicitée par ses anciens; la France seule est en état de tout entreprendre, et personne en celui de s'y opposer, pendant que notre état continue à faire des mécontens et à diminuer ses forces. Je ne doute pas que la réflexion qu'on y fait sur la Triple Alliance ne le mette fort en repos: mais considérons en un peu, je vous prie, les pièces. L'Angleterre est composée d'une nation altière, vindicative et avide: la mémoire de nos dernières guerres, la jalousie du traficq, et principalement un petit différend comme celui de Surinam sont capables de renverser toute la nouvelle liaison que nous avons faite ensemble. La Suède qui s'est jointe à ce parti sans autre motif, que celui du profit qu'elle pensoit tirer des subsides d'Espagne, s'en voyant frustrée comme elle fait - car je vous assûre qu'on aura bien de la peine avant que de faire condescendre ce gouvernement à une garantie universelle, et cela pour obtenir une somme, qu'elle prétend lui être due par des actions faites et non plus à faire, - regrettera et peut-être reprendra le parti qu'elle a quitté pour s'en ressentir contre ceux qui l'ont engagée mal à-propos, et appuyé très-foiblement ses intérèts. Car il est certain qu'on est per-

[p. 476]

suadé ici, que la Reine d'Espagne, dans l'état où elle est, n'oseroit refuser au Roi d'Angleterre ni à Messg^rs les Etats le remboursement des subsides, qu'ils auroient pû avancer en son nom, et que le dit avancement auroit été fait il y a longtemps, si les Etats y avoient été aussi disposés que le Roi d'Angleterre. Considérez par la, monsieur, en quelle opinion notre état est ici, et ce qu'on en pourroit attendre en cas de besoing. Il faut pourtant que je confesse, que je n'avois jamais crû, que je dûsse trouver ici tant de démonstrations d'amitié pour notre état comme j'y ai trouvé à mon arrivée, et que jamais je ne me serois imaginé que le naturel de ce peuple fût si généralement ami du nôtre, comme je le trouve encore: mais il ne faut point se persuader dans le penchant que tout le monde a pour ses propres intérêts, que cela puisse continuer, en cas que cette couronne n'y est conviée par une obligation plusforte que celle d'une Triple Alliance, stérile et infructueuse: et c'est pourquoi je crois qu'il n'y a rien de plus nécessaire que de se servir de l'occasion et d'entrer en quelque liaison plusforte avec ce royaume, par des conditions, dans lesquelles il puisse trouver plus d'avantage pour ses intérèts qu'il ne fait dans la garantie des Pays-Bas. Vous ne ferez pas peu de service à notre état, si vous y pouvez faire comprendre, combien il est utile de se conserver l'amitié de cette couronne, s'il n'est absolument en état de ne craindre jamais les desseins de la France, qui ne feroit point la démarche qu'elle fait pour regagner ce gouvernement, si elle n'avoit d'autres desseins que pacifiques.’ Men vergelijke met deze zinrijke beschouwingen, die wij bijna voorspellingen mogten heeten, de berigten bij Mignet, partie 4^e, section 2^me. Tome III. p. 269; inzonderheid ‘Extrait d'une lettre de M. de Lionne à M. Rousseau’, p. 262.

Zijnerzijds verzuimde onze ambassadeur niets om de belangstelling in de Triple Alliantie wakker en levendig te houden. Zelfs een zinnebeeldige optogt voor het Zweedsche hof gehouden, - waarin Spanje telkens den voorrang boven Frankrijk had, en de leden van het verbond wegens gelijkheid met het Fransch gewaad geheel niet waren voorgesteld, - gaf hem aanleiding om aan de alliantie te herinneren. ‘Je pris occasion de remercier les acteurs, d'avoir eû assez de respect pour la Triple Alliance, pour ne l'avoir pas voulu mêler dans leur jeu.’ Lettre MS. du 14/24 Janvier

[p. 477]

1669. - ‘Monsieur Thin passe par la Hollande, et comme il sera quelques jours à la Haye - il vous pourra dire, qu'on n'attend ici que le payement des subsides: qu'à faute de cela il n'y a pas grande apparence que ceux-même qui sont bien-intentionnés ici, pourront empécher que les partisans de France ne prévaillent et qu'on ne retourne à la vieille alliance: et comme on a effectivement quelque raison ici de prétendre le dédommagement des troupes qu'ils ont entretenus en vertu de la Triple Alliance, et que l'Espagne peut avoir quelque scrupule de donner une somme si considérable à une couronne, de l'amitié de laquelle elle n'a aucune assurance pour l'avenir, il faut de nécessité porter les affaires à engager cette couronne à faire une nouvelle alliance avec l'Espagne, de sorte que ce traité et le payement des subsides se fasse simul et semel: mais il faut que cela se fasse sans perte de temps, autrement je suis fort persuadé que les affaires se changeront, et que mon séjour en ces quartiers sera fort-inutile.’ (même lettre.) ‘Pour ce qui est du traité de la garantie, j'ai tant couru et travaillé qu'enfin on m'a promis ce matin qu'on enverra par ce même poste les pleins pouvoirs sur ce sujet tant à monsieur Appelboom, qu'au Sieur Maréchal, conseiller du Roi dans l'évêché de Bremen, pour départir sans aucun délai, et se transporter à la Haye, pour assister à l'ajûstement du traité de garantie susdit. Je crois que, moyennant qu'on puisse bien tomber d'accord sur le fait de l'exécution, et règler de telle sorte ce point que l'armée Suèdoise ne soit point obligée de se trop éloigner du corps de ses états pour ne donner point de prise à ses ennemis, et que les subsides qu'on lui donnera pour cet effet soient proportionnés au nombre de ses troupes, à l'égal de ryx^d. 60^m parmois pour les 12^m hommes, je crois que le traité sera bientôt conclû et signé, principalement si le Roi d'Angleterre et Messg^rs les Etats veulent encore avancer les 280^m ryx^d. que les Espagnols offrent de payer deux termes de huit en huit mois: car on estime fort ici l'argent comptant. Si Messg^rs les ducs de Lunenbourg ont de l'inclination à renouer l'amitié avec cette couronne, je vous assûre qu'ils y trouveront toute sorte de satisfaction, principalement s'ils veulent être de la partie de la Triple Alliance.’ de Stockholm ce 17/27 Février 1669. Hoe destijds ten aanzien der betrekkingen tusschen het Britsche en Fransche hof door misleiding of onverstand, het door-

[p. 478]

zigt der scherpzinnigsten faalde, leert ons een brief van 19/29 Mei 1669. ‘Pour ce qui est de la Triple Alliance, dont on envoye aujourd'hui la ratification de cette couronne, comme il est difficile de parler positivement de l'avenir, je ne vous puis rien assûrer de son efficace. Mais je suis persuadé que ceux qui ont eû assez de crédit pour en faire faire la signature, - car c'est une affaire qui ne s'est point faite ici sans beaucoup de contestation - l'auront aussi pour lui faire sortir son effet en cas de besoin. Quant à la conduite de la cour d'Angleterre, je n'oserois me hazarder d'en juger. Si pourtant j'en puis croire mons. de Carlisle, il est a présumer que mons. Colbert y dépensera plus d'argent que ne vaudra le profit de sa négociation.’ Beter had de Groot der Zweden geaardheid doorgrond, als hij telkens al waarschuwend schreef, dat men toch in Holland hunne ligtgeraaktheid niet kwetsen mogt door eerst in dringenden nood tot hen zich te wenden: dat zij ontzien en geëerd wilden zijn, dat zelfs hunne vaak belagchelijke grootspraak met verschooning en toegevendheid moest behandeld worden. De les door Prior aan den echtgenoot omtrent zijne gade voorgehouden, ‘Be to her faults a little blind, Be to her virtues very kind’, moest in het gedrag der bondgenooten jegens Zweden op den voorgrond staan. Niets bewijst meer hoe juist onze gezant de gevolgen berekend had, dan de gemoedsstemming en gezindheid jegens Holland die de Pomponne te Stockholm vond, en die hij in eene depèche van 19 Augustus 1671 aan zijnen meester mededeelde. De grootkanselier des rijks Graaf Magnus was Frankrijk's belangen en gezant gelijkelijk toegedaan: het was om hem ten wille te zijn, dat Lodewyk de veertiende de benoeming van den marquis de Dangeau tot ambassadeur aan het hof van Zweden herriep, en Arnauld de Pomponne uit 's Gravenhage naar Stockholm deed vertrekken: eene verwisseling van standplaats, die deze hoogstbekwame staatsman ter liefde van zijn land en vorst, en om de herinnering aan een vroeger verblijf, zich liet welgevallen. ‘M. le grand-chancelier ne me fit pas paraître que l'on eût une satisfaction entière de la Hollande, et me dit que l'on remarquait assez qu'elle ne faisait cas de la Suède que lorsqu'elle croyait en avoir besoin; qu'elle n'avait contribué à ses avantages qu'aux dépens de l'Espagne; qu'elle avait retiré M. de Groot, son ambassadeur; qu'elle y avait renvoyé seulement M. Heinsius

[p. 479]

pour résident, qui même en était parti; que présentement elle n'y avait personne, et qu'elle n'avait pris la pensée d'y faire passer une nouvelle ambassade que depuis que votre Majesté avait résolu de m'envoyer et que l'Angleterre y avait destiné M. Coventry.’ Mignet III. p. 316. En zijn opvolger Courtin spreekt anderhalf jaar daarna van ‘la vanité des Gascons du Nord, la présomption qui leur persuade qu'on ne s'aperçoit pas de leur faiblesse et de leur pauvreté, et qu'on ne se peut passer d'eux, etc.’ p. 361. Hoe goed de Lionne de kunst verstond om de Zweedsche zelfgenoegzaamheid te genezen, heeft Mignet op onnavolgbaren trant verhaald. Uit diens werk zijn ook de hoofdtrekken ontleend, waarmede de Heer van Dijk het beeld van Spanje heeft geschetst: nu-en-dan eenigzins vreemd doormengd met opmerkingen van elders: (b.v. bl. 287), en de zonderling ingelaschte hulde en ontboezeming, op bl. 334 en 335. De zending van de Heeren van Vrijbergen en van der Tocht naar Brussel wordt volgens het Verbael door deze gedeputeerden-zelven gehouden, uitvoering meêgedeeld, en vervangen door de hoogstgewigtige ambassade van Hieronymus van Beverningh naar Madrid. Landgenooten en vreemdelingen hebben de verdiensten van dezen uitmuntenden Nederlander om strijd gehuldigd. Een' onderhandelaar die beter slaagde kent de geschiedenis niet. Hij scheen geboren om vrede te stichten. De knaap door de pen van een' bezorgden vader voor ons afgemaald, als ‘liever gaande wandelen, zwemmen of spelen dan t' huis te blokken’, te beschroomd om ‘zijnen rector te vragen en aan te spreken’, de bloode student ‘uit wien naauwelijks een stout kapitein verwacht werd’, heeft de gouden bergen nog overtroffen, waarvan de vader op andere tijden droomde, als hij schreef: ‘wie weet, waartoe onze Heere God u mag geschikt hebben;’ - ‘ik wil geen kosten ontzien om een eerlijk man van u te kweeken;’ - ‘het is te Leiden kostelijk en hetgeen ik daar aan u te kost zal hangen, zal ik moeten uitsparen en uwe zusters onthouden, hetwelk ik niet zou willen doen, als ik niet hoopte buitengewone vruchten van u te telen.’ Overal straalt in deze brieven de gezonde zin van den ouden krijgsman door, die aan letteroefeningen vreemd, met dubbele zorg de schreden van den aanstaanden student bewaakte. Karakter en aanleg sloeg hij zorgvuldig gade; het ‘natuurlijk vernuft’ van zijnen eenigen zoon was hem niet ontgaan; vele verstandige

[p. 480]

wenken toonen, dat hij over inrigting en regelen van studie bevoegde raadslieden hoorde. Nog in rijper leeftijd, nadat zijn Hieronymus met gekroonde hoofden onderhandeld, en Europésche vermaardheid verworven had, zijn de sporen zigtbaar van dien afkeer van blokken, die de vaderlijke bezorgdheid wekte. ‘Ik beken gaarne’, schrijft hij den 23 April 1672 aan den Raadpensionaris, ‘dat mijn lust en de applicatie, welke ik behoorde te hebben tot zaken van deze importantie, zoodanig niet zijn geweest als het behoorde: en daarom vind ik mij in dezen beginne al een weinig verlegen, bij faute van grondige en volkomen instructie, maar ik zal mij nu daartoe absolutelijk stellen:’ bij de Jonge, Verhandelingen en Onuitgegeven Stukken II. 326. En toch kon hij onvermoeid arbeiden, zoodra zijn geest eenmaal voor de zaak gewonnen was, en werkzaamheid vereischt werd om haar wèl te doen gelukken. De snoodste laster alleen heeft zijne matigheid in verdenking kunnen brengen, welligt gevoed door zijn bekende kunstgreep, om in geveinsde beschonkenheid aan één der Fransche gezanten de gevoelens van dit hof te ontlokken; maar een blaam die wij met weêrzin bij schrijvers als Mignet en Courtenay wedervinden. Is het denkbaar dat Beverningh als onderhandelaar steeds zou zijn geslaagd, wanneer hij zich op dergelijke wijs in onbewaakte oogenblikken telkens had blootgegeven? Zucht voor letteren en wetenschap, die familietrek in groote staatslieden, schonk aan het buitenleven voor hem eene bekoorlijkheid te meer: de ‘Musae leniores’ wachtten hem wien de woelingen van het staatstooneel afgemat deden t' huiswaarts keeren. Zeldzame gewassen, de pracht uit het rijk der natuur, trokken het hart nog aan, dat vorstelijke luister en praal ledig lieten. Hij verlangde de werken van Plutarchus, toen zijn vader oordeelde, dat ‘hij zoo kostelijk boek nog niet zou kunnen te rade houden en schoon bewaren, als hij met vuile knokkelen van straat komende, daar zoude aanvallen:’ en het laatste bedrijf van den grijsaard was om, als curator van Leidens Hoogeschool, over de verrijking harer boekerij te waken. Hoezeer liefde tot zijn vaderland boven elke andere voorliefde ging, bleek uit den trouwen ijver, met welken hij, na den val der staatsgezinden, de zaak des Prinsen diende. Hij had geenszins tot hen behoord ‘die wilden in crediet zijn tegen den zomer, dat de oranje-appelen zouden rijpen om van die aangename vrucht de eerstelingen te plukken’;

[p. 481]

maar zelf door ervaring en bekwaamheid onmisbaar, sloot hij de oogen voor den heldenmoed des twee-en-twintigjarigen jongelings niet, die tot redder van Europa rijpte. De adelaarsblik van Willem had in Beverningh één der zuilen ontdekt, waarop zijn glorierijk bewind moest rusten: groot genoeg om boven vermoedens of herinnering van vroeger tegenstand zich te verheffen, was hij het, aan wien Nederland de onwaardeerbare diensten van Beverningh's laatste levensjaren moet dankweten. Niet altijd was de betrekking tot voormalige medestanders ongedwongen en vrij: de brieven van de Groot zijn vol klagten over koelheid en terughouding. Maar Beverningh wist wat hij aan eigen karakter, en aan den omkeer van begrippen schuldig was; in de herinnering van oude vriendschap vergat hij nooit wat de nieuwe orde der dingen eischte. Zeker ware de Groot's leven voor vele rampen bewaard, en gewisselijk aan zijn naam velerlei smaad en verguizing gespaard, indien hij van de strenge terughouding en omzigtigheid zijns vriends iets meer bezeten had. Eéne zijner grieven moeten wij opnemen: want daar wordt de aanklager tot verdediger. De Groot schrijft uit Antwerpen aan de Wiquefort. ‘Je dinai hier chez Messieurs les médiateurs, où il y avoit trois de nos ambassadeurs, le seul M. de Beverningh étant absent selon son ordinaire, qui est de n'aller nullepart et de ne convier personne: ces trois-là me firent assez-bon accueil. M. Ysbrands parla de mon ambassade de France, assez à mon avantage: et les autres-deux me dîrent que je les pouvais voir quand il me plaîroit, qu'ils ne savaient sur quels ordres M. de Beverningh se règloit: mais que pour eux ils n'en avaient point, qui me fûssent contraires.’ (ce 13 Octobre 1673.) Zeldzame onmatigheid voorwaar! die tot zoodanige klagt kan aanleiding geven. Wij behoeven niet breedvoerig te vermelden, welke lange reeks van wèl-volbragte zendingen Beverningh voor dit gezantschap aan het hof van Madrid bij-uitnemendheid aanbeval. De Heer van Dijk heeft bl. 364 en volgg. uit de resolutiën der algemeene Staten en uit die van Holland de bedenkingen aangestipt, welke de voorslag der ambassade bij Beverningh ontmoette. Maar welke eigenlijk de tegenwerpingen zijn geweest, blijkt daaruit niet. Tot zekere hoogte wordt dit opgehelderd door de brieven van de Witt, waarbij de Raadpensionaris telken male de resolutiën aandrong. Hij geeft eerst kennis van het besluit der Staten van Holland,

[p. 482]

in een merkwaardig schrijven van den 10^den Februarij 1670: ‘De zaken van de wereld hebben tegenwoordig dien keer en loop genomen, dat de principaalste post die alsnu van dezen Staat waar te nemen staat, is aan 't hof van Spanje te Madrid, zoo als UEd. zelf uit - of naar de constitutie der tijden en gelegenheden wel zal kunnen afnemen: en derhalve hebben de Heeren Staten van Holland en Westvriesland ook geoordeeld verobligeerd te wezen het bekwaamst subject uit te kiezen om het gerequireerde officie aan 't voorz. hof te gaan afleggen, en mij dienvolgens gelast UEd. uit hunnen naam te verzoeken, gelijk ik ben doende bij dezen, dat UEd. nog die dienst aan zijn vaderland gelieve te doen, van zich ter bekleeding van een extraordinaris ambassade aan voornoemd hof te laten gebruiken, en zulks dien vrede dien UEd. te Aken met zijne onderteekening als mediateur heeft bekrachtigd, door zijnen ijver en vigilantie aan 't gemelde hof te helpen handhaven: ook te helpen faciliteren die resolutiën, verbindtenissen en middelen die tot maintenue van denzelven vrede ten hoogste gerequireerd zijn, enz.’ Zeven dagen later (op den 17 Februarij 1670) betuigt de Witt, ‘tegen hope en verwachting met leedwezen te hebben bespeurd de negatieve resolutie’ door Beverningh bij missive van den 15^den berigt, daarvan kennis te hebben gegeven aan de Heeren Gecommitteerde Raden, als tot wier bezorging eigentlijk staat de executie van de resolutiën der Staten van Holland, en die bij ingesloten missive hem ‘op 't allerserieust verzoeken de gerequireerde dienst aan den Staat niet te willen weigeren.’ Maar in een' brief van 23 Februarij wordt de aard der bedenkingen door Beverningh aangevoerd iets duidelijker. ‘Als ik UEd. missive van den 21^sten dezes ontvangen en den inhoud van dezelve aandachtiglijk gepondereerd hadde, heb ik best-geraden geoordeeld over uwe consideratiën daarin vervat, confidentelijk te communiceren met den Heere van Beuningen, die de goedheid heeft gehad van op zich te nemen UEd. dienthalve mondeling te gaan onderhouden, gelijk ZEd. op morgen van hier naar Amsterdam vertrekkende ten dien einde zijne reize expresselijk derwaarts over nemen zal; weshalve ik mij dan referere en verlate tot hetgeen tusschen UEd. zal worden geconcerteerd: ..... zullende echter alleenlijk hier bijvoegen, dat de Heeren H. Ho. Mog. Gedeputeerden tot het stuk der Triple Alliantie heden bij elkander zijnde, ik aldaar

[p. 483]

occasie genomen heb om eens te sondèren, of de provinciën niet wel, zonder eenige ruggespraak of specialen last van de principalen UEds. persoon alleen zonden willen eligeren en committeren, om, in qualiteit als Extraordinaris Ambassadeur een' keer naar 't Hof te Madrid te doen, in cas de Heeren Staten van Holland het geluk mogten hebben UEd. daartoe te kunnen bewegen; en dat ik bij dezelve Heeren niet anders heb kunnen bespeuren of zulks zou apparentelijk wel kunnen geschieden. Wat aangaat de consideratie om aldaar niet langer gehouden te worden dan met UEd. gelegenheid en genegenheid zoude over een komen, dienthalve liggen verscheiden pertinente exempelen, en nog jongst, dat aan den gem. heere van Beuningen, laatst in ambassade gaande naar 't hof van Frankrijk, vóór deszelfs vertrek onwederroepelijk permissie is gegeven om, na 't expireren van weinig maanden weder terug te mogen keeren, zonder eenige nadere orde daartoe vannoode te hebben: 't welk ontwijfelijk in UEds. reguard mede gepractiseerd zal worden.’ Nog was de tegenstand niet overwonnen: want op den 1^sten Maart schrijft de Raadpensionaris andermaal met hartgrondig leedwezen bespeurd te hebben de nadere negatieve resolutie, en ‘gelijk sentiment’ bij Heeren Gecommitteerde Raden te ontwaren. ‘Ik wil hopen dat UEd. niet ongevallig zal zijn voorgekomen, dat ik over deszelfs voorgaande missive, in dat den 21^sten der vl. maand met den Heer Burgemeester van Beuningen in confidentie gecommuniceerd hebbe, die niet alleenlijk aangenomen heeft den inhoud van dien zorgvuldig te menageren, maar die mij ook bij missive van gisteren verzekerd heeft zulks exactelijk te hebben nagekomen: en gaat voorts volgens UEds. begeerte hiernevens de voorz. deszelfs missive in originali weder terug.’

Eindelijk weten wij nog uit een' brief, op 29 Augustus door den raadpensionaris geschreven, dat ‘de ernstige genegenheid der Staten van Holland en Westvriesland’ om van den persoon van Beverningh tot bekleeding van de Spaansche ambassade te worden gediend, gebleken uit de nadere resolutie van 1 Augustus, hem en den Heere van der Tocht het voornemen had doen opvatten om den Heer van Beverningh ‘over dat subject eens te komen begroeten op aanstaanden Zondag die wezen zal de 31^ste dezer.’ Ook het daar mondeling verhandelde is natuurlijk niet voor ons be-

[p. 484]

waard gebleven: zooveel is zeker, dat van Beverningh's hoofdbezwaar, de verpligting namelijk om in Spanje langer te verblijven dan met zijne gelegenheid en genegenheid zoude overeenkomen, is weggeruimd. Uit de Extract-resolutien van H. Ho. Mog. (Martis 5 Mei 1671, register bl. 166½) blijkt hun welgevallen in 't geen door den gezant aldaar genegotiëerd en verrigt is, en dat voorts t' eenenmale en absoluut aan zijne directie en discretie gelaten wordt om te repatrieren en terug te komen, zoohaast hij oordeelen zal zijn verblijf aldaar niet meer noodig te zijn. (bl. 425.) Welligt bezielde van Beverningh reeds vóór de afreis diezelfde vrees, welke hij in eene missive van 15 April 1671 aan de Groot aldus uitdrukt: ‘Ik ben bekommerd in cas van rupture met Frankrijk, hoe ik vanhier zal weg geraken, en zal gaarne vernemen wat in zulk een geval van UEd. intentie is: en of UEd. meent, dat ik zou mogen verzoeken en kunnen obtineren een pasport om door des konings landen naar huis te komen: want mij te gaan hazarderen met een enkel oorlogschip door het kanaal vinde ik gansch niet geraden: ook is mij de herwaarts-reis zoodanig bekomen, dat ik daar genoeg van hebbe.’ Gewaagd is de gissing wel niet dat Beverningh ook zijne zeer-geschokte gezondheid, als reden van verschooning zal hebben bijgebragt. Althans zou menig ander in zijne plaats daardoor terneêrgedrukt - en voor de gestadige inspanning van het werk eens onderhandelaars ongeschikt zijn geworden. Onbedrevenheid in de Spaansche taal was almede geen ongegrond beletsel. De Heer van Dijk zegt er een woord van in de noot op bl. 387, maar van Beverningh zelf wijst meermalen op de belemmering, en het oponthoud daardoor teweeg gebragt. Zoo lezen wij in de aangehaalde depèche: ‘Ik laat de translaten doen in de Spaansche taal door eenen taalmeester, dien ik expres van Brussel heb medegenomen, en de overzetting in de Nederlandsche taal door Mr. Meurier, mijn' secretaris, alzoo ik geen' tijd noch lust hebbe om zelf de hand daar aan te slaan, gelijk ik anderzins gewoon ben: en ik zende copie van mijne memorien in die laatste taal op vertrouwen dat het Hun Ed. Gr. Mog. zoo best-gevallig zal zijn.’ In die van 18 Maart aan den raadpensionaris en aan Fagel schrijft hij: ‘Dewijl ik het ongeluk hebbe van de Spaansche taal niet te verstaan, en de Heer Connestable in de Fransche niet zeer-geoefend is, zoodat wij in de conferentie van den

[p. 485]

8^sten dezer malkander zeer kwalijk hadden verstaan, en mij ook geweigerd was te geven bij copie hetgene mij mondeling wierd voorgedragen, heb ik die mondelinge conferentien gedeclineerd, en verzocht te mogen besoigneren bij geschrifte, zijnde de interpretatie van een' derde van gansch geen kracht omtrent de natuur van zulke zaken.’ En vier weken later: ‘Ik voldoe mij zelven aan de eene zijde niet, mits mijne zwakheid, en aan de andere zijde heb ik geen lust noch kracht gehad om de translatien zelve te doen: ik hebbe nogtans geoordeeld uit de kennis van den voorleden tijd, dat de leden van Holland gaarne zijn gediend in eene taal die zij verstaan: en ik zou blijde zijn te vernemen, of er eenige remarques opgevallen zijn, die men dan in 't volgende kan regten.’ (vg. van Dijk, bladz. 403. 435.) Hoe dit zij, van Beverningh liet zich ten laatste bewegen, en ging. Vooraf deed hij een' keer naar Brussel, ten einde met den Graaf de Monterey eenige punten te bespreken; van welk bezoek een kort verslag voorkomt bij Wiquefort, Histoire Inédite Livre 19^e. (folio 321-2 van het afschrift op de koninkl. Bibliotheek.) Er blijft niets te voegen bij de naauwkeurige berigten, door den Heer van Dijk uit het Verbaal geput, die ons beide staatslieden zoo sprekend voor oogen stellen, en het belang dezer zending, bij onze historieschrijvers vergeten, volkomen doen inzien. (bl. 364-72.) Opmerkelijk schijnt ons dat van Beverningh, gelijk van de meeste gezantschappen, waarin hij gebruikt werd, ook van dit mondgesprek een volledig verbaal heeft opgemaakt: voor de ambassade aan het hof van Madrid werd hem ‘het rapport-doen ter zijner wederkomst en het overleveren van een schriftelijk verbaal’ uitdrukkelijk opgelegd bij art. 47 zijner Instructie. Hare hoofdbepalingen zijn beknopt vermeld bl. 373-7 van deze ‘Bijdrage’; en de inhoud geeft eenig denkbeeld van de talenten des staatsmans, die binnen drie maanden aan het Spaansche Hof zoodanigen lastbrief wist te volvoeren. Sterk is het contrast, als men bedenkt aan hoedanigen voorganger hij te Madrid is opgevolgd. De Heer van Reede van Renswoude had, volgens Wiquefort, livre 17^o. fol. 93: ‘fait le voyage d'Espagne pour voir le pays, et comme son père, qui était député de la part de la province d'Utrecht à l'assemblée des Etats-Généraux, était partisan déclaré de cette cour-là, il y fit demeurer son fils, à qui il fit donner la qualité de résident, afin de lui donner

[p. 486]

moyen de subsister plus-commodément. On eût la faiblesse quelque temps après de le revêtir du caractère de répresentant, quoiqu'on n'y en eût point besoin alors, et qu'il y fìt peu d'honneur à l'Etat. Il n'y négociait rien: ses dépèches ne valaient pas le port: et il eut l'imprudence de les faire passer par les mains d'un sujet du Roi d'Espagne, qui lui servoit de secretaire. Son avarice était si grande, qu'au lieu de vivre des appointemens que l'Etat lui donnait, il faisait des remises à son père des pensions qu'il tirait de la Reine depuis qu'il avait changé de religion, et fait changer le pasteur que les Etats entretenaient auprès de lui, quoique ce changement ne fût découvert qu'aux obsèques qu'on lui fit aux dépens de la Reine, avec tout l'apparat qu'on voulut bien donner à un prosélyte de cette qualité. Sa mort fut cause que les Etats de Hollande redoublèrent les instances qu'ils avaient faites de ce qu'on y envoyât un ambassadeur extraordinaire, plus habile et plus zèlé que celui, qui y avait fait ses affaires et non celles de l'Etat.... on était en peine de trouver une personne habile qui voulut se charger de cette commission, et ce ne fut qu'en l'an 1670 qu'on y disposa Jerôme de Beverningh.’ De overtogt van dezen was langzaam en van stormen verzeld. Ook hierin aan zijnen vriend de Groot gelijk, moest hij uithoofde van den staat zijner gezondheid, der vertraagde aankomst van zijn bagagie en trein, eene poging wagen om de onderhandeling aan te vangen, alvorens hij in eene publieke audientie bij de Koningin ontvangen was. In welken toestand, en door welke partijen verdeeld hij het hof te Madrid vond, wordt uit de depèches van den Franschen gezant bij Mignet regt-duidelijk, en heeft de Heer van Dijk (bl. 384) in zekere mate aangewezen. Beverningh sloeg aanstonds en met grooten ijver zijne handen aan de taak; en het kan niet bevreemden dat zoodanige voortvarendheid den ambassadeur de Bonsy, Lodewijk's minister, weinig geviel. Zie Mignet III. p. 639. Hij-zelf berigt, ‘dat zij hier zeer getroeteld en gefoveerd wierden in hunne lethargie’ (bl. 395) en (depèche van 18 Maart): ‘Indien men hier van gereede penningen voorzien ware, ik vertrouwe, dat zij liever omtrent Zweden en elders alle mogelijke devoiren zouden doen, om met de wapenen hun regt te vervolgen veeleer als te komen tot deze submissie.’ Hij verlangt van de Witt te vernemen, ‘of met de andere branches van het huis Lunenburg iets gehandeld

[p. 487]

wordt, op den voet van de traktaten de anno 1665’, en of de Staat gezind zou zijn ‘de halve onkosten van de Lunenburchsche militie te dragen.’ Wat Beverningh's Instructie op dit punt inhield, kan men bij onzen schrijver (bl. 375) lezen. In de onuitgegeven brieven van de Groot over de jaren 1671 en 1672 wijst deze, destijds Ambassadeur te Parijs, herhaaldelijk op het hoog gewigt der alliantie met de vorsten van dit huis. ‘1l est certain qu'on tâche ici de ménager l'amitié de Messg^rs les ducs de Lunenbourg, et que pour ce sujet il est très-nécessaire qu'on fasse quelque chose pour eux. J'en ai écrit ci-devant à M. de Witt, et le fais encore par cet ordinaire.’ (du 27 Mars 1671.) Wederom elders: ‘J'écris à M. de Witt que je m'étonne de ce qu'on fait si peu de cas chez-nous de l'amitié de Messg^rs les ducs de Lunenbourg, pendant qu'on les ménage ici de sorte qu'on n'a pas voulu s'engager avec l'evèque de Munster qu'en casque Messg^rs les Etats prîssent parti contre lui, pour ne leur donner aucun sujet d'offence et c'est pourquoi je vous ai proposé de trouver un autre moyen de satisfaction pour Messg^rs les Ducs qu'une assistance visible, qui pourroit exposer èt eux, èt notre état à plus de danger qu'on n'en peut attendre des troupes seules de l'Evèque susdit.’ Evenzoo, ce 4 Septembre 1671: ‘J'écris par cette poste à M. de Witt au sujet de Messg^rs les ducs de Lunenbourg, et m'étonne comment on les néglige dans une conjoncture, où nous pourrions bien avoir besoin de leur amitié.’ En, 20 Novembre 1671: ‘Le principal auteur de tout ce mal est le Roi de la Grande-Bretagne, et la corruption qui est dans une cour noyée dans le luxe et la débauche: et j'ai bien peur que l'Electeur de Brandenbourg et vos princes de Lunenbourg ne nous quittent au besoin, et ne choisîssent plutôt de bons deniers pour demeurer neutres, que la guerre.’ Zelfs gaat hij eenmaal zóóver van te schrijven: ‘Je doute encore fort, si on tentera rien de tout ce qu'on a entrepris quand Messg^rs les Etats auront fait cette nouvelle augmentation de troupes, et que Messg^rs de Brandenbourg et de Lunenbourg voudront bien se ranger de notre côté.’ (Lettre MS. du 4 Décembre 1671, du 18 Décembre et du 29 Janvier 1672; met de boven-vermelde bewaard in het dossier van crimineele papieren tegen Mr. Pieter de Groot.)

Van hoeveel invloed op de beschouwingen van Condé de gezindheid dezer vorsten was, leert ons zijn advies,

[p. 488]

bij Mignet, III. 666, geboekt. Maar de voorstellen van Beverningh omtrent de halve onkosten vonden te 's Hage geen bijval. ‘Ik vind mij verpligt’, antwoordde de raadpensionaris, ‘UEd. te adverteren dat H. Ho. Mog. en in specie mede H. Ed. Gr. Mog. nooit gedisponeerd hebben kunnen worden, en zoo als ik vastelijk vertrouwe, ook nooit zullen verstaan tot het uitloven van eenige subsidien aan wien het ook zoude mogen wezen, anders dan bij zooverre, mits opkomenden oorlog, de troupes waarvoor de subsidien uitgeloofd worden, effective ten goede van de geattaqueerden in actie gebragt zouden worden, en niet om daartoe tempore pacis, uit vreeze van eene aanstaande rupture te resolveren: veelmin, om daartoe in zulken cas effective te contribueren.’ (van Dijk, bl. 422.) Of dit ‘vastelijk vertrouwen’ goedkeuring van de Witt's zijde insluit, kan twijfelachtig schijnen. De tegenzin der staten ontsproot uit eene karigheid, door velen veroordeeld, toen meer dan ooit ongepast, en waarvan de Witt zich doorgaans wist te vrijwaren. ‘Les Etats’, schrijft Wiquefort, Livre XIX. fol. 255, ‘considéraient la guerre comme un mal violent mais éloigné et incertain: et les subsides comme une gangrène, qui consumait l'état sans remède et sans ressource, et ils étaient fort-résolus de n'en point donner, que lorsque l'état serait effectivement en rupture: c'est-à-dire lorsqu'il faudrait acheter au double les amis et les alliés, hors de saison et sans succès,’ Maar van de Witt had hij reeds vroeger, en bepaaldelijk ten aanzien van de betrekkingen met de Vorsten van Lunenburg gezegd: ‘En parlant de la sorte il n'exprimait pas si bien ses propres sentimens que ceux des Etats de Hollande. Les finances y étaient administrées dans une dernière exactitude sous sa direction: mais au travers de son humeur ménagère il ne craignait point d'opiner pour la dépense, lorsqu'il la jugeait nécessaire et ce n'était pas sans se faire violence qu'il acquisçait aux Résolutions de ses maîtres, qui ne prévoyant pas si bien que lui les maux que l'Etat avait sujet de craindre, ne voulaient faire de la dépense que lorsqu'elle était inutile, et qu'il fallait payer 20 sous ce que l'on aurait eû à 5, si on l'eût faite à-propos. Ils en ont fait une trop-fâcheuse expérience, qui les a conduits à des extrémités dont ils ne reviendront jamais.’ (Livre XVII. fol. 77 van voorn. afschrift.) Wil men de Groot volkomen regt doen, dan eischt de billijkheid te erkennen, dat ook deze

[p. 489]

staatsman geen gelegenheid ongebruikt liet om op de nadeelen dier ontijdige spaarzaamheid te wijzen, en uit het voorbeeld des Franschen Konings aan te toonen, hoeveel beter die vorst de geldelijke middelen zijns rijks aan zijne grootsche ontwerpen wist dienstbaar te maken. ‘Nos messieurs font les choses de si mauvaise grâce qu'ils me font pitié: si on avait le coeur assez noble chez-nous pour faire civilité aux princes etrangers quand ils viennent dans nos provinces et de faire quelques petits présens en temps et lieu, on epargnerait beaucoup de millions en employant quelques milliers de bonne-grâce.... Il est certain qu'il n'y a plus à marchander et qu'il faut gagner les premiers princes à quel prix que ce soit.... connoîssant la plûpart de nos messieurs, plus-portés à leurs propres intérêts qu'à ceux du public, sans considérer qu'il est impossible que l'un subsiste sans l'autre.... Nous sommes bien-accoutumés de nous brouiller un peu dans les commencements des affaires: mais d'ordinaire les dangers et la crainte que chacun a de perdre le sien nous rejoint, et plus nous faisons de dépense, plus nous devenons résolus à la faire.’ (Onuitgegeven brieven in het boven-vermeld dossier.)

De Heer van Dijk herinnert (bl. 406) aan de verontrustende berigten, die de Groot uit Parijs overzond: en gewis heeft niemand der onzen zoo vroeg en zoo klaar ingezien, dat de wortel van de naderende rampen in Engeland te zoeken was. Lodewijk's krijgsmagt was in getalsterkte en geoefendheid tegen elken vijand bestand: maar de vloot der kleine republiek moest zijne bezorgdheid wekken. Dat de depèches van onzen gezant te Londen het kwalijk geplaatst vertrouwen maar al te zeer hebben gevoed, wordt hier (bijna woordelijk uit Wiquefort, livre XX. fol. 356) naar waarheid herinnerd. Maar wie de betrekkingen van het Fransch en Engelsch hof uit de echte bescheiden heeft leeren kennen, zal bezwaarlijk geloof hechten aan hetgeen de Heer van Dijk bl. 397. noot 2. uit denzelfden schrijver mededeelt, dat men door Arlington te winnen, den oorlog zou hebben verhoed. Er was hier meer in het spel dan ‘l'esprit ménager de celui qui avait alors la principale direction des affaires en Hollande et l'aversion qu'il avait pour les amitiés intéressées’, waarvan Wicquefort gewaagt. Zijne berigtgevers hadden geen begrip van het eerloos zamenweefsel, welks draden de verachtelijke Karel in handen had. Hoe de Witt

[p. 490]

de eerste kennisgeving van het zamenspannen der beide vorsten opnam, heeft Temple in een zeer-onderhoudenden brief van 24 April 1669 aan Lord Bridgeman beschreven. (Letters. vol. 2. p. 64.) De gezant-zelf kon zoo iets niet gelooven; en de toon van verbazing, met zelf-verwijt doormengd, die in zijn schrijven telkens doorbreekt, doet zien hoeverre zoodanige verstandhouding buiten zijne berekening lag. Later spotte hij op zijne beurt met de ongeloovigheid van anderen, en smaalde op het gebrek aan doorzigt (the ill noses) der Hollandsche gezanten, die niets bespeurden voordat de slag gevallen was. Zie p. 307 en 309, waar Arlington erkent, dat men zelfs aan het Fransche hof toen eerst geloofde.

De klagt van de Witt ‘over een Koning en eene natie, die nergens in dan alleenlijk in eene continueele veranderlijkheid bestendig is’ (bl. 429), is aan de lezers van Temple's brieven wèl-bekend. Omtrent den omvang en uitslag van Beverningh's onderhandelingen te Madrid blijft weinig te zeggen, na de volledige berigten uit het Verbaal geput. Uit een' brief aan den Raadpensionaris blijkt, dat Beverningh in bedenken genomen had, dewijl het gezantschap in Spanje niet geheel kon ledig blijven, en hem onbekend was, ‘of Hun Ed. Gr. Mog. verdacht zijn iemand anders herwaarts te schikken met eenig karakter’, om ‘bij provisie en tot derzelver nader order aldaar te laten Mr. Cornelis Meurier, die mij als secretaris in deze ambassade dient: zijnde niet alleen ten respecte van vele goede qualiteiten van studie, talen en comportementen in 't generaal, maar specialijk door de kennis van de Spaansche taal, en door 't acces, 't welk hij met den tijd gekregen heeft bij de Heeren van deze regering, wel bekwaam om dezen post te kunnen waarnemen, immers om te vervolgen hetgeen ik hier onafgedaan zal moeten laten.’ (Missieve van 15 April 1671.) Maar dit plan had geen gevolg, en reeds op 27 Mei schreef hij aan zijne meesters: ‘Ik heb onder het goedvinden van U Gr. Mog. gedisponeerd om hier te blijven Mons^r. Frederico Valkenier, vóór-dezen geweest secretaris van den Heere Baron Reede van Renswoude, en die nu in dezelfde qualiteit mij mede heeft gediend.’ Dat deze volkomen-berekend was voor de opgedragen taak, kunnen zijne brieven getuigen, waarvan belangrijke uittreksels (b.v. bl. 441, 453 enz.) zijn medegedeeld. - De conferentie tusschen Don Estevan

[p. 491]

de Gamarra en de Gedeputeerden der Staten-Generaal (bl. 437) werd niet op den 25^sten, maar op 21 Maart gehouden, en de acte op den 9^den Junij zeer heimelijk ‘overgeleverd door den Heer Ambassadeur van Spanje, in praesentie van den Heer van Louvignies, aan de Heeren van Heuckelom, Merens, raadpensionaris de Witt, Odijk, van der Hoolck, van Vierssen en van Pallant:’ - blijkens eene eigenhandige aanteekening van Fagel. Bij de depèche van den resident T. v. Sasburch, uit Brussel 26 Junij 1671 (aangehaald in de 5^de noot bl. 440) is onder de originele stukken nog gevoegd het eigen berigt van den Graaf van Monterey aan den Spaanschen ambassadeur de Gramarra, wiens ‘secrete memorie’ gevolg van dit schrijven was: zonderling klinkt dus het antwoord der Staten, dat zij ‘voor het oogenblik aan de loopende geruchten nog geen volkomen geloof konden hechten’ als men de ondervinding van vroeger vergeet. Zie de Jonge, Onuitg. Stukken, I. 309. De berigten van den commissaris Mels, in velerlei opzigt merkwaardig, kunnen strekken om die soort van gerustheid te verklaren, welke b.v. te Madrid deed zeggen, ‘dat al het groot voorgeven der Franschen maar gasconnades zijn’ (bl. 464), en die ons in het gemoed van enkele staatslieden zelfs, nu zoo onverklaarbaar schijnt. De praal- en heerschzucht van den grooten Koning kwam de kern der Fransche natie duur te staan. Bijna terzelfder tijd dat Mels schreef: ‘'t Is ook niet wel uit te denken, hoe jammerlijk de ambachtsman en boeren getiranniseerd worden’ (bl. 642) deed eigen ervaring een' ooggetuige zeggen: ‘J'apprends avec beaucoup de joye ... que Mess^rs de Hollande prennent dignement à-coeur le soin qu'ils doivent à la conservation d'un si beau gouvernement dont on ne connaît la valeur que par la comparaison des autres qui ne font la guerre à leurs voisins que par la ruine de leurs propres sujets.’ (Lettre Ms. de de Groot à M. de Wicquefort de Paris ce 11^me Décembre 1671.) Naauwlijks had van Beverningh zijne eervolle missie aan het hof van Spanje volbragt, of men dacht er aan opnieuw van zijne talenten gebruik te maken, voor de deputatie te velde. ‘Maar’, schrijft de raadpensionaris aan zijnen broeder, ‘ik vertrouwe dat gemelde Heer van Beverningh die deputatie niet zal willen aannemen, ingeval de zaak met Zijne Hoogheid blijft in termen als voorschreven is...... Gouda excuseerde den Heere van Bev. met verklaring van wel-verze-

[p. 492]

kerd te zijn, dat ZEd. constantelijk geresolveerd was voortaan geenerhande commissien meer aan te nemen.’ (bij de Jonge, Onuitgegeven Stukken, I. bl. 251.) Op welke Instructie hij desniettemin drie maanden later deze hagchelijke taak aanvaardde, en hoe roemrijk hij zich van alle verpligtingen kweet, is elders te lezen. Vg. Schotel, bl. 25 vg. en de briefwisseling door de Jonge uitgegeven. Tot onze aankondiging behoort het verhaal daarvan even weinig als het noodig schijnt nog eens in het breede te spreken van het gezantschap naar Brussel afgevaardigd, bij den Heer van Dijk bl. 456 geboekt. Sedert meer dan vijf-en-twintig jaren is deze zending, in de geschiedrollen vergeten, uit de echte oirkonden opgehelderd, en nu aangevuld met andere depèches uit het Verbaal van één der afgevaardigden. Men leert den landvoogd hoogschatten, die in de moeijelijkste oogenblikken de algemeene belangen met de eischen van zijn hof wist te vereenigen. Opregt, gematigd, verdraagzaam en dapper verdient de naam van den Graaf de Monterey in onze jaarboeken te leven. Met weemoedige belangstelling volgen wij de onderhandelingen met dezen edelen man gevoerd: want zij vormen een laatst bedrijf uit het werkzaam leven van de Witt, die weldra den marteldood zou sterven. Al ware de briefwisseling, die het teekenen der artikelen van 18 Maart 1672 voorafging, het eenigst geschenk geweest uit de hand van den raadpensionaris voor ons bewaard gebleven, het zou volstaan om zijne kunde en regtschapenheid te vereeuwigen.

Eén woord nog ten slotte over het werk van den Heer van Dijk. Ook van zijn tweede Hoofdstuk geldt eenigermate de aanmerking, dat hij liever kopijen dan originelen geraadpleegd heeft, aan het ‘register’ de voorkeur schonk boven de oorspronkelijke stukken zelven. Zoo zou, om iets te noemen, de klagt over het gemis van brieven en depèches op vele plaatsen vervallen, had hij het eigen Verbaal van Beverningh ter hand genomen. Wat methode, klaarheid, netten stijl, en levendige voorstelling betreft, kan deze ‘Bijdrage’ geenszins op gelijke lijn worden gesteld met de werken van Mignet of Leopold Ranke. De schrijver zou den ernst of de opregtheid van hem verdenken, die zoo iets beweren kon. Maar wie uit eigen ervaring de tallooze klippen kent die de geschiedvorscher heeft te mijden; de aanloksels om uit den rijken voorraad van onbekende schriften met

[p. 493]

volle hand te zaaijen, en van zijn onderwerp telkens tot bijzaken te worden vervoerd, even-nieuw en even-wetenswaardig, - hij zal geen boek gering achten, omdat het overladen is. Als proeve om onze geschiedenis uit de echte bronnen te bearbeiden, bezit dit werk wezenlijke en blijvende waarde: en indien de Heer van Dijk aan de voortreffelijke modellen van het buitenland het geheim afziet om den bevalligen vorm aan degelijken inhoud te paren, hij zal bij voortzetting van zijnen arbeid aan onze letterkunde en historie beide een uitmuntende dienst bewijzen.

j. heemskerk.