De Gids. Jaargang 14

[p. 522]

Bibliographisch album.

De Beschuldiging en Veroordeeling in Indië, en de Regtvaardiging in Nederland, van Dr. W.R. van Hoëvell. Zalt-Bommel, Joh. Noman & Zoon. 1850.

Na al het in het ‘Tijdschrift van Nederlandsch-Indië’, in brochures en dagblad-artikelen over de bekende bijeenkomst te Batavia, op 22 Mei 1848, geschrevene, bevreemdde velen de verschijning van dit geschrift. Men meende dat de Heer van Hoëvell alle reden had om ‘volkomen tevreden te zijn met de door hem erlangde voldoening,’ voor al de onaangenaamheden, die hij, ten gevolge zijner wezenlijke en vermeende bemoeijingen met die bijeenkomst, had moeten ondervinden. Na toch dientengevolge zijn ontslag als predikant te Batavia te hebben genomen, werd hij, op zijn daartoe kort na zijne aankomst hier te lande gedaan verzoek, beschouwd als die betrekking nog te vervullen, maar als ware hij met verlof in Nederland. Hem werd door den minister van koloniën opgedragen, ‘zijne denkbeelden uiteen te zetten omtrent de tegenwoordige inrigting van het onderwijs in Indië en omtrent de middelen ter verbetering van hetzelve.’ Hij werd in een kiesdistrikt, waar hij persoonlijk geheel onbekend was, benoemd tot lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Voor het leed, door hem in Indië ondervonden, had hij dus, gelijk hij ook zelf erkent, in Nederland, zoowel van het gouvernement als van de natie volkomen genoegdoening ontvangen.

De verschijning van dit geschrift bevreemdde daarom velen, die meenden dat het beter ware geweest de zaak nu maar te laten rusten, te meer, daar het zeer moeijelijk was er nog veel over te schrijven, zonder anderen te kwet^sen, die er mede in gemoeid waren geweest. De Heer van Hoëvell gevoelde zelf dat zijn schrijven minder aangenaam zou zijn ‘aan personen, met wie hij vele jaren in vriendschappelijke betrekking had gestaan.’ Maar, zegt hij, de laster en de haat zwegen nog niet; men ging voort, zijdelings en bedektelijk, zijn gehouden gedrag in Indië te berispen en te veroordeelen, en verpligtte hem alzoo alles openbaar te maken.

[p. 523]

De tijd zal leeren, of de Heer van Hoëvell daarin voorzigtig heeft gehandeld, of hij zijn oogmerk heeft bereikt, of hij niet eerder het getal zijner tegenstanders heeft vermeerderd met die zijner vroegere vrienden, wier handelwijze hier in een min gunstig daglicht voorkomt, en die mogelijk goede redenen hebben om het in 1848 gebeurde liefst met de wateren der Lethe bedekt te zien. De tijd zal leeren, of zijn geschrift in Indië ook geen aanleiding zal geven tot opmerkingen en vragen, zoo als het hier reeds heeft uitgelokt, en of hij, in plaats van zijne tegenstanders tot zwijgen te brengen, hen niet tot hernieuwd en hatelijk spreken heeft verlokt.

Twee derde gedeelten van het werk worden ingenomen door de Bijlagen, waarin al de officiële en niet officiële stukken worden aangetroffen, die het gevolg zijn geweest van de inmenging van den Heer van Hoëvell in het gebeurde op 22 Mei 1848, en de gevolgen van dien, voor zoo verre zij hem betreffen. In den tekst van het werk, die als 't ware tot inleiding van die stukken dient, treft men vier hoofdstukken aan, met het opschrift: ‘Vroegere jaren;’ - ‘Wat ik in de zaak van 22 Mei 1848 gedaan heb;’ - ‘Beschuldiging, vervolging en veroordeeling;’ - ‘Verdediging en Regtvaardiging.’

Volgens het in het tweede hoofdstuk voorkomende, was verbetering van het onderwijs en afschaffing der bepalingen omtrent de uitsluiting van in Indië geboren en opgevoede personen van het radikaal van ambtenaar, hoofddoel en, in den aanvang minstens, éénig doel van de bijeenkomst van 22 Mei 1848. Daarom laat de Heer van Hoëvell dan ook aan het verhaal van zijn aandeel aan het toen gebeurde, in het eerste hoofdstuk, het een en ander voorafgaan omtrent den verachterden staat van het onderwijs in Nederlandsch Indië, en omtrent zijne medewerking tot uitbreiding van het lager en het aanwenden van pogingen tot daarstelling van middelbaar onderwijs.

Het meeste, dat hier voorkomt, is wel reeds bekend uit vroegere geschriften, ook van den Heer van Hoëvell; maar het wordt hier kortelijk herhaald met de hem eigene zeggenskracht. Die herhaling kan niet dan nuttig zijn om de, zoo men mag hopen, aanstaande verbetering van het onderwijs in Ned. Indië te bespoedigen.

In het tweede en derde Hoofdstuk vindt men, omtrent het gebeurde op 22 Mei 1848, en de gevolgen, die zulks voornamelijk voor den Heer van Hoëvell had, veel meer bijzonderheden, dan hij zelf of de Heer Veth daaromtrent vroeger mededeelden.

De Heer van Hoëvell eindigt het derde Hoofdstuk met de verklaring (bl. 36), dat hij zich wil onthouden van de schoone gelegenheid, die de geheele loop dezer zaak hem aanbood, om ‘het onbillijke, onbegrijpelijke, onregtvaardige van de handelwijze der regering aan te toonen.’ Hij verhaalt slechts ‘en laat het maken van gevolgtrekkingen aan den lezer over.’ Hetzelfde zal hier gedaan worden. Het verhaal is op zich zelf welsprekend genoeg. Het zal velen genoeg stof tot nadenken geven, die hier, in alle bijzonderheden, door officiële bewijsstukken gestaafd, zullen zien, hoe hooge regeringsambtenaren en een achtbaar collegie iemand veroordeelen op zoo weinig bewezen en zoo uiterst ligtvaardige gronden, dat zij niet kunnen nalaten op hun besluit terug te komen, zoodra de veroordeelde in de gelegenheid is gesteld hun 't onbeduidende dier gronden, 't onwaarachtige der hun gegeven inlichtingen, slechts eenigzins te doen inzien. Het moet nadenken wekken, dat men nog in het jaar 1848 in Ned. Indië iemand, die eene aanzienlijke

[p. 524]

en achtingswaardige betrekking bekleedde, eerst veroordeelde, en, toen men het ongegronde daarvan spoedig moest erkennen, toch scherp censureerde, zonder hem, door de mededeeling van hem bezwarende stukken, de gelegenheid te verschaffen zich volledig te verdedigen, - zonder hem zelfs te hooren. Het zal bevreemding wekken, dat een hoofdambtenaar zich, bij het opmaken eener voordragt tot het verleenen van ontslag aan iemand, die gedurende een geruim aantal jaren eene gewigtige betrekking bekleedde, bijna alleen grondt op hetgeen door sommigen werd verhaald en op verklaringen van min bekende personen, zonder verder naar de waarheid daarvan eenig nader onderzoek in te stellen.

In het vierde Hoofdstuk treft men het beknopt verhaal aan van het door den Heer van Hoëvell in Indië en Nederland verrigte, om te worden gezuiverd van de blaam, die men hem had aangewreven, en van de voor hem zoo eervolle wijze, waarop hij daarin is mogen slagen.

Treffend is hier zeker het op bl. 41 verhaalde, waaruit blijkt, dat men den Heer van Hoëvell kennisneming weigerde der tegen hem ingebragte beschuldigingen en van de briefwisseling tusschen het gouvernement en het kerkbestuur, waarop toch zijne veroordeeling was gegrond. Hij werd daardoor buiten de gelegenheid gesteld, zich op de verschillende tegen hem ingebragte punten van beschuldiging behoorlijk te verdedigen, en den ongunstigen indruk uit te wisschen, dien mogelijk sommige geheel onbewezen en hem geheel onbekende aantijgingen kunnen hebben doen ontstaan.

De menigvuldige Bijlagen maken ongetwijfeld - de Heer van Hoëvell zelf is de eerste om dit te erkennen - het belangrijkste gedeelte van dit werkje uit. Hare opsomming of inhoudsmededeeling zou hier echter even onnut zijn, als hare beoordeeling uit haren aard ondoenlijk is. Uit het voorgaande weet de lezer reeds genoegzaam, dat hij hier alle officiële, officieuse en particuliere stukken en brieven zal aantreffen, die maar eenigzins in betrekking staan tot het met den Heer van Hoëvell vóór en na de bijeenkomst van 22 Mei 1848 te Batavia voorgevallene. Onder veel, dat alleen voor den Heer van Hoëvell van gewigt is, vindt men hier ook menig stuk over het onderwijs in Nederlandsch Indië en andere aangelegenheden, dat gewis door het publiek met belangstelling zal worden gelezen.

Jhr. W. QUARLES VAN UFFORD.