De Gids. Jaargang 5

[p. 101]

Schriften voor onderwijs.

Zumpt's Latijnsche Spraakleer, verkort ten dienste der Latijnsche scholen en huiselijk (sic) onderwijs bewerkt, naar het Hoogduitsch en de Nederduitsche vertaling van zumpt's Lat. Grammatik, door Dr k. elix, onder toezigt van, en met eene Voorrede vermeerderd, door k. elix, Phil. Theor. Magister et Litt. Hum. Doctor. Amsterdam, bij S. de Grebber. 1839.

Er bestond behoefte aan eene Spraakkunst, waaruit de jeugd de beginsels der Latijnsche taal kon leeren, zoo als de tegenwoordige stand der wetenschap het vordert, op die logische wijze voorgesteld, welke juist het nut van taalstudie uitmaakt. Met al den lof toch, die aan vossius - soms zeer overdreven, maar zeer conservatief - werd toegezwaaid, moet ieder der zake kundige erkennen, dat er veel in staat, wat behoorde weggelaten te zijn; dat er veel niet in gevonden wordt, wat men nu regt heeft, in eene Lat. Gramm. te vorderen. Men kan zich hiervan overtuigen, door de onregelmatige keus van voorbeelden na te gaan, en door te letten op hetgeen er aangaande modi en particulae in geleerd wordt. En de meeste dergenen, die vossius zijn opgevolgd, kunnen even weinig op volledigheid en grondigheid aanspraak maken.

Zumpt's verdiensten omtrent de Latijnsche taal zijn vele; dat men ze gewaardeerd heeft, bewijzen de herhaalde uitgaven. Even weinig als buttmann, rekende het deze Geleerde beneden zich, eene Spraakkunst voor schoolgebruik te schrijven, waarin de resultaten van zijn grondig onderzoek, voor zooverre zij aan de schooljeugd bekend gemaakt moeten worden, opgegeven zijn. Ook deze beviel aan de Leeraars der Duitsche Gymnasiën, en den Hr. elix komt de lof toe, dit niet over het hoofd te hebben gezien, en opmerkzaam geweest te zijn op het nut, dat eene vertaling dezer beide voor onze scholen hebben kon. Vroeger werd door hem de groote Spraakleer vertaald; de onderhavige door den Hr. g. drost; deze, ‘wiens ijver ik allezins roemen durf, doch wiens zedigheid zich niet veroorloofde, als Schrijver of Bewerker van dit uittreksel op den titel geplaatst

[p. 102]

te zijn, zag niet minder met genoegen, dan de Uitgever zelf, dat ik deze Rudimenta in mijne bescherming wilde nemen, en beide hoopten, dat de vermelding mijns naams, reeds met eenigen lof in de schoolwereld bekend, zoude medewerken, om door een ruim debiet hen voor moeite en kosten eenigzins schadeloos te stellen. Hoe gering ik dan ook mijnen invloed vooronderstelde te kunnen zijn, zoo waren er trouwens drie gewigtige redenen, welke mij noopten het aanbod aan te nemen, om eene Voorrede of Inleiding voor dit Uittreksel te plaatsen.’ Deze plaats hebben wij uit de Voorrede van den Hr. elix overgenomen. Zij is in meer dan één opzigt merkwaardig. Gij ziet er uit, wie de Vertaler is en wie de beschermer van dit Uittreksel, en daarenboven, hoe naauwlettend de Hr.E. op taal en stijl is, waarvan gij nog meerdere bewijzen kunt aantreffen, b.v. pag. v: ‘Het doet ons leed, - liever haren werkelijken en verdienden naam te moeten verzwijgen, en het eerder aan de mindere sterkte van het gezigt van den geachten bewerker te willen toeschrijven, dat dit boek van fouten wemelt;’ en pag. 111, waar onzen Geleerden de bitse aanmerking wordt toegeduwd (waartegen ik uit naam van een groot getal philologen de vrijheid neem te protesteren): ‘Men kent den aard en den inhoud, ja de voortreffelijkheid van zumpt's Lat. Spraakleer in ons Land niet, of men wil dezelve niet kennen.’ Wat zijn voorts ‘de spirituële belangen der letteren,’ op p. 1 vermeld? - Deze weinige plaatsen zullen misschien strekken kunnen, om de waarheid te bevestigen van des Hrn. E. gezegde: ‘Dat hoezeer het uit het hoofd leeren vele taalkundige Schrijvers heeft gegeven, men echter bij ons nog steeds het gebrek gevoelt aan schrijfkundige taalkenners,’ indien ik deze plaats regt versta.

De scherpe klagt over het niet waarderen van zumpt's Grammatica hier te Lande is gedeeltelijk ongegrond. Of weet de Hr.E., hoevele Duitsche exemplaren er hier in handen zijn? En kan hij het afkeuren, indien men liever het oorspronkelijke gebruikt, dan eene vertaling, die duurder is, en minder duidelijk? De uitdrukkingen omtrent bake en dorn seiffen zijn onbescheiden.

Maar genoeg van de Voorrede; wij moeten nu de Spraakkunst zelve gaan beschouwen. Wij vermeten ons niet den arbeid van zumpt te beoordeelen, maar vergenoegen ons met de vertaling. Voor school- en leerboeken komt het ons niet zelden geschikter voor, eene vertaling te leveren, dan een oorspron-

[p. 103]

kelijk Werk zamen te stellen. Het is waar, bij sommige oogst men er minderen lof mede in; maar is het niet waarschijnlijk, dat men beter en nuttiger werk zal verrigten, indien men eene goede vertaling uitgeeft van een Werk, dat de ondervinding heeft geijkt; dat men minder in fouten zal vervallen, dan wanneer men tracht zelf iets zamen te stellen? Evenwel, dan wordt tot de vertaling ook meer gevorderd, dan de vele Vertalers meenen, die onze leesgezelschappen van boeken, onze taal van germanismen, enz. voorzien. Is het niet met volle regt, dat men van ieder leesboek - hoeveel te meer van eene Spraakkunst - vordert, dat zij vrij zij van fouten, onjuiste uitdrukkingen, van onduidelijkheden; moet zij niet in goed Hollandsch geschreven zijn? Uit de Voorrede van den Hr.E. blijkt het, dat men hieraan in dit Werk geene moeite heeft gespaard. ‘De druk namelijk werd aan mijne pers toevertrouwd, en de dagelijksche omgang met het voorwerp mijner liefde stelde mij in de gelegenheid, alles nog daarbij aan te wenden, hetgeen tot deszelfs volmaking strekken kon, en mij in een ander opzigt thans onmogelijk geweest ware.’

Ik erken, dat ik de vertaling van den Hr. drost met belangstelling ontving; dat ik zijne moeite op prijs stel; dat ik geloof, dat hij een nuttig werk verrigt heeft; dat ik hoop, dat een tweede druk spoedig moge noodig zijn. Maar hij zal het mij niet ten kwade duiden, vertrouw ik, indien ik in het belang der zaak hem eenige opmerkingen mededeel. Bij het doorlezen kwamen mij eenige §§. voor, die onduidelijk zijn, b.v. §. 142, 2, §. 159, §. 405, §. 467, §. 509, §. 512, en vooral de aanmerking aldaar, §. 524, §. 550. Gedeeltelijk moge dit aan de moeijelijkheid der aldaar behandelde onderwerpen zijn toe te schrijven, door eene minder woordelijke vertaling zoude het begrip, dunkt mij, gemakkelijker zijn gemaakt geworden. Ik houd mij overtuigd, dat, zoo de Heeren E. en D. in de gelegenheid waren, zij zich spoedig zouden verzekeren, dat de bekwaamste leerlingen der onderste klassen deze §§. niet goed zullen begrijpen. Dit woordelijk overbrengen heeft den Vert. nog in eene andere fout doen vervallen. Overal leest men: ‘In het Duitsch.’ Waartoe dit? Waarom is daarvoor niet in de plaats gesteld: ‘In het Hollandsch?’ te meer nog, daar dit den Vert. van den weg heeft afgebragt, en hem heeft doen vertalen ook daar, waar hij zich eene kleine verandering had moeten veroorloven.

Men oordeele uit §. 388, waar men leest: ‘Waartegen de

[p. 104]

Duitsche verba, ontbreken, helpen, ontvlugten, volgen, als intransitiva met den derden naamval vereenigd worden, en nabootsen slechts de zaak in den vierden naamval, den persoon evenwel in den derden bij zich heeft: Ik boots uwe zedigheid na, en ik boots aan u na.’ Dit is blijkbaar verkeerd. Zie ook §. 412. Uitdrukkingen als deze, §. 604: ‘In het geval van eenen gezochten nadruk,’ en §. 106: ‘Waarin de taalkundige vergelijking door aanhechtings-lettergrepen zwarigheden ontmoet,’ zal wel niemand denken, dat eene duidelijke voorstelling der zaak geven. Vervolgens bespeurden wij verscheidene verkeerde vertalingen, §. 395: ‘Zoo als wij insgelijks om een langer tijdsverloop te kennen te geven, zeggen: “daarheen;”’ §. 42, b, moest bij uitzondering (besonders) met vooral vertaald zijn, even als §. 154, b, ‘twee onregelmatigheden - worden bij uitzondering menigmaal aangetroffen;’ §. 386, Aanm.: ‘Advolvitur genua: werpt zich op iemands knieën’ (sic); §. 401, ‘derzelver’ voor dezelfde; §. 407, ‘persuadetur mihi, ik wordt overreden;’ p. 218, ‘supplicare alicui tot iemand, d.i. smeek aan hem;’ §. 551, ik twijfel, voor ik aarzel; §. 90, ‘despicatui en derisui esse, om te lagchen of te spotten zijn;’ §. 466, staat gerangschikt voor geconstrueerd; §. 93, utensilia, levensmiddelen voor gereedschap; §. 171, ‘edomo en perdomo, versterken.’

Drukfouten schijnen een noodzakelijk kwaad te zijn; derhalve kan men niet anders dan verwachten, dat ook dit boek er niet vrij van is. Vele zijn er niet in, maar toch hebben wij er aangetroffen, die in eene Grammatica liever gemist worden, b.v. §. 93, moeniae, l. moenia, en divitae, l. divitiae; §. 157, lectus erimus; §. 376, regum, l. regem; §. 379, nomen, l. novum. Erger is die in §. 82, ibus, in plaats van ubus, l. ubus, in plaats van ibus.

Indien er eene tweede uitgave van komen mogt, zij deze een weinig goedkooper; zij zij in waarheid eene verbeterde. De Heer E. zal dan wel kunnen besluiten zijne aanmatigende Voorrede, die voor een schoolboek eene zeer ongeschikte plaats inneemt, weg te laten.

(Vervolg in een volgend Nommer.)