De Gids. Jaargang 5

Christophilus. Christelijk Jaarboekje voor 1841. Proza en Poëzij, bijeengebragt door onderscheidene Godsdienst-Vrienden. Met 4 Plaatjes. Eerste Jaar. Nijmegen, J.F. Thieme. 1840.

Wie juicht niet van harte elke goede poging toe, om Christelijk geloof en leven te bevorderen; en wie twijfelt nog, of ook de uitgave van een Jaarboekje, opzettelijk hieraan toegewijd, eene goede poging tot dat goede doel wezen kan? De Jaarboekjes zijn in zwang; zij komen vooral onder de hoogere standen in veler handen; daar zijn het meest onze jongelingen en meisjes, onze jonge mannen en vrouwen, die ze ontvangen; zij worden uitgeleend en in de oogenblikken van verveling - helaas! dáár te huis - bij herhaling opgenomen; zij verhuizen ligt mede uit de stad naar het Land, en reizen mede in schuiten, op wagens en booten.

Maar neen, zegt gij, juist om die oogenblikken van verveling en die schuiten en wagens, juist om dit gebruik der Jaarboekjes, geen Christelijk Jaarboekje! Ei, lieve Lezers en Lezeressen! is het daarom, dat gij zoo vele onchristelijke Boekjes van uwe Fransche Vrienden u aanschaft? Wat mij betreft, mij zijn die oogenblikken van verveling, mij is zelfs de ledigheid in schuiten en op wagens niet zeer bekend; maar mij dunkt, juist wanneer men zoo gemakkelijk op zijne kanapé nederligt, of zoo zorgeloos voortreist, sluipt de booze, de logenaar en verleider zoo gemakkelijk uit een Boek het onbewaakte hart binnen. Wilt gij een Christelijk Jaarboekje, als een meer ernstig en eerwaardig Vriend, met meer onderscheiding ontvangen, het is betamelijk, en wat verhindert u? Maar zelfs om dat andere ge-

[p. 238]

bruik zon ik het niet weren. Of wat verhindert Hem, die de tijden en gelegenheden in Zijne hand heeft, ook dat te gebruiken tot heiliging van Zijnen naam in de harten? Hoe menigeen werd door Hem gevonden, terwijl hij Hem niet zocht. En gij kent de geschiedenis van den Ethiopischen Kamerling.

Neen, wij zagen met belangstelling en ingenomenheid ook onder ons, op het voorbeeld, in vele andere Landen gegeven, een Christelijk Jaarboekje aangekondigd. En toen het ons door toevallige omstandigheden eerst onlangs ter aankondiging of beoordeeling in handen kwam, was onze eerste gewaarwording spijt over die late ontvangst.

Na de lezing van den christophilus, spijt ons die late ontvangst nog meer. Want aankondiging komt nu niet meer te pas; en dus één van beide: beoordeeling, of terugzending aan de Redactie. Ongaarne uiten wij over het Werk van Schrijvers, die onverpligt het publiek wilden nuttig zijn, een ongunstig oordeel. Ongaarne keuren wij de uitvoering af van eene onderneming, die wij op zich zelve goedkeuren, welker bedoeling wij toejuichen. Maar aan den anderen kant is het niet heusch, wat wij zelve ongaarne doen, aan anderen over te laten; en vordert de kritiek bovenal aanwijzing van het gebrekkige, zal zij van eenig nut zijn. Wij beoordeelen dus, en bij het oordeel, dat wij moeten uitbrengen, haasten wij ons met de gedachte, dat het op den aankoop van het Boekje voor dit jaar geenen invloed meer uitoefent, en misschien iets kan bijdragen, om eene plant, welker krachtigen frisschen bloei wij wenschen, uit den grond, waarin wij vreezen, dat zij spoedig zal verkwijnen, in betere aarde te doen overbrengen.

Een woord over den Titel: Christophilus, Christelijk Jaarboekje, enz. enz. Waarom niet alleen de Graeco-Latijnsche Titel, en dan Jaarboekje voor 1841, en niets meer? Het epitheton Christelijk zegt te weinig en te veel Te weinig, daar het wel de strekking van het Boekje aanduidt, maar niet de bedoeling, van zich geheel aan Godsdienstige beschouwingen te wijden. Te veel voor de Lezers, in wier handen wij het wenschen, en die misschien om dat epitheton, en die Godsdienstvrienden, het Boekje niet hij voorkeur kiezen uit de Jaarboekjes, die hun ter keuze worden toegezonden. - Doch gaarne geven wij in dit opzigt ons oordeel voor beter.

Maar de inhoud: Proza en Poëzij, zegt de titel. Van de een en veertig Stukjes zijn er 26 op rijm; maar Poëzij? Zelfs ter haar leverde drie bijdragen onder deze rubriek; maar nimmer

[p. 239]

zagen wij van hem zoo veel middelmatigs bijeen. Het zijn enkel vertalingen, en in de keuze was hij niet gelukkig. Zijn Gebed van Eugenius, naar het Latijn, is het beste, en kon met een paar goede oorspronkelijke een drietal vormen. Nu gelooven wij niet, dat een van deze drie korte Stukjes uit het hoofd zal geleerd worden, gelijk zeker met zijn moederloos kindje uit den Muzen-Almanak, ofschoon uit meer coupletten bestaande, dan deze drie te zamen, reeds door vele geschied is. Schoon is het Wiegelied des doods, naar het Deensch van sander, door v.st.; vooral het begin:

Mijn wieg is zoo ruim, en zoo warm en zoo stil,
Zoo zacht voor den moede, die sluimeren wil.
De lente, zoo vaak zij heur hoogtijd komt vieren,
Komt zeker zijn rustplaats met leliën sieren;
De nachtegaal zingen, bij 't zwijgen der nacht:

‘Slaap zacht! slaap zacht!’

Ook in de Eenzaamheid, door ten kate aan byron ontleend, is een poëtisch denkbeeld, poëtisch voorgesteld. Nog zouden wij een paar coupletjes van v. schaick (zoo spreekt de Heer), en eene Ontboezeming (uitboezeming), naar het Fransch van reboul, door bierman, kunnen noemen; maar dan ook verder van geene Poëzij uit den Christophilus meer durven spreken.

En het Proza? Wij kunnen niet elk der Stukjes afzonderlijk vermelden, schoon wij, bij het lezen, onze opmerkingen op ieder aanteekenden. Maar over het algemeen behooren zij tot het alledaagsche en zeer gewone. Niet één, dat door eenen diepen blik in het Evangelie, in het menschelijk harte, in het leven, in de Geschiedenis, of door eene nieuwe verrassende voorstelling van het bekende boeit. Niet één, waarin zich eene vrucht van Theologische studie voordoet. Van Exegese geen spoor. Op het gebied der Kerkgeschiedenis komen wij slechts even, in eene kleine, maar lieve biographie van claude brousson, door radijs; op dat der Kerkelijke Archaeologie slechts even in de laatste dag, Legende uit de eerste Eeuw des Christendoms, door v. schaick. Deze twee laten zich dan ook met genoegen lezen, ofschoon het laatste te lang is; maar voegen wij bij dezelve: Eene stille in den lande, of karaktertrekken uit het leven van margaretha sibilla hoornaart, vrouw van willem sluiter, dat, schoon weinig belangrijk op zich zelf, door de eenvoudige uitdrukking van een zacht en teeder gevoel roert, - dan hebben wij uit de Prozastukjes alles genoemd, wat ons, zelfs bij aandachtige lezing, kan boeijen.

[p. 240]

Wij kunnen ons oordeel over den Christophilus in weinige woorden zamenvatten. Aan het Boekje ontbreekt studie en stijl. De onderwerpen, die er behandeld worden, zijn over het geheel de eerste de beste, die zich voordeden (de Bijbel; Hagar en Ismaël; de voortreffelijkheid van het geloof aan het Evangelie; de nederigheid der Vrouw; de overeenkomst tusschen het licht der zon en dat des Evangelies; de dood van Mozes; de Winteravond; het scheepje op het Meer van Genezareth; de verpligting van den Christen, om den tijd op eene nuttige wijze te besteden, enz.); zij zijn niet door studie, door wetenschappelijk onderzoek aan de hand gegeven, of althans door zulk een onderzoek bepaald of gewijzigd. De behandeling is dan ook meest de oppervlakkige beschouwing van den eersten aanblik. De stijl is veelal kennelijk ieders gewone, niet voor dit onderwerp, niet voor dit Boekje met zorg en studie gewijzigde schrijftrant. Ten voorbeelde zij het eerste Stukje. Het is een opstel van radijs over den Bijbel, en het behoort, na de drie geprezene Prozastukjes, volgens ons oordeel, tot de beste. In dat opstel nu wordt, na eene inleiding, op 17 bladzijden gesproken over den oorsprong, de lotgevallen en zonderbare bewaring, den inhoud, de volstrekte noodzakelijkheid en zegenvolle werkzaamheid van den Bijbel; gesproken op die breede woordenrijke wijze, welke den anders zuiveren en welluidenden stijl van den Schr. kenmerkt; gesproken alleen in redenering en betoog, bijna zonder eene enkele bepaalde historische herinnering.

Ons smart onze teleurstelling; wij schrijven dus liever niet meer; en prudenti sat est. Mogten wij in een volgend jaar eenen christophilus zien verschijnen, die aan het eenvoudig redelijk geloof van zijnen goeden broeder de degelijke vorming van een hooger onderwijs pare, opdat Hij vooral onzen jongelingen niet slechts een welwillend, maar een voor hunne vorming belangrijk vriend, reisgezel, ja leidsman op den weg ten leven zij. Hij trede dan weder in een even smaakvol gewaad, door teekenen graveerkunst nog met meer zorg getooid, de wereld in, en geve een nuttig en aangenaam onderhoud, wanneer het wezen kan, voor minder prijs, al ware het daarom ook met minder woorden.