De Gids. Jaargang 5

[p. 373]

Mengelingen.

Eene kroon voor Karel den Stouten.

(Vervolg en slot van Bladz. 314).

Sedert het vertrek zijner dochter was karel in het midden zijner hovelingen verschenen met een gelaat, waarop te lezen stond: ‘Ga uit mijn' weg, of ik verpletter u!’ en in zijn' weg komen beteekende: zie mij niet aan, want ik zal uwen blik houden voor eene uittarting; spreek mij niet toe, ook zelfs niet om een bevel te vragen, want ik zal schuld weten te vinden in uw woord; bewijs mij geene ongeëischte dienst, want ik zal vergrijp zien in uwe beweging. En allen lazen die sombere regels zoo vlug, dat elk, die niet gedwongen was met hem te zijn, hem ontweek en vermijdde; maar zij deden het met behoedzaamheid, want dàt zeker ware nadeelig uitgelegd geworden. Maar ook van de anderen, die blijven moesten, ontging niet één de uitwerksels van zijne kwade luim. Hij twistte met zijne Grooten, ook dán als ze hem gelijk gaven; hij vitte op alles; hij deed nuttelooze vragen, en nam de voorzigtigste antwoorden in verkeerden zin op; hij herriep bevelen, die men juist had volbragt, en bestrafte gewoonten, die hij zelf had ingesteld; de wijsheid en het geduld van een' engel hadden schipbreuk geleden op de scherpe klip zijner onheuschheid. De eerwaardige Kanselier hugonet zelf, die hem spreken kwam over de aanspraak bij de krooning, moest bitterheden slikken, waarbij alleen zijne zedelijke meerderheid hem kracht gaf tot dulden, en zoo geen der

[p. 374]

hooge personen, welke den Hertog omringden, voor de ruwe bitterheden gespaard bleef, hoeveel te meer moesten niet min belangrijke leden der vorstelijke huishouding den last dragen van dien onedelen wrevel! Bij hen liep het zelfs tot persoonlijke mishandelingen, en toch, zij vergaten het zeker eerder, dan wie getroffen waren door een' steek van de scherpe tong. Zoo was het avond geworden, en alle geplaagden telden de trage uren, die nog moesten worden doorgeworsteld, eer ze zich verschuilen konden in de eenzaamheid van hun nachtverblijf; maar het uur der vrijheid scheen later te zullen slaan dan anders; want de Hertog weigerde aan tafel te gaan, en veroordeelde dus allen, die met hem spijzen zouden, tot een gedwongen vasten. Hij liet zich voorlezen, maar hij luisterde niet; hij riep zijne kamerheeren om te spelen, maar hij stond op van het spel, eer het eigenlijk begonnen was; hij eischte van zijnen hofnar, dat hij hem zou doen lagchen, maar le glorieux antwoordde: ‘dat hij zelf in een kwaad humeur was,’ eene grofheid, waarover geen der omstanders durfde glimlagchen.

Dit alles was een slecht voorteeken voor het aanstaande Koningschap! hoe moest dit gezigt zich verplooijen, eer het bekwaam zou zijn de duizenden te verrukken met ‘de lachjes van den krooningsdag;’ en toch, er lag slechts één enkele nacht tusschen beide. Zoo de gedachte aan de op handen zijnde vervulling van den dierbaarsten wensch dien man niet blijder kon stemmen, niet beter verheffen boven eene verdrietelijkheid van het oogenblik, wat zou het zijn, als de lusteloosheid der voldane wenschen volgen zoude? Toch was misschien een onrustig verlangen naar den dag van morgen daarin gemengd, want eene nieuwe herinnering aan de plegtigheid scheen er eindelijk in te slagen hem beter te stemmen. Eene nog uitgeblevene beslissing van den Keizer over een klein verschil in het ceremoniëel werd den Hertog eindelijk geboodschapt, en daarop had hij een weinig zachter gevraagd, of de Koninklijke sieraden naar de kapel waren overgebragt; had den bewaarder der kroonjuweelen heusche woorden toegevoegd; had zich tot het avondmaal gezet; en zoo was het op éénmaal weder helder geworden aan den wisselzieken hofhemel.

Maar in de eenzaamheid van het slaapvertrek overviel den Hertog van Bourgondië evenwel de booze geest der onrust, die den slaap weert; en het was diepe nacht geworden, toen hij nog met ongeslotene oogen nederzat op zijn leger; hij had er niet eens aan willen denken het hoofd ter ruste neêr te vlijen,

[p. 375]

zóó zeker wist hij wat hij heden te kort zou komen bij den geringsten zijner vasallen. Maar welk een wezen ook ware hij geweest, zoo hij had kunnen slapen. Welk Vorst heeft geslapen den nacht vóór zijne krooning? Wie kan zich een' Vorst denken, zoo versuft van hersens, of zoo koel van verbeelding, of zoo gewetenloos zelfs voor de nieuwe pligten, die hij zich gaat opleggen, dat hij slapen zou in eenen nacht als die? ‘Het zou mij beter zijn als ik aanschouwde, wat mij toch bezig houdt, terwijl ik het niet zie,’ sprak hij eindelijk, zich zelven driftig opheffende van zijn vorstelijk ledekant.

Hij deed den Groot-kamerheer wekken, en begeerde van dezen den sleutel der kapel; daarop liet hij zich een wèlgevoerd overkleed omwerpen, beval twee fakkeldragers en een' schildknaap zijner kamer hem te volgen, en begaf zich door eene binnengaanderij naar de kapel van St. Maximijn, waar de krooning zou plaats hebben. De schildwacht, die dezen toegang bewaakte, herkende hem bij het fakkellicht en bragt zwijgend de gewone eerbewijzing; de ridder-schildknaap ontsloot de deur en bleef op zijnen wenk terug; alleen de fakkeldragers volgden hem naar binnen. Toen karel van Bourgondië in het midden van het kerkgebouw was gekomen, vormde zich een glimlach van welgevallen om zijne lippen, kleurde een blos van genoegen zijne wang, en glansde zijn voorhoofd van eene rassche blijdschap. En waarlijk, voor een hart, prachtlievend als het zijne, was er stof tot verrukking; al de glans van zijnen rijkdom schitterde hem hier toe in een kort bestek. De gansche koepel was behangen met kostbaar tapijtwerk, uit de fabrijken van Utrecht en Vlaanderen. Op de altaren prijkten reliquiën van hooge Heiligen, ingekast in goud, of besloten in vazen en heiligenkistjes van dat zelfde metaal of van zeldzaam hout, met rijke edelgesteenten bezet. Kruisen van allerlei grootte in verschillend metaal, meesterstukken van smeêwerk en beeldhouwkunst dier dagen, waren in zoo groote menigte daar, dat het geduld moede werd ze te tellen. Zes groote kandelaren van nooit meer geziene grootte, waaronder een paar geheel van goud, schitterden ter wederzijden van het hoog-altaar, waskaarsen dragende van ongemeenen omvang, en met bloemfestoenen omkranst, nog niet ontstoken, maar die hun zacht licht het eerst zouden werpen op een' knielenden Koning. Op vier tafels met roodgoudlaken bekleed, stonden kerksieraden van zulk eene waarde en goede keuze, dat de Pauselijke Bisschop van Rome zelf die zou benijd hebben: de stand-

[p. 376]

beelden der twaalf Apostelen in verguld zilver; tien andere beeldtenissen van Heiligen in massief goud; een groot reliekkastje, geheel met diamanten bedekt, dat geacht werd gewijde overblijfselen te bevatten van de beide Apostelen petrus en paulus; maar boven alles was het een tabernakel van zuiver goud, dat de aandacht trok, en waarvan het fijne en keurig beeldwerk tweemaal de waarde moest hebben van het metaal zelf. Een kleiner, maar nog meer schitterend voorwerp lag er nevens ten toon gesteld: eene lelie van diamanten, die eene der nagels van het gewijde kruis bevatte, en eenen splinter van dat kruis zelf, gevat in een' vonkelenden edelsteen van verwonderingwekkende grootte. Ook maakte de Hertog eerbiedig het teeken des kruises, toen hij digt langs die gewijde voorwerpen voorbijging; maar waar zijn vurig oog op staarde, dat waren de teekenen der koninklijke waardigheid: de schepter, de kroon, de mantel en de baniere van het nieuwe koningrijk, op eene credenz van ebbenhout ten toon gesteld, vlak nevens den troonzetel, die voor hem stond bereid, dát was het, dát vooral, wat hem het harte kloppen deed, en de wangen gloeijen van voldoening. Eene enkele lamp, van het kerkgewelf afhangende, wierp alleen haar flaauw schijnsel over al die heerlijkheid; maar het scheen ditmaal den Hertog licht genoeg te zijn, want hij deed zijne fakkelhouders tot diep in het schip der kapel teruggaan, en zette zich neder op den ondersten trap van zijnen troon, en bleef in een ernstig gepeins verzonken. Het was of zelf zijn moed versaagde bij het denken aan de hoogte, die hij bestijgen ging; alsof zelfs hem eene huivering aangreep, nu hij weldra voor altijd den stap zoude doen, die zoo beslissend moest zijn voor hem, en voor die allen, die in zijne hand waren gegeven. Welke overwegingen moesten niet opkomen in zijn hoofd! Zou dat Hertogdom van Bourgondië, dat altijd de meerdere geweest was onder zijns gelijken, niet eene kans hebben, om de mindere te worden onder de koningrijken? Zou zijn weelderig Vlaanderen, zijn prachtig Braband, zijn dapper Henegouwen, zijn Holland, nog hijgend en bloedend van de veeten, die het hadden vaneengescheurd onder het Beijersche Huis, nog naauw bevredigd met de Bourgondische heerschappij; zou Gelderland, dat nog heimelijk de regten eerbiedigde van vroegere Heeren, dat hij overwonnen had, maar niet voor zich gewonnen; zouden al zijne verdere staten, al die velen, zoo verschillend in belangen, in voorregten, in zeden, als in namen, zich onder één' en denzelf-

[p. 377]

den naam laten zamenvatten, en rustig blijven? Zouden de twisten van het binnenland hem den tijd laten en de krachten, om zijn nieuw koningrijk gevreesd te maken en uit te breiden, als hij het voormaals zijn Hertogdom had kunnen doen? Zou hij niet altijd, met de eene hand den schepter laag neêrgebogen houdende over die hoofden, en hen den nek trappende met den geharnasten voet, slechts eene verdeelde magt, een' enkelen arm overhouden, om zijne grootsche ontwerpen daar buiten door te zetten. O! hij voelde het, hij voelde het levendig; men zag het aan het schitteren zijner oogen, bij den blik, dien hij op de koninklijke teekenen wierp, dat alleen karel de Stoute den moed kon hebben het ontwerp te vatten, en zich der kracht bewust zijn, die het zou uitvoeren. Hij plaatste zich voor de credenz en nam het tweesnijdend zwaard in de handen, het zwaard der geregtigheid en der uitvoerende magt.

‘U zal ik het meest noodig hebben,’ riep hij veelbeteekenend; ‘gij zult mij helpen uitvoeren wat mijn raad hier heeft besloten,’ daarbij bragt hij den middelsten vinger aan het voorhoofd. Op nieuw zag hij om naar den troon. Hij scheen nu zijne aarzeling overwonnen te hebben; want het zwaard nemende als staf, beklom hij dien met vasten en snellen tred, en zette zich neder met een' vrolijken en trotschen blik, waardig en fier, of hij daar gezeten was geweest voor het oog van zijn verzameld volk. Hij liet den arm met welbehagen rusten op het purperfluweel van de leuning, en bleef met de andere hand altijd geleund op het kruis van het zwaard.

Hij sloot eenige minuten lang de oogen. Wat al wilde fantasie en wat al reusachtige plannen moeten er toen niet door die gloeijende verbeelding en dat koortsachtig verhitte brein zijn heengewoeld! De laatste glimlach, die er trilde op zijne half geopende lippen, getuigde ten minste van blijde en innerlijke vervoering, van een toegeven aan de behagelijke influisteringen der eerzucht. Eindelijk sloeg hij zijne beide helzwarte oogen rondom zich heen, fier en vonkelend; maar plotseling verduisterden zij zich, en een somber: ‘Ha!’ siste hem door de tanden. De troonzetel, voor frederik opgerigt, was hem in het oog gevallen.

‘Zoo veel hooger dan de mijne!’ riep hij met zinkende stem, en hij liet de armen verslagen nedervallen. ‘Wat zegt mij een troon als toch een ander boven mij zit? Zoo lang niet dáár mijne plaats is, heb ik niets gewonnen; zoo lang niet dáár mijne plaats is, heeft die kroon hare beteekenis verloren,

[p. 378]

die schepter zijne regten, dat zwaard zijne magt. Koning zijn of niets is hetzelfde, als men geen Keizer is; voor den Keizer zijn Hertog en Koning gelijk, beide moeten zijn' stegelriem kussen, op beiden ziet hij neêr van zijn' hoogen troon als op leenmannen. O! hoe schoon, Keizer te zijn van het Heilige Roomsche Rijk; hoe groot de mensch, die dat bereiken kan; hoe heeft hij al het andere beneden zich onder zijnen voet; hoe geeft en neemt hij de landen der aarde naar welgevallen; hoe kan hij de geschillen der volkeren slechten naar willekeur! En dat is frederik! en dat heeft frederik bereikt, en dat kan frederik! de lage kruipende gierigaard, dien ik omkoop met wat goud als een' wagenknecht; die beeft als ik het voorhoofd frons; die verbleekt, als ik bij toeval de hand aan mijn zwaard sla; die mij voor geld al de landen van al zijne bondgenooten zou toewijzen, zoo hij durfde; die aan mijne voeten zou knielen uit vreeze en uit eigenbaat, zoo zijn zoon en al zijne keurvorsten hem niet opgerigt hielden. Die frederik, dien ik veracht zoo.... als ik lodewijk haat! en wat hij verkreeg, daar zou ik niet toe geraken! Frederik! uw troon voor mij! Ik wil! ik wil het Keizerschap, hoort gij! ik wil eene andere kroon dan die gij mij geven zult; ik wil de uwe!’ en hij stampte met het zwaard en met den voet op de trappen van den troon, dat het los opgeslagen houtwerk, vermomd onder het fluweel, schudde en waggelde als door eenen storm bewogen. Van den doffen toon der ontmoediging, was karel's stem onder het spreken gerezen tot den stemval der verachting, en eindelijk had zij geschetterd in hartstogtelijke vervoering.

‘Maar ik moest dáár zijn om hier te komen!’ riep hij, in eene vaart wegsnellende van zijnen zetel naar dien van den Keizer. Toch bleef hij daar met eerbied staan zonder plaats te nemen. ‘Van hier gezien is de wereld klein, en de magt van wie hier staat groot; zoo klein de wereld, en zoo groot de magt, dat men haar in de hand kan grijpen, en verkneden tot den vorm, dien men begeert, ten minste als men karel van Bourgondië heet en niet frederik III. O! voorwaar, eer dit Koningrijk van Bourgondië vele jaren ouder is, zal ik het zijn, die van deze plaats het lot der volkeren regelt!’

En waarlijk, schitterend en grootsch als hij daar stond, scheen hij wel de man te zijn, die uit zou voeren wat hij voornam. In de beste kracht des levens, in de volste rijpheid des geestes; een man, wiens vastheid van wil alleen te vergelijken was bij zijne ondernemingszucht, en wiens ondernemings-

[p. 379]

zucht tot hiertoe altijd geregtvaardigd was door de uitkomst! en toch, dat onafgebroken geluk zelf kon wel zijn val zijn, want het had hem geleerd op eigene krachten te bouwen, tot overmoed toe; het had hem verwaand gemaakt tot blindheid voor der anderen helderzien voor zijn' eigen' onjuisten blik; het had hem trotsch gemaakt en vermetel, in die mate, waarbij hij anderer regten ontzag noch eerde; het had hem trouweloos gemaakt aan zijn gegeven woord, en niet eerlijk in het nakomen van heilige beloften; want hij, die striktheid wachtte, die trouw wilde van anderen, en meende dat het hem vrij stond van zijn woord eene valsche munt te maken, die hij aan anderen uitgaf, met den eisch, dat zij ze voor echt zouden houden, - hoe kon hij, die zóó handelde, zóó verstoken zijn van oordeel, of, in eigen' hoogmoed verward, zóó laag denken van de menschen, dat hij nog trouw wachten durfde van hen!

In gedachten scheen hij de zitplaatsen voor al de hooge getuigen der plegtigheid te vullen en te rangschikken. Somtijds zelfs wel ontglipte hem een naam, dien hij noemde met de gewaarwordingen, die deze hem inboezemde, - ‘en dan die dáár met Bourgondische kleuren en een vrouwenschild,’ sprak hij half vragend. ‘In trouwe, ja, mijne dochter! Hoe ze toch eene goede vertooning zou gemaakt hebben, uitschitterende boven al de vrouwen en dochters der Keurvorsten, in schoonheid van wezen, in gracie van gestalte, en in pracht, met haar feestkleed van enkel paarlen en goud! Hoe het mij zoet zou geweest zijn uit haren mond het eerst dat: “Koning!” te hooren; maar het kon niet wezen. Zij moest hier niet zijn. Ik kon haar hier niet houden en verhinderen dat ze den Duitscher zag, en St. joris weet, wat die twee kinderen beraadslagen mogten in de zamensprekingen, die ik niet zou kunnen weren. Neemt ze nu alreede niet de partij van den Oostenrijker tegen haren Heer en Vader? Wat zou het zijn, zoo ik hem tijd gunde om haar nog verder om te zetten ter gunste van zijne zaak? maximiliaan is van die, welke aan fijne abelheid te veel hebben, wat ze aan sterkte missen; nu reeds wil ik er Vlaanderen voor verpanden, dat ze liever mijne kroon zag vallen dan zijn hoofd; welhaast, als zij hem tot man had, kon ze zich met hem verstaan tegen mij, om tot mijnen troon te komen; God straffe hem, die mij de gedachte ingeeft van mijn eigen bloed! Mevrouw de Hertogin mengt er ook van het hare onder, ik ben er zeker van, en vrouwe van kleef is ook niet zui-

[p. 380]

ver op dit stuk; maar ik vrees geene van haar, noch allen te zamen; alleen ik wil ze niet in de gelegenheid stellen, om te ondervinden, dat ze niets tegen ons vermogen. Ik wil mijn onnoozel kind, dat nu nog rein is van kwaad, niet aan hunne ranken wagen; het mogt haar grooter verdriet geven dan ze nu hebben kan van zijn verlies, en zeker meer, dan heel de Duitsche knaap waard is. Mij zelven, die het kind altijd lief had en nog heb, zou het pijnen........ Maar hoe zal frederik verbaasd zijn, als hij haar morgen niet ziet; hij moge het danken aan de voorbarige haast van zijn' Heer zoon; mijnentwege denke hij er uit wat hij wil, 't zal dan toch te laat zijn om ons te weigeren wat hij van hem wenschen.....’

Eene wijle afgeleid van zijne vorige gedachten, kwam hij toch weder daarop terug, na een kort gepeins; dat was te zien uit de drift, waarmede hij de credenz naderde, de kroon in de hand nam, en met zegepraal beschouwde, terwijl hij uitriep: ‘Ja, gij zijt schoon, hij liegt die u gering acht; gij zijt schoon, maar gij zult eerst volmaakt zijn, als gij prijkt met den aardbol, en om dáártoe te komen, neem ik u morgen - morgen! Zal het heden nooit dagen? Mij dunkt, wij hebben eene gansche nachtwake hier getoefd,’ en hij zag ongeduldig op naar de Gothische vensterramen, of nog geen ochtendstraal op hunne kleurige glasschijven neêrschoot. ‘Morgen!’ herhaalde hij met een onuitsprekelijk zielsverlangen, in de spanning van al zijne trekken uitgeduid; ‘morgen is alles het mijne! Morgen!’ en het was of geheel zijn ligchaam sidderde van hartstogt; want zelfs de hand beefde, die de kroon hield. - Neen, magtige Vorst! gij hebt het niet in uwe hand, het vervullen van uwe wenschen; neen! uw lot zult gij niet regelen naar uwen wil; neen! daar is er boven u Een, die beschikken zal wat wezen moet; o! het zou u goed geweest zijn, zoo een dichter van uwen tijd u had kunnen toeroepen, wat een dichter van onzen tijd, ook te laat, een' uwer broederen nariep:

‘Sire, vous pouvez prendre selon ta fantaisie,
L'Europe à Charlemagne, à Mahomet l'Asie,
Mais tu ne prendras pas demain à l'Eternel!’

en als gij hem dan geloofd hadt, en als gij in dat geloof dan niet enkel gebouwd hadt op eigene krachten, het zou u zeker goed zijn geweest, want....... maar karel's eenzaamheid werd

[p. 381]

gestoord; eene menschelijke gestalte vloog met gejaagde haast door het kerkgebouw; een vroeger gerucht aan eene der deuren bewees, dat het haar moeite moest gekost hebben om tot hier door te dringen..... Wie was de vermetele, die zulk eene eenzaamheid durfde storen? Het was eene vrouw, ja! maar wie haar zag zweven tusschen de pilaren door van het donkere tempelruim, in het lange witte kleed, naauw geschoeid, met lange loshangende haren, met een gelaat, bleeker dan eene doodswâ, en uitgeteerd als dat van een lijk, zou in verzoeking zijn gekomen, haar voor eene verschijning te houden; de fakkeldragers ten minste kruisten zich en wendden, doodelijk verschrikt, het hoofd af; zoo ze gedurfd hadden, waren zij gevlugt. Karel zelf zag haar naderen, met eene verbazing, die aan schrik grensde - terwijl hij vroeg:

‘Is een van deze dooden uit het graf opgestaan, of komt mijne lieve vrouwe cecilia, die ik voor hooge patronesse houde, zelve tot mij?’

‘Mijn groote vorst!’ riep süschen - want geene andere was de gedaante - terwijl zij neêrstortte aan zijne voeten, hetzij door uitputting, hetzij uit eerbied; ‘ik ben eene sterfelijke ongestorvene; ik ben uwe dienstmaagd, die u komt waarschuwen voor groot verraad, dat aan u gepleegd is - de Keizer -’ en haar zenuwachtig hikken maakte de woorden bijna onverstaanbaar, ‘de Keizer zal u niet kroonen; de Keizer is weggetrokken uit Trier!’

Karel de Stoute lachte luid en hartelijk, toch sprak hij toornig:

‘Slimme tooverheks! wie u omgekocht heeft tot zulk loos alarm, kan eene schrale voldoening vinden, en alleen u eene slimme zaak maken; wij gelooven niet aan heksen, noch aan hare tijdingen; maar toch, als zij met zulke boodschappen komen, is de scherts te grof, en wij verbranden ze in het gele boetehemd.’

‘O! zoo waarachtig er een God boven ons is, zoo zeker als jezus moeder leeft, bij mijne zaligheid en bij de uwe, die mij nog liever is, het is waarheid wat ik spreek en, lacy! geen bedrog! Zij hebben den Keizer tegen u opgezet of verbitterd, tot hij besloten heeft, u geenszins tot een' Koning te maken, en uit vreeze voor u, heeft hij zich weggemaakt uit onze stad, met allen, die van zijn huis zijn!’

‘Als gij tusschen de nijptangen mijner beulen gevat zijt, zult gij spijt hebben van uwe leugen, duivelsche heks!’ riep karel in eene soort van woede over eene zoo nuttelooze stoornis.

[p. 382]

‘Laas! Helaas! Heer! gij noemt mij met gruwzame namen, maar zoo gij gediend zijt met mijne pijniging, met mijnen dood, zoo roep vrij uwe lieden, ik geef volgaarne dit leven voor u op! O! hoe ik wel gewenscht had, u anders en in blijder stond weêr te zien; en hoe ik van de lieve Heiligen bidde, dat alleen de smart mij treffen mogt, want het is door mij - om mij - dat dit over u gekomen is en toch.....’

‘Wie laat dan dit wijf tot mij?’ riep karel, stampvoetende van ongeduld, ‘was dan ééne vrouw niet genoeg, om mij razend te maken voor den ganschen dag!’

‘Gij zelf, Heer! en met regt,’ hervatte zij, ‘want ik ben u trouw en toegedaan, boven ieder wie er zijn mag, en ik bid u, wil u herinneren en mij dan gelooven; ik ben dezelfde, die gij menschelijk en barmhartig gehandeld hebt, toen zij uwe bescherming noodig had; het arme Badensche meisje is wel uwe geheugenis ontgaan, maar ziekte noch ellende hebben mij u doen vergeten; zie deze keten!’

‘Ha! de kleine Triersche!’ riep karel, met dat vorstengeheugen, dat alles zoo goed bewaart, wat betrekking heeft op hunnen wèldierbaren persoon. ‘Van u, kind! geloof ik geen boos opzet; maar gij moet in ijlende koorts zijn of in krankzinzigheid, om te spreken als gij doet. In trouwe, gij ziet er uit als eene gestorvene, waart welligt ziek en komt tot mij in een' dollen wilden droom, wetende, dat het heden mijn vierdag is; maar gij komt veel te vroeg, en uw staat eischt het toezigt van een' geneesmeester, beter dan een feestgewoel.....’

‘O! ik wilde zijn, als gij spreekt, Koninklijke Heer! zoo ik daarmeê onwaar kon maken, wat ik boodschap; zelfs ben ik ziek en alleen maar in 't heimelijk weggeslopen uit het huis mijner vrienden, en alevel is waarachtig, wat ik zeide, de Keizer is weg en zal u niet kroonen. En aan dit teeken zult gij onderkennen of het waarheid is. De groote klok der St. Simeonskerk zal eene wijle kleppen tegen gewoonte, als de laatste man van zijn volk veilig is ingescheept; dan zullen de burgers onder de wapenen komen, en de lieden van den Keurvorst, want zij vreezen u. Luister!’ riep zij plotseling met hartstogtelijke ontzetting, en greep zijne hand, als om hem opmerkzaam te maken.

Bij hare laatste verzekering had karel toegehoord met den ernst van wie gelooft, maar zóó onbewogen strak in houding en gelaat, met zóó glasachtig starende oogen, dat hij een standbeeld scheen in was geboetseerd; maar toen zij ‘luister!’ zeide, was het of hij werkelijk zonder adem was en zonder leven; hij liet

[p. 383]

zijne hand over aan de krampachtige drukking van het meisje - hij luisterde - hij hoorde - ja! waarlijk een klokgeklep! haastige toonen, maar die doordringend waren en schel.

Bij den eersten toon, die zijn oor trof, slaakte karel van Bourgondië een' gillenden kreet, die niets menschelijks meer had, zoo als alleen een razende wolf dien slaken kan, of een kwaadaardig krankzinnige; een' gil, die de glasschijven deed rinkinken in hunne looden gevatsels, en die schril en akelig werd teruggegeven door de echo's van het holle en ledige gebouw; te gelijk stortte hij voorover op den harden zerksteen, de kroon in de regterhand vastgewrongen. In dien bliksemsnellen val werd ook süschen neêrgerukt, die geene tegenwoordigheid van geest had gehad om hem los te laten; eene wijle geknield aan zijne zijde, vergat zij zich in uitroepingen van geklag en smart; hij moest dood zijn of krankzinnig, meende zij; en zij wist niet of ze tot God moest bidden om het behoud zijner ziel, of tot de menschen roepen om de redding van zijn ligchaam. Zij waagde eene poging om hem het hoofd op te heffen; zijn voorhoofd was loodkleurig opgezet, bloedig; maar bij de eerste aanraking harer zachte vingeren, koud en stijf van ijzing, hief hij zich schichtig op, en zag haar sprakeloos aan, maar zoo woest en zoo dreigend, dat zij rillend heênvlood; zij durfde niet meer met hem alleen zijn.

‘Wachters! Heeren!’ riep zij, naar de deur der kapel ijlende, ‘uw Meester de Hertog raakt in waanzin, zoo gij niet te hulp komt! Hierheen, als gij hem trouw zijt, hierheen!’

Verschillende oorzaken hadden de bewoners van St. Maximijn reeds op die plaats verzameld. De Groot-Kamerheer was opgewekt om den sleutel af te geven; de schildknapen, die den Hertog hadden moeten volgen, hadden den slaap niet meer gezocht, maar bleven zich onthouden in de gaanderij, die naar de kapel leidde, ieder kwartier zijne terugkomst verwachtende, waarbij hunne diensten op nieuw zouden vereischt worden, zich meer verwonderend dan ontrustend, dat hun Meester zoo lang terugbleef.

Met eenen moed, die alleen uit de hoogste spanning der zenuwen kan verklaard worden, had süschen aan de voorpoort van het klooster gerucht gemaakt, en geëischt binnengelaten te worden. De portier had het haar aanvankelijk geweigerd, maar het zien van des Hertogs bekende keten, die zij hem voorhield; hare bede om den hofmeester te zien, aan wiens zorg zij door karel was aanbevolen, en wiens naam zij ten naas-

[p. 384]

tenbij onthouden had, bewogen hem ten laatste den Sire de la marche te roepen. Zij gaf dezen haar verlangen te kennen, den Hertog te zien, en wel op staanden voet. Het was van het hoogste gewigt, wat zij te zeggen had; het was zijne kroon die het gold, voerde zij als drangreden aan. Olivier had karel's ingenomenheid met dit meisje opgemerkt, was volkomen overtuigd, dat zij geenerlei kwaad kon bedoelen noch bedrijven; zij was hem zoo ernstig opgedragen, hij meende niet te moeten weigeren. Hij zelf geleidde haar naar de kapel, loste de bezwaren der schildwachten op, maar bleef te gelijk in de nabijheid, in eene nieuwsgierige onrust wat dit zijn kon. Karel's schrikwekkende kreet had hem ten uiterste ontzet, en wel was hij er op bedacht zijnen Meester bijstand te bieden, maar, als een man van overleg en beraad, als een hoveling vooral, die karel kende in zijne vlagen van wilde drift, achtte hij het raadzaam niet alleen te komen; hij snelde de kloosterwoning in, en keerde niet, dan verzeld door vele edelen en bedienden, allen gewekt en opmerkzaam geworden door het ongewone klokgeklep, dat aanduidde, hoe er iets bijzonders voorviel te Trier. Die allen kwamen dus toeschieten op süschen's geroep. Zij vonden den Hertog in eene verwildering, die bijna onbeschrijfelijk is; het bloed van het misvormde voorhoofd vloeide over zijn aangezigt, waarvan de trekken eene dierlijke woestheid hadden aangenomen; zijne oogen hadden eene uitdrukking, die huiveren deed; zijn zwaar haar, dat hij lang droeg, tegen de gewoonte van zijn hof, hing ter eener zijde over het gelaat neder, en boven op het hoofd scheen het te rijzen als pikzwarte ravenpennen; een wit bruis stond op de ontkleurde lippen; hij liet van tijd tot tijd brullende klanken hooren, die geene verstaanbare woorden waren, maar die verwenschingen beduidden tegen den Keizer, tegen zich zelven, tegen God! Hij liep rond, zwaaijende in iedere hand eene fakkel, die hij zijnen dienaars ontnomen had, en waarmede hij willens scheen de zijden draperiën en behangselste doen ontvlammen. Allen, die tot digt bij hem durfden naderen, wierpen zich op ééne knie neder en spraken hem toe bij zijnen titel.

‘Terug! - van hier! - wie roept ulieden? wij willen alleen zijn!’ - stootte karel bij tusschenpoozen uit, en ten laatste voegde hij er nog bij: ‘Nu dan, wat verlangt gij?’

‘Wij meenden, dat Uwe Hoogheid onze dienst begeerde; wij verlangen hare bevelen te weten,’ sprak olivier de la marche.

[p. 385]

‘Wij bevelen u ons te helpen, dit vervloekte gebouw in brand te steken of in puin te storten!’ hernam de Hertog met krijschende stem, en keerde hun den rug toe, zich heenwendende naar het altaar. De hovelingen overleiden onderling wat zij doen moesten, en het scheen hun toe, dat die lichttoortsen in die handen een gevaar dreigden, dat het allereerst moest worden afgewend, maar hoe? De jonge page colonna, een Italiaan, die na den dood van Hertog nicolaas mede in karel's dienst was gekomen, en die zijn lieveling was, ging moedig op hem toe, en sprak eerbiedig, doch vast:

‘Mijnheer! het is niet oorbaar, dat gij u zelven toelicht; gun mij die eere.’

Karel antwoordde niet, doch hij wierp hem de fakkels toe, die gebluscht werden door dien val; maar hun licht was voortaan onnoodig, want behalve dat de komenden zich van toortsen voorzien hadden, goot het daglicht zijne eerste stralen uit op dit tooneel, dat het blaauwachtig bleek verlichtte; het was iets akeligs, dat zachte licht, in strijd met de glimmende vlammen der toortsen, vooral waar beider schijnsel tegelijk neêrviel op die aangezigten, verward en bleek van vreeze en onrust; over eene woede, waarvan zij de oorzaak nog niet kenden; en op dien man, anders zoo vorstelijk, zoo waardig, zoo schitterend, die zich nu door razernij en hartstogt liet wegslepen om te handelen als een ijlend krankzinnige, en die, ondanks het menschelijk verstand dat hem nog restte, alleen der wanhoop gehoor gaf over den eersten slag des tegenspoeds. En toch was die zielstoestand het natuurlijk gevolg van geheel zijn leven, van zijn karakter of liever van de wijze, waarop zijn grootsche aanleg was verloren gegaan. Karel hield zich, in zoo verre het niet zijn erfgoed betrof, voor den bouwheer van zijne eigene grootheid; hij meende zijnen voorspoed, zijn krijgsgeluk, het gezag, dat hij verkreeg over zijne naburen, den sidderenden eerbied, dien de menigte hem bewees, aan niets anders te moeten danken dan aan zich zelven, aan zijn beleid, aan zijnen ijver, aan zijne kracht; hij meende, dat hij zijne toekomst evenzeer in eigen handen hield; hij meende, dat hij zich zelven genoeg was in alles en ten allen tijde; hij had er nooit aan gedacht, boven zich op te zien, en zijne kracht dáár te zoeken, vanwaar de sterkte uitgaat, die niet beschaamd wordt; hij miste het geloof in God, om het met één woord te zeggen; niet dat hij vergat vroom te zijn met de vroomheid van zijnen tijd; niet dat hij verwaarloosde God te aanbidden nevens

[p. 386]

de wezens, wien men hem geleerd had, goddelijke eere toe te brengen; wij hebben hem zien bidden en offergaven brengen; hij diende hen met gaven van zilver en reukwerk; in liefdegiften aan de armen; in het stichten van menig bedehuis; maar, om het zoo uit te drukken, hij beperkte hunne magt tot den Hemel; hij gaf hun geen deel aan de zijne op aarde, of ten minste hij dacht er niet aan, om de zijne aan de hunne ondergeschikt te maken; zijne godsdienst was eene verrigting der handen, die geen' werkdadigen invloed had op zijn innerlijk leven; zij had hem van niet ééne zonde, van hoogmoed noch heerschzucht, van eigenbaat noch willekeur, van bedrog noch onbarmhartigheid kunnen terughouden. De God, dien hij aanbad, was niet de God van zijn vertrouwen, van zijne hope; niet het hooge Wezen, waarvan hij zich afhankelijk kende en zijn lot liet afhangen; - eene afhankelijkheid, die sterk maakt, in plaats van te verzwakken; die opheft, in plaats van te vernederen; die groot maakt elk, wie eigen grootheid durft vergeten, om klein te wezen voor God. Daarom was hij gelijk het huis op een' zandigen grond gebouwd, toen de rukwinden kwamen; daarom miste hij den steun, dien de afhankelijke weet te grijpen, maar dien hij hoogmoedig van zich gestooten had; daarom was hij te zwak om heerschappij te voeren en te regeren over zijne hartstogten, die nu als woeste dwingelanden zijn ligchaam teisterden en zijne ziel schokten, en die hem deden woeden als een losgelaten everzwijn, terwijl hij zich als een groot en moedig man had moeten opheffen uit zijne spijt, om met oordeel de keuze te doen van de partij, die hem het waardigste zou zijn en het minst nadeelig. Zekerlijk, dat wat voor hem verloren ging, was een smartelijk naöogen waardig! voorwaar, het was eene teleurstelling, die eener groote ramp kon gelijk geacht worden, voor een' Vorst zoo fier, zoo eerzuchtig, zoo gretig naar magt; die, eene minuut te voren, aan een' Keizersstaf niet genoeg had; die, zoo niet op het wereldgebied, dan toch op het meesterschap in zijn werelddeel, het oog gerigt hield, en die plotseling neêrgeploft werd uit zijne trotsche luchtkasteelen, om te hooren, dat hij niets meer zou zijn dan wat hij was, Hertog en Leenman van Frankrijk!

Neen! dat was hij niet komen zoeken met zoo veel arbeid, met zoo veel opoffering, met zoo veel goud, met zoo veel tijdverlies, met zoo veel gloeijende hoop. Neen! dáárvoor hadden zich Bourgondië en Duitschland niet uitgeput; dáárvoor waren niet zoo vele hartstogten in beweging gezet, om tot zulk

[p. 387]

eene uitkomst te komen, en zich niet het hart in het binnenste te voelen zamenkrimpen van spijt. Daar was meer in die teleurstelling dan verlies, daar was beschaming in, spot, vernedering! Beschaming, spot, vernedering tegenover frederik III, van hem, karel den Stouten! Men kan gissen, hoe zwaar dit bij hem moest wegen! Maar zullen wij dankbaar zijn, dat het rijk van den Leeuw zich niet heeft verwezenlijkt; dankbaar, dat Nederland, dat Vlaanderen, dat Bourgondië niet zaâmgesmeed werden tot een vast geheel, om met naam en zeden versmolten te worden, en verward en vergeten onder een ander Europisch Keizerrijk, van een' nieuwen karel den grooten; zullen wij dankbaar zijn dáárvoor, dat het als afzonderlijk gebied vervallen moest aan een ander stamhuis, opdat karel V zou heerschen, opdat philips II woeden mogt, opdat een krachtig en groot gemeenebest zich vormen mogt uit het bloed en de banden van vertrapte onderdanen, opdat een vroom en ijverig volk biddend en werkend zich verheffen mogt tot een' krachtigen bloei, die beter was dan de ontzenuwde weelde der Bourgondiërs, opdat ten laatste toch een Koningrijk.....; maar de gebeurtenissen worden hier te versch voor bespiegeling, en wèl kan men gissen, maar hoe raden, wat gevolgd zoude zijn, als gebeurd was, wat niet is voorgevallen? Wij verhalen liever hoe de Groote Bastaard, die met den Heer van Chateau-Guyon tegenwoordig was, en die begreep, dat er uit karel's mond in dezen toestand geene duidelijke verklaring te hopen was, zoo min als eene verstandige daad, het meisje had ter zijde genomen, dat men hem aanwees als de éénige, die de oorzaak van deze hartstogtelijke verwildering kennen moest. Hij ondervroeg haar streng en belangstellend; maar schoon ze bijna bezweek onder vermoeijenis en zielsaandoening, kon ze toch zijne vragen duidelijk beantwoorden, omdat ze niets had te zeggen dan de waarheid, die zij kende. Zij verhaalde hem dus, zonder romuald's naam te noemen, hoe de besluiten des Hertogs waren verraden geworden aan den Keizer; hoe zij zelve zeer gaarne in het belang van den eersten, dien ze haren Heer en Beschermer noemde, hem kennis had gegeven van dit verraad, maar verhinderd was geworden door eene zware ziekte, waarvan ze eerst kortelings was opgerezen; met één woord, juist wat wij weten, maar ook wat wij nog niet weten, hoe namelijk romuald, een half uur na middernacht, in eene sombere verlegene houding, aan het huis van alterer was gekomen, en bertha en ulrich bij de Heiligste namen bezworen

[p. 388]

had, om hem een afscheid, een onbeluisterd mondgesprek te gunnen van de herstellende, die uit hare slaperigheid was overgegaan in eene lijdelijke matheid, in eene hartstogtelooze onverschilligheid, waarbij zij al het verledene scheen vergeten te hebben, en die de herstelling harer ligchaamskrachten aanvankelijk steunde. Hoe ulrich meende, dat het weêrzien van den vriend haar goed zoude doen, terwijl bertha de beden van den schoonen jongeling niet kon weêrstaan, schoon zij er geen voordeel uit hoopte voor de vriendin. Hoe süschen, bij het zien van dit beeld uit de dagen der onrust, weêr teruggekomen was tot bewustzijn en herinnering.

Toen had romuald haar, onder voorwaarde harer vergiffenis, verhaald, dat men hem gekerkerd gehouden had tot nu toe, en niet ontslagen, vóórdat de Keizer vertrokken was, uit vreeze van onbescheidenheid - ‘zóó zeer wantrouwt men een' verrader!’ had de jongeling er in de bitterheid zijns harten bijgevoegd; - dat het gevolg van minderen rang zich eerst op de Moezelschuiten zoude inschepen, omstreeks drie uren later, opdat de opschudding in Trier geen' te vroegen argwaan mogt geven. En dat hij van zijne vrijheid had gebruik gemaakt om haar dit te zeggen en vergeving af te smeeken, daar hij schuldeloos oorzaak was van al dit leed. Ter vergoeding daarvan, droeg hij süschen op, karel van Bourgondië tegen den man te waarschuwen, die, schijnbaar uit 's Keizers dienst verjaagd, den Hertog het eerste berigt zou komen brengen van frederik's aftogt, maar die niets was dan een huurling van Frankrijk, omgekocht, om van al de bewegingen der Bourgondiërs tijding te geven aan Frankrijk en Oostenrijk, die op het punt stonden Bondgenooten te zijn. Romuald wist dat van zijnen Heer en begunstiger, sigibert, die hem nog even had bezocht, en zoo süschen dit alles en in korte woorden wist over te brengen, was het de kracht der liefde, die haar geheugen scherpte voor wat haar verstand naauwelijks vatten kon: zóó veel verraad en zóó veel trouweloosheid van zóó hooge personen onder elkander, en die men haar geleerd had te eeren als Godsvertegenwoordigers op aarde!

En waarlijk, het moest bevreemden en ontzetten, voor wie niet wist, dat het een tijd was, dat Vorsten, als gewone handelingen, daden bedreven, waarvoor een gering edelman zich te fier of te eerlijk zou geacht hebben; en het is ook waar, dat er voor den Keizer bijna geene andere kans overbleef dan deze laaghartige vlugt; want met een zachter woord is het wel niet te noemen, voor een' Keizer als frederik was

[p. 389]

ten minste, die den krijg schuwde, nog minder uit lafheid dan uit kleingeestigheid; die, om den wille van zijn keizerrijk, den moed niet zou gehad hebben, karel in het aangezigt zijne eischen te ontzeggen, of op de vervulling van zijne belofte aan te dringen, dat de éénige ronde keizerlijke weg ware geweest. Ook was karel de Stoute met de beste helft zijner uitmuntende krijgsmagt in deze dorpen gelegerd, en wat de overmoedige gewelddadige man in het hevigste vuur van zijnen toorn zou durven ondernemen, dat kon frederik niet indenken, zonder die kille huivering van vreeze, die hem bewoog tot een heimelijk wegsluipen buiten zijn bereik. Karel's woorden aan het feestmaal waren hem een bewijs geweest, dat deze zich het voordeel zijner stelling zeer wel bewust was, en niet al te schroomachtig om er partij van te trekken. Wat dus ook de Aartshertog smeeken mogt, dien men wel eindelijk met het plan moest bekend maken, hij wilde niets anders tegen bedrog overzetten dan list - en geenszins die koene, waardige houding aannemen, die misschien tot eerlijkheid van de andere zijde had gedwongen. Karel had nog zijne kroon gewonnen, als hij op dien avond het bezoek van den Aartshertog aan maria had willen toestaan. Toen werkelijk de Jonkvrouw van Bourgondië gekomen was, begon de Keizer, zwak en twijfelmoedig als hij was, liever te gelooven aan het bedrog van romuald, dan aan dat van karel, en die zamenkomst der jonge lieden in tegenwoordigheid van den vader had hij in zijn hart tot het zegel gemaakt van diens opregtheid. Maria's aanwezigheid had zijn besluit bepaald, om de krooning te laten doorgaan; dan wij weten, met hoe weinig omzigtigheid, met hoe weinig hoffelijkheid zelfs, zij geweigerd werd, en de Hertog van Bourgondië had zich zelf den slag toegebragt, die hem zoo diep zou treffen.

Toen süschen van dit alles wist, wat men begrijpt dat zij weten kon, en toen romuald haar had verlaten, bleef zij met duizend strijdige overleggingen op hare legerstede worstelen. Zij had vernomen, dat de Zwarte poort, juist die, welke naar St. Maximijn leidde, open zou blijven tot aan den morgen, om den laatstblijvenden trein des Keizers uittogt te verleenen; de grootste, de éénige zwarigheid was dus, heimelijk uit haar slaapvertrek, uit het huis te ontsnappen; want dit besluit stond vast bij haar, als de uitkomst van hare innerlijke beraadslagingen; de geliefde man moest uit haren mond het ongeluk het eerst vernemen, dat door geen' anderen hem met meer medegevoel kon worden aangekondigd; daarbij had zij hem te waarschu-

[p. 390]

schuwen voor de valsche dienstaanbieding. Zij dacht er niet aan, hoe gevaarlijk eene boodschap als de hare kon zijn, aan eenen man als dezen; zij dacht niet aan hare zwakheid, die haar tot hiertoe nog slechts vergund had, een' ganschen dag zittende op te blijven; maar zij werd er pijnlijk genoeg aan herinnerd, want toen zij uit de tasch van bertha, die in hare kamer sliep, den sleutel des huizes in hare magt had gekregen, en na een los morgenkleed van witte wolle te hebben aangetrokken, zonder zich tijd te gunnen voor het ordenen harer lokken, het hoofd slecht gedekt had met de kap van haar kleed; toen zij hare keten, haar talisman bij zich had gestoken, en, met muiszachte schreden, de slapende voorbijtrad, en angstig en bevende de gastvrijë huisdeur had ontsloten, toen voelde zij eerst, wat ze miste van vroegere krachten, van vroegere gezondheid, die zoo luchte vlugheid had geschonken; maar zij voelde ook, dat zij voort moest, alevel voort; mogt zij bezwijken aan zijne voeten, het ware zoo! Zij had dien grootschen man reeds meer geofferd, dan haar leven; zij zou, nu om zoo iets gerings, zijne zaak niet opgeven. O! die vreeselijke overspanning van eenen brandenden hartstogt brengt voor eene wijle bovenmenschelijke krachten aan, maar krachten ook, die sneller sloopen dan de vreeselijkste zwakheid; süschen dolf haar graf in dien nachtelijken togt, waarbij zij nog te kampen had met al de angsten der schuchterheid; met al de schrikken des bijgeloofs; met al de ontzettingen der onwetendheid! O! wie het teêre kind voor korte weken zulk eenen togt had voorspeld. De onmogelijkheid ware door haar met huivering bezworen geworden; en toch, zij heeft dit kunnen volbrengen; zij was zelfs na hare verklaring aan antoni van Bourgondië nog niet weder ineen gezonken, want onrust, schrik, ontzetting voor den zielsbeminde hielden haar nog opgerigt.

Zoodra de Bourgondische Edelen de wond kenden, waaraan hun meester bloedde, wisten ze beter de wijze hoe die te verplegen; ook naderden ze op nieuw den Hertog, die intusschen, in den roes der driften voortijlende, zijne eigene kostbare en hooggeliefde sieraden had vertrapt, dooreen geworpen, verpletterd; hij trad met de beide voeten op den koninklijken mantel, dien hij neêrgerukt had van de credenz; hij had het zwaard op nieuw gevat, en verwondde zich daaraan bij zijne wilde en onvoorzigtige gebaren; zijne handen bloedden, maar hij voelde ze niet, of liever, het was hem onverschillig; hij had zich het vel van de borst opgereten met zijne lange, scherpe

[p. 391]

nagels, en het was ijzingwekkend, afzigtelijk te zien, hoe hij de achtbaarheid van zijn voorkomen en de welvoegelijkheid gansch vergat, in het bijzijn van zoo vele zijner Grooten, en zelfs van zijne lagere dienaren; de eersten waren edelmoedig en trouw, en hadden medelijden met die groote teleurstelling, die tot razernij voerde; maar de anderen, grover van gevoel, lager van beginsels, zagen niet allen toe met eerbiedigen weemoed; wij hebben het opgemerkt, hij was niet zacht voor wie hem dienden; hij had hun te vaak de uitwerksels zijner driften en kwade luim doen voelen; te veel gestraft met hardheid, zonder liefde; te veel hooge koelheid gesteld tegenover hunnen ootmoed; te weinig ontzag gehad, ook voor hunne regten, dan dat zij hem hadden kunnen liefhebben, gelijk zij hem vreesden; dan dat er niet onder hen gevonden werden, die zich in dit schouwspel met lage, doch niet onnatuurlijke zegepraal, verlustigden, en velen van de menigte, die nu meer en meer aangroeide, hadden meer nieuwsgierigheid, hoe dit tooneel een eind zoude nemen, dan belangstelling, of het te zijner eere zoude zijn.

Karel scheen zelfs van zijne hooge huisgenooten, van zijn' bloedverwant zoo iets te vermoeden; want toen antoni de Bastaard tot hem zeide: ‘Doorluchtige Vorst! gij ziet ons allen verpletterd door eene trouweloosheid.....’ liet hij hem niet uitspreken, maar strekte gebiedend het zwaard naar hem uit; met eene daverende stem riep hij: ‘Terug! terug, verraders! want verraders zijn er onder u! Nadert mij niet, dan met den eerbied die mij toekomt als Koning, als Keizer! want ik zal beiden zijn; ik zal het zijn, ten spijt van den bedelaar frederik, en van de schelmen, zijne Keurvorsten.’

Antoni begreep; hij dankte den Hemel, dat de Hertog zich ten minste begon te uiten.

‘Mijn Souverein!’ sprak hij, ‘in trouwe, het denkbeeld is goed, zet u zelven deze kroon op het hoofd, in dezen zelfden oogenblik; hebt gij geene Bisschoppen genoeg om u te wijden; zijn wij niet met een goed getal hooge leenmannen hier, om u trouw te zweren: wat zoudt gij den Keizer danken, wat gij uit eigen kracht vermoogt?’ En hij bood hem knielend de kroon aan, die hij had opgeraapt.

Karel lachte met eenen wilden lach, en nam die begeerig; een oogenblik bezag hij die aarzelend, - toen sprak hij met eenen diepen blik van argwaan, hoogheid en schranderheid:

‘Opdat gij u morgen Hertog zoudt laten huldigen, uit eigen

[p. 392]

magt; opdat gindsche jonker baanderheer zou heeten, eer wij eene maand verder waren; opdat...... Neen! bij de eer van St. joris, niet alzoo!’ en hij wierp het blinkend sieraad op den grond, en trapte het ineen onder den voet. Toen was er geene kroon meer voor karel den Stouten.

Zoo had die doldriftige Vorst, te midden zijner woede, begrepen, dat met die daad, die men hem voorstelde, het gansche leenstelsel in duigen viel, dat eerwaardige en vaste gebouw der middeleeuwen, dat van den Keizer af tot den kleinsten leenman toe, zich aaneenschakelen en steunen moest, zou het opgerigt blijven.

‘Neen!’ vervolgde karel, ‘wij zullen ons zelve helpen; maar anders, maar beter, maar zóó, dat het Rijk er van gewagen zal, en dat geen Vorst meer den moed zal hebben, ons te bedriegen. In den zadel, Edelen en Vassalen! in den zadel! en wie mij trouw is, vinde den weg uit, dien de schurk is heengevlugt, en wij zullen hem terughalen, al verschool hij zich in het diepste van zijn Keizerrijk; al verschool hij zich in den schoot van den Heiligen Vader! en wij zullen hem terugsleuren aan den staart van ons ros, hierheen naar deze zelfde plaats; bij zijne graauwe haren zullen wij hem slepen voor dit altaar, en met de dagge op de keel hem dwingen, dat hij ons de kroon op het hoofd zette!’ Des Hertogs harde en krachtige stem had dit weder zoo verstaanbaar gesproken, zoo zeer op zijn' eigen' toon, dat ieder het verstond en begreep; van daar ook, dat allen huiverden en verbleekten, als bij eene godslastering. De Majesteit der Keizeren van het Heilige Roomsche Rijk was iets zoo onschendbaars, bij de volkeren dier eeuwe; de hand te slaan aan zoo eerwaard een gezag scheen zoo zeker eene heiligschennis, en karel was zoo zeer de man om te ondernemen, wat zijne driften hem ingaven, dat al die onderdanen op het punt stonden om hunnen meester te schuwen, als een', die in den rijksban was vervallen. Adolf van ravestein, zijn geliefdste vriend en wapenbroeder, en lodewijk van bourbon, Bisschop van Luik, zijn eerwaardige bloedverwant, traden nu toe.

‘Mijn Heere!’ sprak de laatste op ernstigen toon, ‘al ware gansch Bourgondië verloren, het betaamt geen' Christenvorst dusdanig te woeden, en zulke woorden te spreken in Gods Huis! Wij zullen u eeren als den magtigste en grootsten onder de menschen; maar gij moet jezus eeren, in wien onze zaligheid is; en gij moogt niet dus met ongewijde voeten treden op Zijn altaar.’

[p. 393]

Karel maakte onwillekeurig het teeken des kruises, en zag om zich; werkelijk stond hij op de plaats, waar alleen de Priester regt heeft den voet te drukken.

‘Ik heb zoo veel gedaan voor uwen God en uwe Heiligen, en hebben zij eenmaal ter mijner gunste beschikt, dat dit verraad mislukte? Ik ben zat van te dienen, wie verlaten in nood.’

De Bisschop zag hem droevig aan bij dit antwoord, en zeide alleen: ‘Hebt gij hunne hulp ingeroepen?’ toen ging hij ter zijde. Karel hief dreigend de hand op, maar verliet toch de plaats en nam den arm van ravestein. ‘En wat zegt gij daartoe, Neef?’ vroeg hij.

‘Mijne meening is, dat een bedaarde aftogt eervoller zijn moet dan eene gluipende vlugt. Frederik heeft het laatste gekozen; mijn Vorst! wat dunkt u van het eerste?’

‘Dat gij ons ter goeder ure aan onze krijgsdaden herinnert, en aan ons goed leger. Ja, wij blijven niet langer in een oord, waar men ons heeft verraden; - die frederik, die slaafsche huichelaar, dat hij mij dit heeft durven doen: o! het kan niet waar zijn; ik wil niet dat het waar zij, hoort gij allen! ik zeg het u, het is eene leugen; zoo durft een frederik karel van Bourgondië niet uittarten!’ en hij geraakte weder in die verwoedheid, waarvan hij zoo even een weinig tot kalmte scheen te komen.

‘Wij zullen lieden naar Trier zenden, om er de zekerheid van te hebben, Doorluchtigste Heer!’ sprak ravestein; ‘maar ge hebt mij nog uwe bedoeling niet duidelijk gemaakt.’

‘Ik weet niet meer......’ hernam de Hertog, naar den grond starende, en hij sloeg zich het voorhoofd met de gebalde vuist. ‘O! ik zal hierna nooit meer zijn wat ik was.’ Dit woord werd opgevangen door het meest deelnemende hart, dat er onder de aanwezenden voor hem kloppen kon. Ontslopen aan de vriendelijke zorg van den Sire de la marche, was süschen zoo digt mogelijk nabij den Hertog genaderd; hare ziel werd door de strijdigste gewaarwordingen geschokt; zij had zich haren held grooter gewenscht, anders; zij had hem verschrikkelijk kunnen zien, maar niet afzigtelijk; zij had hem leeuw gewild, maar geen gierende wolf! Ook kon zij het niet verdragen, de klagt der moedeloosheid uit zijnen mond te hooren; zij vatte er moed uit om hem toe te spreken; zij, het zwakke kind, nu al die mannen dáár in ontzetting terugbleven.

‘Mijn Koninklijke Heer!’ riep zij, ‘dat is geene taal voor uwen mond. Wie durft meenen, dat gij niet altijd blijven

[p. 394]

zult wie gij zijt? Hebt gij eenig ding verloren sedert gisteren? en waart gij toen niet de heerlijkste Monarch van de Christenheid? en zijt gij iets minder magtig, iets minder rijk, eenigzins kleiner van moed, of minder van daden? O! mijn genadige weldoener! als gij hier geene moeder hebt om u te troosten, of geene zuster, hoor dan het woord van uwe slechte dienstmaagd, en laat die lieden allen niet zien, dat gij betreurt, dat gij zóó betreurt, wat gij niet noodig hebt, om de meerdere te zijn van alle groote Heeren op aarde.’

Was het hare zachte, doordringende stem, welluidend als zoete muzijk; was het de onuitsprekelijke liefelijkheid van haar wezen, zoo uitgeteerd, zoo bleek, en toch zoo engelachtig schoon; of was, zonder dit, de roes der hartstogten uitgewoed, en hernam de rede eindelijk hare regten? wij durven het niet beslissen, maar karel keerde zich tot zijne Edelen met meerder waardigheid en met kalmer oog: ‘Deze kleine heeft beter gesproken dan een van u; want zij herinnert ons, dat wij hier voor al deze lieden eene vertooning maken, die beter voldoet aan hunne ijdele nieuwsgierigheid dan aan onzen pligt, om de Hoogheid van onzen rang te handhaven. Graaf van kleef! gij hebt mij zoo even gevraagd wat ik besloten had; ik meende toen te antwoorden: Trier te verwoesten, en als fakkel te gebruiken bij onzen terugtogt; maar deze kleine burgeres heeft hare stad gered; wij zullen ons beter beraden. Alleen wij zijn niet gewoon, staatsraad te houden met zoo vele toeschouwers, noch in een kleed, waarmeê wij op zijn best eene vroegmis konden bijwonen. En het is niet goed van u, gij, verdere Heeren! dat zoo velen onze eenzaamheid kwamen storen. Sire de la marche! mijne hofmeesters zijn belast met de toebereidselen tot de afreize. Kom, adolf! uwen arm.’ En süschen voorbijgaande, keerde hij zich snel naar haar om. ‘Gij, hupsche deern! wees gedankt; wij zullen u beloonen; gij zult met ons blijven; wij nemen u in dienst bij de Hertogin onze echtgenoot.’

‘Echtgenoot, Heer!’ vroeg süschen met doffe stem, en glasachtig starend oog; - ‘zijt gij een gehuwd man?’

‘Wel zeker, kind! de Hertog van Bourgondië zou geene hand kunnen vrijhouden, al had hij er vier te besteden,’ hernam hij, schielijk verder gaande.

‘O mijn God! wat ik eene groote zondaresse ben!’ riep het meisje, en zonk neder nevens den pilaar, waartegen zij leunde.

Karel de Stoute trad haastig door de rijën zijner vassalen en

[p. 395]

dienaren heen, die eerbiedig ruimte maakten met eene mengeling van bewondering, ontzetting en medelijden voor dat grootsche en zonderlinge karakter, dat zich zoo bandeloos prijs kon geven aan zijne driften, en zich te midden daarvan toch weêr zóó kon beheerschen. Toen hij buiten de kapel was gekomen bleef hij stilstaan en zag even om. Adolf van kleef wisselde eenen blik der hoogste verbazing met de andere Heeren; zij aanschouwden wat ze nooit hadden gezien; karel de Stoute verbleekte!

‘Helaas! al mijne grootsche plannen op Duitschland laat ik dáár achter,’ sprak hij zacht en dof.

‘Niet één enkele daarvan,’ antwoordde eene krachtige mannenstem uit degenen, die ter zijde stonden.

‘Het woord was niet voor u, gij dààr, die zoo vermetel spreekt,’ hervatte karel, terstond weêr zich zelf.

‘Het kan zijn, mijn Hertog! maar als ik u aanwijs hoe het waar kan worden? Mijne wapenen voegen u welligt niet, maar mijn devies zal u gevallen; het luidt: Wraak in den val van Oostenrijk!’

‘Waarachtig, het klinkt goed,’ riep karel tevreden; ‘volg mij, man! wij willen u hooren in onzen raad. Wie zijt gij?’

‘Peter archibald van hagenbach, Landvoogd van Ferette,’ antwoordde deze.

In den raad, die den Hertog van Bourgondië beleide, waren de gevoelens als altijd zeer verschillend geweest. De Graaf engelbert van Nassau had den moed gehad, het vredebrengend voorstel te doen, om de Jonkvrouw van Bourgondië werkelijk aan den Aartshertog uit te huwen, waarna Keizer frederik geen oogenblik aarzelen zoude, om de gewenschte krooning te volbrengen; maar schoon enkele Edelen hem ondersteunden, het werd met een honend woord door karel verworpen. De Bastaard van Bourgondië, in het belang der tegenwoordige Hertogin, drong aan op vastere verbindtenissen met het regerende Huis van Engeland, dat een trouwe Bondgenoot kon zijn tegen Frankrijk, zich strijdgenooten en vrienden te maken in de Zwitsers, de geborene vijanden van Oostenrijk, en gezamenlijk den Keizer onder eenig voorwendsel den oorlog aan te doen, of de kroon te maken tot voorwaarde van den vrede. Adolf van ravestein had tegen den oorlog met den Keizer, en meende, door onderhandelingen en door aanbiedingen in geld, des

[p. 396]

Hertogs wensch het spoedigst bevredigd te zien. Mijnheer de chateau-guyon kwam op zijn geliefkoosd ontwerp terug, het huwelijk van den Dauphin met maria, of ten minste een opregt en vast vredesverbond met Frankrijk, altijd met oogmerk, om tegen het hoofd van het Duitsche rijk te handelen. En zeker, het laatste ware het doeltreffendste geweest; karel zelf zag het in; maar geene van die raadgevingen was eigenlijk meer te volgen, en boven alles niet de laatste. De Hertog had zich aan die zijde volmaakt den weg tot vrede versperd. Want, wij moeten het eens vooral zeggen, vroeger noemden wij hem van zijnen tijd; maar, om waar te zijn, hadden wij hem er beneden moeten plaatsen: want ziet, de tijd der ijzeren mannen van de middeleeuwen begon langzamerhand voorbij te gaan, de beurt kwam aan het hoofd, aan de zedelijke kracht, aan den volhardenden wil, die met strikte en langzame treden op zijn doel afging, en het omzigtig en behendig wist te vatten, nadat hij met onuitputtelijk geduld het oogenblik van den greep had afgezien; zóó ten minste deed lodewijk XI, die zeker zijne eeuw begreep, die een vastgesteld ontwerp nooit weêr losliet, maar het doorzette en er het oog op rigtte door alle belemmeringen heen, maar langzaam, maar met geduld, maar met onvermoeide inspanning van alle zijne krachten, er heen sluipende langs bogtige zijwegen, of er naar voortjagende langs eenen onmetelijken omweg; die zich er voor wist te krommen, te plooijen, te vermommen, te laten vertrappen als het zijn moest, maar die er zich zoo min van scheidde als de spin van haren draad, hoe onzigtbaar zij ook bij magte is dien te weven; en die het bereikte, en die het hield, en die gestorven is na zijne taak voleind te hebben. Niet alzoo karel. Nog droomende van de stoute schitterende feiten der ridderschap, stelde hij zijn beste vertrouwen op zijn zwaard; hij wilde altijd doorhakken met zijne geduchte legermagt, wat zijn mededinger voorzigtig weerde; achter zich, hield hij niets voor onmogelijk, rekende hij alles in zijne magt, meende hij niets verder te behoeven. Ja, het is zoo, hij ook bragt zijne offers op de altaren der staatkunde; hij ook koos wel eens de sluippaden van list en de omwegen der voorzigtigheid; maar hij had geen geduld, om de uitkomst af te wachten van zijne offers; hij gebruikte de list onhandig en het bedrog ten ontijde; en als hij eens op eenen omweg was, liet hij zich afleiden van zijn doel; en nooit was eenig Vorst ongelukkiger in de keuze der middelen om het te bereiken. Zoo had hij niets dan eenen

[p. 397]

wapenstilstand weten te verkrijgen van zijn' magtigen nabuur van Frankrijk, en in plaats van te zorgen, dat deze in eenen vasten vrede verkeerde, was hij het juist, die, met onverklaarbare nalatigheid, zijne onderhandelaars terughield, vergat te zenden of opontbood, zoodra die van lodewijk ernstige voorstellen hadden aan te bieden; zoo had hij, wel verre van zich te verbinden in eene naauwe vriendschap met die Zwitsers, die tegen Oostenrijk zijne nuttigste en opregtste Bondgenooten konden zijn, hun wantrouwen opgewekt, en geen' stap gedaan om hen gerust te stellen, eene fout, waarvan lodewijk XI met zijnen geest van vooruitzien al de partij had getrokken, die hem mogelijk was. Van de zijde van Engeland had hij york gehuwd, en lancaster heimelijk de hand gereikt. Zóó altijd slechts vóór zich ziende, en nooit om zich heen of achterwaarts, had hij zich in velerlei ondernemingen tegelijk gestort, zonder er ééne deugdelijk ten einde te brengen, en, nog ten overvloede, door een onredelijk, ontijdig overgeven aan boozen trots of nutteloozen toorn, was hij veeltijds den beer gelijk, die alleen met zijne plompe kracht de angels van dreigende bijën om zich uittart. Maar het duchtigste bewijs, dat hij niet stond op de hoogte der eeuw, die men te gemoet ging, was juist dat vasthouden aan dat leenstelsel, dat hem schromen deed, uit eigene magt de kroon op het hoofd te zetten, daar, zoo iemand, hij het had moeten durven; daar hij na het gebeurde toch met den Keizer stond op eenen voet, die geen vrede kon blijven; daar hij toch oorlog ging voeren met het Rijk; daar hij toch zijne vassalen aan het ongewone moest wennen; maar hij durfde het niet; hij klemde zich met beide handen vast aan een gebouw, dat met éénen stoot van zijn' voet had kunnen instorten; dat toch welhaast vallen ging, en waarvan lodewijk de schranderheid had, de grondvesten met heimelijke slagen te ondermijnen, door den burgerstand op te heffen en groote kroonvassalen in hunne regten en onafhankelijkheid te knotten, door de eerste Koning der burgers te worden, in één woord; terwijl karel niets bleef dan de opperste van de leenmannen, de laatste Vorst der Ridders. Karel V was reeds wetgever.

In dien raad werd er dan niets beslist, niets vastgesteld, schoon men door den valschen bode, dien süschen had voorspeld, de zekerheid kreeg, dat frederik den Moezel afgezakt was, in de rigting van Keulen, schoon de Hertog toebereidselen liet maken tot een overhaast vertrek. Maar toen hij den raad dier trouwe en schrandere mannen uiteen liet gaan, en zij allen

[p. 398]

hem smeekten, nu ten minste ruste te nemen, antwoordde hij met eenen trotschen glimlach, dat hij zijn krijgsvolk monsteren ging, en dat de Sire van hagenbach hem vergezellen zoude. Wie herinnert zich niet den noodlottigen invloed, dien de handelwijze en de beraadslagingen van dezen man op karel's volgend lot hebben uitgeoefend; hoe hij het was, die hem sterkte en aanvuurde in zijne roekelooze ontwerpen, in de bemagtiging van alle sterke steden des linker-Rijnoevers; hoe hij hem wikkelde in den gevaarlijken oorlog tegen het vrijë en krachtige herdersvolk van Zwitserland; hoe...... maar zijne verdere geschiedenis ligt niet in ons plan. Wij willen alleen bewijzen, hoe zeer teleurstelling en dolle wraakzucht hem in de armen wierpen van een' man, die zijn kwade geest was, verligchaamd in een' ijverigen dienaar. Hoe het beleg van Nuis de eerste daad van wrake was, die karel ondernam tegen den Keizer en het eind van zijn krijgsgeluk; hoe de laatste daar wel schande wegdroeg, maar hij zelf ook weinig eere, en hoe hem toch nog eenmaal eene kroon is op het hoofd geplaatst; maar, dat was te Nancy door rené de vaudemont, erfgenaam van nicolaas van Calabrië, en dat was eene Hertogskroon op het hoofd van een verminkt lijk!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Door goedhartige bedienden, die geroepen waren ter ontlediging van de kapel, werd süschen gevonden, tot zich zelve gebragt en verpleegd, en door den Sire de la marche, op hare bede, onder een voegelijk geleide teruggezonden naar Trier; zij genas van haren zinneloozen hartstogt, die door niets was gevoed geworden dan door hare eigene verbeelding, dien zij nog had kunnen kweeken, zoo lang het alleen een rampzalige was, maar dien hare deugd met afschuw uitrukte, zoo ras zij dien als een' schuldigen kende. Onnoozel kind! dat zich vergaapt had aan den glans van eenen gouden mantel, aan de schittering van een fonkelend oog; had ze den Hertog van Bourgondië bemind, om alles wat met en van hem was, zonder dat hare onschuld dieper over mogelijkheden had nagedacht; zij had zich slechts overgegeven aan haar gevoel en nooit berekend. Maar hoezeer zij er in slaagde, de schadelijke hersenschim van zich te weren, de gevolgen van de handelingen, die deze reeds veroorzaakt had, waren niet te ontgaan. Haar teeder ligchaam herstelde niet zoo goed als hare ziel; verzwakt, ondermijnd, bleef zij het voortslepen, en het was haar eene gestadige herinnering, eene gedurige straf, en hoe vroeg reeds de dood

[p. 399]

haar de wang zou ontkleuren, was die taak reeds voor lang door den hartstogt volbragt. Den frisschen blos der gezondheid en der jeugd had zij geofferd aan den krooningsnacht van karel den Stouten.

Te Keulen reeds wilde Keizer frederik romuald beloonen, door hem Ridder te slaan; maar de jongeling verkoos liever zijne sporen te winnen door roemrijker daden, dan het overbrengen van een Vorstengeheim. Hij verdiende zich die bij de verdediging van Nuis

De Markgravin van Spangenheim heeft zich somtijds beroemd op het aandeel, dat zij had in karel's teleurstelling, maar nooit toch in het bijzijn van haren zoon, die daarmede de gunst des Aartshertogs voor altoos verloren had, onregtvaardig zeker; - maar de Aartshertog beminde!

En hoe die liefde bekroond werd, hoe maria trouwe hield door alle wisselende kansen van haar leven heen - staat het niet geboekstaafd in iedere geschiedenis van Bourgondië, en van Nederland, hoe hun echt werd voltrokken in 1477, na den val van Hertog karel, eenvoudig en zonder praal, als eene waarachtige verbindtenis uit liefde; en was hun huwelijksleven, hoe kort het ook zijn mogt, niet een zeldzaam voorbeeld van een' gelukkigen Vorstenecht, waaraan maximiliaan, de laatste overgebleven, nooit meer kon denken, dan tot tranen toe geroerd?

Alkmaar 20 Mei 1841.

A.L.G. TOUSSAINT.