Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

[p. *32]

§ Hoe die heylighe scriftuere een gheestelijcke tafel is versceyden goede spijsen der zielen op haer hebbende ende eenen gheestelijck hoff oft acker daer alderhande goede vruchten in wassen.

Cap .x.

ALdus ghelijck die heylighe scriftuere gheleken wert by dat licht, alsoo wort die selue oock gheleken by een rijckelijcke tafel, daer veelderhande goede ghesonde ende wel smakende spijse ende dranck op ghestelt is, als broot vleesch wijn ende derghelijcke. ⁺Van welcker tafelen in Salomons Parabelen staet ghescreuen, hoe dat die goddelijcke wijsheyt (welck is Godt selue) een tafel voerghestelt heeft, ende slachofferanden gheslaghen, ende wijn ghemengt, ende heeft met haren dienstvrouwen alle onwetende ende onwijse gheroepen dat sij comen souden tot haren maeltijt segghende, Coemt ende eedt mijn broot, ende drinct mijnen wijn die ick ghemengt hebbe, doer welcke tafele der wijsheyt bequamelijck verstaen wort die heylighe scriftuere daer ons drijderhande gheestelijck voetsel onser zielen wort voerghestelt, te weten het broot van Gods gheboden welck seer wel het herte versterct alst bequamelijck gheten, dat is volbrocht ende ter herten ghenomen wort. Van welcken gheboden het ierste ende meeste is die liefde Godts bouen al, ende daer nae die liefde van onsen naesten, om Godts wille, wt welcke twee principael gheboden noch veelderhande ander gheboden spruyten als is, ghy en sult niet stelen, niet dootslaen, gheen ouerspel doen, ende dier ghelijcke, voerts wort op dese tafel oock ghestelt vleesch van gheslaghen oft ghedoode beesten, die ten offer ende ter eeren Godts gheslaghen werden welck daer in beteekent is dat die wijsheyt seyt dat sij haer slachofferanden ten offer ghedoot heeft, dwelck sijn die leeringhen der heyligher scriftueren. Waer in ons oock gheleert wort hoe wy dooden moeten onse quade lusten ende gheneychtheden ter sonden die ons Paulus leert dooden als hy seyt. ⁺Doodt v leden die op der eerden sijn, hoereringhe, onnatuerlijcke onsuyuerheyt, quade lusticheyt, quade begheerten, ende ghiericheyt welck is affgoderie. ⁺Ende als Christus seyt, Soe wie nae my wilt comen die verloochene sij seluen ende neme op sijn cruys ende volghe my. ⁺Item, Ten sij dat het coren graen in die eerde vallende sterue, soo blijuer alleen, maer ist dattet sterft, soo salt veel vruchten voertbrenghen, ende alle ander dier ghelijcke leeringhen die ons vermanen van lijden ende strijden teghen alle quaet, van steruen ende deruen van alle ombehoorlijcke lusten, van vasten ende waken, van arbeyden ende bidden, daer die scriftuere vol aff is die sijn als goet gheslaghen vleesch ten offer dat is ter eeren Godts ghedoot seer wel voedende, ende vorderende die ziele in duechden. Ten derden isser op dese tafele oock gheestelijcken wijn, maer dien is ghemengt met water. Waer by te verstaen sijn alle sulcke plaetsen der heyligher scriftueren die ons vermanen tot betrouwen, te hopen ende blijde te sijn in den Heere ende in sijn goedertierenheyt. ⁺Als daer Paulus seyt, Verblijdt v inden Heere altijt. Ick segghe v wederom verblijdt v. Recht oft hy segghen wilde verblijdt v altijt van die goetheyt Godts die ghy nu in v ghevuelt doer dat suet instorten sijnder gratien, ende die ouervloedicheyt van sijnen gauen die hy v nu gheeft in deser tijt, maer verblijdt v noch anderwerff, ende dat noch veel meer van die groote belofte der toecomender eewigher ende onsprekelijcker glorien. Maer dese blijscap en is hier ter werelt nemmermeer heel puer, ende volcomen, maer sij wort ons in die heylighe scriftuere ghemengt met water der vreesen, der droeffenissen, ende der tranen, want die scriftuere leert blijde sijn, maer niet sonder vreese, sij vermaent ons tot verhueghen, maer niet sonder beuen. ⁺Alst is daer Dauid seyt, Dient den Heere met vreesen, ende verhuecht v in hem met beuinghe oft met anxt. ⁺Ende sinte Pauwels leert ons desghelijcs water met onsen wijn drincken, segghende totten Philippensen. Met vreese ende anxt werct v salicheyt. Ende dat is wel van noode, want al hebben wy veel grooter redenen om blijde te sijn inden Heere van zijn onsprekelijcke vele weldaden, bermherticheyden, ende beloften die hy ons ghedaen heeft, maer wy hebben oock seer veel redenen om ons te bedroeuen ende te vreesen ende te scamen, van onse ondanckbaerheyt, van onse sonden, ende van die onsekerheyt onser salicheyt. Aenghesien datter niemant versekert en wort wt die scriftuere, waer hy ten laetsten toe comen sal ter salicheyt oft ter verdoemenissen. Daerom vermaent ons allen sinte Pauwels, ⁺dat die ghene die hem laet duncken dat hy staet, toe sie dat hy niet en valle, ende die scriftuere leert ons elders sorghe draghen voer deynde ende voer die volstandicheyt. Want niemant en sal salich werden als ons Heere seyt, ⁺dan die volhert tot den eynde. ⁺Ende die wijse man seyt, dat niemant en weet oft hy den haet oft der liefden weerdich is, maer alle dinghen werden onseker ghehouden tot den toecomenden tijt. Welcke plaetsen der scriftueren die ons vermanen van Godts scerpe rechtuerdicheyt, ende van zijn dreyghementen, ende plaghen te vreesen, van ons te bedroeuen voer onse sonde, van ons te scamen van onser onnacsemheyt traecheyt, ende ondancbaerheyt die sijn als water daer wy onsen wijn der gheestelijcker blijscap mede menghen moeten, meer oft min nae dat wy veel oft luttel redenen in ons hebben ende vinden om veruaert, bedroeft, oft bescaemt te sijne. Want hoe een mensch sondigher is, soo hy meer waters dan wijns moet menghen in sijnen dranck, dat is soo hy hem meer moet bedroeuen om Godts wille, ende scamen voer Godt ende Godts rechtuerdicheyt vreesen, dan verblijden in Gode. Ende contrarie hoe hy duechdelijcker is, hoe hy hem meer mach verblijden in Gode, ende hoe hy meer betrouwen moet op Gode, dan bedroeuen oft vreesen, want die Godts gheboden neerstelijck onderhouden ende sijnen liefsten wille volghen nae hen vermoghen, die crijghen een vast betrouwen tot Godt in hen ghebeden, ⁺alsoo sint Ian ghetuycht in sijn Epistel segghende, Ist dat ons herte ons niet en wroecht, soo hebben wy betrouwen tot Godt, ende wat wy begheren dat sullen wy van hem ontfanghen, om dat wy sijn gheboden onderhouden, ende doen tghene dat voer hem behaghelijck is. Ende sulcken scenct die milde Heere den wijn der gheestelijcker blijscappen, Segghende datter ghescreuen staet in die gheestelijcken bruloft sanghen. ⁺Eet mijn vrienden ende drinct ende wert droncken mijn alderliefste. Dat is eet ierstmael het broot van mijnen gheboden ende dan drinct den wijn der blijscap van mijnder soeter gratien ende hebt vrolijck betrouwen op mijn beloften, ende aldus voertgaende

+ Prou. iiij.

+ Collos. iii.

+ Luce. ix.

+ Iohan xij.

+ Philip. iiij.

+ Psalm. ij.

+ Philip. ij.

+ i.Cor. x.

+ Mathei. x.

+ Eccle. ix.

+ i.Ioan. iij.

+ Canti. v.

[p. *33]

in dese oeffeninghen, drinct v droncken als mijn alderliefste, want hoe een mensch meer voertgaet in warachtighe duechden, hoe hy oock meer toeneemt in warachtighe vruechden ende blijscap des heylighen gheest, ende wert somtijts alsoo oueruloedelijck daer mede veruult dat hy als een droncken mensch sijns selfs, ende alder werelt vergheet alleen met Godt becommert sijnde, ende met goddelijcke dinghen.

Ten anderen soo wort die heylighe scriftuere oock gheleken by eenen hoff oft acker daer alder hande vruchten wassen dienende tot des menschen vuetsel, versceyden van smake, ende van natuere, als coren fruyt, appelen, peren, noten, ende der ghelijcke. Item daer oock wassen costelijcke goede cruyden oft specerien crachtich om veelderhande siecten te ghenesen. Tot desen hoff roept Christus sijn vriendinne dat is die kersten ziele segghende, ⁺Coemt in mijnen hoff mijn suster mijn bruyt, ick heb mijn myrrhe met mijnen welriekende cruyden affghemaeyt. Maer nu ghelijckmen siet in die lichamelijcke vruchten der eerden die Godt verleent totter mensch voetsel, dat die sommighe niet en moghen rou gheten werden, alsoo die wassen wter eerden, als coren, maer het moet ghemalen ende ghebacken sijn eermen eten mach, die sommighe machmen eten rou, als noten, crieken, pruymen, ende dier ghelijcke, die andere machmen wel rou eten, ende oock ghecoect te weten ghebraden ende ghesoden, als appelen ende peren want watmen rou eten mach dat wort ghemeynlijck noch beter, ende ghesonder alst bequamelijck ghecoect wort. Desghelijcs oock zijn die medicinael cruyden, want die sommighe worden ghebesicht al groen ende rou, als die ghewassen sijn, maer meestedeel moeten die ghesoden, ende ghetempert worden met ander versceyden cruyden nae den eysch der siecten. Aldus eest oock met die heylighe scriftuere, die een voetsel ende medecine der zielen is. Want daer sijn veel plaetsen, leeringhen, ende gheboden, in die slechtelijcke moghen ende oock moeten verstaen, ende ghedaen worden, alsoo die luyden nader letteren. Als sijn die thien gheboden Gods. Item alle leeringhen die ons vermanen tot liefde ootmoedicheyt, soberheyt, verduldicheyt, ende ander bekende duechden met ghemeyn slechte woerden, als daer Christus seyt, ⁺Leert van my dat ick saechtmoedich ben, ende ootmoedich van herten. ⁺Item bemint v vianden, ende doet hen wel die v quaet doen. Maer daer sijn noch ander plaetsen der scriftueren die niet en moghen verstaen ende ghedaen worden nae den slechten rouwen sin der letteren, maer het moet anders verstaen werden, ende in eenen anderen sin verkeert, als sijn alle die parabelen, ende ghelijckenissen der scriftueren. Als daer Christus seyt, ⁺Ist sake dat v ooghe v hinderlijck is, soo steect die wte ende werptse van v, want tis v beter dat ghy met een ooghe inden hemel coemt, dan dat ghy met twee ooghen gheworpen werdet in die helle etc. welck al anders te verstaen is dan die woerden luyden.

Ten derden sijnder sommighe plaetsen der scriftueren die beyde moghen slechtelijck verstaen worden ende ghedaen ende oock gheestelijck, ende dat in versceyden manieren, ghelijckmen een rouwe spijse mach coken ende veranderen in versceyden manieren te weten doer sieden braden oft backen. Waer doer dat rouwe spijse die quaet van smake, oft sonder smake, ende haert om bijten, ende quaet ende onghesont om verteren is, wert goet van smake, morwe om te bijten oft knouwen, ende licht ende ghesont om verteren, alsoo ghesciedet oock van die heylighe scriftuere die in veel plaetsen hart is om bijten oft knouwen, dat is quaet om verstaen, sij is ooc ontsmakelijck, dat is niet behaghelijck den leser, ende ten derden oock onghesont dat is niet salich, maer dootelijck als die aldus rou verstaen ende ghedaen werde, want als sinte Pauwels seyt, ⁺die letter doot, maer den gheeste maect leuende. Want die scriftuere te sommighe plaetsen nae der letter verstaen, dat is nae den slechten rouwen sin brengt den mensch tot doodelijcke dolinghen oft sonde, maer die selue nae den gheestelijcken sin verstaen maect leuende ende salich, ende dit gheestelijck coken, dat is verclaren der scriftueren is een sonderlinghe gaue Godts, die luttel menschen ghegheuen wort. Voerts ghelijck sommighe spijse ghecoect wert om dat die onghecoect niet goet en is, ander spijse wert ghecoect om dat die te beter soude wesen, te weten te smakelijcker ende te ghesonder, alsoo werden sommighe plaetsen der scriftueren wtgheleyt op eenen anderen gheestelijcken sin om dat sij nae der letteren niet moghen verstaen sijn, ende sommighe die goet is nader letter al rou verstaen, wert noch beter als die by eenighen leeraer dat is by eenighen gheestelijcken cock, noch gheestelijcker oft ooc breeder wtgheleyt wert, ende als daer noch ander plaetsen der scriftueren by oft toe ghedaen worden die daer toe dienen, ghelijck die constighe coken van een luttel rou spijse, veel lecker ende costelijcke gherichten maken connen by toedoen van andere substancien ende specien. Aldus hebben veel heylighe leeraers van een cort slecht woert oft reden der heyligher scriftueren dicmael seer langhe oft oock veel goede sermonen oft tractaten ghescreuen, sulcke was die weerdighe Bernardus, alsoo hy scrijft in een sermoon segghende, Broeders onse vader gheeft ons spijse ouervloedelijck, welcker spijsen och oft ick een ghetrou cock mocht wesen, och oft mijn ziele een bequame cokene daer toe dienende mocht scijnen. Want mijn herte heeft voerwaer om v gherichten te bereyden alle desen nacht heet gheweest in my, ende in mijn aendachte is een vier ontsteken gheweest, sonder twijfel het vier dat die Heere Iesus ghesonden heeft op deerde, ende heeft ghewilt dattet crachtelijck soude ontsteken worden. Want die gheestelijcke spijse moet oock gheestelijck vier hebben, ende een gheestelijcke cokene om ghecoect te worden. Voerts oock ghelijck doer die conste ende naersticheyt van sijn cokers, die rou spijse goet ende ghesont wert, alsoo wort oock goede spijse quaet ende onghesont als sij qualijck ghecoect wort, te weten verberret oft qualijck ghesoden oft te sout oft te suet ghemaect, ende sulcke quade ende onwijse cokers der woerden Godts vintmen hedensdaechs (Godt betert) seer vele, die de heylighe scriftuere doer hen valsche expositien oft wtlegghinghen, ⁺van goet quaet maken, ende van claer doncker, ende van salich onsalich ende dootelijck, waer aff hem een ieghelijck moet wachten, die welcke van sinte Pauwels ghenoemt werden verualschers van dwoert Godts. ⁺Ende hy vermaent ons naerstelijck dat wy ons daer aff wachten souden seggende. Ic bidde v broeders dat ghy gade slaen wilt die ghene die twisten ende arghernissen maken, buyten die leeringhe die ghy gheleert hebt, ende wijct van die, want aldus-

+ Canti. v.

+ Matth. v.

+ Matth. v.

+ Matth. v.

+ ij.Cor. iij.

+ ij.Cor. iiij.

+ Rom. xvj.

[p. *34]

danighe en dienen Christo onsen Heere niet, maer haren buyck, ende doer soete redenen, ende benedictien verleyden sij die herten der onnooselen. Dat is en wilt sulcke leeraers niet ontfanghen die allegacien oft exposicien der scriftueren by brenghen die contrarie sijn der leeringhen die ghy ontfanghen hebt dat is der ghemeynder leeringhen van der heyligher kercken die ouer al van tbeghinsel gheweest is. Want sulck sijn valsche coken der woerden Gods, sij legghen hen leeringhe soetelijck wt ende sachtelijck, dat is sij spreken nae den mont der sinlijcheyt, ende prijsen tghene dat der sinlijcker natueren soet ende smakelijck is, ende alsoo verleyden sij die onnoosel ende slechte menschen herten, sij spreken ende scrijuen meest al van Gods wonderlijcke liefde beloften, ende ouergroote bermherticheyt, maer verswijghen sijn scerpe rechtuerdicheyt, sijn dreyghementen van die eewighe verdoemenissen sij segghen dat Godt anders niet van ons begheert dan dat wy vast in hem souden gheloouen ende betrouwen, tsij hoe dat met ons staet, oft wy van leuen sijn goet oft quaet, connen wy slechtelijck Godt betrouwen ende gheloouen dat Christus voer ons gheleden ende ghestoruen is, ende voer onse sonden betaelt heeft, soe en doruen wy daer niet meer voer doen oft lijden, want dan neemt Christus alle onse sonden op hem seluen ende op sijn cruys, ende hy gheeft ons alle sijn duechden ende verdiensten, als oft wy die selue al gheleden ende ghedaen hadden, dat hy gheleden ende ghedaen heeft, ende hier toe brenghen sij sommighe scriftueren by, die welcke sij qualijck wtlegghen, ende dit smaect seer wel den sinlijcken traghen menschen die om trijck Godts niet arbeyden en willen, noch penitencie doen voer hen sonden, alsoo die scriftuere te veel plaetsen openlijck leert ende ghebiedt, datmen doen moet. Daer om sijn sulcke leeringhen als suyker inden mont, maer fenijn inden gront.