De Gids. Jaargang 4

De oudejaars-avond van een letterkundige.

Hij zat voor zijne schrijf-cassette. Ik weet niet, of hij toen voor het eerst gevoelde, dat het op zijn pen, papier en inkt (zeg liever op zijn geest, want het heeft anders den schijn, alsof er niets noodig ware dan een vierde, dat die drie bestiert,) geen invloed had of de zon in den Waterman of in den Leeuw stond. Het was hem onverschillig, of voor 1840 het Budget af of toegestemd was. Hij voelde zich gelukkig, dat hij daarvan niet afhing, en het Suave mari magno kwam hem voor den geest, bij de gedachte, dat er een dichter was, die zich daarmede kwelde, en die, hoe hooger die kwelling steeg, des te lager als de dichter daalde, en de eerste wensch, die hij voor kunstbroeders en letterkundigen gereed had, was; Staatkundige onafhankelijkheid.

En toch bragt het saizoen hem eene idée fixe in het hoofd, dat ons Noordlanders kenmerkt. De hemel weet, van waar het onderscheid tusschen Noordelijke en Zuidelijke kunst; of het aan de lucht ligt of aan het water? Maar de kunstregters merken het op en daarom oefenen wij, kinderen van het Noorden, ons des winters in de kuust, en broeijen die dan, zoo het schijnt, om het evenwigt te herstellen. In het zweet zijns aanschijns sprak een Romein voor zwetende Romeinen, in de maand Augustus. Bij ons zweet alleen de verhandelaar, en door Sunderlandsche kunstwarmte verheffen zich de toehoorders tot zijnen gloed. Eenparig is de klagt over de jongste wakke winters, maar met geweld maken wij onze literatuur wak. - Hij wist niet, hoe op denzelfden avond misschien een Voorzitter zat te zuchten onder de nieuwjaarswensch, die hij in zijn genootschap had voor te dragen; maar de hartelijkste wensch, die hij bij die gedachte voor kunstgenooten en letterkundigen te ontboezemen had, was: genootschappelijke onafhankelijkheid.

‘Ik wilde weten wat het nieuwe jaar voor beteekenis heeft bij den wijsgeer,’ riep hij. ‘Er waren volken bij de Ouden, die onzen jaarkring in drieën verdeelden, en hun groote jaar slokte

[p. 30]

achttienduizend der onze op.’ Had de klok juist bij die gedachte twaalf geslagen, hij had misschien gevoeld, dat de tijd niets en de geest alles is. Thans gaf zij hem de gedachte in: bewaar u voor de heerschappij van den tijd. Maar de klok dieteerde ditmaal geen Youngsche Nachtgedachten. De jaarwensch, die het publiek van hem wachtte, en waarna het de zijne zou inrigten, drong met al het geweld van een benaauwden droom op hem aan. ‘Leef voor uwen tijd,’ zou hij geschreven hebben, hadde hij tot uwe dagelijksche letterkundigen behoord. Thans wenschte hij zich en zijnen kunstgenooten: onafhankelijkheid van romantiek en klassiek.

Waarin heb ik overtreden? wat heb ik gedaan? welke pligt heb ik niet vervuld? vroeg hij zich zelven af met al de gestrengheid van een Pythagorist. Hij deed het, wel te verstaan, als letterkundige, en als zoodanig verweet zijn geweten hem niets. Een dozijn drukfouten daargelaten; een paar valsche stellingen, die aan niemand schade deden, omdat niemand ze mijnde; een paar meeningen die hem zelven niet helder waren, omdat ze niemand betwist had. Een jaar lang had hij van vooruitgang gedroomd, een jaar lang van vooruitgang gepraat, en aan het einde van het jaar stond hij alleen en moest door een beleefden wensch het publiek zoeken te winnen, om hem nogmaals te volgen. Had hij nog zelf alleen mogen voortdraven; maar de laatste dag van de twaalfde maand herinnerde hem, dat hij Heeren en Meesters had, die wel niet zoo moeijelijk te voldoen zijn, als onerkentelijk voor bewezen dienst. O, Publiek! zoo gij wist, hoeveel gij van het geweten eens schrijvers eischt, hoe ge het rekt en pijnigt, hoe ge hem op den mond slaat als zijn geest getuigt, hoe ge zijn honig opeet, en hem zijn azijn in het gezigt werpt; - gij hadt hem vergeven, zoo hij voor zich en zijne kunstbroeders niets vuriger wenschte dan: onafhankelijkheid van het publiek.

Was het hem te wijten, dat alle zijne wenschen zoo negatief waren? Zoo hij, als alphonse karr, zijne gedachten had laten gaan over zijn inktkoker, en bij het turen op dien zwarten Cocytus, die millioenen kleine letters gezien had, door elkander verward, ginds en her vloeijende, zich verdringende om woorden te vormen, en in hunne vereeniging zaken verhalende, zoo zonderling en vreemd, zoo tegenstrijdig en toch in sommige verhoudingen zoo waar: hij zou misschien stelliger wenschen hebben ontboezemd, hij zou daaruit als schimmen, of als karrikaturen van schimmen de ideéen van oorspronkelijkheid, van nationaliteit, van kracht en harmonie hebben zien verrijzen. Thans kondigde de klok

[p. 31]

van twaalve het einde van het jaar aan. Zijne eigen gedachten, bekentenissen en ontboezemingen herlezende, dacht hij aan al de onbestemde plannen van beterschap, aan al het onzeker berouw, aan al de ijdele wenschen, die zich op dit aanrakingspunt van twee jaarkringen vereenigen en verdringen. Maar gelukkig zij, die niet verpligt zijn voor het publiek te bekennen en te wenschen, wat zij gevoelen. Zoo hij hun eene onafhankelijkheid benijdde, het was: de onafhankelijkheid van anderhalve bladzijde te moeten vullen met niets dan - woorden.