De Gids. Jaargang 1

Nieuwe Reizen van een Beschaafd Roomsch Katholijk ter opsporing van eene Ware Godsdienst, naar de Hoogduitsche vertaling van J.W.C. Augusti, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Bonn, enz., in twee Deelen, te Amsterdam bij J.F. Schleijer, 1836.

Wij deelen uit het kort, maar belangrijk voorberigt van den Nederduitschen Vertaler dezes Werks het volgende mede, om onzen lezeren den aard en de strekking van hetzelve te leeren kennen: ‘Het verspreiden van opgeklaarde begrippen, nopens de zuivere leer van Christus en zijne A postelen, het bevestigen hierdoor van denkende Protestanten in hun geloof, en het op eene krachtige, maar bescheidene wijze ontzenuwen van die bewijsredenen, welke Roomsch-Katholijken zoo dikwijls en in zoo verschillende inkleedingen tegen het Protestantismus hebben aangevoerd, is het onderwerp en doel dezes Werks.’ Wat den vorm en de inkleeding van hetzelve betreft, de Vertaler berigt ons, dat deze hunnen oorsprong verschuldigd zijn aan een Werk van den vermaarden Ierschen Dichter T. Moore, onder den titel van Travels of an Irish Gentleman in search of a Religion, mede in onze taal overgebragt. ‘Met scherpte worden daarin op nieuw tallooze beschuldigingen tegen het Protestantismus bijgebragt. Het is vol drogredenen en spitsvindigheden, in eenen wegslependen stijl geschreven.’ In stede nu van eene beoordeeling of wederlegging dezer ongerijmdheden, verdraaijingen en sophisterijen, heeft de ongenoemde Schrijver, onder bijkans denzelfden titel als het hiervoren vermelde Werk van Moore, (om de woorden te bezigen van den Hooggeleerden Augusti) ‘den Roman van Moore zeer geestig en met zielkundige waarheid en fijnheid voortgezet en tot een' lijnregt strijdigen uitslag gevoerd. Het is streelend te zien, hoe de ijdele, baatzuchtige, hartstogtelijke verdediger der Roomsche Kerk, door

[p. 560]

liefde en vriendschap, tot zelfkennis en ootmoed gebragt, en in Rome zelf in een' belijder van het zuiver Christendom herschapen wordt.’ Nog voegt de Vertaler er bij, dat hij de door Prof. Augusti bij de Hoogduitsche vertaling gevoegde noten overgenomen en onder dezelve diens naam gesteld heeft. Ook schijnt Augusti te weten, dat de Schrijver een uit hoofde zijner lotgevallen en geschriften in en buiten Engeland welbekend Auteur is; maar rekent het eene onbescheidenheid hem te noemen.

Wij zouden hier eene uitvoerige inhoudsopgave laten volgen, indien wij geloofden, dat dit het beste middel zoude zijn, onzen lezeren uit te lokken zich het Werk aan te schaffen, of wanneer wij tegen de inkleeding zulke gewigtige bedenkingen hadden, dat deze tot staving van ons oordeel vereischt werd. Geen van beiden is echter het geval. Voor den Lezer, die het boek ter hand neemt, om de historie - wij wenschen, dat velen het doen zullen, die anders gewoon zijn hunne ledige uren aan minder degelijke lectuur te verkwisten - verliest het alle aantrekkelijkheid door zulk een kort begrip; Boekenverslagen zonder Recensie worden door het Tijdschrift van dien naam geleverd, en passen niet in een Critisch Maandwerk als dit.

Men vergenoege zich dan met ons oordeel, dat op eene aandachtige lezing van het Werk rust, en vergunne ons te gelooven, dat wij ons onpartijdig van onze taak zullen hebben gekweten, zoo wij, na de mededeeling van hetzelve, op eenige treffende gedeelten opmerkzaam maken, en met een woord over de vertaling deze recensie besluiten.

Wij achten het Werk waardig algemeen bekend te worden, en kunnen de lezing en overweging van al dit zoo wèl geschrevene, bondig betoogde, overtuigend beredeneerde, voldingend bewezene allen ruimschoots aanbevelen, wien het om waarheid te doen is. Wij kunnen ons niet voorstellen, hoe het mogelijk zou zijn, zonder drogredenen en sophisterijen, dit alles te wederleggen en weg te redeneren. Het betoogde is te zeer gegrond op waarheid en gezond verstand, op geschiedenis en ervaring. Zeer behaagde ons daarenboven de gematigde, bescheidene, vreedzame en onpartijdige toon, welke in dit schoon en belangrijk geschrift heerscht. Andersdenkenden zullen het ook van die zijde met welgevallen en goedkeuring moeten lezen. Mogt het velen de oogen openen voor het licht der heldere waarheid, en ook in onze beschaafde Nederlandsche gezinnen veel bijdragen tot versterking in het zuiver geloof aan het rein Evangelie van onzen Heer!

Onder de lessen van Fitzgerald, in het VIII^ste Hoofdstuk van het II^de Dl., verdient deze aanmerking bijzondere onderscheiding, ter wering van het misbruik van den naam van Rationalist. ‘Ie-

[p. 561]

der, die met behulp der rede eene verstandige beschouwing in de Godsdienst vormt, is een Rationalist.’ Wij zeggen het den man na: ‘Deze stelling is zoo klaar als de dag.’ Tot het I^ste Deel behoort een belangrijk Aanhangsel over Christelijke overtuiging en de dikwijls daaraan verknochte twijfelingen. Het is eigenlijk een overzigt van een Werk, getiteld: Verhandelingen over den aard en de oorzaken der twijfelingen in Godsdienstzaken (bijzonder met betrekking op het Christendom), met een aanhangsel over eenige gewoonlijke (gewone) zwarigheden, lijst van geschriften, enz., te Londen 1831 uitgekomen, de lezing dubbel waardig.

Er ligt veel waars in 's mans oordeel over de Episcopale Kerk van Engeland (III^de Hoofdst. II^de Deel), al zijn zijne uitdrukkingen misschien wat hard, hij noemt haar een doode vorm, een model zonder leven, wil of oordeel, van welke derzelver leden, of vinden, dat dezelve hun past, of naar welke zij zich zelven passen.

Vraagt iemand, of wij geene enkele aanmerking hebben op vorm en inkleeding van dit wederleggend geschrift, zoo antwoorden wij, dat de bedenking wel bij ons oprees, of het ook beter ware geweest, de liefdesverklaring en het daarop gevolgd huwelijk van den Schrijver buiten het spel te laten. Maar wij moeten daartegen erkennen, dat, bij zoo overtuigende redenering en voldingend betoog, als wij hier in menigte aantreffen, hieruit geene gegronde aanleiding tot mindere waardering van het Werk af te leiden is. De Schrijver schijnt ons voorts toe, Rome zeer gespaard en verschoonend behandeld te hebben, ten aanzien der dáár heerschende leefwijze, welke wij meermalen van de ongunstigste zijde hoorden beschrijven.

De Nederduitsche vertaling is, dunkt ons, uitnemend wèl gelukt. Verrijkt met de aanmerkingen van Prof. Augusti en eenige van hem zelven, mag zij gerekend worden, het oorspronkelijke Werk in waarde te overtreffen. Wij stieten slechts eenen enkelen keer op iets min duidelijks en zinstorends. Zoo begrijpen wij, bij voorbeeld, niet, wat de Schrijver of Vertaler bedoeld heeft met de uitdrukking (bl. 137 van het II^de Deel): ‘God en de Natuur, die echter één zijn.’

Zijn eindelijk twistschriften over de Godsdienst nooit op zich zelve verkieslijk, wanneer er van de eene zijde zoo zeer bezadigd, verdraagzaam en zachtmoedig geschreven wordt, gelijk in dit Werk plaats heeft, dan heeft men van de andere zijde zich niet te beklagen, en krijgt men daarin een waardig voorbeeld ter navolging. Mogten alle Christenen meer en meer leeren de waarheid in liefde te betrachten, en ook, bij verschil in begrip en meening, de éénigheid des Geestes meer en meer te bewaren door den band des Vredes! Het Christendom worde meer en meer één ligchaam en één geest! Vereenigingspunt tot onderlinge liefde zij hoe langer hoe meer

[p. 562]

de belijdenis van éénen Heer, één Geloof, éénen Doop, éénen God en Vader van allen, die dáár is boven allen, en door allen, en in u allen! (Efes. IV:3-6.)