De Gids. Jaargang 3

Het geslacht der Nicolai, en de portretten van Joannes Secundus.

De stamvader van het, door geleerdheid en het bekleeden van aanzienlijke ambten, zoo beroemd geslacht der nicolai, was nicolaes everaerts of everhardi van grijpskerke. Dat hij even buiten de stad Middelburg, en alzoo niet te Grijpskerke⁽¹⁾, zoo als velen opgeven, geboren is, leert ons m. smallegange, in zijne Cronijk van Zeeland, als hij zegt: ‘dat de geboorteplaats van nicolaas everhardi hem in zijne jonkheit buiten de Seispoort te Middelburg is vertoond⁽²⁾.’ Zijn vader was everard of evert, zijne moeder zoetje⁽³⁾, een vrouwennaam, vroeger meer gemeenzaam dan thans. Er zijn die den vader een Schipper, van geringe afkomst noe-

(1) Dat bij te Middelburg geboren was, bewijst zijn nader te vermelden grafschrift te Mechelen: zijne zonen noemen hem dan ook in hunne lijkzangen een Middelburger (Medioburgensis); dit doet ook miraeus, elog. Belgic. p. 74; v. heussen, Histor. seu Notitia Episcopatus Middelburg. p. 26, stelt hem onder de vermaarde mannen van Middelburg (Oudhed. en Gestichten van Zeeland, I.D. bl. 176 in 8^o en 44 in fol.). Maar valerius andreas, Biblioth. Belgic. p. 685, w.v. gouthoeven, d'oude Chronycke ende Historien van Holland, bl. 102 en 220, en anderen, noemen Grijpskerke zijne geboorteplaats, terwijl anderen hem, welligt meer juist, noemen nicolaas everhardi van grijpskerke van middelburg. M. smallegange noemt hem (bl. 323, der Nieuwe Cronyk van Zeeland) nicolaus everhardi a middelburgo geboren tot Griepskerke, doch is van dit laatste, bl. 476, teruggekomen. Dit is den Hoogleeraar p. bosscha ontgaan, die in de Dissertatio de joanne nicolaio secundo deque gente ejus, geplaatst vóór de uitgave der opera omnia joannis nicolaii secundi, pag. IV, alleen bl. 323 aanhaalt.

(2) Zie smallegange t.a. pl. P. scriverius zegt dan ook, in zijne Diss. degente nicolaia, geplaatst dan eens vóór, dan eens achter zijne uitgaven der werken van secundus, dat nicolaes everhardi den bijnaam van middelburg had, omdat hij in de nabijheid dier stad was geboren (in viciniâ ejus urbis), hij zegt niet, te Grijpskerke.

(3) Zoetje, glycera noemt haar grudius, Poem. p. 126.

[p. 357]

men⁽⁴⁾, anderen daarentegen willen dat hij een man van adellijke geboorte, uit het, geslacht van grijpskerke, zou zijn geweest⁽⁵⁾. Voor dit laatste gevoelen is, naar ons inzien, veel grond. Nicolaes everaerts komt bij oude schrijvers veeltijds voor, onder den naam van grijpskerke⁽⁶⁾, voor welken naam, daar hij te, of even buiten Middelburg is geboren, geene reden te vinden is, indien het zijn familienaam niet was. Hij gebruikte als zegel of cachet een wapen, geheel overeenstemmende met het bekende der familie grijpskerke⁽⁷⁾, en het is zeer onwaarschijnlijk dat de President van de Hoven van Holland en Mechelen zich een wapen zal hebben toegeëigend, dat het zijne niet was. In die dagen hechtte men meer dan in de onze⁽⁸⁾ gewigt aan het bezit van een geslachtswapen, en men nam het destijds maar zoo niet naar lust en luim aan. Zij die geen wapen bezaten, schaamden zich niet, al waren zij ook openbare ambtenaren, zulks in publieke stukken te erkennen, en des noods een ander te verzoeken, voor hen te zegelen⁽⁹⁾; want het zegel gold toen voor handteekening.

Daarenboven doen de zorgvuldige en geleerde opvoeding die hij genoot, de belangrijke en aanzienlijke ambten, die hij bekleedde, zijn huwelijk met eene vrouw van adellijke geboorte, zijn aanzien aan het Hof van den Keizer en van den Spaanschen Koning, wanneer men tijden en personen in aanmerking neemt, in hem een man van geene geringe geboorte veronderstellen.

Hoe dit zij, nicolaes everaerts was in den jare 1462 geboren, volbragt te Leuven, destijds eene der beroemdste hoogescholen van Europa, zijne studiën⁽¹⁰⁾, en werd aldaar, op den 11^den Junij 1493, tot Doctor in de beide regten⁽¹¹⁾ bevorderd. Men wil dat hij, gedurende eenigen tijd, aldaar lessen in de regtsgeleerdheid zou hebben gegeven. Weldra werd hij Regter (Syndicus) in kerkelijke zaken of officiaal van den Bisschop van Kamerijk hendrik van bergen⁽¹²⁾ te Brussel; daarna Deken van de Collegiale Kerk van St. guido te Anderlecht, en vervolgens Deken van St. gudula te Brussel. In 1505 werd hij aangesteld tot Raadsheer in den Hoogen Raad te Mechelen, en in 1509 tot President van het Hof van Holland te 's Gravenhage, eene vooral destijds belangrijke en hoogstgewigtige betrekking⁽¹³⁾.

Toen in den jare 1515 karel V als Graaf van Holland te Dordrecht werd gehuldigd, was hij aldaar met eene menigte aanzienlijke Heeren, in het gevolg van dien Vorst, en voerde, bij die inhuldiging⁽¹⁴⁾ voor den Graaf het woord. In het zelfde jaar werd hem door genoemden Vorst de beëindiging opgedragen van een geschil tusschen eenige burgers der stad Leiden en den Procureur-Generaal, hetwelk reeds meer dan twee jaren hangende was⁽¹⁵⁾.

Bekend is do togt der Gelderschen onder maarten van ros-

(4) Dit doen o.a. h.v.r(ijn), Oudheden en Gestichten van Zeeland (bl. 51 in fol. Iste Deel, in 8^o. bl. 202) en smallegange t.a. pl. bl. 323 en volg., doch deze laatste is hiervan teruggekomen, bl. 475 en volg., alwaar hij zoekt te bewijzen, dat nigolaes tot het adellijk geslacht van Grijpskerke behoorde. Mr. jac. scheltema zegt in het Staatkundig Nederland, Iste Deel, bl. 334, dat sommigen hem een zoon van eenen Landman noemen, doch hierover straks nader.

(5) Vooral smallegange t.a. pl. bl. 475 en volg.

(6) P. burmannus zegt in eene aanteekening op bl. 208 der Sylloges Epistolarum à viris illustribus scriptarum, T. II, dat, volgens de aanteekeningen van bon. vulcanius, den vriend van het geslacht der nicolai, de vader van nicolaes everhardi was genaamd everhardus van grijpskerke, welken naam ook eenige der nakomelingen hebben gedragen. - V. gouthoeven noemt hem, bl. 220, nicolaes everardi van grypskercken; en zijne dochter isabella wordt, gelijk wij nader zullen zien, meestal van grijpskerke genoemd.

(7) Men vindt het wapen der familie v. grijpskerke: 1^o. op de Kaart der wapenen der Edele en aensienelyke geslachten in het Souverain Graefschap van Zeeland, in de Kronijk van smallegange; 2^o. in het Hoogadelijk en adelrijk Zeelant uitgegeven door wm. te water (1761), op de Kaart N^o. 64; en 3^o. vijf malen op de wapenkaart der Burgemeesteren van Middelburg door anthony van dam. Het is een zwart veld met negen zilveren leliën, geplaatst drie à drie.
Het wapen van den President nicolaes everhardi (ook bij smallegange, bl. 476, beschreven) en dat van zijnen zoon everhard nicolai komen voor in het 2de Deel van het Supplement aux Trophées tant Sacrés que profanes, du duché de Brabant de chr. Butkens, p. 305 en 306, op de lijst der namen en wapenen van de Presidenten van den Hoogen Raad te Mechelen, zijnde mede een zwart veld met negen zilveren leliën, doch eenigzins anders geplaatst, vermits zij en chef voeren een gouden driehoek, met de punt naar beneden, waarop een zwarten adelaar met dubbelen kop; doch adriaen nicolai, Raad en Kanselier van Gelderland, voerde het wapen van Grijpskerke, zonder eenige breuk of verandering, gelijk blijkt uit de Kaart der naemen on waepenen van die Heeren Canselers en Raden, in den Hove des furstendumbs Gelre, enz. waarop het twee malen voorkomt. - Smallegange wil, dat nicolaes everhardi met die invallende punt of driehoek door den Keizer is begiftigd (bl. 476). Alsdan is het mogelijk, dat dit alleen op den oudsten zoon overging. Bij butkens, Annales de la Maison de Lynden, voert maria nicolai het volle wapen van Grijpskerke.

(8) Het is toch niet vreemd om in onze dagen op rijtuigen van personen, die, zoo als men het noemt, fortuin hebben gemaakt, wapenen te zien prijken, nimmer bevorens gezien, of aan eenig wapenheraut bekend. Ja, dikwerf nimmer bevorens gezien door den broeder van hem die ze voert.

(9) Voorbeelden hiervan zijn talrijk; ik heb daar toevallig op tafel leggen: Iets over Gooiland van mijnen geachten ambtgenoot Jonkhr. Mr. c. backer, en vind daarin ond. and., bl. 78, eene Ordonnantie van den jare 1455, waarin de Burgemeesters van Hilversum, van Laeren, van Huysen en Blaricum, zeggen zelve geen zegel te hebben, en hierom andere personen te hebben verzocht dit stuk voor hen te teekenen. Het zich toeëigenen van eens anders wapen was vroeger een falsum, dat als zoodanig werd gestraft.

(10) Als zijne leermeesters worden door andreas valerius genoemd: arnoldus de beka en petrus de thenis.

(11) Beide regten waren toen het Jus civile en Jus canonicum.

(12) De Hoogleeraar p. bosscha is van meening, dat Syndix en Officiaal twee verschillende ambten waren, en zegt mitsdien loc. cit. p. IV, dat nicolaes everaerts, of Regter in kerkelijke zaken te Brussel, of Officiaal van den Aarts-Bisschop van Kamerijk was, want dat zulks niet duidelijk is. Maar dit was één en hetzelfde ambt, de Officiaal van den Bisschop van Kamerijk was Syndix in kerkelijke zaken te Brussel. Jean de carpentier zegt in de Histoire Généalogique des Pays-Bas ou histoire de Cambray et de Cambresis, Seconde Partie p. 432 en 433: ‘Les principaux officiers qui supportent le fardeau de l' Archevesque dans les affaires de ce Diocese sont le Doyen et l' Official.’ - ‘L'official est comme le juge Ecclesiastique, qui preside en la cour spirituelle. - Il y avoit encore un autre Official et une cour à Bruxelles responsable à celle cy.’ Vóór de oprigting van het Aarts-Bisdom te Mechelen en de Bisdommen van Antwerpen, Namen, 's Hertogenbosch, Gent, Brugge en Roermond in 1559, behoorde bijna alles, wat naderhand tot die Bisdommen behoorde, onder het Bisdom, van Kamerijk. De Heer bosscha noemt h.v. bergen Aarts-Bisschop; doch eerst in 1562, 60 jaren na diens dood, werd Kamerijk een Aarts-Bisdom.

(13) Zie andr. valerius, l.c. Suppl. aux Trophées de Brabant, Tome I, Livre III, p. 316. - S. van leeuwen, Batav. Ill. p. 1471 (waar hij wordt genoemd Mr. niclaas everaartsz. van grijpskerke; zie ook van gouthoeven, bl. 102.

(14) Op den 3den Junij van dat jaar; zie scheltus en cau, Groot Plakkaatboek, III^de Deel, bl. 20 en fr. van mieris, Historie der Nederl. Vorsten, II^de Deel, bl. 5.

(15) Van mieris t.a. pl. bl. 6.

[p. 358]

sum, en de inneming van 's Gravenhage door die bende, in den jare 1528⁽¹⁶⁾. De leden van het Hof van Holland vlugtten naar Delft. Dat de bewerkers van dien togt, ten minste eenige hunner, het bijzonder op den President everaerts hadden gelaten, blijkt uit eenen destijds te Woerden onderschepten brief, wiens inhoud bij pontanus⁽¹⁷⁾ wordt gevonden, door marcus van wees, Proost van Elst, aan zijnen broeder christoffel, die zich bij van rossum te 's Hage bevond, geschreven, en waarin hij dezen onder anderen aanmaant, te zorgen dat het huis van den Voorzitter niet werd gespaard⁽¹⁸⁾.

Gedurende achttien jaren bekleedde everaerts met roem het voorzitterschap van het Hof van Holland, tot dat hij in 1528 door karel V werd benoemd tot voorzitter van den Hoogen Raad te Mechelen, in welke betrekking hij aldaar den 9^den Augustus 1532 overleed. Hij werd in voornoemde stad begraven in de Kerk onzer Lieve Vrouwe, en zijn graf met een opschrift versierd⁽¹⁹⁾. Zijne zonen nicolaas en joannes vereerden zijne nagedachtenis in latijnsche gezangen⁽²⁰⁾.

Nicolaes everaerts was een man van uitstekende bekwaamheden, van geene geringe geleerdheid en een meer dan gewoon geheugen. Hem ging de roem na, dat hij nooit om eigenbaat of uit inzigten van ijdele glorie, of ten gevalle van goede vrienden, hoe magtig of aanzienlijk ook, eenig regtsgeleerd antwoord heeft gegeven, en dat hij nimmer, tot staving van zijn gevoelen, de woorden eener wet of van eenen schrijver heeft verdraaid⁽²¹⁾. Onder zijne vrienden telde hij erasmus, die briefwisseling met hem hield⁽²²⁾. Dat hij bijzonder geacht en gezien was aan het Hof van den Keizer, bewijzen de aanzienlijke ambten die hij bekleedde. De Hoogleeraar p. bosscha zegt, dat karel V hem tot ridder van het Gulden Vlies heeft benoemd⁽²³⁾; doch dit is eene stelling, waarvoor ik bij de schrijvers, die ik heb geraadpleegd, geenen grond heb gevonden⁽²⁴⁾.

Ook door zijne schriften heeft nicolaes everhardi zich beroemd gemaakt. In 1516 gaf hij te Leuven in folio in het licht: Topica Juris, sive loci Argumentorum legales, welk Werk na zijnen dood door zijne zonen in den jare 1552 vermeerderd is uitgegeven, en naderhand herhaalde malen is herdrukt. Nog heeft men van hem Consilia sive Responsa Juris, het eerst te Leuven in den jare 1554 in folio uitgekomen. Ook van dit Werk bestaan verscheidene uitgaven⁽²⁵⁾. Maar meer roem heeft hij door zijne kinderen verworven, die den glans, welken hij aan het geslacht heeft verschaft, door hunne schriften en hunne daden hebben opgeluisterd.

Bij zijne echtgenoote elisabeth van blyoul of van bladel⁽²⁶⁾, eene vrouw van adellijke geboorte, had hij achttien kinderen.

(16) Zie wagenaar, Vaderl. Histor. XVI^de Boek, § 25, IV^de Deel, bl. 483.

(17) Bij j.j. pontanus, Histor. Gelric. Lib. XI. p. 745, en vertaald bij arend van slichtenhorst, van de Geldersse Geschiedenissen, XI^de Boek, bl. 399. En niet bij hortensius, zoo als Mr. jac. scheltema, Staatk. Nederl. (I^ste Deel, bl. 335) beweert. Men staat verwondert over de menigte onnaauwkeurigheden en misstellingen, die scheltema in het artikel everhardi (nicolaas), even 30 regels groot, begaat. Ik zal de voornaamste aanstippen, hij zegt:
1^o. dat nicolaes te Grijpskerke geboren is, daar dit te Middelburg moet zijn: doch dit heeft hij met anderen gemeen.
2^o. dat sommigen hem noemen zoon van eenen landman, hetgeen sehipper moet zijn. Van eenen landman is bij niemand behalve bij scheltema sprake.
3^o. dat Keizer maximiliaan in 1515 eene nieuwe orde op de Justitie in Holland stelde, en nicolaes toen Voorzitter van den Hove werd. Nicolaes was reeds in 1509 President van het Hof van Holland, en in 1515 aanvaardde karel reeds de regering.
4^o. dat de inval der Gelderschen in 's Hage in 1510 plaats had, moet zijn 1528.
5^o. dat de door ons genoemde brief bij hortensius wordt bewaard, moet zijn achter de Nederduitsche vertaling van hortensius.
6^o. dat het werk van hortensius is genaamd Utrechtsche Gesch., gedrukt te Montfoordt 1625, 4^o. Hiermede bedoelt hij eene allerellendigste vertaling van het voortreffelijk Latijnsche Werk van lambertus hortensius de Secess. civil. Ultraject., welke vertaling is van a. strick, en in 1625 in 4^o te 's Gravenhage uitkwam, niet le Montfoort. Maar scheltema kwam aan Montfoort, omdat hortensius wordt genoemd lambertus hortensius montforsius, als te Montfoort geboren. Hij heeft de plaats der uitgave met den naam des schrijvers verward.
7^o. dat Keizer karel in den jare 1510 nicolaes tot Voorzitter van den Grooten Raad te Mechelen benoemde; moet zijn in 1528. - 1510 en karel V?
Het is jammer, dat de werken van den anders ijverigen scheltema door zoo vele onnaauwkeurigheden worden ontluisterd. Ik heb dit reeds vroeger aangetoond in mijn: Iets over susanna van baerle, geplaatst in het Mengelwerk der Vaderl. Letteroef. voor 1821, N^o. III en IV, en in eenen brief van den Heer g.d.j. schotel, in het II^de Deel, 3^de Stuk der Bijdragen tot Boeken- en Menschenkennis (1833). Dit is te meer te bejammeren, daar scheltema zich eenen beroemden naam heeft verworven. Hierdoor is zijn gezag groot, en worden anderen ligtelijk misleid. Niet ieder heeft lust de waarheid eener zaak na te sporen, en velen ontbreekt het aan de gelegenheid. Het Artikel everhardi (nicolaas) in het Vaderl. Woordenboek van jac. kok, Deel XIV, bl. 517, is dan nog veel naauwkeuriger, dan dat bij scheltema, hoe zeer de steller van hetzelve het er voor houdt, dat grudius, marius en janus secundus geene broeders zijn geweest. - Moest iemand, zoo weinig bekend met de werken dier beroemde dichters, zich aan het schrijven van dit artikel wagen?

(18) De vermelde brief bij pontanus, l.c., is zeer opmerkelijk. Nicolaes everhardi wordt er in genoemd homo nauticus, oriundus ex Zelandia, en dit kan wel aanleiding gegeven hebben, dat volgende schrijvers hem een schippers zoon hebben genoemd. Ik ben geneigd dit nauticus voor eenen scheldnaam te houden door den Utrechtenaar aan den Hollander of Zeeuw gegeven. Ik ben er te meer toe geneigd, omdat in dien zelfden brief Mr. casper lievensz. van hoogelande, een man van aanzienlijke geboorte, wordt gezegd zich veel geld te hebben vergaard met bodemarij (foenore nautico). Scheldnamen van dien aard waren vroeger niet vreemd, de Hollander noemde den Geldersman mispel. Ook de inwoners der steden hadden bijnamen, men denke aan Koeketers, Blaauwvingers, Kalvenschieters, enz. De Heer lambin plaatste in het I^ste Deel, 3^dc Afl. bl. 270-275, van het Belgisch Museum: iets over de spotnamen aan Belgische steden gegeven. Een soortgelijk iets omtrent de Noord-Nederlandsche steden zou geene onaangename stof ter behandeling zijn.

(19) Men vindt dit grafschrift ook in le grand Théatre sacré du Duché de Brabant (1734). Livre I, p. 51, in deze bewoording:
d.o.m.
Clariss. d. nicolao everardo, Middelburgensi, Summi Consilii Praesidi Marito Cariss. Patrique pientiss. uxor liberique cum lacrymis Poss. vixit Ann. LXX. obiit anno a Salute restituta ciɔiɔxxxii. V. id. Augusti.
Vernieuwt in 't jaar 1638.
Ook bij miraeus, Elog. Belg. p. 75, is het te vinden, in de Histor. Episc. Middelb., en elders. De Hoogleeraar p. bosscha deelt het mede uit sweebtius in Delic. orb. Christ. p. 709.

(20) Grudius, in Libr. II. funerum el 1; secundus, funer. carm. 1.

(21) Cf. Andr. valerius, l.c. p. 685.

(22) Histor. Episcop. Middelburg, p. 26. (Zie Oudheden en Gestichten van Zeeland, in folio bl. 51, in 8^o. I.D. 203.) r. de la rue, Geletterd Zeeland, p. 162 en volgg. In gemelde Oudheden wordt gezegd:
‘Erasmus heeft ook goede kennis met dezen everhardi gehouden, en heeft hem, als hij President der Staaten van Holland (lees van het Hof van Holland) was, twee brieven geschreven, waarin hij hem wijdloopig verhaalt, wat al vervolgingen dat hij van eenige ongeleerde en belgzuchtige Monniken te lijden had. Noch heeft erasmus in 't jaar 1499 een brief geschreven aan zekeren Advokaat everardi. - - - - Indien het aan dezen everhardi is, zoo staat er noch van hem te melden, dat hij, volgens de getuigenis van erasmus, een groot liefhebber van s. hieronymus schriften is geweest; ja dat erasmus, de genegendheit hebbende om de brieven van s. hieronymus uyt te geeven, en op zijne kragten alleen niet steunende, van hem, als een byzonderen kender, raad heeft gevraagt, wie dat hem best in zoo een moeielijke zaak teregt zouw konnen helpen.’ - Dezelfde erasmus schreef aan bern. bucho (L. XVII. ep. 12), dat everhardi ‘een man was, indien ooit iemand geboren voor den staat, en aan wiens geheugen en geleerdheid zelfs zij lof gaven, die dien voortreffelijken man anders ongenegen waren.’ Volgens de la rue, t.a. pl., noemde claudius catiuncula, Prof. in de regten te Leuven hem, ‘eenen man bij uitstek geleerd, en van het grootste geheugen, dat ooit iemand te beurt viel.’ Bijna gelijk getuige geeft van hem neomagus, in Epist. ad Seb. Ciriacinum in opusc. H. Barlandi. p. 262.

(23) Bosscha, l.c. p. VI. Doch men vindt noch bij scriverius, noch bij andere oudere schrijvers, noch in de gedichten zijner zonen, noch op zijn vermeld grafschrift, nicolaes everaerds Ridder genoemd. Het is waar, in het Supplement aux trophées de Brabant, wordt hij T. II, p. 305 en 316, chevalier genoemd; maar die titel wordt aldaar aan bijna al de raden van den Hoogen Raad (bijna twee honderd) gegeven. En die waren toch wel niet allen Ridders van het gulden vlies. Ik houd dit Chevalier hier meer voor een bloote titel van adel of voor eene courtoisie. Ik heb thans geene gelegenheid dit nader te onderzoeken.

(24) In eene aanteekening op pag. VI der meergenoemde Dissertatie de gente Nicolaia, noemt de Hoogleeraar p. bosscha een tiental schrijvers die men over nicolaes everhardi zou kunnen raadplegen; vernulaeus, melch. adamus, gesner en nicron heb ik niet kunnen inzien. Maar het verwondert mij door den Hoogleeraar ook onder die schrijvers jo. is. pontanus, L. II, Amst. c. 28, p. 241 te zien aangehaald; in dit werk wordt met geen enkel woord gesproken van den Zeeuwschen nicolaes everhardi, maar onder de vermaarde mannen van Amsterdam wordt opgenoemd nicolaas everhardi, geboren te Amsterdam, een zeer geleerd man, en in zijnen tijd een zeer beroemd regtsgeleerde, die (in den jare 1535) tot Raadsheer te Spiers werd aangesteld en naderhand (1542) Hoogleeraar te Ingolstad is geworden. Die geenen latijnschen pontanus bij de hand heeft, vergelijke de nederduitsche vertaling van petr. montanus, bl. 282, of zie wagenaar, Amst. (VI^de Deel, 3^de Boek, Deel XI, bl. 202 der uitgave in 8^o.) ook bij val. andr. p. 684, b. miraeus, p. 91, bij v. gouthoeven, bl. 220, ja in het Vaderl. Woordenboek van j. kok, XIV^de Deel, bl. 517, wordt de laatste, afgescheiden van den President everhardi vermeld.

(25) Zie o.a. p. de la rue, Geletterd Zeeland, p. 165. Van de Topica noemt deze schrijver behalve de drukken te Leuven van 1516 en 1552; een te Venetië 1539, twee te Leiden 1568 en 1579 en twee te Frankfort 1591 en 1604. Van de Consilia (adviesen) noemt hij eene uitgave door jacob molengrave vermeerderd en verbeterd van 1577, en eene te Antwerpen van 1643 bij Verdussen. De la rue voegt er bij, dat de Jesuit ph. labbe everhardi stelt onder de schrijvers over muntzaken uit hoofde van het 78^ste en 105^de van zijne adviesen. Volgens denzelfden de la rue vindt men in freheri Theatr. virorum erud. claror. N^o. 38, en onder de Imagines Doctorum virorum van valerii andreae het Portret van everhardi, maar het best vóór den laatsten druk zijner Consilia. Ik zag het nimmer.

(26) Elisabeth van blyoul of van bladel. Zij wordt bij de meeste schrijvers van blyoul genoemd. In het I^ste Deel du Supplement aux trophées de Brabant, vindt men p. **189. Laurent du blioul, Griffier van de Orde van het Gulden Vlies, overl. 1542 en Secretaris van den geheimen Raad. Daar nicolaas nicolai, eerst Subst.-Griffier van die orde was en in 1542 Secretaris van gezegden Raad werd, was voorn. laurent wel ligt zijn oom. Misschien is de blyoul en v. bladel dezelfde familie. Ik heb geene gelegenheid dit thans te onderzoeken. De Heer bosscha schijnt het te vooronderstellen. Haar zoon grudius noemt haar (fun. L. II.) elissa bladela (elisabeth van bladel). Beide geslachten zijn bekend. In Le grand Théatre Sacré de Brabant T. IV. p. 130, vindt men een grafschrift van henricus de bladel.

[p. 359]

Dit blijkt uit het zeggen van nicolaas grudius in zijn lijkdicht op hadrianus marius:

Deque bis ante novem genitoribus îsdem,

Nunc superant unus frater, et una soror⁽²⁷⁾.

(Van de achttien kinderen uit dezelfde ouders geboren, zijn nu slechts één broeder en ééne zuster overig.)

Slechts zes zonen zijn ons bij namen bekend, en men zegt dat bij het overlijden des vaders drie dochters in leven waren.

De zonen waren genaamd: 1. pieter, 2. franciscus, 3. everaerd, 4. nicolaas (grudius), 5. adriaen (hadrianus marius), en 6. jan (joannes secundus).

Van de drie dochters is alleen bij name bekend isabella of elisabeth. Zij was eerst non en vervolgens moeder van het St. Aagten-klooster te Delft, ten tijde dat de geleerde cornelis musius aldaar vader was⁽²⁸⁾, en eene vrouw van uitstekende bekwaamheden, die volgens het getuigenis van wouter van gouthoeven, welke in hare eeuw leefde, de latijnsche taal volkomen schreef en sprak. Men zegt dat zij niet onervaren was in de schilderkunst, en het portret van Koning willem, Graaf van Holland, heeft geschilderd⁽²⁹⁾. Zij was in hooge achting bij hare broeders. Janus secundus schreef aan haar eenen latijnschen brief, waarin hij haar zijnen dank betuigt voor hetgeen zij hem in die taal had gezonden, en noemt haar:

- - - Similem nullam cui nostra tulerunt,

Forte dabant olim secula prisca pares⁽³⁰⁾.

(Eene vrouw wier gelijke zijne eeuw niet heeft voortgebragt en welligt alleen de oude eeuwen kunnen opleveren.)

Wij zullen van elk der zonen afzonderlijk melding maken.

(27) Poem. p. 147. Het getal der kinderen van den Voorzitter nicolaes everaerts is, zoo ver ik weet het, eerst door den Hoogleeraar p. bosscha l.l. p. 7, met juistheid opgegeven. De Hoogleeraar n.g. van kampen, noemt in zijne Beknopte Geschiedenis der Letteren on Wetenschappen, I^ste Deel, bl. 69 en 70 slechts drie zonen.

(28) Zie d. van bleyswijck evertsz, Beschr. van Delft, blz. 321 en de Beschrijving der Stadt Delft, in folio. bl. 366, alwaar zij wordt genoemd isabella nikolaas-dr grijskerke (lees grijpskerke). In de Oudheden en Gestichten van Delft en Delftland (III^de Deel der Kerkel. Historie en Oudheden, in folio, bl. 709) komt zij voor onder den naam van isabella niklaas dochter van grijpskerke.

(29) P. bosscha, Dissert. p. XXV, en vooral de aanteekening (52).

(30) Epistol. L.I. ep. 5.

I. Pieter Nicolai.

Pieter of petrus nicolai, door den Hoogleeraar p. bosscha petrus hieronymus genoemd⁽³¹⁾, wordt gezegd te Middelburg geboren te zijn; hij was doctor in de Godgeleerdheid en in het kerkelijk regt, geestelijke of Munnik van de orde der Praemonstrensers te Middelburg. Sommigen beweren, dat hij in 1530 Abt van de Abtdij aldaar is geworden; maar in de lijsten dier Abten, te vinden bij h.f.v.(an) h.(eussen), in zijne Historia seu Notitia Episcopatus Middelburgensis (p. 3), komt zijn naam niet voor, wel in de oudheden en gestichten van Zeeland, zijnde eene vertaling van genoemd Werk; maar de vertaler h.v.r(ijn). heeft er bij gevoegd: volgens gouthoeven en boxhorn⁽³²⁾. Wij betwijfelen echter, of hij tot die hooge waardigheid wel is gestegen; want dan zou, naar ons inzien, zijn broeder joannes secundus in het grafschrift dat hij voor hem vervaardigde; hiervan melding hebben gemaakt. Nu

(31) Zoo ook noemt hem p. de la rue, Geletterd Zeeland, blz. 164, elders vindt men hem alleen pieter of petrus genoemd.

(32) Zie Oudheden en Gestichten van Zeeland, I^ste Deel, bl. 30, in 8^o., of het IV^de Deel der Kerkelijke Historie en Oudheden (in folio) bl. 8. W. van gouthoeven, t.a. pl., enz.

[p. 360]

noemt hij hem alleen munnik⁽³³⁾, en Nobilis et legum titulis et Praeside patre. Boxhorn stelt hem onder de beroemde schrijvers van Zeeland v. gouthoeven zegt: ‘dat hij in den fleur van zijn leven vóór zijnen vader gestorven is⁽³⁴⁾.

(33) Epitaphium petri everardi Monachi fratris optimi, Lib. funer. XIV.

(34) Boxhorn, Anal. Zeel. p. 459 cff. Histor. Episcop. Midd. p. 7. Oudheden en Gestichten van Zeeland, I Deel, bl. 11, en in folio Kerkel. Histor. en Oudheden, IV^de Deel, bl. 8.

II. Franciscus Nicolai.

Deze was reeds in 1534 overleden, want van hem wordt als zoodanig melding gemaakt in eenen brief van zijnen broeder nicolaas aan hunnen broeder hadrianus, uitgegeven door p. burmanus in het II^de Deel der Sylloges Epistolarum, pag. 205 et seqq. Hij wordt aldaar Meester (Magister) genoemd. Men vindt zijnen naam noch bij scriverius, noch bij v. gouthoeven, noch bij smallegange, onder de kinderen van den President nicolaes everhardi vermeld. Misschien was hij die franciscus nicolai, van wien valerius andreas gewag maakt, als van een braaf en geleerd man, geestelijke van de orde der minderbroederen en schrijver van een in 1528 gedrukt Werk, getiteld: Apologia adversus calumnias Francisci Lamberti in regulam s. francisci⁽³⁵⁾.

(35) Val. adr. Bibl. Belgic. p. 236 noemt franciscus nicolai, Ord. Minurum, vir probatae et vitae et Doctrinae. Zie ook p. bosscha Diss. laud. p. 7, maar vooral p. burmannus, loc. cit.

III. Everhard Nicolai.

Deze wordt meermalen de oudste zoon genoemd⁽³⁶⁾. Hij droeg den grootvaderlijken naam, en werd in 1498 geboren, waarschijnlijk te Middelburg, ten minste van heussen stelt hem onder de beroemde mannen dier stad⁽³⁷⁾. De Hoogleeraar p. bosscha zegt, dat deze everard eenige jaren Hoogleeraar in de Regten te Ingolstad in Beijeren zou zijn geweest⁽³⁸⁾, doch dit is eene dwaling. Wel waren aldaar in de 14^de eeuw nicolaas everhardi, een Amsterdammer, in onze aanteekening (24) vermeld, en diens zoon, mede nicolaas genaamd, de eerste gedurende vijf en dertig, en de tweede gedurende acht en twintig jaren, Hoogleeraren aan voornoemde Hoogeschool, maar geenszins everhard nicolai, de zoon van den President nicolaes everhardi. Eene enkele inzage van miraeus, pontanus, van gouthoeven,⁽³⁹⁾, enz. welke genoemde schrijvers de Heer bosscha toch aanhaalt, had Zijn Hooggeleerde moeten beletten in deze dwaling te vervallen. Onze everard was Licentiaat in de regten en eerst Advocaat te 's Gravenhage, daarna, 1527, Raad in den Hove van Vriesland, en in 1533 in den Hoogen Raad te Mechelen, vervolgens in 1541 President van voornoemd Hof in Vriesland en in 1556 van den Hoogen Raad te Mechelen, alwaar hij den 10^den Mei 1561 is overleden⁽⁴⁰⁾, en in onze Lieve Vrouwe kerk, bij zijnen vader, is begraven⁽⁴¹⁾.

Gezegde everard is gedurende eenige jaren Raad geweest van Koning philips⁽⁴²⁾, die hem tot Ridder van het Gulden Vlies verhief. Men roemt hem als een man van groote geleerdheid en van

(36) O.a. in de Histor. Episc. Middelb. p. 26. Oudheden en Gestichten ven Zeeland, bl. 45 in folio bl. 177, in 8^o. enz.

(37) Zie de in de aanteekening aangehaalde schrijvers.

(38) P. IX. Dissert. memorat.

(39) Miraeus zegt p. 91 uitdrukkelijk:
‘Quis non miretur tres nicolaos euerardos, nostrâ patrumque memoriâ Jure consultos celebres exstitisse. De nic. euerardo, Middelburgio, paullo ante diximus. Prodeat nunc in scaenam nic. euerardus, Amstelrodamus, cum filio sibi cognomine, doctaque stirpe.’ Zie ook pontanus, Amst. l.c. van gouthoeven en kok Vaderl. Woordenboek, t.a. pl. De zonen van den Amsterdamschen nicolaas everardi, waren nicolaas, casper en george. Nicolaas, even als zijn vader Hoogleeraar te Ingolstad, overl. in 1586, had vier zonen: willem, albert, nicolaas en ferdinand, allen regtsgeleerden. Maar een everard nicolai is mij te Ingolstad als Hoogleeraar niet bekend. Ook van gouthoeven en pontanus zijn op dit punt zeer duidelijk. Zie onze aanteek. (24).

(40) Zie v. leeuwen, Batav. Ill. blz. 1481. Naamrol der Ed. Mog. Heeren Raden 's Hofs van Friesland (Leeuwarden 1742) bl. 8. Supplement aux Trophées de Brab. T. II, p. 306 en 317, waar hij echter abusivelijk even als zijn vader nicolaas everard wordt genoemd.

(41) Zijn grafschrift is ook te vinden bij le roy, in de Théatre Sacré de Brabant (Livre I, p. 51.) en luidt:
d.o.m.
Clariss. Consultiss. Doctissimoque Viro ac Dno everardo nicolai, Equiti aurato et Summi Belgici Consilii Praesidi, Parenti Pientiss. liberi maeste posuere. Vixit ann. LXIII. Obiit anno a Christo nato ciɔdlxi, id. Maji.

(42) Zie b.v. Supplement aux trophées de Brabant, T. II, p. 306 en 317. Maar vooral Tom. I.p. 175, waar hij weder juist wordt genoemd everard nicolai, met de bijvoeging: ‘Il porte de sable semé de fleurs de lys d'argent, le chef coupé en pointe d'or, chargé d'un aigle de sable.’

[p. 361]

bijzondere naarstigheid in het betrachten zijner pligten. Zijn broeder grudius laat hem in zijn grafschrift zeggen:

- - - Summo rex ornat honore Philippus,
- - - - - - - - - - - - -
Namque prius genitor quâ sederat arce locavit;
Cujus ego ut mores vivens imitatus et artes,
Haud regi ingratus, nulli gravis, omnibus aequus,
Et carus patriae vixi et dilectus amicis⁽⁴³⁾.

(Koning philips heeft mij op den stoel geplaatst des vaders, wiens zeden en wetenschappen ik steeds gevolgd heb. Ik was aangenaam aan den Koning, voor niemand hard, regtvaardig voor elk; ik was dierbaar aan het vaderland, bemind door mijne vrienden.)

Hij is drie malen getrouwd geweest.

1. Met geneveva van der goes, dochter van Mr. aart van der goes, Advocaat van Holland en West-Vriesland, en van margaretha van binghem. Zij stierf den 27^sten Maart 1545, en werd in de Groote Kerk te 's Gravenhage begraven⁽⁴⁴⁾.

2. Met margaretha van roon, vroeger weduwe van jan coppier, Heer van Kalslagen, en laatst van zeger van alveringen, Heer van Hofwegen, welke in 1555 overleed; en

3. Met jeane spruyt uit Braband.

De Hoogleeraar p. bosscha heeft onder de kinderen van onzen everhard een paar van den Ingolstadter Hoogleeraar nicolaas everhardi verward, en wel nicolaas en casper, waarvan de eerste, gelijk wij boven zeiden, mede Hoogleeraar te Ingolstad is geweest, en de tweede, zoo men zegt, Raad in het Hof te Spiers⁽⁴⁵⁾.

Van onzen everard zijn slechts twee zonen en drie dochters bekend; te weten:

1. Arnout (niet arend, zoo als hij door gouthoeven, p. 102 en door smallegange, p. 476 verkeerdelijk wordt genoemd⁽⁴⁶⁾), geboren in 1528, werd 7 November 1557 extra ordinaris, 16 December 1559 ordinaris Raad, en 20 Junij 1570 President van het Hof van Holland, daarna, in 1582, eerst oudste Lid, en nog dat zelfde jaar President van den alstoen opgerigten Hoogen Raad te 's Gravenhage, en stierf 22 Januarij 1592⁽⁴⁷⁾.

Toen in den jare 1572 Rotterdam en Delft aan den Prins van Oranje waren overgegaan, en het Hof van Holland de wijk naar Utrecht nam, was hij en adriaan van der hoef de eenige gewone Raden, die met reinoud moens, buitengewoon Raad, en den Griffier barthold ernst, in 's Hage bleven, en alzoo de partij des Prinsen omhelsden⁽⁴⁸⁾. Aan hem werd in den jare 1584, alsmede aan joan van matthenes, Heer van Rivière, den Lands-Advocaat paulus buys, pieter van der meer en oldenbarneveld, de taak opgedragen om een ontwerp der voorwaarden, waarop de Prins als Graaf zou worden inge-

(43) Poem. p. 145.

(44) Hoogstraten's Woordenboek La. G, bl. 139. Haar grafschrift komt o.a. voor, in de Verzameling van Gedenkstukken in Nederland, uit het Latijn van p. timaretes.

(45) Dissertat. p. 12. Bij de plaatsing van het lijkdicht van douza, den vader, op arnold nicolai (pag. 45) en waarin wordt gezegd dat arnold slechts eenen broeder, karel, heeft gehad, voelt Zijn Hooggeleerde dat dit niet strookt met zijne opgave, en stelt alzoo de mogelijkheid dat douza van het bestaan der twee andere broeders nicolaas en casper onkundig zou zijn geweest. Maar douza kende de familie nicolai zeer goed, en had het hier wel. Melch. Adamus Vit. Germ. Jurisc. door den Hoogleeraar aangehaald, heb ik niet kunnen inzien; maar als deze beweert, dat genoemde nicolaas en casper zonen van everhard nicolai zijn geweest, heeft hij het mis.

(46) De Heer bosscha noemt hem nu eens arnold of arnout, dan weder arent. Dit zelfde doet ook van leeuwen, Bat. Ill.

(47) Zie van leeuwen, Batav. Ill., bl. 1474 en 1484 en wagenaar, Vad. Hist. XXVIII^de Boek, § 14, VII^de Deel, bl. 451.

(48) Wagenaar, Vad. Hist. XXIV^de Boek, § 2, VI^de Deel, bl. 381.

[p. 362]

huldigd, te vervaardigen. Aan welke commissie de benoemde Heeren voldeden, en hun werk zou zeker tot stand zijn gekomen, indien de dood des Prinsen geen eind aan de beraadslagingen over het door hen vervaardigd ontwerp had gemaakt⁽⁴⁹⁾.

Deze arnout stierf in 1594 ongehuwd. Hij was een vriend van bonaventura vulcanius, die van hem ter uitgave ontving de Handschriften der gedichten van nicolaas grudius en hadrianus marius⁽⁵⁰⁾. De beide douza's, vader en zoon, hebben zijne nagedachtenis in latijnsche verzen vereerd⁽⁵¹⁾.

2. Karel nicolai, werd den 7^den Augustus 1576 Raad in den Hove van Vriesland⁽⁵²⁾. Doch in 1578 op last van den Stadhouder lalaing, met andere Spaansch- en Roomschgezinde Raden afgezet en in zijn huis bewaard. Hij werd den 7^den Junij benoemd tot Raadsheer in den Hoogen Raad te Mechelen⁽⁵³⁾. Hij was getrouwd met anna van der brecht van Mechelen, en had volgens v. gouthoeven en smallegange, eenen zoon jan nicolai, die echter jong schijnt gestorven te zijn, want douza, de vader, noemt in voormeld lijkdicht op arnout, dezen karel:

Pariterque coelebs, pariter a maioribus,
Distans in uno hoc, quod neque ipse parvulos
Avus nepotes vidit, aut natos parens.

Deze karel stierf in 1616.

3. elisabeth nicolai, gehuwd aan Mr. diderik deyn, die 5 September 1549, Raadsheer in het Hof van Vriesland werd, en zulks bleef tot 1554, en in 1563 Raadsheer werd in den Hoogen Raad te Mechelen⁽⁵⁴⁾. Zij hadden verscheidene kinderen⁽⁵⁵⁾.

4. Zoetje nicolai, vrouw van Mr. jan bets of johan beets⁽⁵⁶⁾, in 1578 Pensionaris der stad Dordrecht en in 1582 Raad in den Hoogen Raad te 's Gravenhage, zoon van joos bets of beets, Pensionaris van Dordrecht. Ook zij hadden verscheidene kinderen; en

5. Genoveva nicolai, gehuwd aan anthon de la faille. Deze werd 11 Januarij 1554, in plaats van zijnen zwager dirk deyn, Raad in den Hove van Vriesland⁽⁵⁷⁾. Als Roomsch- en Spaansch- gezind, werd hij in 1578 van zijn ambt verlaten en met twee andere Raden op last van rennenberg op het Blokhuis te Leeuwarden in hechtenis gezet. Hij staat bij de Vriesche schrijvers die hem van verregaande wreedheid beschuldigen, met eene zwarte kool aangeteekend⁽⁵⁸⁾. Hij stierf te ter Goes en liet kinderen na⁽⁵⁹⁾.

He Hoogleeraar p. bosscha stelt onder de kinderen van everard nicolai, nog twee dochters, maria en helena, doch ten onregte, als zijnde deze geweest dochters van nicolaas grudius, gelijk wij nader zullen aantoonen.

(49) Aldaar XXVIII^ste Boek; § 32, VII^de Deel, bl. 518-528.

(50) Cf. praefac. vulcanii ante Poëmata et effigies trium fratrum.

(51) O.a. te vinden bij den Heer p. bosscha, p. 44 et seq. Dissert. laud. Deze arnout werd te 's Gravenhage, in de Groote Kerk begraven, men vindt zijn grafschrift bij timareten, bl. 26 van het I^ste Deel der Nederd. vertaling. Wij leeren uit hetzelve, dat hij den 22^sten Januarij 1592 stierf, in den ouderdom van 63 jaren. Dat slechts een Broeder en eene Zuster alstoen meer in leven waren.

(52) Zie Naamrol der Raden van het Hof van Friesland, bl. 23.

(53) Supplement aux trophées de Brabant, Tom. II. p. *317. Deze karel is misschien door eene druk- of schrijffout door d. heinsius, Poem. p. 15 als cornelis nicolai, Raadsheer genoemd. Zie burman Syll. II, p. 208.

(54) Zie Naamrol der Raden van het Hof van Friesland, bl. 13 en 14, Suppl. aux Troph, Tom II, p. *315, enz.

(55) De kinderen waren: genoveva deyn, gehuwd aan bartholomeus wils; 2. Elisabeth deyn. 3. Volkaart deyn, die tot kinderen had: everhard en genoveva deyn. 4. Everard deyn, Hartsier van den Koning van Spanje, en 5 anna deyn. Zie v. gouthoeven, bl. 102. Smallegange, bl. 476.

(56) Balen noemt in de Beschrijving van Dordrecht, bl. 356, den vader in 1529 Mr. joos bets zoen, in 1532 Mr. joost beets en den zoon, in 1578 Mr. jan betz zoen, welke weder door van leeuwen, bl. 1413 johan beets wordt genoemd. Zie ook Mr. g.w. vreede, De Hooge Raad van Holland, enz. geplaatst in het Jaarboekje van de Regterlijke magt, voor 1839, bl. 34. De kinderen van Mr. jan bets en zoetje nicolai waren: 1. Anna bets of beets, gehuwd aan gillis van zouteland, Bailluw van Naaltwijk. 2. Everhardus bets, wiens kinderen waren: a, anna, b, jan en odilia. 3. Genoveva bets, gehuwd aan maerten van naarden, Bailluw van Wieringen; waarbij 9 kinderen; en 4. Willem bets, in duel overleden. Zie smallegange en v. gouthoeven, t.a. pl. en de Hoogleeraar bosscha, Stemma gentis Nicolaiae.

(57) Zie Naamrol der Rad. van Fr. bl. 14; v. gouthoeven en smallegange t.a. pl.

(58) In voorn. Naamrol worden eene menigte schrijvers aangehaald, die over hem handelen.

(59) Zie v. gouthoeven en smallegange t.a. pl. Zijne kinderen waren 1. everard de la faille en 2. elisabeth de la faille, gehuwd aan n. van gockinga.

[p. 363]

IV. Nicolaas Nicolai.

Deze is meer bekend onder den naam van grudius, welke hij naar de gewoonte van die dagen aannam, als te Leuven geboren, wier inwoners zich beroemen van de Grudiërs af te stammen. Hij was Ridder⁽⁶⁰⁾, ontvanger of rentmeester van de staten van Braband, Griffier van karel V, Griffier van de orde van het Gulden Vlies, en Secretaris van den geheimen Raad⁽⁶¹⁾. Hij was bij het Hof des Konings van Spanje in groot aanzien, en genoot het vertrouwen zoo van karel V als van philips II. De laatste vereerde hem met eene zending naar Venetië. Hij stierf aldaar in den jare 1571, in den ouderdom van zeventig jaren en werd er met veel pracht en luister door den Senaat en het volk begraven.

Grudius was een man van groote geleerdheid, en bemind door zijne braafheid, eerlijkheid en onkreukbare trouw⁽⁶²⁾. Hij genoot de vriendschap en achting van de beroemdste mannen van zijne eeuw, met welken hij briefwisseling hield. Als latijnsch dichter heeft hij zich eenen roem verworven, die welligt alleen door den roem van zijnen broeder joannes werd verduisterd⁽⁶³⁾. De Hoogleeraar p. hofman peerlkamp stelt zijne gedichten op hoogen prijs, en noemt zijne Elegiën der eeuw van augustus waardig⁽⁶⁴⁾.

De meeste zijner gedichten zijn, met die van marius en met de Regiae Pecuniae regia en een paar andere latijnsche gedichten, in den jare 1612 te Leiden uitgegeven door bonav. vulcanius⁽⁶⁵⁾, die ze in handschrift had ontvangen van den boven vermelden arnout nicolai: men vindt in die uitgave een keurig portret van grudius, gegraveerd door j. muller, en naderhand in 1730 door b. picard gecopiëerd.

Hij is twee malen gehuwd geweest.

Eerst met anna cobel, geboren te 's Gravenhage, dochter van nicolaas cobel, Raad en Rentmeester-Generaal van Zuid-Holland, kinderloos te Madrid in den jare 1534 overleden. Hij schreef gedurende hare ziekte een gedicht, waarvan, zoo als de Hoogleeraar peerlkamp zegt, tibullus zou gewenscht hebben, maker te zijn⁽⁶⁶⁾. Ook hare nagedachtenis heeft hij in latijnsche verzen vereerd⁽⁶⁷⁾.

Zijne tweede vrouw was johanna moys, van Antwerpen, met wie hij vóór het overlijden van zijn broeder joannes, en alzoo vóór September 1536, in den echt trad⁽⁶⁸⁾. Hij had bij haar twee dochters, maria en helena, die door den Hoogleeraar p. bosscha ten onregte als kinderen van everard nicolai worden opgegeven, maar te regt door p. burman⁽⁶⁹⁾ dochters van grudius worden genoemd. De heer bosscha zegt, dat grudius kinderloos is overleden; doch dit is eene dwaling⁽⁷⁰⁾. Burman volgde de opgave van vulcanius, den vriend van arnout nicolai, even als zijn vader een vriend van

(60) Of hij juist Ridder van het Gulden Vlies was, zoo als de meeste beweren, durf ik niet bevestigen, maar zou het betwijfelen.

(61) Valerius andreas, Bibl. Belgic. p. 694, wil, dat hij zou zijn geweest Raad van karel V en philips II. Maar de geleerde c.p. hoyinck van papendrecht zegt (p. 144, Tom. I. Anal. Belg.), dat hij dit nergens bewaarheid heeft kunnen vinden; maar dat hij Secretaris was van den Geheimen Raad der Koningin maria. In le Supplement aux Trophées du duché de Brabant, de chr. butkens, T.I. p. 192* en volg., vindt men liste des Secretaires qu'on a pu trouver, qui ont été du Conseil privé depuis l'Institution l'an 1517, etc. en hierop Mr. n. nicolay, fut Secretaire du même Conseil privé l'an 1542.

(62) Heerlijk is de lof, hem door p. nannius (pieter nanning) toegezwaaid (Miscell. L. III. c. 1), door andr. valerius t.a. pl. vermeld, en ook door den Hoogl. bosscha in zijne Dissert. p. XIX opgenomen.

(63) De Heer j.h. hoeufft mogt dus tot hem zeggen:

‘Eximios inter te vates Fama locasset;

Sed fratrem nocuit tantum habuisse tibi.’

Parn. lat. Belg. p. 16.

(64) P. hofmanni peerlkamp Liber de vita doctrina et facultate Nederlandorum qui carmina latina composuerunt. p. 91-98. editionis alter. Harl. apud v. loosjes. 1838.

(65) Onder den titel: Poemata et effigies Trium fratrum Belgarum, nicolai grudii nic. Eq. etc. hadriani marii nic. Eq. etc.; joannis secundi nic. Poematum Titulos aversa pagina indicabit. Ad joannis secundi, Reginae Pecuniae Regiam accessit Luschi antonii vicentini, domus pudicitiae et dominici lampsonii brugensis, Typus vitae humanae. - Vaeneunt Lugduni Batavorum, apud ludovicum elsevirium. Anno ciɔdcxii. - Niet al de gedichten van grudius zijn echter in deze verzameling opgenomen. Bij valerius andreas, bij j.h. hoeufft en p. bosscha vindt men er nog andere vermeld.

(66) Eleg. L. II.

(67) L. I. funer. Carm. 1. Anna cobel had, volgens v. goudhoeven, twee broeders, Mr. aart cobel, Ontvanger-Generaal en philip cobel, Raad te Spiers en van den geheimen Raad te Brussel. - Van dezen is waarschijnlijk de brief te vinden op bl. 224 en volg. van het II^de Deel der Syllog. Epistolar., uitgegeven door p. burman, en als dan geschreven aan nicolaas grudius, want dan is frater noster arnoldus, van wien p. 225 gesproken wordt, de voorn. aert cobel. Het verwondert mij, dat zulks den geleerden burman is ontgaan.

(68) Want secundus vervaardigde bij die gelegenheid een bruiloftsdicht, hetgeen voorkomt in het II^de Deel der Elegien eleg. 2da (Tom. I. pag. 149 der uitgave van den Heer bosscha).

(69) Syllog. Epistolar. p. 208. De Hoogleeraar bosscha zegt p. XIV. Dissert. suae. ‘fallitur burmannus mariam et helenam faciens Grudiii filias cum nullos omnino liberos grudius reliquerit.’ Ipse v. cl. fallitur.

(70) Tot deze dwaling heeft welligt aanleiding gegeven w. van gouthoeven, die, bl. 103, sprekende van het overlijden van anna cobel, zegt: ‘Sy sterft sonder kinderen.’ Smallegange, die blijkbaar v. gouthoeven heeft gevolgd, zegt bl. 476: ‘Hy (nicolaas) had getrout geweest met Juffrou anna coebels, sonder kinderen.’ Maar noch v. gouthoeven, noch smallegange maakt melding van het tweede huwelijk, zij konden alzoo ook geene melding der kinderen maken.

[p. 364]

everard nicolai was geweest, die met het geslacht der nicolai alzoo volkomen bekend was; en die opgave wordt van elders bevestigd; want

Maria nicolai werd de echtgenoot van jurges van lijnden, Ridder, Burggraaf en Heer van Opper- en Neder-Dormale, Gouverneur van Nijmegen. In het geslacht-register der familie van lijnden wordt zij genoemd maria nicolai van heemsdijk, dochter van nicolaas, Heer van Halsbergen en van maria mois⁽⁷¹⁾.

Zij stierf 22 Januarij 1592 en had dertien kinderen⁽⁷²⁾.

De tweede dochter was helena nicolai, gehuwd aan hendrik van ameyde, waarvan een zoon arnold van ameyde, aan wien burman gelooft dat de 812^de brief van lipsius is geschreven⁽⁷³⁾.

(71) Zie het Groot Woordenboek van d. van hoogstraten, La. L.p. 317, en verg. butkens, Anall. de la famil. de Lynden, waar haar wapen als dat van Grijpskerke voorkomt.

(72) Bij van hoogstraten vermeld.

(73) Burman, l.c. Syll., aldaar zijn zeven brieven van grudius aan zijnen broeder marius opgenomen. Alle bewijzen de hartelijke liefde der broeders onderling.

V. Adriaen Nicolai.

Deze droeg den bijnaam van marius, omdat, gelijk hij zelf getuigt, op zijn geboortedag, den 8^sten September, ook de geboortedag van de Heilige maria wordt gevierd, even als hij bij den doop den naam van adriaen had ontvangen, omdat diezelfde dag aan adriaen is gewijd.

Zijne geboorteplaats is Mechelen; hij studeerde te Leuven, en was in 1534 Advokaat bij den Hoogen Raad te Mechelen⁽⁷⁴⁾, en werd in plaats van zijnen broeder everard den 22^sten Julij van den jare 1541⁽⁷⁵⁾ Raadsheer in denzelfden Raad, en in 1547 eerst Eerste Raadsheer, vervolgens Kanselier van het Hertogdom Gelderland en Graafschap Zutphen. In 1567 werd hij Lid van den zoogenaamden Raad van beroerte⁽⁷⁶⁾; doch stierf reeds den 21^sten Maart 1568 te Brussel, en werd te Mechelen, bij zijnen vader en broeder everard begraven⁽⁷⁷⁾.

Even als zijne broeders nicolaas en joannes, wordt adriaen onder de beste onzer latijnsche dichters gesteld. De Hoogleeraar peerlkamp aarzelt niet, hem een voortreffelijk dichter te noemen⁽⁷⁸⁾. De beroemde viglius ab ayta stelde zijne verdiensten hoog, en hield met hem briefwisseling. Zijne gedichten zijn met die van grudius door vulcanius⁽⁷⁹⁾ in 1612, te Leiden uitgegeven, die ook het handschrift dier gedichten van zijnen vriend arnout nicolai ontving. Onder zijne gedichten munt uit: Cymba amoris of het Bootje der Liefde, waarom de Heer hoeufft⁽⁸⁰⁾ van hem zegt:

Basia quod fratri nomen peperere Secundo,
Hoc peperit merito Cymba, Hadriane, tibi.

(Den roem dien secundus door zijne kusjens heeft verworven, hebt gij adriaen! te regt door uw bootje verkregen.)

Dit gedicht heeft j. cats in Nederduitsche verzen overgebragt; ook joachim oudaen vertaalde het op aanzoek van hoogvliet. Welke ver-

(74) Cff. poem. marii p. 40. - Epist. nicolai apud burman. l.c.p. 205.

(75) Van leeuwen, Bat. Ill. bl. 1481 et Suppl. aux Troph. de Br. Tom. II. Livr. 3. p. 318. Uit eenen brief van viglius ab ayta (door den Heer peerlkamp p. 83 aangehaald) aan hector van hoxwier, die in 1471 tot President van het Hof van Utrecht werd benoemd, zou men opmaken, dat adriaen nicolai destijds Raad in dat Hof is geweest; want viglius zegt, dat hoxwier te Utrecht o.a. zou vinden hadrianus marius, cura consiliisque tibi conjunctus. Ik vond hem echter niet op de lijst der Raden. Cf. cl. bosscha l.c.p. XXII.

(76) Cff. Hoyinck van papendr. Anal. Belg. Tom. I.p. 190 en wagenaar, Vad. Hist. Boek XXIII. § 4. Deel VI. bl. 251. Deze laatste zegt, bl. 252, dat nicolai zwak van ligchaam was en weinig te Rade kwam.

(77) Met dit grafschrift:
‘Hier leet begraeven Heer adriaen nicolai, Raet van Syne Conincklycke Majesteyt en Cancelier in den Lande van Gelre ende Graefschap van Zutphen, den welken overleet binnen de stede van Brussel den 21 Meerte 1568.
Ende Vrouwe elisabeth blocx van duvenede, sijne huysvrouwe, die sterft den 13 van October 1579.’ Zie (le roy) Le grand Theatre Sacré de Brab. T.I. p. 51.

(78) De Poëtis Latinis Nederlandiarum. p. 81-87.

(79) Niet door petr. scriverius, zoo als de Heer j.h. hoeufft, parn. Lat. Belg. p. 18 zegt.

(80) l.c.

[p. 365]

taling in 1743, in quarto met den oorspronkelijken tekst te Rotterdam het licht zag.

Marius, wij zouden het haast vergeten, was Ridder; zijn portret, keurig door j. muller gegraveerd, versiert het bovengemeld werkje, Poemata et effigies trium fratr., b. picart gaf ook van dit Portret in 1730 eene copij⁽⁸¹⁾.

(81) Deze copijen van b. picart verschillen in zoo verre van de Portretten van j. muller, dat zij niet in eene gefigureerde lijst zijn, maar in eene ovale, gelijk houbraken gewoon was zijne portretten voor te stellen.

VI. Joannes Nicolai.

Deze is waarschijnlijk de jongste, maar zeker de beroemdste zoon van den beroemden nicolaes everhardi. Onder den naam van janus of joannes secundus is hij gedurende meer dan drie eeuwen bekend als de voortreffelijkste onzer Latijnsche dichters. Een lof, te grooter, daar hij reeds vóór den ouderdom van vijf en twintig jaren ten grave daalde, en met roem en eere zijne loopbaan eindigde, op eenen leeftijd waarop anderen dezelve plegen te beginnen. Geboren te 's Gravenhage, op den 14^den November 1511, genoot hij aldaar zijne eerste opvoeding, want wij zagen boven, dat zijn vader eerst in den jare 1528 naar Mechelen vertrok. De naam van secundus werd hem, volgens sommigen gegeven, om hem te onderscheiden van eenen oom, mede joannes genaamd, even als vroeger plinius de jongere, en later petrus lotichius en petrus burmannus, allen secundus zijn genoemd⁽⁸²⁾. Maar met meer grond van waarschijnlijkheid beweren anderen dat hij dien naam ontving als de tweede der zonen van nikolaes everhardi, die joannes werd genoemd, en de eerste jong was overleden. De oom toch, indien nicolaes eenen broeder van dien naam heeft gehad, hetgeen nergens blijkt, zou geenszins joannes nicolai maar joannes everhardi zijn genaamd, eene genoegzame onderscheiding tusschen oom en neef. Onze secundus genoot eene zorgvuldige opvoeding. Van zijne leermeesters zijn ons met namen bekend: jacob volcard en rumoldus stenemola (van de steenemeulen), waarvan de eerste vooral veel heeft toegebragt om het dichtvuur in den jeugdigen leerling op te wekken en aan te blazen. Met een dankbaar gevoel heeft hij beider verdiensten in schoone verzen herdacht⁽⁸³⁾. In het begin van 1523 vertrok hij naar Bourges, om aldaar de lessen in de Regtsgeleerdheid van den beroemden Hoogleeraar andreas alciatus te hooren. Hier knoopte hij niet slechts met alciatus zelven, die hem naderhand met een grafschrift vereerde, maar met vele beroemde mannen van die eeuw banden van vriendschap aan. In Maart van den jare 1533 keerde hij naar Mechelen terug, waar zijn vader inmiddels was overleden. Uit eenen brief door nicolaas nicolai aan diens broeder adriaen geschreven en door burman uitgegeven, is op te maken, dat de nalatenschap van den vader niet zeer aanzienlijk is geweest⁽⁸⁴⁾; zoodat de zonen, na zijn over-

(82) Dit doen, behalve burman, in Anti-Klotsic, p. 8. de Heeren j.h. hoeufft, Parn. Lat. Belg. p. 25, 28, en j.h. peerlkamp, welke laatste echter in de 2^de uitgave van zijn Werk, zegt, hiervan door den Heer bosscha terug te zijn gebragt.

(83) Het overlijden van volcardus (gebor. te Bergen) betreurt hij in een lijkdicht (Cum. VII, funerum), en vermeldt de verdiensten van stenemola (van Mechelen) in den 37^sten en 39^sten Epigr. L. I.

(84) Syll. Epistol. T. II, p. 208. Nicolaas, van zijne moeder sprekende, schrijft: ‘et praeterea Dominam Matrem nostram apud me sine ullo sumptu alerem, quamdiu illa vivet, et mihi unde victitemus Deus concesserit. Scio enim illi parum superesse, et non libenter eam in tanta puerorum turba degere, neque libenter oneri esse fratri aet.’ Waarschijnlijk wordt hier met frater bedoeld everhard, die destijds te Mechelen woonde en verscheidene kinderen had.

[p. 366]

lijden, genoodzaakt waren, voor hun eigen bestaan te zorgen. Welligt heeft dit niet weinig toegebragt om van hen zulke beroemde mannen te maken. Onze secundus werd weldra Secretaris van den Bisschop van Toledo, joannes tavera. Dat hij zich in Maart 1534 in die stad bevond, leert ons de genoemde brief van nicolaas⁽⁸⁵⁾. Hier schreef hij onder anderen zijn Reginae Pecuniae regia⁽⁸⁶⁾, welk gedicht later aan de decker de stof, gelijk het Encomium Moriae (de Lof der Zotheid) van erasmus den vorm tot diens lof der geldzucht, opleverde. De naam en bekwaamheden van secundus konden aan karel V niet verborgen blijven, die de zonen van everhardi evenzoo met gunsten begiftigde, als hij zulks vroeger den vader had gedaan. De Keizer riep den jongeling tot zich en verlangde dat hij hem op zijne reis naar Tunis zou vergezellen, om, zoo als sommigen beweren, een waardig zanger van dien togt met zich te hebben. Maar het mogt secundus niet gebeuren, den Keizer langen tijd te vergezellen. Naauwelijks had hij in Africa voet aan wal gezet, of hij werd gevaarlijk ziek, en keerde weldra naar Spanje terug. Maar de ziekte was niet geweken, hij kwijnde en was

Een roos gelijk, door zonnegloed getroffen,
Of door een hagelvlaag op hare steng geknakt⁽⁸⁷⁾.

De vaderlandsche lucht, het geliefd Nederland, het bijzijn van vrienden en magen, zouden zijne krachten herstellen! dus waande de gevoelige jongeling⁽⁸⁸⁾; ijdele waan! - In het vaderland teruggekeerd, werd hij aangesteld tot Secretaris van georgius van egmond, Bisschop van Utrecht, Abt van St. Amand, en ontving kort hierop eene benoeming in diezelfde betrekking bij den Keizer. Maar deze laatste waardigheid mogt hij niet aanvaarden: hij begaf zich naar Doornik bij den Bisschop, en eindigde aldaar, door eene hevige koorts aangetast, op den vierden dag na zijne komst zijn werkzaam en veelbelovend leven. Hij stierf den 24^sten September (6 October nieuwe stijl) 1536, nog geen vijf en twintig jaren⁽⁸⁹⁾ oud, en werd te St. Amand, in Henegonwen in de kerk der benedictijnen begraven⁽⁹⁰⁾, alwaar zijne broeders en zusters hem eene marmeren graftombe hebben opgerigt, die ten tijde der beeldstormers werd verwoest, doch door carel de par, Abt van die plaats, weder is hersteld⁽⁹¹⁾. Zijne broeders grudius en marius hebben zijne nagedachtenis met heerlijke verzen vereerd⁽⁹²⁾.

Was het aardsche leven van den jeugdigen dichter kort, drie eeuwen hebben den roem, die zijne zangen hem deden verwerven, niet kunnen dooven, en het zeggen van grudius bevestigd:

Vivat sacra Secundi
Vivat fama perenniter⁽⁹³⁾.

(85) Hij zegt: ‘Quod si mihi aliquando contingat (namelijk om te Mechelen een ambt te bekomen) et tu Mechliniae resideas, hoc tibi libenter praestare cupiam quod nunc joanni, ut mecum honeste, ac citra tuam aliquam impensam agas, unaque vivamus hilariter. Nam id omnino statui et praeterea dominam Matrem caet.’ Er zijn er die beweren, dat onze secundus, bevorens briefschrijver of secretaris van Paus paulus den IV^den zou zijn geweest (b.v. val. andreas, Bibl. Belg. p. 561). Doch hiervoor vonden wij nergens bewijs, evenmin als voor zijne reis naar Italië. De onwaarschijnlijkheid dier reis heeft de Heer tissot, en na hem de Hoogleeraar p. bosscha, voldoende aangewezen.

(86) Te vinden o.a. in het II^de Deel der Opera omnia curant. bosscha, p. 150, seqq., in de Effigies et Poemat. trium fratrum, enz.

(87)

Ceu quondam rosa, purpurei nova filia Veris,
Demittit laesum sole vel imbre caput.

zoo als broekhuizen van zich zelven aan zijnen vriend j. de witt schreef.

(88) Zie zijne zucht naar het Vaderl. L. I, Epigr. N^o. 19.

(89) Hij werd 24 jaren, 10 maanden en 10 dagen.

(90) Het is eene dwaling, dat hij te Doornik in de kerk van St. Amand zou zijn begraven, gelijk sommigen beweren (o.a. boxhorn, Theatrum Holl. p. 352, Tooneel van Holland, bl. 341, en na hem h.s.v.h. Histor. Episc. Ultr. p. 432, of Oudheden en Gestichten van Delfland, p. 769 (in fol.) pag. 412. (in 8^o.) Dit heeft burman reeds aangetoond in de meermal. aangeh. Syllog. Epist. T. II, p. 208.

(91) Zie zijn grafschrift op scriverius, bij bosscha, bij g. de cretser, Beschr. van 's Gravenhage, bl. 136, bij boxhorn, Theatr. Holl., p. 353.

(92) P. scriverius heeft die lijkdichten geplaatst in zijne uitgave der Werken van secundus; ze zijn ook te vinden in de Effigies et Poemata trium fratr.

(93) Sylv. L.I.

[p. 367]

De geleerdste mannen, zoo van zijne eeuw als van de beide volgende, hebben zijnen naaam verheerlijkt. Wij noemen hier slechts a. alciatus, h. junius, p. nanning, l.g. gyraldus, jul. caes. scaliger, th. beza, jac. marchantius, guil. gripius, p. scriverius, janus douza, vader en zoon, b. vulcanius, d. hensius, hugo de groot, chr. huygens⁽⁹⁴⁾, caspar van kinschot, jan van broekhuizen, enz.

Verbaasd staat men over het aantal der gedichten van onzen secundus, indien men nagaat in hoe weinige jaren hij ze heeft moeten vervaardigen. Men heeft van hem Elegiën (drie boeken), Puntdichten (twee boeken), Oden, dichterlijke brieven (twee boeken), Lijkzangen, Mengelingen, en die ik het eerst, om hunne voortreffelijkheid had behooren te noemen, Kusjens, behalve nog eenige fragmenten. Van de Werken van niet eenen der overige nieuwere Latijnsche dichters bestaan zoovele drukken, zoovele uitgaven; de Hoogleeraar p. bosscha⁽⁹⁵⁾ noemt er een twaalftal, en het zou niet moeijelijk zijn, die lijst eenigzins te vermeerderen. De beste uitgave is zeker die van gezegden Hoogleeraar, in twee deelen met aanteekeningen, van den geleerden petrus burmannus secundus⁽⁹⁶⁾. Wij zullen hier niet uitweiden in den lof dier gedichten, maar verwijzen onze lezers naar het oordeel van den hiertoe meer bevoegden Hoogleeraar p. hofman peerlkamp, in zijne door de Academie te Brussel in den jare 1820 bekroonde Verhandeling over de Nederlandsche Latijnsche Dichters⁽⁹⁷⁾, en hen, die de Latijnsche taal niet verstaan, naar de voorrede van den Heer tissot, voor diens Fransche vertaling der Kusjens en eenige Elegiën van onzen landgenoot⁽⁹⁸⁾.

Over de Kusjens (Basia) van onzen dichter en de verschillende vertalingen, is onlangs uitvoeriger in den Gids geproken bij de aankondiging der vertaling dier dichtstukjes van den Heer Mr. w.a. engelen⁽⁹⁹⁾.

Maar niet slechts gedichten zijn van secundus bewaard gebleven, ook in ongebonden stijl, behalve eenige brieven, drie reizen door den dichter in 1532 van Mechelen naar Bourges, in 1533 van Bourges naar Mechelen en in gezegd jaar van Brussel naar Spanje gedaan. Zij zijn in de uitgave van den Hoogleeraar bosscha te vinden. Die reizen zijn door mijnen vriend den Heer Mr. g.j. la lau in het Nederduitsch overgebragt, en wij vleijen ons, dat hij ze aan het publiek niet zal onthouden.

Was onze secundus dichter, niet minder schijnt zijn kortstondig leven geheel dichterlijk te zijn geweest. Hij leefde voor en door de vriendschap, voor en door de zanggodinnen; hij leefde voor de liefde.

Maar niet slechts aan de dichtkunst besteedde hij zijne gaven; ook de schilder- en boetseerkunst werden door hem beoefend, en geen

(94) Huygens betuigt in een zijner Epigr. zijn verlangen, om het huis te kennen, waarin secundus te 's Gravenhage geboren werd. (Mom. Des. p. 74)

(95) Dissert. p. 49-53. In 1612 betuigde vulcanius reeds dat de Werken van secundus zoo dikwerf, vooral in Frankrijk en Duitschland herdrukt waren, dat het hem overbodig scheen eene nieuwe uitgave te bezorgen. Behalve de door den Heer bosscha opgegevene uitgaven, is ons nog voorgekomen: m.f. marulli et joannis secundi, Poëmata nunc primum in Germania excusa. Spirae Nemet, 1565. in 12^mo. (Biblioth. Hulthem. Tom IV, p. 94, N^o. 23505.)

(96) Lugd. Bat. apud s. et j. luchtmans, 1821 in 8^o.

(97) l.c. p. 36-47 der 2^de uitgave.

(98) Baisers et Elégies de jean sécond en vers Français, avec le texe en regard, par tissot, 3^me édition, Brux. 1826 en 8^o.

(99) N^o. VIII van den Gids voor dit jaar, Boekbeoordeelingen, bl. 393, waarbij nog zou kuunen gevoegd worden eene Engelsche vertaling der Kusjens, welke te Londen in 1775 uitkwam, en waarvan de Heer peerlkamp melding maakt, l.c.p. 47, alsmede van eenen door dien Hoogleeraar aldaar vermelde Nederduitsche vertaling, voorhanden op de bibliotheek te Leiden, met den titel: Het Boek der Kuskens van joannes secundus. Nu aldereerst uuiit tlatijn in onze gemeine Nederduiitsche taele eensdeels by jan van hout, ende eensdeels by douza, ende anderen, liefhebberen der Nederduytschen Poëzijen.

[p. 368]

geringen naam heeft hij zich als graveur en stempelsnijder verworven. Wie zijne verdiensten als zoodanig wil leeren kennen, leze het belangrijk Iets over janus secundus, als stempelsnijder, en over zijne penningplaat: Vatis amatoris Julia sculpta manu⁽¹⁰⁰⁾, van den Hoogleeraar n.c. kist, geplaatst in het IV^de Stuk van het Tijdschrift voor Algemeene Munt- en Penningkunde, uitgegeven door p.o. van der chys, 1834⁽¹⁰¹⁾; men bezie aldaar den afdruk dier penningplaat en bewondere de edele, fijne trekken, waarmede de hand van den bezielden dichter het gelaat van zijne beminde julia heeft weten te vereeuwigen; gelijk zijne zangen hare bevalligheden aan het laatste nageslacht zullen overbrengen. Het gelaat van zijne julia! en echter werd zij niet de zijne.

Wie julia was is ons onbekend gebleven. Maar uit zijne gezangen is op te maken dat het een meisje van aanzienlijken huize was, welke te Mechelen woonde, de liefde des dichters met weêrmin beloonde, doch op bevel harer ouders aan eenen reeds bejaarde huwde. Het eerste Boek zijner Elegiën draagt haren naam en hij heeft daarenboven nog drie andere gedichten (Elegiae solemnes) aan haar gewijd, waarin hij drie achtereenvolgende jaren na julia's huwelijk bij het aanbreken der lente, telkens haar verlies betreurt. De Heer engelen heeft twee Elegiën in het Nederduitsch overgebragt⁽¹⁰²⁾. In Spanje schijnt hij eene nieuwe liefde, doch minder edel te hebben aangeknoopt, met een meisje, dat hij onder den naam van naeria verbloemt. Wij zijn aan die liefde de basia verschuldigd; de basia, die venus zelve hem heeft voorgezongen⁽¹⁰³⁾.

Dat er afbeeldsels van den geleerden nicolaes everhardi, van zijne zonen grudius en marius bestaan, zagen wij hier voren. Jammer ware het, indien het gelaat van onzen joannes voor ons was verloren gegaan.

Drie geschilderde portretten van den vereeuwigden zanger, bijna alle, aan elkander volmaakt gelijkend, zijn algemeen bekend.

Één te 's Gravenhage op het Raadhuis⁽¹⁰⁴⁾.

Één te Leiden, op de Bibliotheek⁽¹⁰⁵⁾.

Één, waarheen onze blikken als jongeling, zoo dikwerf gerigt waren, in de groote gehoorzaal van het Athenaeum hier ter stede⁽¹⁰⁶⁾.

In plaat- of steendruk ken ik de volgende:

1^o. Eene zeer keurige gravure van j. muller (kl. 8^o.), uit het begin der 17^de eeuw. Alleen het gelaat, in eene gefigureerde lijst, op dezelfde manier als de boven vermelde portretten van marius en grudius, met het onderschrift:

johannes secvndvs nic. f.
j.c. et poeta elegantiss.
J. Mul. Sculp.

(100) Julia, gegraveerd door de hand van den haar beminnenden dichter.

(101) Het verwonderde mij in dit voortreffelijk bewerkt stuk des Heeren n.c. kist, geene melding te zien gemaakt van de door r. picart in 1730 vervaardigde afbeelding dier penningplaat, in eene zeer keurige gravure.

(102) Te weten, L. I, et 8 en 10.

(103) Guilelmus cripius zegt:

‘Scribenti Venus adstitit Secundo,
Atque istum praeeunte verba nato
Dictavit lepidum aureum que librum.’

(104) Van deze schilderij spreken haverkamp in de Voorrede vóór eutropius, smallegange, bl. 476, enz. G. bruining, Déscription Succincte de la Haye (1816) p. 240, noemt haar: ‘un très ancien et beau portrait.’ Zie ook v. eynden en v.v.d. willigen, 1^ste Deel, bl. 15.

(105) Zoo sommigen willen een geschenk van Prins maurits. De Heer w.c. ackersdijck, zegt, dat in het Werk van v. eynden en v.d. willigen over deze schilderij melding wordt gemaakt. Doch dit is eene vergissing, waarschijnlijk veroorzaakt, dat bij den Heer peerlkamp, de Poëtis latinis, p. 46, staat: Conf. hac de re van eynden et v. der willigen; welk hac de re de Heer ackersdijck alleen op de schilderij te Leiden heeft doen slaan, terwijl die woorden op den geheelen voorgaanden zin betrekking hebben.

(106) Door g. van papenbroek, President Schepen te Amsterdam, in den jare 1743, met nog 47 andere portretten aan het Athenaeum ten geschenke gegeven. Zie Catalog. Biblioth. Public. Amst. (1796) p. 334. N^o. 32.

[p. 369]

Het werd vervaardigd vóór de uitgave der gedichten van de drie Broeders door vulcanius bezorgd, en wordt in de meeste exemplaren⁽¹⁰⁷⁾ dier uitgave gevonden. Waarschijnlijk werd dit portret naar de Haagsche schilderij vervaardigd⁽¹⁰⁸⁾.

2^o. Het portret, zoo als het in de verschillende uitgaven der Werken van onzen dichter, door p. scriverius bezorgd, wordt gevonden⁽¹⁰⁹⁾. en niet veel afwijkende van het hierbij door ons geleverde; secundus echter houdt hier den penning in de regterhand. In den regterhoek staat jo. in den linker secvn., het onderschrift is het bekende bijschrift van hadr. marius, frater.

Talis Joannes oculis eram, et ore Secundus,

Festinans quintam claudere olympiadem;

Praevenit cita mors. at docti dextra Scorelli,

Quam dederat, vitam laedere non potuit⁽¹¹⁰⁾.

3^o. Eene fraaije en keurige gravure van b. picart (8^o.), van den jare 1730. Het gelaat is blijkbaar eene copij van het werk van muller, doch picart heeft er het lijf en de armen bijgevoegd, en secundus voor eene tafel geplaatst, houdende in de regterhand de penningplaat met het beeld van julia, en leunende met de linker op een gesloten boek, op welks rug (niet op den band) de woorden carmin. io. secvn. lib. x. Het onderschrift is: joannes secundus, en dan het voornoemd bijschrift van marius⁽¹¹¹⁾.

4^o. Eene gravure in 4^to., voorkomende in foppens, Bibl. Belgica (1739) met het onderschrift:

joannes secundus.
E. de B. fc.

Het is eene zeer slechte copij van het portret N^o. 2, doch de tafel en het boek zijn weggelaten; het mist alle verdienste.

5^o. Eene zeer fraaije gravure in 4^to. van rodermont, uit de school van rembrandt, met het onderschrift:

johnnes secundvs hagiensis poeta.

Het is niet meer dan eene fantasie: secundus wordt er op voorgesteld met een wijd kleed, en omhangen met een ridderketen, de regterhand op de borst en in de linker een blad papier, op het hoofd eene muts, niet ongelijk aan eene gewone slaapmuts, met vliegende haren, baard en knevels. Dit zeldzaam, en als zoodanig kostbaar portret, is voorhanden in het Rijks Museum alhier.

6^o. Een portret door j.e. marcus gegraveerd, voorkomende in de Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst, sedert de helft der 18^de Eeuw, door r. van eynden en adr. van der willigen (Haarlem 1816) I^ste Deel, plaat A, N^o. 1. Het is zonder eenige verdienste en welligt het slechtste portret dat in dit werk voorkomt; op bl. 15

(107) De Heeren van eynden en van der willigen noemen op bl. 15 de gravure van j. muller eene navolging van het portret in de uitgaven van scriverius te vinden, doch dit is eene dwaling. De eerste uitgave van scriverius is van 1619 en het portretje van muller van 1612.

(108) Dat niet in alle de exemplaren van de Effigies et poëmata bezorgd door vulcanius, de portretten worden gevonden, heeft de Hoogleeraar p. bosscha aangetoond, t.a. pl. p. XVIII en LI, en de Heer w.c. ackersdijck, in de Konsten Letterbode, N^o. 22 (1839) bl. 350.

(109) Er zijn verscheidene uitgaven der werken van secundus, door p. scriverius. Toen scriverius de 1^ste bezorgde, zaten de groot en hoogerbeets gevangen. Om deze zijne vrienden met hetgeen er in Holland gebeurde bekend te maken, liet hij op sommige der proefbladen, eenige regels van secundus wegvallen, vulde deze met andere van zijn maaksel, waarin hij hun van den staat der zaken berigt gaf, en zond ze aan de gevangenen. Eenige dier bladen zijn nog aanwezig en waren vroeger in het bezit van den geschiedschrijver g. brandt, en thans van Z. Ex. den Heer Minister Mr. c.f. van maanen. Cf. bosscha, l.c. p. LI, en g. brandt, Regtspleging van oldenbarneveld, hoogerbeets en de groot, bl. 42.

(110) Aldus door mijnen vriend den Heer Mr. j.g. la lau overgebragt:

Zoo was ik van gelaat, zoo de opslag mijner oogen,
Toen 'k vierentwintig jaar reeds dalen moest in 't graf:
De Dood verraste mij: maar hij had geen vermogen,
Op 't aanzijn dat mij hier van schoorles kunstwerk gaf.

(111) De portretten van marius, grudius en van picart, zijn in eene ronde lijst, die van secundus in een langwerpig vierkant.

[p. 370]

wordt gezegd dat het is vervaardigd naar het geschilderde afbeeldsel op het stadhuis te 's Hage voorhanden (104).

7^o. Een steendruk, voorkomende in de galerij der Nederlandsche dichters, door p.g. witsen geysbeek (Amsterdam, bij de Gebroeders diederichs); bijna niet waardig te noemen, gelijk wij ook met stilzwijgen voorbijgaan, het portretje, geplaatst in martinet's Geschenk voor de Jeugd, evenveel op secundus als op ieder ander gelijkende.

8^o. Een gelithographieerd portret in 8^o. geplaatst vóór de Baisers et elegies de jean second, traduites en vers français par tissot, ten minste vóór de derde uitgave van 1826 (te Brussel). - Gelijkenis moet men er niet in zoeken, het gelijkt meer op eenen bewoner der Alpen of op eenen landman uit het zuiden van Frankrijk, dan op den geleerden Nederlander der 16^de eeuw; het is het borstbeeld van een man zonder overkleed, met een vest en een omgeslagen halsboordje, een kneveltje en eenen baard à la jeune France.

9^o. Een gegraveerd portret, vóór de fransche Vertaling der Oden, der Kusjens en van het eerste Boek der Elegiën, van janus secundus door michel loraux (Parijs 1812). Het is jaren geleden dat ik dit Portret niet zag, en al mijne aangewende pogingen om een exemplaar van dit Werk magtig te worden, waren dezer dagen vruchteloos. Als ik mij wel herinner, is het niet ongelijk aan het boven vermelde N^o. 2, en zeer goed uitgevoerd. De Heeren van eynden en van der willigen, zeggen op bl. 15 (aanteekening 2) ‘dat het is een fraai portretje, door portman gegraveerd, naar de teekening van bourdon, waarschijnlijk naar eene schilderij; doch naar welk, zegt men ons niet. Om dat portretje leest men: jean second, Poëte, Orateur, Peintre, Sculpteur du XVI siècle.’ De Hoogleeraar p. bosscha houdt dit portretje vervaardigd naar dat bij vulcanius, maar met zoovele veranderingen in gelaat, kleeding en bijwerk, dat er het oorspronkelijke in verloren is gegaan⁽¹¹²⁾.

Al de vorenstaande portretten, met uitzondering van N^o. 5 en 8, zijn echter kenbaar vervaardigd naar de schilderij op het stadhuis te 's Gravenhage of op de Bibliotheek te Leiden voorhanden, of naar copiën van die schilderijen en zijn meestal op elkander gelijkende⁽¹¹³⁾.

Doch nu verscheen in 1821, in de uitgave van al de Werken van secundus, door den Hoogleeraar p. bosscha:

10^o. Een portret, geheel verschillend van al de bekende, zoo in gelaat als kostuum. Kenden wij bevorens secundus met krullende, golvende, haren, thans leerden wij hem met pieken op het voor hoofd kennen. Zagen wij hem bevorens in een kleed, met ontblooten hals, thans verscheen hij voor ons deftig getabberd, de

(112) Konst- en Letterbode voor het jaar 1839, N^o. 24, bl. 383.

(113) De Hoogleeraar p. bosscha schijnt t.a. pl. te vooronderstellen, dat het portretje bij vulcanius (N^o. 1) van dat van p. scriverius (N^o. 2) in oorsprong zou verschillen. Eene naauwkeurige vergelijking doet mij dit betwijfelen. Ik houd beide te zijn vervaardigd naar de schilderij te Leiden.

[p. 371]

muts op het hoofd en den statig geplooiden kraag om den hals. Kenden wij bevorens den dichter, den stempelsnijder secundus, wij leerden nu den Leeraar (Doctor), ik zou haast hebben gezegd, den Hoogleeraar joannes nicolai kennen.

Rondom dit portret staat: joan van schoorl pinx, en bagelaar sculp.

Van dit laatste Portret verscheen

11^o. Een keurig uitgevoerd steendrukje, geplaatst in den Zuid-Hollandschen Volks-Almanak voor het jaar 1839.

De recensent van dien Almanak in den Vriend des Vaderlands (XIII^de Deel, N^o. 3. bl. 180) zegt: ‘dat de identiteit van dit portret bij hem nog zoo zeker niet is, en dat het zijns bedunkens, een man van rijper leeftijd voorstelt⁽¹¹⁴⁾, dan secundus mogt bereiken.’ Dit gaf aanleiding dat de Heer Mr. w.c. ackersdijck, in de Algemeene Konst- en Letterbode voor dit jaar N^o. 22 (bl. 349 en 350) de aandacht meende te moeten vestigen op het Portret door vulcanius uitgegeven (boven, N^o 1) dat, zoo als ZEd. zegt: ‘om de fraaiheid der uitvoering, bevalligheid van de voorstelling van den man, en meerdere waarschijnlijkheid van echtheid bijzondere opmerking verdient.’

De Hoogleeraar p. bosscha heeft in gezegd Tijdschrift N^o. 24, bl. 381-383, vermeend zijn portret te moeten verdedigen.

In de voorrede voor zijne uitgave der Werken van secundus had Zijn Hooggeleerde gezegd, dat de schilderij, waarna het door hem bezorgde portret was vervaardigd, een eigendom was van den Heer e.w.j. bagelaar te 's Gravenhage, dat die schilderij eertijds had behoord van constantijn huygens⁽¹¹⁵⁾; dat de Heer bagelaar de vriendelijkheid had gehad het portret in koper te brengen; dat Zijn Hooggeleerde niet aarzelde te beweren, dat het door hem uitgegeven portret was vervaardigd naar de laatste schilderij van v. schoorl⁽¹¹⁶⁾; dat er geen twijfel kon bestaan of die schilderij van schoorl afkomstig was, omdat deskundigen er het penseel van dien schilder in herkennen, en dat zijn naam er met oude letteren op staat.

In de Konst- en Letterbode voegt Zijn Hooggeleerde er bij: ‘dat deze schilderij zeker vervaardigd is in het laatste levensjaar van den dichter, toen hij ziek uit Spanje terugkomende, reeds de zaden van zijnen spoedig daarop gevolgden dood met zich omdroeg;’ dat Zijn Hooggeleerde gist: ‘dat dit laatste portret niet in handen der familie is gekomen, maar in het bezit van den Utrechtschen kunstenaar, 's Dichters boezemvriend, gebleven, en uit zijne nalatenschap in andere handen overgegaan zijnde, daardoor minder bekend geworden is, terwijl het vroegere, mede door v. schoorl geschilderd, veelvuldige navolgers heeft gevonden.’

Dat het portret door p. sriverius in 1619 uitgegeven, vervaardigd is naar eene schilderij, secundus voorstellende, lijdt wel geen

(114) Ik ben het met den Heer Mr. w.c. ackersdyck (Konst- en Letterbode t.a. pl. p. 349) eens, dat de aanmerking omtrent de voorstelling van een' rijper' leeftijd niet minder toepasselijk is op de portretten bij scriverius te vinden. - Maar ik heb vóór mij een fraai portret van janus douza, den vader, in 23 jarigen ouderdom, geplaatst voor de uitgave van eenige zijner gedichten. (Antwerp. 1569), waar hij er uit ziet als iemand van 40 jaren. Zou men in de XVI^de eeuw er reeds vroeger mannelijker en krachtiger hebben uitgezien dan in de onze? De oude Schuttersmaaltijden en Doelenstukken zouden het doen vermoeden.

(115) De Heeren v. eyden en van den willigen, zeggen t.a. pl. dat de Dichter j. spex een afbeeldsel van janus secundus bezat, hetwelk voorheen de eigendom was van constantijn huygens; en de Hoogleeraar peerlkamp leert ons in zijne aanteekeningen in vitam constantini hugenii, p. 118, dat huygens een portret van secundus had, door picart geschilderd. Indien de schilderij des Heeren bagelaer's nu mede van huygens afkomstig is, en door van schoorl is geschilderd, dan moet huygens twee geschilderde portretten van secundus hebben bezeten.

(116) jan van schoorl geboren 1459, in het dorp van dien naam bij Alkmaar, en overl. 1562, was een der beroemdste schilders zijner eeuw. Hij heeft het Portret van Paus adriaen twee malen geschilderd, en zijne outerstukken zijn beroemd. Hij was een zeer beschaafd man, en bevriend met de uitstekendste vernuften van zijnen tijd: hij verstond de Latijnsche, Italiaansche, Fransche en Hoogduitsche talen. Zie k. van mander, Het leven der schilders, Deel I, bl. 191-204 - secundus schreef hem eenen latijnschen brief, dien de Heer bosscha in het 2^de Deel der opera omnia heeft opgenomen. - Mij dunkt, dat de Portretten van secundus te 's Hage, Leiden en Amsterdam te weinig kunstwaarde hebben om van van schoorl zelve te zijn. Ze dragen dan ook zijnen naam niet. De Hoogleeraar p. bosscha bezit een afbeeldsel van secundus, door wijlen den bekwamen hodges, op verzoek van jeronimo de bosch geschilderd, en aan Zijn Hooggeleerde door den Heer j^o de vries vereerd. Het is vervaardigd of naar de Amsterdamsche, of naar de Haagsche schilderij, maar beiden zijn gelijk.

[p. 372]

twijfel; douza, die men zegt dat de gedichten van janus secundus van buiten kende, die in 1545 geboren, met de familie nicolai in vriendschap leefde, kon zich omtrent dit portret niet wel vergissen; hij zegt:

Tabella cujus ista fert imaginem?
Quid! anne Vatis ora conspicor mei?
Ita est: manus Scorelliae vides opus;
Cui exprimenda, qua licet, coloribus
Secundus ipse vivus ora praebuit:
Secundus ille, nemini Hippocreniâ,
Secundus arte, flammeisque versibus:
Suaeque lumen alterum Bataviae:
Domusque grande Nicolaïae decus;
Satus parente Praeside, Haga quem tulit.

of volgens de vertaling van mijnen vriend den Heer Mr. g.s. la lau:

Wiens beeld vertoont ons dit tafereel?
Hoe! zou dit niet 't gelaat van mijnen dichter wezen?
Zoo is 't. Gij ziet het werk van schoorles kunstpenseel,
De verwen doen ons hier des dichters trekken lezen.
Secundus leende zelf bij 't leven zijn gelaat;
Secundus die in kunst van dichten,
In gloed van poëzij, voor niemand achterstaat;

De roem der vaderlandsche lichten;

Een sieraad van 't geslacht, waar 's Gravenhage op roemt,
Des Raadsheers nicolaes, met eerbied steeds genoemd.

Dat dit portret ook in de laatste levensdagen van secundus is vervaardigd, bewijst het onderschrift van marius, boven N^o. 2 aangehaald. Is dus de gissing van den Heer bosscha gegrond, dan moet van schoorl onzen dichter binnen den korten tijd van diens terugkomst uit Spanje en zijn sterven, tweemalen hebben afgebeeld.

Hoe dit zij, de drie voornoemde schilderijen van 's Hage, te Leiden en te Amsterdam, die allen secundus voorstellen, zoo als hij bij scriverius voorkomt, zijn waarschijnlijk copijen naar een nog elders verscholen origineel van van schoorl; want dat eene dezer van van schoorl zelven zou zijn, meen ik te mogen betwijfelen: hunne kunstwaarde is hiertoe te gering. Het penseel van geene harer verraadt den voortreffelijken meester (116). De gelijkenis van allen op elkander is volmaakt. De Amsterdamsche en Haagsche hebben boven in den regterhoek het woord johannes, in den linker secvndvs. De Amsterdamsche is in eene zeer eenvoudige zwarte lijst, de Haagsche in eene van openslaande boeken, engeltjes en lofwerk omgeven fraaije gouden. De lijst van de Leidsche komt in eenvoudigheid met de Amsterdamsche overeen; doch op de Leidsche staat in den regterhoek joh. secvndvs à grijpskerk, en in den linker het wapen dier familie, doch de leliën

[p. t.o. 372]

JOHANNES SECUNDUS.

[p. 373]

geplaatst: vier, drie en twee⁽¹¹⁷⁾. De teekening van het portret is op alle drie de gezegde schilderijen stijf en houterig; de haren des dichters zijn zeer donker bruin, bijna zwart, de oogen bruin en de wangen tamelijk rood, geen lachje op het gelaat.

Hierbij geef ik eene door den Heer j.w. kaiser naauwkeurig vervaardigde afteekening van de Amsterdamsche schilderij, waartoe mijn hooggeschatte ambtgenoot, de Heer Staatsraad Mr. m.c. van hall, Curator van het Athenaeum te Amsterdam mij de gelegenheid wel heeft willen verschaffen. Het portret is ter drukkerij van den Heer h.j. backer, te Dordrecht, zoo ik mij niet vergis voortreffelijk, op steen gebragt⁽¹¹⁸⁾.

In de meeste mij bekende portretten houdt secundus den penning in de regterhand, dit moet niet; ik heb gezorgd, dat dit niet in het door mij geleverde zou gebeuren. Hij toch wordt voorgesteld bezig zijne julia in metaal af te beelden, hij houdt hiertoe den penning, dien hij beschouwt, in de linkerhand, en heeft de ijzers, waarmede hij werkte, met de regter nedergelegd.

Ik vlei mij dat dit portret aan de vereerders van onzen beroemden dichter, graveur en stempelsnijder niet onaangenaam zal zijn.

Amsterdam,

Augustus 1839.

W.J.C. VAN HASSELT.

(117) Ik ben de naauwkeurige beschrijving van de Haagsche schilderij verschuldigd aan mijnen vriend den Heer d. veegens, en van de Leidsche aan den meergenoemden Heer Mr. j.g. la lau.

(118) Ik heb de spelling johannes onder het hierbij geleverde portret gevolgd. Er zullen er zijn, die mij dit ten kwade zullen duiden, en beweren, dat het joannes moet zijn. Ik geef het hun gewonnen. Maar ik geef eene Copy, en mag dus niets vervalschen; op de titels der meeste uitgaven van scriverius staat ook johannes. De wraak der puristen op dit punt treffe dien grooten geleerde dan ook.