De Gids. Jaargang 9

[p. 894]

Album.

Korte berigten over boekwerken, vlugschriften, enz., aankondigingen van vertalingen, letterkundig nieuws, enz.

De oude Wereld naar Herodotus, door P.J. Costerus. Eerste Deel. Met Kaarten. Te Hoorn, bij Gebr. Vermande, 1843, lxxvi en 446 bl. 8^o.

Herodotus is niet alleen de vader der geschiedenis, maar mag met evenveel regt de vader der aardrijkskunde heeten. Zijne ἱστοϱία (d.i. naar den waren zin des woords, de verzameling der resultaten, die het onderzoek, waaraan hij zijn leven wijdde, heeft opgeleverd) bevat evenzeer, hetgeen hij gezien en gehoord had van alle streken van den aardbol, als de berigten, die hij had ingewonnen over de lotgevallen der volkeren. Wanneer men in aanmerking neemt, hoevele gedeelten der wereld, vroeger aan zijne landgenooten niet, of hoogstgebrekkig, bekend, door herodotus het eerst naauwkeuriger beschreven zijn, kan men het oordeel van den auteur des bovengenoemden werks niet ten eenemale tegenspreken, dat hij welligt de grootste landontdekker van alle eeuwen was.

Het is des schrijvers oogmerk, hem van deze zijde nader te doen kennen. Hij wil ons eene beschrijving geven van de oude wereld, zoo als zij door herodotus aan zijne lezers wordt voorgesteld. Misschien zal men meenen, dat de lectuur der Muzen zelve, zoo klaar in stijl, zoo eenvoudig in voorstelling, en ook van andere zijden zoo belangrijk en aanlokkend tevens, het beste middel is, om zich een juist denkbeeld van de oude wereld, naar herodotus, te vormen. Maar niet zonder grond heeft de schrijver geoordeeld, dat de aardrijkskundige bijzonderheden van elk land of volk bij herodotus te wijd verspreid, te zeer met de geschiedenis vermengd zijn, om het overzigt gemakkelijk te maken. Daarom wil hij ze rangschikken en tot een geheel vormen.

De berigten van herodotus wel geordend aan zijne lezers mede te deelen, is zijn hoofddoel. Vlijt in het verzamelen en

[p. 895]

getrouwheid in de vertolking - zijn dus de eerste vereischten. En hieraan komt het ons voor, dat de schrijver uitmuntend wel voldaan heeft. Niet ligt zal men ergens eene plaats missen, waar die behoorde te worden aangevoerd. Bovendien zijn de beste uitleggers van herodotus, en de schrijvers, die zijne aardrijkskunde hebben toegelicht, overal met ijver gebruikt, waar zijne berigten eenige opheldering of bevestiging van elders schenen te behoeven. Maar op die opheldering en toelichting heeft de schrijver zelf minder gewigt gelegd. De hoofdzaak is hem, herodotus aan zijne lezers weder te geven. Wij hebben dan ook in zijn werk wel grondige en zelfstandige studie van herodotus gevonden, maar niet zoo zeer van de oude aardrijkskunde in haar geheel, uit den ganschen omvang der oude schrijvers en de vergelijking der nieuwere geographie geput. De opmerkingen, aan den schrijver bijzonder eigen, bepalen zich grootendeels tot de verklaring van herodotus uit zich zelven, of het toetsen van de uitleggingen der nieuweren aan zijn' eigen' tekst.

Wij geven in bedenking, of de schrijver wèl gedaan heeft, door op de aardrijkskundige berigten over ieder land en volk telkens de fragmenten uit zijne geschiedenis te laten volgen, die herodotus ons bewaard heeft. Geographie, in den ruimsten zin des woords, is toch blijkbaar het eigenlijke onderwerp van dit geschrift. Na de bijzonderheden daarop betrekkelijk, en grootendeels met de geschiedkundige berigten van herodotus verbonden, te hebben opgezameld, valt het moeijelijk, wanneer vervolgens die historische berigten nog eens op zich zelve worden aangevoerd, niet in herhalingen te vervallen. Werkelijk heeft de schrijver die niet immer kunnen ontwijken. En wat zal het zijn, als hij in een volgend deel de Grieken en Perzen naar herodotus behandelt? Zal hij ook dan den ganschen omvang der geschiedkundige berigten mededeelen? Het tegendeel schijnt uit de voorrede van dit Deel te volgen, waarin de schrijver de historische feiten, betreffende de oorlogen der Perzen en Grieken, reeds te menigvuldig behandeld, en te algemeen bekend noemt. Wij vragen hem, of niet hetzelfde eenigermate bijv. ook van Egypte geldt, en of het niet beter met het karakter en het geheel van zijn werk strooken zou, als hij de afzonderlijke behandeling der historische bijzonderheden ook in dit eerste Deel had achterwege gelaten?

Enkele plaatsen hebben wij gevonden, die eene uitzondering maken op de getrouwheid, waarmede in het algemeen de woorden van herodotus door den schrijver zijn overgebragt.

[p. 896]

Bl. xlii: Er is geen verschil in dezelve. In het Grieksch staat: er is geen klein verschil in dezelve. Waarschijnlijk eene drukfeil; zeker eene zeer zinstorende.

Bl. 120: Immers gij zelf, als gij u zat gedronken hebt, zijt in die mate waanzinnig, enz. - In het oorspronkelijke wordt dit verwijt niet in het enkelvoud aan cyrus persoonlijk, maar in het meervoud aan de Perzen in het algemeen gerigt.

Bl. 123: En achten het een geluk, dat hij niet heeft mogen geslagt worden. De zin vordert, dat men hier vertale: En achten het een ongeluk. Doch misschien is dit weder eene drukfout.

Bl. 222. Het verwondert ons, dat de schrijver bobrik's opmerking over eene plaats van herodotus juist noemt. Zij is ten eenemale onwaar. Te meer verwondert het ons, omdat de schrijver zelf deze plaats goed verklaard had op bl. xxxvi.

Bl. 277. Omdat dan het water warmer is dan de heldere hemel. Het woord αἰθϱία heeft hier niet de bepaalde beteekenis van helderen hemel. De zin is, dat het des nachts warmer is in het water van den Nijl, dan in de opene lucht, onder den blooten hemel. Reeds salmasius heeft de woorden van herodotus dus verklaard. Exerc. Plin., p. 314, C.

Ald. Hij heeft groote vooruitspringende tanden, naar evenredigheid van zijn ligchaam. Herodotus zegt: groote tanden, en vooruitstekende tanden naar evenredigheid van zijn ligchaam.

Bl. 279. Deszelfs huid is zoo digt, dat men er, als ze gedroogd is, gepolijste speerschachten van maakt. Lees: zijne huid is zoo dik, enz.

Bl. 321. Is van de grootte van eene levende koe. Het Grieksch heeft: van eene groote levende koe; hetgeen eenig verschil oplevert.

Ten slotte kunnen wij niet nalaten op te merken, dat wij het volstrekt niet eens zijn met de goede vrienden van den schrijver, die hem (zoo als uit de voorrede blijkt) hadden aangeraden, zijn boek in de Latijnsche taal te schrijven. Het bevat toch hoofdzakelijk geene nieuwe, geleerde onderzoekingen, voor den man van het vak belangrijk, maar is vooral als leesboek voor jonge lieden aan te bevelen.

Over den stijl onthouden wij ons van aanmerkingen. Anders zouden wij eenige weinige woorden brandmerken, zoo als geneeskrachtigheid (bl. 134) voor geneeskracht, en goeddeels, dat door den schrijver zeer dikwerf gebezigd wordt.

De correctie van dit Deel laat nog al wat te wenschen over.

[p. 897]

De Staatkundige Tooverlantaarn, of Utopisch-Politische Snelwagen. Eerste Jaargang, 1^ste-4^de Nommer. Kampen, bij K. van Hulst, 256 bl. in 8^o.

Terwijl wij de pen opnemen, om met een enkel woord den Staatkundigen Tooverlantaarn aan te kondigen, komt ons eene plaats van cormenin voor den geest, die wij aan het hoofd dezer regelen willen afschrijven. Zij zal niet ondienstig zijn om ons oordeel over het tijdschrift, dat voor ons ligt, te motiveren.

‘Les livres,’ zegt de beroemde pamphlettist, ‘élaborent les systèmes et contiennent les traités généraux.

Les feuilles hebdomadaires ou mensuelles exposent avec moins d'étendue, mais avec plus de variété, les questions spéciales.

Les grands journaux expédient la politique extérieure, les débats parlementaires, la politique des partis, les affaires du jour, et les nouvelles courantes.

Les petits journaux lutinent, espadonent, étincellent et font la guerre de partisan. Ils taquinent, ils percent, ils enfilent avec les pointes de l'esprit tout ce qui a de l'orgueil, de la célébrité ou du pouvoir.’

Hier hebt ge eene rolverdeeling, waarvan de juistheid door weinigen zal worden tegengesproken, die ooit over de roeping en de hulpmiddelen der politieke drukpers nadachten. Voor ons althans, wij bekennen het er volkomen mede eens te zijn, en in ons oog is dan ook de utopisch-politische snelwagen buiten het spoor geraakt, of liever, het tijdschrift, dat dien vreemdsoortigen titel voert, uit zijn' rol getreden. Immers wat de redactie schijnt te bedoelen, valt eigenlijk in de termen van wat cormenin den werkkring der kleinere journalen achtte, hoogstens in dien der grootere dagbladen, maar blijft geheel buiten de roeping van het maandschrift. Wat cormenin l'exposition d'une question spéciale zou noemen: vertoogen, zoo als gij ze in de Fransche Revues zult aantreffen, zult ge in de tot nog verschenen vier eerste nommers vruchteloos zoeken.

De redactie zelve verklaart, ‘dat hare pogingen niet strekken tot kalme bewijsvoering, maar tot aanvuring voor hetgeen zij zich als goed voorstelt’ (bl. 178). Wie echter verlangt zij aan te vuren? de flaauwhartigen zeker en onverschilligen; maar wij durven het betwijfelen, of zij veel van de zoodanigen onder hare lezers vinden zal. Maandelijks vier vel politiek, heftige, persoonlijke, aanvallende politiek te doorlezen! daartoe behoort waarlijk reeds eene zekere mate van ingenomenheid met het onderwerp. Zoo schrijft men dan eigenlijk slechts voor zijne eigene partij; zoo zal men zich dan onderling warmen

[p. 898]

aan elkanders gloed en opwinden over elkanders opgewondenheid; maar dan vragen wij nog: waartoe moeten de lezers van dergelijke geschriften toch aangevuurd worden? De utopisch-politische snelwagen zal, hopen wij, hare passagiers niet op het onafzienbare veld der onwettigheid willen voeren, en zoo lang hij in den door onze grondwet zoo naauw afgepaalden kring der wettigheid blijft rondrijden, valt er waarlijk voor die passagiers, op welk punt hij ze ook brenge, weinig te doen. Even onvruchtbaar als dat gedurig aanvuren, waar toch niet te handelen valt, is die personeele politiek, welke het altijd op enkele ministers en leden der Kamer voorzien heeft, alsof er met hunne verwijdering iets gewonnen ware. De ministers verstaan zich met de meerderheid der Kamer - de uitslag van elke zitting bewijst het - en wat wil men bij eene constitutioneele regeering meer? En de meerderheid der Kamer? - Stel dat morgen al de conservatieve of half conservatieve leden hunne demissie geven, en zie eens of het veel op de houding der kamer zal afdoen. Twijfelt iemand er aan, dat de provinciale staten wel weder in gelijken - in Nederlandschen - zin zullen kiezen? En de provinciale staten, hebben zij niet de goedkeuring der stedelijke besturen? En de geest, waarin die stedelijke besturen kiezen, bewijst niet elke benoeming van nieuwe raadsleden hoezeer de kiezers er meê instemmen? En de kiezers zelve, wordt hunne houding niet bekrachtigd en bekroond door die der stemgerechtigden? Daar eerst is de bron van het kwaad: niet bij enkele personen, maar in de politieke onverschilligheid en onkunde der Natie moet zij gezocht worden. Kan daarop gewerkt en een weldadige invloed geoefend worden, dan, maar dan alleen, is er een langzame maar stellige hervorming en verbetering van ons staatswezen mogelijk. Maar die werking en invloed moet juist met kalmte en bezadigdheid geschieden, langs den weg der bewijsvoering, niet langs dien der aanvuring. Onze natie is in het algemeen onverschillig omtrent staatszaken, onwillig er zich in te mengen. Die onwil en onverschilligheid kunnen slechts toenemen, zoolang in de politieke pers bij de organen der liberale opinie niets gevonden wordt dan bittere aanvallen tegen personen, dan spot en schimp, waarbij het veelal meer aan zout hapert dan aan gal. Die verkeerde richting vonden wij, schoon wij enkele artikels met genoegen lazen, ook over het geheel in den Staatkundigen Tooverlantaarn, en het is daarom, dat wij, schoon veelal met de politieke denkbeelden der Redactie instemmende, hun tijdschrift niet onvoorwaardelijk durven aanbevelen.