De Gids. Jaargang 1

Koningin Maria, gemalinne van Willem III.
Eene bijdrage tot Karakterkunde.

Maria, 't voorbeeld der Vorstinnen,

(Die, in het afzijn van den Vorst,

Den rijkslast op haar schoudren torst,

En 't volk beheerscht met zachte zinnen,

Daar elk haar goude wetten eert).

L. Rotgans, Stichtse Lofbazuin.

Onze Vaderlandsche Historieschrijver J. Wagenaar ontleent, in het Vijftiende Deel van zijn bekend Werk, aan Doctor Gilbert Burnet, eenige bevallige trekken ter teekening van het karakter der Prinsesse van Oranje, de dochter van Koning Jacob II, en kent haar, onder meer uitmuntende hoedanigheden, eene Vorstelijke houding, eene groote kennis, een gezond verstand, veel zucht om wèl te doen, uitgestrekte belezenheid in de historiën en Godgeleerde schriften, ja, eindelijk, veel lust voor handwerken toe. Vervolgens toont hij ons in haar, op hetzelfde gezag, de ondergeschikte echtgenoote, die zich vergenoegen zoude met den naam van Koningin, en den Prins als haren man, volgens de lessen der Schriftuur, in alles gehoorzaam zoude wezen, zoo hij haar als zijne vrouw beminnen wilde. Later gewaagt hij nog eenmaal van haar, hoe zij in hare kapel, in den Haag, voor het jongste kind haars vaders (den sedert vermaarden Pretendent) bidden liet, en verliest haar verder uit het oog, de plegtigheid harer verheffing tot den troon, en het uur van haren dood, in het Zestiende Deel, uitgezonderd. De laatste geeft hem gelegenheid, den opregten rouw van Willem door de hulde te doen voorafgaan, dat zij, gedurende de afwezigheid haars gemaals, Groot-Brittannië verscheiden jaren loffelijk geregeerd had.

De schrijver der Geschiedenis onzes Vaderlands moge hiermede zijne taak verrigt hebben; wij gelooven echter, dat de gade van een' der grootste Vorsten, uit het Huis van Oranje, belangstelling genoeg opwekt, om de volgende karakterkundige bijzonderheden, door een' vernuftig vreemdeling aan het licht gebragt, met genoegen te doen lezen.

Burnet, die zoowel de Koningin als de Prinses teekende, verhaalt ons, dat, toen Maria, gedurende de afwezigheid van Willem, de

[p. 32]

teugels van het bewind in handen hield, sommigen zich verbeeldden, dat, ‘daar iedere verstandige vrouw zich gaarne met zaken bemoeit, haar, volgens hun gevoelen, slechts weinig verstand moest zijn ten deel gevallen, dewijl zij zoo afgetrokken van dezelve leefde.’ Hij prijst haar voorbeeldig gedrag; - ‘geregeld in de uitoefening harer Godsdienstpligten, bragt zij een goed gedeelte van den dag in haar eigen vertrek door, las zeer veel, hield zich dikwerf met handwerken onledig, en scheen haren tijd en hare gedachten aan alles behalve aan staatszaken toe te wijden. In verkeer en gesprek toonde zij zich levendig en verpligtend; er was niets gedwongens, niets onnatuurlijks in haar. De Koning zeide tot den Graaf van Shrewsbury, dat, ofschoon hij het regte middel Engeland te behagen niet wist te bedenken, hij zeker was, dat zij het zoude uitvinden, en dat wij allen onder haar bestuur zeer gelukkig zouden zijn.’ Ziedaar het miniatuur-portret, dat Burnet ons als dat der Koningin aanbiedt; wij zien niets dan hare gerustheid, hare eenvoudigheid, en hare onbekommerdheid, bij de belangrijke gebeurtenissen, welke onder hare oogen voorvielen: hoe verre is hij echter van de waarheid af! Wij zullen het gordijn van voor een levensgroot afbeeldsel wegschuiven, dat zij van zich zelve ontwierp. De onrust, waarin deze Vorstin leefde; de kwelling, het verborgen verdriet, de angsten en de wanhoop van Maria, gedurende de afwezigheid van Willem, zijn op geen blad der Geschiedenis te vinden! en, gelijk wij zagen, ontgingen zij zelfs aan den blik van den Schotschen Bisschop. Zij werden voor de nieuwsgierigheid en tot onderrigt der nakomelingschap bewaard; en door Dalrymple gevonden, in de brieven van Maria aan haren echtgenoot, in het kabinet van Koning Willem. Het kan nuttig wezen, de gesmoorde klagten dier bedrukte Koningin onder het oog des lezers te brengen, klagten, welke zij uitte in eenen tijd, ‘toen er in haar niets gedwongens, niets onnatuurlijks was, en zij, haren tijd en hare gedachten aan alles behalve aan staatszaken toewijdende, zich dikwijls met handwerken onledig hield.’

Wij zullen niet stil staan bij de bezorgdheid der Koningin voor het lot van Willem, - of hare vreesselijke vermoedens, dat velen, die haar omringden, haar ontrouw waren; - een verloren slag had haar noodlottig kunnen wezen, eene zamenzwering de vruchten eener zege kunnen doen te loor gaan, - de gedurige schrikken, welke zij doorstond, waren van dien aard, dat zij ons doen aarzelen te beslissen, wie het meeste leden, zij, die van den troon waren gestooten, of zij, die denzelven hadden beklommen.

De Koningin was er zóó verre van, hare gedachten aan ‘geene staatszaken toe te wijden,’ dat elke brief, gewoonlijk omstreeks den avond geschreven, eene kronijk van den strijd des dags inhoudt; zij verhaalt niet alleen de gebeurtenissen, maar deelt zelfs gesprekken

[p. 33]

en karaktertrekken mede; geeft wenken van haar wantrouwen en verdiept zich in bekommeringen: zij wijdde derzelve hare aandacht onafgebroken toe. - ‘Ik schrijf nooit, dan hetgeen ik geloof, dat anderen niet schrijven;’ - en hare angsten waren even onophoudelijk: - ‘ik bid God, dat Hij u spoedig terug doe komen, want ik zie alles in vlammen uitbarsten.’ De moeitevolle toestand der Koningin werd door geen' enkelen vertrouwelijken omgang verzacht of verligt. Nu eens merkt zij aan: ‘daar ik niet weet wat ik zeggen moet, spreek ik veelal zoo weinig als mogelijk is;’ - dan weder: - ik vrees, dat ik niets goed doe, en vertrouw niemand buiten u. Het schijnt mij, dat elk voor zich zelven bevreesd is;’ eindelijk: - ‘Hetgene mij het hardste valt, is het volslagen gemis aan iemand, met wien ik openhartig spreken kan; want het is een groote dwang te denken en te zwijgen; en er is zoo veel stof, dat ik een' van Salomo's dwazen gelijke, gereed te barsten. Ik moet u op nieuw verhalen, hoe Lord Monmouth trachtte mij bevreesd te maken; en inderdaad, de zaken zien er akelig uit.’ Zij had waarlijk reden, om Lord Monmouth te vreezen, die, naar het schijnt, al de geheimen van den Koninklijken Raad aan Majoor Wildman verried, welke een onzer oude republikeinen was; en om de leden van dien Raad te ontrusten, hunne geheimen in limoensap naar Frankrijk overzond, dikwijls op denzelfden dag, waarop die in dezen overwogen werden. Het feit werd ontdekt, en al de raadsheeren hielden elkander voor den verrader. Lord Lincoln verzekerde zelfs eens, dat, ‘de Lord President en al de anderen, die het vertrouwen bezaten, schelmen waren.’ Haar Raad bestond uit partijschappen, en het wantrouwen der Koningin was eer algemeen, dan bijzonder: want zij merkt van deszelfs leden aan: ‘Tot nu toe, dacht ik, dat gij mij de menschen onjuist beschreven hadt; maar ik zie thans, dat zij aan mijne verwachting beantwoorden, en even klein van ziel als van ligchaam zijn.’

Tot laatste uittreksel kiezen wij die volmaakte schilderij van Koninklijke ellende: ‘Ik moet op mijne bepaalde dagen gezelschap zien; ik moet tweemaal in de week spelen; neen, ik moet, in weerwil van mij zelve, lagchen en praten; ik geloof, dat ik zeer onhandig veinze voor diegenen, welke mij kennen; ten minste, het is een groote last, voor mij, dien ik echter dragen moet. Al mijne bewegingen worden zoo scherp bespied, alles, wat ik doe, zoo aandachtig opgemerkt, dat, zoo ik weiniger eet, of weiniger spreek, of meer ernstig zie, de wereld alles verloren houdt; zoodat ik deze ellende nog bij die uwer afwezigheid gevoegd zie, te moeten grimlagchen als mijn hart dreigt te breken; te moeten praten, als mijn hart zoo neêrgedrukt is, dat ik naauwelijks adem kan halen. Ik ga, zoo dikwijls ik kan, naar Kensington, om een luchtje te scheppen; maar dan kan ik nooit geheel alleen wezen en nooit

[p. 34]

klagen - dat zoude eenige verligting zijn; maar ik heb niemand, wiens stemming en omstandigheden genoeg met de mijne overeenkomen, om er openhartig mede te spreken. Buitendien, ik moet van zaken hooren, over zaken denken en besluiten, - een vak, waarin ik zoo geheel nieuwelinge, waarvoor ik zoo ongeschikt ben, en dat mijn brein te meer vermoeit, en mijn hart geene rust geeft.’ Zoo verschillend was de toestand van Koningin Maria van dien, welken haar lofzanger in ons motto afschetst, van de teekening, welke Gilbert Burnet van haar ontwierp en der Geschiedenis aanbood. Den Hollandschen dichter is het te vergeven; maar den Schotschen Bisschop? - Partijzucht verblindde hem voor de zaak, welke hij aankleefde, en deed hem een masker voor een gelaat houden. Ook de scherpzinnigste konde aldus misleid worden, in eenen tijd, waarin bijna ieder mensch er een schijnt te hebben gedragen!

De Franschen vergeleken hunne jongste omwenteling dikwijls bij deze Engelsche; hoe jammer, dat er waarschijnlijk eene eeuw verloopen zal, eer de geheime briefwisseling der hoofdspelers van dat groote Drama het licht zal zien! Dat de Geschiedschrijvers er aan dachten! -