De Gids. Jaargang 10

[p. 265]

Van Effen en Hogarth.

Het was niet voor de eerstemaal, dat die netgekleede Hollander Londens straten doorkruiste. Maar thans, welligt nog meer dan vroeger, vond hij er bevestigd, dat zeer vele omstandigheden, noch met boeken, noch met onderwijs in verband, krachtig bijdragen tot ontwikkeling en verfijning van den geest.

Justus van effen! Die naam was eenvoudig als zijne ziel, eenvoudig als zijn uiterlijk, in weêrwil van de krullen en tuiten zijner eeuw - de eeuw van den koortsigen actie-handel, die nog geen tien jaren achter den rug had. Maar rijk was zijn vernuft, geslepen zijn verstand, groot zijn schat van kennis. - In die prachtige Londensche straten was hij geen vreemdeling, hoe schaars hij er den voet had gezet. Niet slechts aan zijne rijke moedertaal had hij meer buigzaamheid, veêrkracht, zoetvloeijendheid geschonken en er zich de heerschappij over verworven, - ook Frankrijks en Engelands taal was op de zijne als overgeënt en te zamen waren zij tot een' schoonen, trotschen boom opgegroeid. Geen Patriciër, die hem niet voor een' Brit gegroet had, bij het vloeijend vormen der moeijelijkste volzinnen en spraakwendingen in letterkundigen of maatschappelijken zin. Geen wedder bij de hanengevechten, geen bokser uit het plebs, dien hij niet volgen kon in zijne platte of technische benamingen. Vandaar dan ook, dat geen tooneel uit het woelige leven voor hem verloren ging; dat elk beeld, iedere trek, door hem gegrepen en verstaan werd; dat hij iedere bladzijde las uit het groote levensboek, hetwelk voor zoo velen gesloten blijft.

Als naar gewoonte, wandelt van effen met scherpe blikken rond. Zijn post van Gezantschaps-Secretaris, om koning george met diens troonsbeklimming geluk te wenschen, laat er hem tijds genoeg toe. Daar ziet hij een' bonten groep in Fleetstreet. Met al de wreedheid van den koelbloedigen Brit, mishandelt daar een man uit het volk een armzalig paard. Het

[p. 266]

dier bezwijkt onder zijn' last. Digt vallen de zweepslagen. De straatjongen klapt in de handen en schatert; men spot en schreeuwt. Maar op eens rolt er, als een donder, eene stem tusschen het volk: ‘Ongelukkige! zaagt gij dan de plaat van hogarth niet?’

Er zijn van die korte gezegden, die, snel en scherp als een pijl, diep in het hart dringen. Het woord is uitgesproken, en - de zweep daalt niet andermaal neêr. - De pijl heeft den onmeêdoogenden eigenaar getroffen; want het even korte antwoord laat zich hooren: ‘Gij hebt gelijk! Een lafaard, als ik hem ooit weêr sla.’

Hebt gij dan de plaat van hogarth niet gezien? Dat hoorde van effen, de schrijver van Le Misanthrope, die elk maatschappelijk gebrek met zooveel geest en leven, met zooveel poëtische tint in het licht had gesteld. Dat hoorde hij uit den mond van iemand uit het volk tot iemand uit het volk; hij zag er al den verrassenden, verbazenden indruk van, en wie het trof, hem trof het diep.

‘Die plaat moet wel een meesterstuk van waarheid, gevoel en natuur zijn,’ dacht hij. ‘Zonder hogarth gezien, hem gesproken te hebben, verlaat ik Londen niet.’

De volgende dag vond van effen in de woning van den molière der schilderkunst, en spoedig hadden de twee vernuften in elkanders ziel gelezen. Dertien jaren jonger was de laatste; maar beiden waren even oud of liever even jeugdig in zielsgevoel, rijkdom van geest, scheppende verbeeldingskracht. Beider vroeger lot ook vormde een gelijk tafereel van donkere tinten. Of had van effen tot nog toe niet uit den beker van enkel tegenspoed, miskenning, teleurstelling gedronken? Hij, een sieraad onzer letterkunde, had jaren gesleten in de nederige betrekking van huisonderwijzer; iedere straal van geluk was telkens zoo ras verdwenen als te voorschijn gekomen; zijn tegenwoordige vereerende post zelfs zou van even korten duur zijn; door druk moest hij groeijen, gelijk een eik, dien de storm te steviger doet wortelen. En hogarth! hoe lang een tijdperk van kommer en gebrek had hij moeten doorworstelen! Het genie, waarvan Europa eens gewagen zou, moest zich verlagen tot het schilderen van uithangborden, het graveren van adreskaartjes en wapenschilden, en zóó arm was hij, dat zijne huisbewoonster hem rust noch duur liet over eene kleine schuld, die hij door één' penseeltrek had kunnen kwijten, hadde men dien trek slechts vroeger gewaardeerd.

[p. 267]

Hebt gij dan de plaat van hogarth niet gezien? Van effen zag die in 's kunstenaars tooneelen van wreedheid, en vol geestdrift riep hij uit: ‘Gisteren was ik getuige, dat gij van een' beul een' mensch hebt gemaakt, en - geen wonder! Maar wat uw penseel deed, doe eenmaal mijne pen.’

Hij sprak geene ijdele, geene opgeblazen taal. Hij verliet Engeland, waar hogarths roem met iederen dag grooter werd. Met bewondering staarden de Britten op de duizendvoudige schoonheden van diens gewrochten, - op dat ideaal van luim en geestigheid, dat doorstraalde tot in het kleinste bijwerk, dat eene rijke beteekenis had tot in het nietigste spinrag op den wijzer eener klok. Elken dag aanschouwden zij iets nieuws, dat ruime stof gaf tot nadenken; dat, in den vorm van vrolijke scherts, eene ernstige leering of waarschuwing bevatte, tot nieuwe verbazing over het genie des makers. Maar ook in Nederland werd ieders aandacht geboeid, ieders zin gestreeld, door Hollands keurigen Spectator - dat meesterstuk van waarheid, gevoel, natuur. - Velen zagen daar hun eigen beeld, en meer nog dat van anderen, naar het leven geschetst met de pen. In luchtige luim of statigen ernst, met bijtenden spot of deftige waardigheid, zagen de gebreken en dwaasheden van den tijd er zich ten toon gesteld; de letterkunde van den dag vond er haren onpartijdigen beoordeelaar in; en de toon was zoo vrijmoedig, zoo bezadigd, de stijl zoo duidelijk, zuiver, kernachtig en sierlijk, dat elkeen erkennen moest: ‘Wie ook de schrijver zij, hij is voorzeker de beschaver onzer taal.’

Bijna dertig jaren vóórdat, in Engeland, hogarths laatste kunstgewrocht verscheen: Het einde van alle dingen, de tijd, rustende op de puinhoopen van omgestorte pilaren, als het symbolum van zijn' naderenden dood, zag men in Holland den laatsten jaargang van den schoonen Spectator; want justus van effen, de schrijver, voelde het einde van alle dingen, zijn' dood nabij. Hogarth verbrak zijn palet; van effen wierp de pen neder; maar hij liet ons een gedenkstuk na, waarop men bij ieders dwaasheid of boosheid als met den vinger wees, onder den uitroep: ‘Laast gij dan den Spectator niet?’

j.f. bosdijk.