De Gids. Jaargang 5

[p. 28]

Handboek der schoone Bouwkunst, door J.J. Penn, Architect. Eerste (Theoretische) Afdeeling. Met negen Platen. Breda, F.P. Sterk, Drukker en Uitgever. 1840. 178 blz.

In het korte Voorberigt zegt de Schrijver, dat hij onder schoone Bouwkunst dat gedeelte dier kunst verstaat, dat, afgescheiden van de kennis der materialen, en van de eigenlijke constructieleer, eene aesthetische toepassing van beide is. De grondslag tot het leeren hiervan vindt hij ‘in eene vlijtige studie der drie Grieksche ordes, want daarin,’ zegt hij, ‘ligt alles opgesloten, wat de kunstenaar noodig heeft; dat zijn de drie eenige zuivere bronnen, waaruit de Architect de kennis van zijn vak kan putten, de modellen, waarnaar hij zich rigten, welke hij altijd voor oogen hebben moet, en die hem tot gids behooren te verstrekken bij al, wat zijn geest schept en zijne hand uitvoeren wil.’

De Schrijver berigt verder, dat hij het voorregt had, eenige jaren lang in Pruissens hoofdstad, onder leiding van den voortreffelijken bouwkunstenaar wietz, en met de welwillende belangstelling van den grooten schinkel, zijne architectonische studiën voort te zetten en te voltooijen. Van daar teruggekeerd, werd hij door kundige vrienden aangezocht, het te Berlijn in Collegie verhandelde publiek te maken; hij begreep, dat zij gelijk hadden te meenen, dat de mededeeling daarvan voor ons Land eenig belang konde hebben, en althans wel eene plaats zou kunnen vinden bij den niet zeer grooten voorraad onzer oorspronkelijke bouwkundige lectuur.

Wij ontvangen dus hier een bouwkundig Handboek, gegrond op de lessen, zoo als die op de bouwkunstige school te Berlijn worden geleerd; wij gelooven, dat dit reeds eene aanbeveling voor het Werk is; die school toch wordt als eene der beste inrigtingen van dien aard beschouwd, en de daar aan het hoofd staande bouwkunstenaar schinkel verdient met regt den roem, die hem ook buiten zijn Vaderland wordt toegebragt. Wij hebben reeds gezegd, dat de Schrijver den grondslag der schoone Bouwkunst meent te vinden in de vlijtige studie der drie Grieksche ordes; wij hooren reeds de vraag opperen: ‘En waar blijven dan de Toscana en de Composita of Romana?’ Wij antwoorden: ‘Dat die zoogenaamde ordes niet Grieksch zijn, maar vindingen van Romeinsche bouwkunstenaars bij het verval der

[p. 29]

kunst, en in het algemeen, dat de leer der ordes, sedert drie eeuwen gevolgd, niets anders is dan een systema, door de Italiaansche Bouwmeesters der 16^de Eeuw geleerd, wel is waar, gegrond op de toenmalige kennis der overblijfselen van Romeinsche Bouwkunst en op de voorschriften van vitruvius die, hoe onschatbaar ook, veel van de Grieksche Bouwkunst, als voorbeeld, spreekt, doch de regelen, slechts zoo als die in zijnen leeftijd gevolgd werden, onderwijst.’ Het is bekend, dat de Bouwkunst uit Griekenland naar Rome kwam; dat zij hier verschillende wijzigingen onderging, en, bij eenige weinige aangebragte verbeteringen, hare oorspronkelijke reinheid verloor, hoewel zij steeds haren Griekschen oorsprong verried. Vitruvius beschreef haar, zoo als hij die vond; de Italiaansche Bouwmeesters volgden de bouwvallen uit zijnen en lateren tijd, en aan de door hen gegevene regelen heeft men zich tot nu toe gehouden. Intusschen zijn wij thans beter bekend met de schoone zuivere architectuur der Grieken, welke vitruvius en de Italiaansche meesters meenden te volgen, dan zij. Slechts bijna honderd jaar is het geleden, dat de bouwvallen van Paestum gevonden werden, en men daarin een geheel ander karakter vond dan in de overblijfselen van Rome; en toen de nasporingen van stuart, revett en le roi naderhand de aandacht vestigden op de overblijfselen van Athene, die men haar sedert zeventien eeuwen, om slechts tot den tijd van vitruvius te gaan, geweigerd had, bespeurde men, dat de voornaamste monumenten op de Acropolis, vooral de beroemde tempel van Minerva, tot dezelfde Bouwkunst als die van Paestum behoorden, en echter de Bouwmeester van augustus van deze laatsten geene melding maakt, hoewel de plaats, waar die gebouwen gevonden worden, slechts tachtig uren van Rome verwijderd is. In het kort, de Italiaansche meesters namen de Romeinsche architectuur tot voorbeeld, wel wetende, dat die eene navolging der Grieksche was; vitruvius wist dit evenzeer, maar onderwees de kunst, zoo als die in zijnen tijd werd uitgeoefend, en wij, zullen wij nog steeds slaafsche navolgers zijn van deze navolgers; zullen wij nog steeds bij vitruvius en vignola zweren, terwijl wij het geluk hebben, de oorspronkelijke type te kennen, die voor hen verborgen was?

De Berlijnsche bouwkunstige school heeft zich van dezen dwang ontdaan; zij wijst hare leerlingen op de voorwerpen van Grieksche architectuur uit den besten tijd. Het onderhavige Handboek, op dezelfde leest geschoeid, handelt over de algemeene vereischten der gebouwen als inleiding; dan komen de geleden, versierselen, lijst-

[p. 30]

werk, zuilenordes, en derzelver wezenlijke deelen ter sprake; vervolgens worden de drie Grieksche ordes afzonderlijk en uitvoerig behandeld, want aan de Dorische orde zijn 25 bladzijden besteed, aan de Jonische 52 en aan de Corinthische 36; men kan dus niet zeggen, dat er luchtig over heengeloopen is. Na dit alles zal men welligt den Schrijver van vooringenomenheid met de Grieksche architectuur beschuldigen, daar toch de Romeinen, zoo als reeds gezegd is, eenige verbeteringen hebben ingevoerd; dit laatste valt niet te ontkennen, en de Heer penn, zoowel als de school, waar hij opgeleid werd, geven blijken, dit gevoelen te deelen, door het goede ter navolging aan te wijzen, waar het zich, ook buiten Griekenland, mogt bevinden Zoo wordt, bij de beschouwing der Corinthische orde, verwezen naar de meerdere volmaaktheid, welke de Romeinen daaraan gegeven hebben, en de studie dier overblijfselen ten sterkste aanbevolen. Ook wordt er hier en daar over de andere ordes gesproken; doch de Schrijver wenscht, dat men dit meer als eene historische herinnering van de vijf ordes van vignola zal beschouwen, dan wel als eene verdediging in naam der kunst.

Uit hetgeen wij reeds gezegd hebben, blijkt het genoegzaam, dat het onderhavige Werk onze goedkeuring wegdraagt; wij vinden toch hier geene bepaalde formulieren, of juiste opgaven van maten, die slaafs behoeven gevolgd te worden; de beoefenaar wordt steeds verwezen naar de schoone overblijfselen der oudheid, welker studie hem onophoudelijk wordt aanbevolen.

Dubbel welkom is ons dit Werk, omdat het niet alleen den leerling den weg kan wijzen, dien hij te bewandelen heeft, om de kunst, zoo vaak bij ons tot handwerk verlaagd, te beoefenen, maar ook den bouwkunstenaar, die het opregt met haar meent, tot een bruikbaar Handboek kan verstrekken. Wij hopen, dat het zal kunnen bijdragen, om den lust tot de studie der edele, ware bouwkunst aan te wakkeren, en te beletten, dat die zoogenaamde Grieksche bouwkunst, welke Grieksche vormen aanduidt, maar Griekschen geest mist, of die andere, welke men met den naam van Renaissance bestempelt, doch die eerder het voortbrengsel van verwarde hersenen is, verder bij ons navolgers vinden zal.

Wij zullen met genoegen de tweede afdeeling, het practische gedeelte, te gemoet zien, en dan welligt onze Lezers met het geheele Werk uitvoeriger bekend maken.