Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

§ Waerom dat Godt heeft die heylighe scriftuere op veel plaetsen soo doncker doen maken.

Dat .vij. Capittel.

MAer mocht iemant vraghen, waerom dat Godt die heylighe scriftuere heeft tot veel plaetsen soo donckerlijck laten bescrijuen, ende alsoo een ocsuyn van dolinghen stellen den simpelen slechten oft ongheleerden menschen. Siet hier op sijn veel redenen, want Godt en doet niet sonder redene oft sonder sake, ende altoos is sijn meyninghe goet, te weten om eenich goet daer door te wercken te vorderen oft te vermeerderen, hoe wel dat veel menschen sulck goet niet en vercrijghen door hen schult die dicmael hen qualijcuaert behalen, aen sulcke dinghen die God tot hen weluaert gheordineert oft ghemaect heeft. Soo is dan dierste redene waerom dat God die heylighe scriftuere te veel plaetsen heeft laten donckerlijc bescrijuen dat den scadt der wijsheyt Gods, voor den onweerdighen menschen soude verborghen zijn, te weten voor sulcke menschen die gheen oft seer cleyn begheerte hebben salich te worden, oft den wille Gods te volghen, dese en sijn niet weerdich van Godt gheleert te worden, oft van Godts secreten te weten, want sij en souden daer gheen vrucht door doen, ende ten anderen soo souden sij te swaerder ordeel ende verdoemenissen hebben, waert sake dat sij Godts wille wel ende lichtelijck hadden verstaen, ende dien niet ghedaen alsoo ons Heere seyt int euangelie. ⁺Dat een knecht die den wille sijns heeren weet, ende dien niet en doet die sal met veel plaghen oft slaghen ghesmeten worden. Dese reden seyt ons Heere int euangelie tot sijnen discipelen doen sij hem alleene wesende vraechden die verclaringhe van sijnen parabelen ende ghelijckenisse, waer mede hy het ghemeyn volck dicmael leerde seer donckerlijc om datter veel quamen sijn sermoonen hooren, die niet bereedt en waren sijnen wille te volghen, ende daerom ooc niet weerdich die te verstaen, want sij quamen som wt nieusghiericheyt, som oock wt nijdicheyt, om hem te vanghen oft te berispen in sijn woorden, soo seyde hy tot sijnen discipelen als Matheus ende Marcus bescrijuen. ⁺⁺Siet het is v ghegheuen oft verleent sonderlinghe, dat ghy weten moecht die verholentheyt van dat rijc Gods, Maer den anderen, dat is ten quaden onweerdighen die ws ghelijc niet en sijn, eest ghegeheuen in ghelijckenissen, dat sij al siende niet en souden sien, ende al hoorende niet hooren, want soo wie doncker woorden hoort ende den sin niet en verstaet, die hoort van buyten, maer van binnen en hoort hy niet, want hy hoort der woorden gheluyt, maer hy en weet oft en verstaet niet wat dat beduyt. Ende dit selue heeft ons Heere sijnen apostelen ooc beuolen, ⁺dat sij het heylichdom van sijnen sacramenten niet en souden den honden gheuen, noch die peerlen van sijnder goddelijcker leeringhen stroeyen voor die verckenen, Dat is die onweerdighe hoouerdighe, onsuyuer, sondaers die in haer sonden behaghen hebben, ende daer niet aff scheyden en willen.

Ten tweeden, aenghesien dat die heylighe scriftuere in haer besluyt die hoochste ende meeste wijsheyt, die noeyt in boecken ghescreuen was, want het is al sonderlinghe goet salich ende weerdich dat die heylige scriftuere seyt alst wel verstaen wort. Soo betaemdet ooc wel dat sij soude hebben een sonderlinghe maniere van spreken oft talen, buyten ende bouen alle andere ghemeyn talen der menschen. Besonder oock aenghesien dat sij dicmail spreect van veel goddelijcke gheestelijcke ende wonderlijcke dinghen die vanden ghemeynen menschen niet bekent en sijn, Ende daermen gheen ghemeyn woorden der menschen toe en vint om die bequamelijc daer mede wt te spreken, ghelijc daer ooc veel goddelijcke oft gheestelijcke dinghen sijn die heel onsprekelijc sijn, waer aff datmen niemant en can oft mach met woorden oft scriften volcomenlijck leeren, maer alleen moghen die ghesien worden oft gheuoelt inden gheest, van sulcke die daer toe bequaem sijn, ende gheleert by ghelijckenissen. ⁺Ghelijc sinte Pauwels seyt dat hy op een tijt was opghetoghen tot inden derden hemel ende tot int paradijs ende aldaer sach sulcke dinghen ende soo onsprekelijcke woorden hoorde, welck gheenen mensch en waren moghelijck te segghen. Dus en eest gheen wonder dat die scriftuere dicmael seer donckerlijc spreect te veel plaetsen, want het sijn seer doncker ende verborghen dinghen daer sij aff spreect te veel plaetsen. Ten derden, soo heeft ons Heere sijn wijsheyt in die heylighe scriftuere te veel plaetsen met donckeren manieren van spreken bedect, om dat hy ons die soude te smakelijcker maken, gheuende ons daer door een oorsaeck te arbeyden door lesen, peysen, bidden vraghen ende hooren, om alsoo tot het verstant der scriftueren te comen, ende om dat ons sulck verstant soude ghenamer ende bequamer sijn als wij dat met grooten arbeyt, oft met veel moeyten te voren ghecreghen hebben, want die natuere der menschen sulc is, datmen min acht tghene datmen sonder arbeyt lichtelijcken crijght oft vercrijghen mach, ende contrarie dat met arbeyt wort vercreghen oft vergadert, dat wort in meerder weerden ghehouden ende bewaert, waer wt ooc coemt dat ghemeyn segghen. Dat niet en suert dat en suet ooc niet. Ten vierden aenghesien dat ons lieue Heere in sijn rijc bereydt heeft versceyden loonen ende croonen, om te gheuen eenen ieghelijcken grooten oft cleynen loon nae sijnen arbeydt die hy ghedaen sal hebben om Gode te behaghen op deser werelt. Alsoo ons Paulus ghetuycht segghende. ⁺Dat een ieghelijck sal sonderlinghen loon ontfanghen nae sijnen arbeydt. Dus heeft ons Godt in alle manieren verleent oorsake om te arbeyden. Aldus moet die donckerheyt der scriftueren verstaen wor-

+ Luce .xij.

+ Mat .xiij.

+ Mar .iiij.

+ Mat .vij.

+ ij.Cor .xij

+ i.Cor .iij.

[p. *25]

den met arbeydt, ende sonder arbeydt oft neersticheyt en can men die oock niet wel onthouden. Maer bouen al is den meesten arbeydt het verstant der scriftueren te wercke te stellen. Ende hoe een mensch meer begheert te comen ter hoochster volmaectheyt van heylicheyt oft wijsheyt, hoe hy meerderen arbeyt moet doen. Ende daerom heeft God sulcke plaetsen der heyligher scriftueren alder donckerste ghemaect, daer die meeste wijsheyt oft heylicheyt gheleert wort. Neemt exempel van het derde boec van Salomon welcmen int latijn noemt Cantica canticorum, daer in wort gheleert hoe dat God werct ende spreect met sulcke ziele die ter hoochster volmaectheyt door veel lijdens ende strijdens ghecomen is, want sulcker zielen stort Godt in wonderlijcke sueticheyt sijnder liefden, ende gheeft haer te kennen veel verborghen dinghen sijnder wijsheyt, die hy andere ghemeyn goede menschen niet en gheeft, oft en toont. Ende dit boeck is heel doncker ende heel figuerlijc ghesproken, waerom dat al anders moet verstaen wesen dan die woorden luyden inder ghemeynder talen, welck ook gheen leeraers by hen seluen wel en hebben connen verstaen voordat sij comen waren tot grooter heylicheyt, alsoo dat sij weerdich waren sulcke dinghen te gheuoelen ende te smaken, als daer in gheleert worden. Ende hoe sij heyligher ende volmaecter worden, hoe sij van dat boec meerder ende beter verstant creghen, welck oock luttel leeraers heel wtgheleydt oft verclaert hebben, hoe wel dat een seer cleyn boeck is. Maer als sij die wonderlijcke dinghen begonsten te smaken die daer in verborghen ligghen, soo en consten sij daer niet wt gheraken. Op welck boeck heeft die weerdighe leeraer Bernardus .lxxxvi. schoone sermoonen ghescreuen, waer mede dat hy nochtans maer drij capittelen en verclaert, ende nae sijn doot hebben twee ander van sijnen ondersaten oft naeuolghers gheleerde mannen willen veruolghen daer hijt ghelaten hadde ende hebben daer op noch meer ghescreuen dan Bernardus, maer sij en quamen daer oock niet wt. Desghelijcks het leste boeck des nieuwen testaments welck is die openbaringhe van sint Ian apocalipsis ghenaemt, waer in bescreuen is ende gheleert wort den heelen voortganck der heyligher kercken, te weten wat lijden ende tribulatien dat die heylighe kercke lijden soude ende al noch sal, van den tijde der apostelen totten eynde der werelt toe, ende sonderlinge wat persecutie ende tribulatie dat die heylighe kercke sal lijden ten laetsten tijden door Antekerst den lesten veruolgher der heylighen. Ende wanneer hy comen sal waer aen datmen hem kennen mach, wat hi al doen sal, hoe langhe dat hy regneren sal, ende wie hem verwinnen ende dooden sal, dese ende meer andere toecomende dinghen staen in dit boeck apocalipsi al figuerlijc ende seer donckerlijc bescreuen, welc sijn dinghen van grooter wijsheyt, want tis een sonderlinghe gaue der prophetien te voren te weten dinghen die naemaels gheschieden sullen. Maer dese wijsheyt is in dit boeck seer doncker ende bedect, ende wort van seer luttel leeraers verstaen nae den principalen sin der historien, hoe wel datter veel om ghearbeyt is ende veel op ghescreuen. Ende tis ooc wel te gheloouen dat veel dinghen die daer bescreuen sijn, niet en sullen verstaen worden voor den tijt als sij ghescieden sullen, dan sal ons Heere sijnen liefsten vrinden tverstant gheuen van sulcken scriftueren apocalipsis voor alsoo veel alst hen nootelijck ende profijtelijck sal wesen dat te weten. Dus soo mach die heylighe scriftuere wel ghenaemt worden een scadtcamer der godlijcker wijsheyt, want ghelijck een rijck machtich man, sijn ghelt, iuweelen ende andere costelijcheden pleech besloten te houden in seker camers kisten ende coffers, ende dalder costelijcste oft schoonste besluyt hy aldernaust, somtijts hebbende daer toe kisten met veel sloten, welck hy ooc niet open en doet, ende niet en laet besien oft handelen, dan sijnen liefsten ende meesten vrinden. Alsoo heeft ons Heere oock die leeringhen vander hoochster salicheyt ende meeste wijsheyt in die heylighe scriftuere besloten ende bedect onder seer doncker ende vreemde manieren van spreken, die hy niet en verclaert dan sijnen liefsten vrinden, die dat aen hem verdienen. Ten vijfsten, soo heeft ons lieue Heere die heylighe scriftuere te veel plaetsen seer doncker ghemaect ende swaer te verstaen, om die liefde, ootmoedicheyt, ende meer ander duechden te oeffenen tusschen die menschen niet alleen die op eenen tijt in een lant oft plaetse tsamen leuen, maer ooc tusschen sulcke die op seer versceyden tijden ende in versceyden landen gheleeft hebben ende malcanderen noeyt ghesien en hebben, want tusschen dese is dicmael groote kintscap, liefde, ende vrintscap opghestaen ter oorsake van die donckerheyt der heyligher scriftueren, welc die een beter heeft verstaen dan die andere, ende aldus hebben sij tot malcanderen groote vrintscap ghemaect als deen den anderen gheleert heeft ende hem ghedeylt vander ghauen die hy hadde, ende die dander niet, oft niet soo oueruloedelijc en hadde. Ende als ons sinte Pauwels leert, ⁺daerom soo heeft God versceyden menschen, versceyden gauen des heylichs gheest verleent ende alsoo ghedeylt dat die een altijt iet heeft dat een ander niet en heeft, welc ghedaen is principalijck om die liefde tusschen die menschen te doen wassen, want als wij eenen anderen deylen vander gauen Gods tsij lichamelijcker oft gheestelijcker goeden die wij hebben ende die ander niet en hebben, soo sprinct daer wt een groote liefde. Dus want ons Heere onder alle gauen een vanden meesten wilde maken, die gaue der wijsheyt ende gheleertheyt van te verstaen ende te connen wtlegghen die heylighe scriftuere, welck sinte Pauwels scrijuende totten Romeynen, ⁺noemt die ghaue der prophetien, soo behoordet wel dat die heylighe scriftuere soude meest deel doncker ende bedect wesen, alsoo datse een ieghelijc niet en soude connen verstaen by sij seluen, dan alleen sulcke dien Godt beliefde dese gaue oft gratie te verleenen, ende hem daer toe roepen, dat sij souden wesen leeraers prelaten oft predicanten der heyligher kercken. Hier wt is (seg ick) groote liefde ende vrintscap op ghestaen oock tusschen menschen van versceyden landen ende als tusschen sinte Augustinus ende Iheronimus die malcander noeyt en saghen, ende wel acht hondert grooter mijlen van malcander woonden, maer nochtans tot malcander dickmael screuen brieuen begherende van malcander gheleert te sijne. Andere quamen wt verre landen Augustinum oft Iheronimum besoecken wt grooter liefden die sij tot hen ghecreghen hadden, lesende hen boecken die sij ghescreuen hadden vol goddelijcker leeringhen. Desghelijcs als wij nv leuende, lesen die boecken der heyligher leeraers die langhen tijt voor ons ghestoruen zijn, soo worden wij oock ontsteken tot liefde ende eerweerdicheyt, van sulcke gheleerde verlichte ende heylighe mannen, ende wij verwon-

+ i.Cor .xij.

+ Rom .xij.

[p. *26]

deren ons van haer groote gheleertheyt ende bekennen ons groote ongheleertheyt. Ende eest sake dat wij door het behulp van haerder leeringhen moghen comen ter eewigher salicheyt, soo sullen wij inder eewicheyt sonderlinghe liefde hebben ende sonderlinghe blijscap, van dat minlijck gheselscap ende aensien sulcker heylighen, die ons een oorsake hebben gheweest door hen leeringhen tot sulcker glorien te comen, welcke eewighe glorie sal wesen een eewich rijck der liefden. Ende daer toe ordineert Godt alle dinghen van deser werelt, in alsulcker manieren alst best dienen mach om die eewighe liefde, niet alleen tusschen Godt ende die menschen, maer oock tusschen die menschen tot malcanderen, ende tusschen die menschen ende die enghelen te maken. Ende daerom heeft hy ooc gheordineert, dat die heylighe enghelen ons hier in dit leuen souden regeren ende bescermen alsoo Dauid seyt dat Godt sijnen enghelen van ons beuolen heeft dat sij ons bewaren souden in allen onse weghen, ⁺om dat daer door die menschen een sonderlinghe sake ende reden hebben souden die heylighe enghelen te beminnen. Desghelijcs heeft God oock gheordineert, dat die heylighen die eenighe sonderlinghe gauen ghehadt hebben bouen ander menschen, als die gaue der gheleertheyt, oft van myrakelen te doen, als siecten te ghenesen ende der ghelijcke, oock met dese gauen souden behelpich wesen, niet alleen den menschen van haren tijde, ende haren landen daer sij by oft met leefden, maer veel meer nae hen doot, door hen verdiensten ende ghebeden, ende besonder door hen scriften die sij achter ghelaten hebben oock souden behelpich wesen den menschen die nae hen comen souden, ende gheboren worden, door welcke Gods ordinancie veel heylighen, meer behelps hebben den menschen ghedaen nae hen doot, dan sij deden oft doen mochten binnen haren leuen, want Augustinus die weerdighe leeraer heeft door sijn boecken meer menschen bekeert ende gheleert nae sijn doot dan hy met woorden ende scriften dede binnen sijnen leuen. Ende die heylighe bisscop Martinus, die een sonderlinghe gratie hadde van siecke oft ghebreckelijcke menschen door sijn ghebedt te ghenesen myraculoselijc heeft nae sijn doot meer myrakelen ghedaen ende meer siecten ghenesen, der gheender die sijn plaetsen besochten ende sijn helpe deuotelijck aenriepen, dan hy binnen sijnen leuen dede, welck int eewich rijc hem sal wesen een sonderlinghe glorie blijscap ende liefde in God die hem dat verleent heeft, ende ooc een groote liefde maken tusschen hem ende alsulcke menschen die door hem gheholpen zijn in ziele oft lichaem binnen sijnen leuen oft nae zijn doot. Waer wt men oock wel mercken mach hoe seer dat heden sdaechs veel menschen verdoelt zijn, die gheen voorleden heylighen en willen eeren aenroepen oft bidden om eenighe helpe gratie oft ghenade door hen van Godt te verweruen, Nemende voor een redene dat Godt machtigher ende bereeder is alle menschen te helpen dan eenighe, iae oft ooc meer dan alle heylighen tsamen welck sonder twijfel warachtich is, maer daer wt en volcht niet datmen daerom gheen heylighen aenroepen en sal, oft en behoort te bidden om eenighe gaue Gods, want Godt is wel machtich alle dinc te wercken door hem seluen alleen, sonder eenich middel oft medewercken van eenighe creatueren tsij enghelen oft menschen, want hy is wel machtich daghelijcs die menschen van niet te sceppen, als hy Adam sciep, sonder toedoen oft versamen van mans ende vrouwen, Hy is ooc wel machtich ons te leeren sonder meesters, iae ooc sonder boecken, te ghenesen sonder medecinen oft chyrurginen, te regeren ende te bescermen sonder den dienst der enghelen oft der heeren ende princen, desghelijcs ooc ons te helpen, sonder middel van eenighen voorleden heylighen. Maer hy en regeert alle dinghen niet alleen door sijn macht, noch hy en doet alle dinghen niet alsoo hem dat wel moghelijc is, maer bescicket ooc met sijn goddelijcke wijsheyt in alsulcker manieren, ende met sulcke middelen als best dienen mach tot vermeerderen der eewigher blijscap sijns toecomende rijcs, waerom dat hy alle dinghen maect ende ghemaect heeft in deser tijt. Dus soo wie dese ordinancie der wijsheyt Gods versmaet die versmaet God. Ghelijck of een rijc heere ghestelt hadde seker dienaers waer door hy sijn almissen wilde gheuen oft senden den armen diese begheerden oft behoefden, ende dat sommighe arme menschen des heeren dienaers oft almosiniers niet en wilden bidden, oft niet en wilden ontfanghen des heeren almissen van oft door sijn knechten, noch en wilden niemant bidden, dan hem willende oock dat die Heere seluer hen metter hant die almisse gheuen soude, die waren met rechte waerdich dat sij niet hebben en souden vanden heere noch van sijne knechten. Aldus dwaselijc ende vermetelijc doen sulcke menschen die alleen van God willen gheleert, gheholpen, ende bescermt wesen sonder middele van eenighen heylighen, enghelen, oft menschen, die God sulcke gratie verleent heeft, ende als sijn dienaers daer toe ghestelt heeft, dat sij andere menschen van sijnen weghen souden helpen leeren oft regeren. Aldus dan soo is die donckerheyt der scriftueren een oorsake van veel goets, ter goeder redenen aldus gheordineert door Gods wijsheyt om daer door te vermeerderen ende te vorderen die eewighe toecomende salicheyt, liefde, glorie, ende blijscap.

+ psalm .xc.