Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

§ Van dat ghemeyn middel, waer door die heylighe scriftuere mach verstaen worden oock van slechten ongheleerde menschen.

Cap .ix.

ALs wij nv gheseyt hebben van die drij principael sonderlinghe middelen, waer door een mensch mach die heylighe scriftuere verstaen, oock daer zij doncker is, bij zij seluen alleen lesende den blooten text sonder iemants verclaeren, door scerp verstant, groote gheleertheyt, ende sonderlinghe gratie des heylighen gheests, soo laet ons oock besien ende een luttel spreken van het vierde ende alder ghemeynste middele, waer door die scriftuere verstaen mach worden, oock van menschen die dese drij voorseyde gauen oft gratien niet en hebben, als sijn slechte ongheleerde menschen, die gheen sonderlinghe scerp verstant en hebben, noch oock niet gheleert en sijn in die vrije consten, oft gheen groote kennisse van die natuerlijcke dinghen daer die scriftuere mencie aff maect, noch oock gheen sonderlinghe licht des heylichs gheests en hebben om die heylighe scriftuere wel oft diep te verstaen, besonder daer sij bedect oft doncker is, op dat niemant wt het verstant der heyligher scriftueren ghesloten en worde, die daer emmer goede begheerte toe heeft, soo isser noch voor sulcke een ghemeyn middele, dwelck is hooren oft lesen die expositie oft verclaringhe der scriftueren, van anderen gheleerden die dese gauen van Godt door veel arbeyts ende bequame middelen vercreghen hebben. Dit middele is nootelijck den ongheleerden, ende oock seer profijtelijck den gheleerden. Want als wij voorseyt hebben int seuenste capittel van desen, soo heeft Godt die gaue van dat verstant der heyligher scriftueren, dwelck sinte Pauwels noemt die gaue der prophetien, alsoo ghedeylt datse die een heeft ende dander niet, oft die eene heeft die oueruloedelijcker dan dandere. Om dat door het deylen ende bedienen van desen gauen die liefde ende meer ander duechden souden gheoeffent worden tusschen die menschen, als die een soude wesen een leeraer, ende die andere leerkinderen, die een, een predicant, die ander hoorders van dat woort Gods. Dus want een leeraer oft meester wel veel andere slechte menschen met eender moeyten leeren mach, soo heeft ons Heere dese gaue der prophetien oft verstants der heyligher scriftueren seer luttel menschen ghegheuen, om dat die andere souden sulcke gaue Gods van sulken leeraers ontfanghen, ende niet door haer seluen van Godt alleen. Ghelijck ons Heere Iesus figuerlijck bewees als hy met een luttel brooden ende visschen veel duysentich menschen spijsde inder woestijnen, ⁺⁺⁺soo en quam dat volck bij hem niet die spijse halen, maer hy dede dat ghemeyn volck neder sitten, ende gaff dat broot wesende ierst ghebenedijt sijnen Apostelen, ende die gauent voorts den volcke, sittende ootmoedelijck neder op der eerden, welck een figuer is gheweest waer door wij leeren, hoe dat het ghemeyn slecht ongheleert volc het broot vanden woorden Gods niet en behoirt te ontfanghen bij hem seluen alleen van Godt, want sij niet bequaem, oft oock som niet weerdich en sijn Godts woorden te verstaen by hen seluen sonder leeraer, maer sij behoiren hen te verootmoedighen als leerkinderen, ende het woort Godts te ontfanghen, door die handen, oft monden vanden leeraers ende predicanten, dien Godt in die plaetse van sijnen discipulen die gracie ghegheuen heeft, ende als sijn dienaers daer toe ghestelt heeft, om het broot van sijnen woorden den ghemeynen volcke te breken, dat is te verclaeren ende het verstant daer aff te gheuen, tsij handelinghe door ghescreuen verclaringhen ende expositien der heyligher scriftueren metten handen ghescreuen in boecken, oft mondelinghe door sermoonen metten monde ghesproken oft ghepreect in die kercken. Ende hierom eest gheordineert in die heylighe kercke, ende altijt onderhouden gheweest, datmen het woort Godts den ghemeynen slechten menschen claerlijck by stucken wtleyt, dwelck sij by hen seluen door lesen oft peysen niet, oft niet soo wel en souden connen begrijpen. Hier toe sijn van Pausen, Keysers, ende Coninghen, ghesticht ende met veel priuilegien ghefundeert seker ghemeyn scholen diemen ghemeynlijck noemt Vniuersiteyten, daermen soude den ionghers leeren alderhande profijtelijcke ende nootelijcke dinghen, ende besonder datmen daer soude verclaeren die heylighe scriftuere by sekeren gheleerde mannen die daer toe van Godt begracijt sijn, ende dier verstant daer aff door bequame middelen vercreghen hebben, Item dat daer die gheleerde tsamen vergaderende, souden by zeker collacien ende disputacien malcanderen leeren, ende ondersoecken veel doncker saken vander heyligher scriftueren, ende ander leeringhen der heyligher kercken die een ieghelijck by sij seluen alleen niet wel en can onderuinden oft verstaen, Want ghelijck veel kerssen tsamen ontsteken op een plaetse seer groot licht maken, alsoo oock daer veel gheleerde oft verstandighe vergaderen tsamen, ende hen met malcanderen beraeden, daer worden veel saken verclaert, die een mensch by hem seluen alleen niet lichtelijck en soude connen begrijpen. Hier om hebben oock sommighe leeraers der heyligher kercken veel boecken ghescreuen, waer in sij die heylighe scriftuere langhe ende breet wtlegghen nae die gratie des verstants die sij sonderlinghe hadden vercreghen, bouen veel andere menschen, tot onderwijs van veel andere slechte ongheleerde menschen die dese gaue niet en hadden,. Daer om soo wie niet subtijl van verstande en is, ende oock gheen sonderlinghe gheleertheyt, oft licht des heylichs gheests en heeft om die heylege scriftuere te verstaen by sij seluen, tsij oft hy leeck is oft clerck, dien eest profijtelijcker, ende meer te raden, dat hy hoore die sermoonen der predicanten in die kercke, oft die lessen der doctooren in die ghe-

+ Matt .xiiij.

+ Marci .vj.

+ Luce .ix.

[p. *30]

meyn scholen daer toe gheordineert, oft dat hy lese die expositien oft verclaeringhen der heyligher voorleder leeraers, dan dat hy hem veel becommere metten blooten text der heyligher scriftueren by sij seluen te lesen, meynende die ghenoech te verstaen, of daer door ghenoech onderwesen te worden, sonder iemants verclaeringhe daer aff te hooren oft te lesen, Want sulck een ongheleert slecht mensche, is ghelijck een ionck kint dat gheen oft seer crancke tanden heeft, waer om dattet gheen harde spyse en mach eten, maer het moet seer morwe ende wel ghecoecte, iae oock somtijts voorgheknoude spijse eten. Ende soo wie eenen ionghen kinde gheeft een heel broot oft een harden corste broots teten, die doet hem meer hinder dan profijt, want het kint quetst sijn tanden daer aen, ende en machs niet bijten, Also die den ongheleerden ende botten menschen veel raden dat sij hen souden seer becommeren met den text der heyligher scriftueren te lesen, die te veel steden seer hart ende rou is van woorden, ende quaet om verstaen, die gheeft sulcken een oorsake van dolinghen, Alsomen hedensdaechs ontellijcke veel groote dolinghen vint onder het kersten volck die welcke ierst opghestaen sijn door dese groote dwaesheyt ende vermetelijcheyt, dat sommighe opgheblasen houerdighe clercken hebben versmaet die oude ghemeyn scholen van kerstenrijck, ende die oude verclaringhe der heylegher leeraers, die de heylighe scriftuere verclaert hebben. Ende oock om dat veel verwaende ongheleerde leecken menschen veracht hebben die sermoonen der predicanten, ende die ghemeyn leeringhe der heyligher kerken, maer hebben willen haer selfs meesters sijn, ende die heyleghe scriftuere seluer lesen, ende nae haer verstant wtlegghen, segghende tot een verantwoorden van haren voornemen, dat die heyleghe scriftuere niet en is ghemaect alleen voor die gheleerde oft clercken, maer oock voor die ongheleerde leecke menschen, dwelck sonder twijfel warachtich is, maer daer wt en volcht niet, dat een ieghelijck die by sij seluen sal moeten lesen, ende moghen verstaen, Want al eest sake dat die boecken der medecijnen, niet alleen tot behoef vanden medecijn meesters, maer oock veel meer tot behoef ende noot van alle siecken ghescreuen sijn, Desghelijcs ooc alle medicinael cruyden ende substantien, teghen versceyden siecten dienende, en sijn niet van Godt ghescapen alleen tot profijt oft behoef vanden apotekers diese hanteren ende menghen connen, maer oock tot behoef van alle siecke menschen, daerom en eest niet nootelijc oft profijtelijc dat een ieghelijck sieck mensch sij seluen soude willen ghenesen, seluer die boecken der medecijnen lesen, selue thuys hebben een apoteke van alderhande medicinael specerien ende selue voor sij seluen recepten oft drancken maken, sonder iemants raet oft helpe die hem dies verstonde, want sulcke souden door onwijsheyt eer sij seluen dooden dan ghenesen, ende sij mochten lichtelijck door haer ontwetenheyt fenijn eten voor medecijn, Want als die medicinael specerien oft cruyden niet wel bereyt en sijn ende wyselijck by mate ende ghewichte met ander specien daer toe dienende, ghemenct nae den raet der medecijnen ende const der apotekers, soo werdet fenijn dat medecijn soude gheweest hebben. Alsoo eest oock metter heyligher scriftueren die een gheestelijck apoteke der zielen is, als die ghelesen wordt ende onwijselijck bereyt, dat is qualijck verstaen ende wtgheleyt, ende datmen die niet wel en mengt, dat is deen scriftuere by dander en brengt, soo wordet der zielen doot, dat nochtans tot haer leuen ende salicheyt ghemaect is. Ghelijck hier voortijts, ende noch meer in onsen tijden veel dolinghen ende ketterien opghestaen sijn, door dese vermetelijcheyt, dat ongheleerde ende simpel menschen hen te zeer hebben willen onderwinden die scriftuere te verstaen sonder meesters, ia oock teghen den ghemeynen sin der meesters ende leeraers der heylegher kercken, latende hen duncken dat sij die heylighe scriftuere beter verstaen, dan sij van iemant anders oyt te voren oft in haren tijden verstaen is gheweest, recht oft die heyleghe gheest ouer duysent iaren die heyleghe kersten kercke ende alle menschen verlaten hadde, ende dat hy nv corts ghecomen waer in hen ende in dese nieuwe leeraers, diemen beter nieuwe verleyders noemen mochte, die welcke met schoonen woorden, ende redenen, ende met valsche allegacien ende expositien der scriftueren het simpel volck verleyden van den ouden rechten ende ghemeynen ghelooue der heyligher kercken, makende van het licht der scriftueren, groote duysternissen, niet achtende wat andere gheleerde contrarie scrijuen ende bewysen met redenen ende scriftueren, maer door haer hoomoedicheyt staen zij vast op haer eyghen goetduncken. Teghen sulcke vermetelijcke menschen die sonder meester oft leydtsman meynen lichtelijck die heylighe scriftuere te verstaen, oft meynen dat een cleyn dinck is het recht verstant der scriftueren te cryghen, scrijft seer scerpelijck die weerdighe leeraer sinte Iheronymus op versceyden plaetsen sijnder boecken, besonder nochtans in die prologhe der latijnscher Bibelen, welck is eenen brief ghescreuen tot eenen sijnen vrint Paulinus ghenoemt, den welcken hy met veel redenen leert ende vermaent, dat hy hem niet vermeten en soude sonder meester die heylighe scriftuere te verstaen, oft iemant voorts te leeren, nae veel redenen segghende aldus, ⁺Siet dit heb ick v int corte begrepen, want ick dat om des tijts cortheyt niet breeder en mocht wtlegghen, om dat ghy verstaen soudt, dat ghy den wech der heylegher scriftueren niet en moecht ingaen, sonder leytsman, die v voorgae ende v den wech wyse, Want siet ick laet staen alle subtyle constenaers oft meesters van die conste der rethoriken, oft wel sprekens, oft ooc die philosophen, ende natuerlijcke meesters, Item constenaers van meten, van tellen, van disputeren, item constenaers vander musyken als sanghers, pypers, item astronomijns ende astrologijns, ende medecijns, wiens consten den steruelijcken menschen wter maten zeer profijtelijck sijn. Van dese wil ick swyghen, ende ick wil comen tot andere consten die noch veel minder oft slechter sijn, die welcke meer metter hant, dan metter tonghen gheleert worden, als sijn ackerlieden, metsers, smeden van metael, houtbrekers oft sagers, wulleweuers ende volders, met meer andere die versceyden huysraet ende ander slechte wercken van cleynder weerden maken. Dese en connen nochtans sonder meesters niet worden dat sij gherne waren, te weten constenaers van haren ambacht. Maer alleen isser die conste van die heylighe scriftuere te verstaen, daer een ieghelijck nv wilt meester aff wesen wt sij seluen, Want wy scrijuen nv al nieuwe ghedichten ende boecken, tsij oft wij gheleert sijn oft ongheleert, Oude quenen,

+ Ieronim.

[p. *31]

clappeyen, oude suffende mans, ydel clappaerts die den schijn ende niet die waerheyt der wysheyt hebben, ende voorts int ghemeyn by nae een ieghelijck vermeet hem nu te verstaen, ende wt te legghen die heylighe scriftuere, die welcke sij trecken, recken, ende scoeren, ende willen die andere menschen voerts leeren, eer sij seluer die wel gheleert hebben. Onder welcke die sommighe oock niet opghehauen wijnbrauwen by ghewichte sprekende swaerwichtighe woerden onder die vroukens. Die andere (dat scande is) leeren vanden vrouwen dat sij den mans voerts leeren willen. In welcke woerden die weerdighe leeraer, grootelijcken beclaecht ende seer misprijst (alst oock wel reden is) dat die conste van die heylighe scriftuere ter verstaen, welck is een conste bouen alle consten, ende een wijsheyt bouen alle wijsheden, soo luttel van veel menschen gheacht wort, dat sij meynen die te vercrijghen sonder hulpe van eenighen meester oft leeraer, welckmen hedensdaechs oock wel beclaghen mach, want die heylighe scriftuere noyt tot gheenen tijden soo seer en was misbruyct, als nu teghenwoerdelijck, aenghesien dat alle menschen sijnt mans oft vrouwen, clercken oft leeken, hem hedensdaechs onderwinden die heylighe scriftuere wt te legghen, ende te verstaen sonder behoorlijcke middelen daer toe dienende, ende oock sonder iemants onderwijs dat hem dies verstaet. Iae, dat noch meer is, sommighe beroemen hem dat sij gheleert ghenoech sijn als sij een Duytsche oft Walsche Bybel hebben, oft nieuwe testament hebben, luttel achtende op die sermoonen der predicanten, segghende dat sij dan leeringhe ghenoech hebben als sij Godts woerden ende Deuangelie Christi hebben, daer alle goede leeringhe in besloten sijn, ende (dat noch daldervermetelijcste is) veel sulcke duytscher doctoren ende meesters van hem seluen, dorren wel stoutelijck berispen, ende wederlegghen die leeringhen ende goede sermoonen der predicanten, ende andere gheleerden der heyligher kercken, als sij iet vinden in die Bijbel, dwelck hen dunct anders luydende, dan sulcke gheleerde ende goede predicanten segghen, nae die ghemeyn leeringhe der heyligher kerken. Segghende dat sij beter gheloouen haren Bijbel oft der heyligher scriftueren, welck het woert Godts is, dan eenighe andere menschen woerden oft leeringhe. Maer sulcke en verstaen niet dat het woert Godts int verstant ende niet in woerden der Bijbelen is gheleghen, alsoo wy voere breeder verclaert hebben. Dus soo wie die woerden der heylegher scriftueren wel ghelesen ende oock onthouden heeft, ende het recht verstant daer aff niet en heeft, die en heeft het warachtich woert Godts niet, maer hy heeft een besloten coffer oft kiste daer hy niet in en can, hy heeft die letter, maer niet den gheest, ende sulck is een nauolgher des boosen viants, die welcke onsen Heere inder woestijnen tempterende hem bybracht sommighe woerden der heylighe scriftueren, maer niet nae haren rechten sin. Als hy seyde, Sijdi een soen Godts, soo laet v neder vallen, want daer staet ghescreuen, dat Godt sijnen enghelen heeft van v beuolen dat sij v bewaren souden in alle uwe weghen. ⁺Dwelck sonder twijfel waren die woerden Dauids inden .xc. Psalm, maer ten was den sin der woerden niet, dat iemant daer om hem soude in perikel stellen, om dat hy vanden enghelen bewaert wort in alle sijn weghen, want inder locht vlieghen oft doer die locht vallen sonder quetsen, dat en is gheender menschen wech oft natuer, maer tis die natuere oft conditie der voghelen, die Godt tot vlieghen ghescapen heeft. Ende aldus vintmen hedensdaechs, veel valsche bedrieghers sduyuels discipelen die doer Godts woerden ghetrocken tot een quaet verstant, veel goede ende simpel christen menschen tempteren, quellen ende oock dicmael bedrieghen, segghende siet het staet hier oft daer ghescreuen, maer verstant der scriftueren hebben sij dic alderminst, die die woerden alderbest connen van buytens verhalen. Dus om te keeren op ons ierste propoost, soo eest meer te raden ende te prijsen als den besten ghereetsten ende sekersten middele, om die scriftuere te verstaen voer slechte menschen die gheen sonderlinghe gratien oft gauen en hebben, dat sij hem laeten leeren vanden gheleerden predicanten der heyligher kerken, ende andere gheleerden mannen, oft dat sij lesen die exposicie ende verclaringhe der scriftueren, vanden heylighen leeraers bescreuen, welck middel niet alleen en dient den slechten ende ongheleerden menschen, maer oock den verstandighen ende gheleerden, want niemant en hadde oyt soo grooten verstant der heyligher scriftueren, hy en mocht noch altoos meerder verstant der af crijghen. Ende daer om hebben die leeraers der heyligher kercken als Iheronymus, Augustinus, ende meer andere, niet alleen ghearbeyt, om die heylighe scriftuere by hen seluen te verstaen, doer neerstich leesen, peynsen, ende bidden, maer sij hebben oock ooetmoedelijck ghelesen die expositien der leeraers die voer haren tijden gheweest hadden, ende in haren tijden waren. Iae die sommighe als wy voerseyt hebben reysden in verre landen daer sij hoorden dat eenighe gheleerde mans waren die groot verstant der heyligher scriftueren hadden. Hierom is sinte Iheronymus in sijn ionghe daghen ghereyst in versceyden landen om gheleert te worden, want hi was gheboren by Hungarien, ende van daer is hy nae Roome ghecomen, ende namaels als hy te Roome veel gheleert hadde, alsoo dat hy voer een seer vermaert leeraer of meester ghehouden was vanden Paus van Roome Damasius, soo is hy nochtans voerts ghereyst, nae Grieken lant, nae Constantinopelen, ende namaels nae Egypten, ende ten lesten is hi blijuen woonende tot Bethleem, dwelck hy dede niet wt onghestadicheyt oft nieusghiericheyt, maer wt groote vierighe begheerte die hy hadde om wel te verstaen die heylighe scriftuere, waer om dat hy versocht heeft alle die meeste ende vermaerste leeraers ende biscoppen, die doen ter tijt in kerstenrijck waren, voerts was hy seer neerstich te vergaderen ende te lesen alderhande boecken der leeraers die eenich deel der heyligher scriftueren verclaerden, niet alleen der latijnscher, maer oock der Hebreusscher, ende der Griecscher talen, welck hem nu vermeten ghenoech te verstaen, ende te weten slechte ongheleerde menschen, die anders niet en connen dan haers moeders tale, ende elders nauwelijcs verkeert en hebben dan in haer lant, ende haer vaders huys daer sij gheboren sijn, ende andere gheen meesters en hebben ghehadt om die heylighe scriftuere te verstaen, dan hen seluen ende haer eyghen goetduncken, welck een seer bedrieghelijck meester is.

+ Mat. iiij.