De Gids. Jaargang 1

Philips II en Maria van Engeland.

Dese Coninginne Maria was een goede Vrouwe / maer zynde opghevoedt in haedt ende nydt / soo om 't scheyden van het Houwelyck tusschen haer Vader ende Moeder / als om de Religie / heeft haer oorsake ghegheven om veel bloets in haer tyden te storten.
Em. van Meteren, Hist. der Ned. Oorlogen.

Philips II was op zijn achttiende jaar (1545) vader en weduwenaar geworden; en negen jaren verliepen, eer Marianne van Portugal in het hart van den toenmaligen Prins door Maria van Engeland werd opgevolgd. In het hart schreven wij en zijn geneigd dat woord terug te nemen; want wij lezen wel van het deftig gezantschap, - aan het hoofd van hetwelk Lamoraal, Van Egmond en Carel van Lalain stonden, - dat de hand der Koningin voor den Vorstelijken minnaar vroeg, die tien jaren jonger was dan zij; wij lezen wel van de schoone vloot, waarmede hij als verloofde te Hampton aankwam, en van de staatsie, waarmede zijne bruid hem te Winchester, door Stephen Gardiner, den bekenden Bisschop, werd te gemoet geleid, maar nergens van hare schoonheid of zijne verliefdheid. Inderdaad, beide bestonden niet, -

[p. 75]

en van dáár waarschijnlijk het ongeluk van eenen echt, die, tot geluk van beiden, slechts vijf jaren duurde. Indien wij, in plaats van een paar geschiedkundige bijzonderheden over deze doorluchtige personaadjen te willen mededeelen, verkozen hadden eener dichterlijke verbeelding bot te vieren, de historie zelve had ons stoffe aangeboden voor onheilspellende voorteekenen. De jeugdige Philips bragt in zijne schepen vijf duizend Spaansche krijgsknechten mede, om de Nederlanden in bedwang te houden; de niet langer jeugdige Maria had, weinige maanden te voren, de gevlugte Hervormden, - die van haren voorganger Eduard eene schuilplaats in Londen ontvingen, - genoodzaakt hare vervolgingen op zee te ontwijken: - het wreede paar mogt voor elkander geschikt heeten, maar was niet bestemd om gelukkig te zijn; de Nemesis der Ouden is meer dan een dichterlijke droom.

Wel had Maria beproefd zijne liefde te winnen; immers in de Bibliotheek van Cotton berust nog een handschrift van haar, dat haar voor het minst van achterhoudendheid en heerschzucht vrij pleit. Waarschijnlijk schreef zij het, toen Philips pas den Engelschen troon had bestegen; het luidt vertaald, als volgt:

‘Last voor mijn heere Previsel:
Ten eerste, den Koning den geheelen toestand van dit rijk bloot te leggen, met alles, wat daartoe betrekking heeft, zoo veel als gij weet waarheid te zijn;
Ten tweede, zijne bevelen in alle opzigten te gehoorzamen;
Ten derde, hem in alles bij elke gelegenheid, wanneer hij u zal raadplegen, uw gevoelen te zeggen, zoo als het een' getrouwen raadsheer past.
Maria, de Koningin.’

Zóó zoude geene Catharina di Medicis, zóó zoude geene Catharina van Rusland geschreven hebben; en echter geeft Houssaie in zijne Mémoires ons het volgend ongunstig berigt over dien Vorstelijken echt:

‘Zij was eene deugdzame Prinses,’ (Houssaie was een goed Catholijk) ‘maar zij bezat jeugd noch schoonheid; en haar huwelijk met Philips was even weinig gelukkig voor den een' als voor den ander. De man hield niet van zijne vrouw, schoon zij op hem verzot was; en de Engelschen haatten Philips nog meer, dan hij hen haatte. Silhon zegt, dat de gestrengheid, welke hij in Engeland jegens de ketters aan den dag legde, een der hinderpalen was, welke Prins Karel (Don Carlos) beletteden Maria op te volgen, iets waartoe de Koningin hem uitgenoodigd had, ingeval zij kinderloos mogt overlijden. - Maar geen geschiedschrijver gewaagt van die vermeende genegenheid, en het is wel waarschijnlijk, dat Maria er nooit in ernst aan gedacht zal hebben, den zoon van eenen Spaanschen Monarch

[p. 76]

te harer opvolging op den Engelschen troon te bestemmen. Haar volk verfoeide haar om dezen echt, en in de laatste jaren van haar leven had zij weinig reden over Philips tevreden te zijn, wegens zijne verklaarde onverschilligheid jegens haar. Zij wist wel, dat het Parlement er nimmer in zoude toestemmen hare zuster Elisabeth uit te sluiten, die door den adel bemind werd, als zijnde gunstiger gestemd vóór de nieuwe Godsdienst en vijandiger tegen het Oostenrijksche Huis.’

Houssaie voegt er bij: ‘Na den dood van Maria verzocht Philips Elizabeth ten huwelijk; en zij, die in het begin harer regering nog wankelde, vleide hem eerst met eenige hoop. Maar, zoodra zij jegens den Paus het masker aflegde, lachte zij Philips uit, en zeide aan den Hertog van Feria, zijnen afgezant, dat haar geweten haar niet veroorloofde den echtgenoot harer zuster te huwen.’

Deze Monarch werd echter niet door zulke gemoedsbezwaren gekweld. Bloedschande schijnt in zijne oogen iets bijzonder bekoorlijks te hebben gehad, want hij bood zich zelven drie malen aan drie onderscheidene schoonzusters aan.

De geschiedenis der Armada is door een' onzer voortreffelijkste Vaderlandsche Geleerden keurig beschreven; - het was de wraak van Philips, - hare mislukking maakte een' diepen indruk op zijn gemoed. Eer hij stierf, ried hij zijnen zoon aan: ‘Vrede met Engeland en oorlog met de overige Mogendheden!’ - ‘Pacem cum Anglo, bellum cum reliquis.’ Na zijnen dood schreef een Spaansche Grandezza, met een stuk houtskool op den schoorsteenmantel zijner kamer, het volgende grafschrift, hetwelk zijn karakter in vier regelen keurig teekent:

‘Siendo moço luxurioso
Siendo hombre, fue cruel;
Siendo viejo, codicioso;
Que se puede esperar del?’

Maar de dagen zijn voorbij, waarin volgens Bilderdijk de kennis der Spaansche taal tot eene fatsoenlijke opvoeding behoorde; - neem dan deze gebrekkige vertaling voor lief:

‘Hij was wellustig in zijn jeugd,

Wreed in zijn manlijk leven,

En gierig in zijn' ouderdom:

Waar kon hij hoop op geven?’