Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

§ Hoe dat die scriftuere op seer veel plaetsen schijnt te spreken teghen haer seluen, ende teghen die leeringhe der heylegher kercken.

Cap .vi.

UVt dese doncker ende vreemde maniere van spreken, so ghesciedet dat die scriftuere noch in veel ander plaetsen haer seluen schijnt contrarie te spreken, ende haer seluen te wederlegghen, waer aen datmen pleecht te kennen die loghenaers oft loghentalen, want het schijnt somtijts dat het nieuwe testament spreect tseghen het oude. Ende in het nieuwe testament schijnt deen Euangelist teghen den anderen, deen Apostel tseghen den anderen, oft tseghen Deuangelie, oft ooc teghen sy seluen te spreken. Ghelijck sint Ian Euangelist in dierste Cap. zijnder epistelen seydt. Eest sake dat wij segghen dat wij gheen sonde en hebben, soo bedrieghen wij ons seluen ende die waerheyt en is in ons niet, ende int laetste capittel schijnt hy contrarie te segghen, aldus. Alle die wt Gode gheboren is die en sondicht niet. Neempt voorts exempel. ⁺Int ierste boeck der Bibelen staet ghescreuen hoe dat op eenen tijt Godt Abraham tempteerde hem ghebiedende dat hy sijnen liefsten sone Ysaac soude dooden hem tot een offerande. Oock soe seyt Moyses op een plaetse totten volcke van Israhel. ⁺Die Heere v Godt tempteert v, Maer contrarie schijnt te segghen int nieuwe testament die Apostel Iacobus in zijn epistel, daer hy scrijft aldus. ⁺Broeders en wilt niet segghen als ghij ghetempteert wort, dat ghy van Godt ghetempteert wort, want Godt en tempteert niemant. Exempel van dat tweede daer die Euangelisten schijnen teghen malcander te spreken. Sinte Matheus ende Lucas scrijuen beyde hoe dat ons Heere op een tijt sijnen discipelen gheboodt, ⁺⁺dat si ouer wech ghaende noch ghelt, noch borse, noch male, noch schoenen, noch roede en souden met hen draghen. Ende Marcus schijnt te segghen contrarie scrijuende dat Christus seyde, ⁺En wilt ouer wech niet met v draghen dan een roede. Desghelijcs schijnet ooc contrarie, dat Matheus ende Lucas scrijuen hoe dat Christus was ghecruyst te ses vren, ⁺⁺Ende Marcus scrijft dat hy was ghecruyst te drij vren, ⁺welck den ongheleerden simpelen menschen quaet om verstaen is. Maer by den gheleerden zijn sulcke dinghen al claer, want die weerdighe leeraer Augustinus heeft een sonderlinge boeck ghemaect van dat accoert oft eendrachticheyt der Euangelisten, daer hy sulcke dinghen al schoon accordeert ende verclaert. Onder al nochtans is oock seer doncker van spreken die weerdighe Apostel Paulus in sijn epistelen, waer door het scijnt den ongheleerden, dat hy somtijts spreect tseghen sij seluen, somtijts teghen die recht redene, somtijts teghen die waerheyt, somtijts teghen die andere Apostelen. Ende dat

+ Gen .xxij.

+ Deu .xiij.

+ Jacobi .i.

+ Matth .x.

+ Luce .ix.

+ Marci .vi

+ Mat .xxvij

+ Luc .xxiij.

+ Marci .xv

[p. *22]

noch wonderlijcker is het schijnt dat hy somtijts spreect teghen die leeringhe ons Heeren Iesu int Euangelie bescreuen. Neempt exempel van dierste, Totten Romeynen schrijuende, seydt hij, ⁺Dat gheen vleesch (dat is gheen mensch) en mach rechtuerdich worden wt die wercken der wet. Ende int Capittel daer voore seydt hy. ⁺Niet die hoorders maer die doenders der wet sullen rechtuerdich ghemaect worden waer in hi schijnt te contrarieren sy seluen. Exempel van tweede daer hij schijnt te spreken teghen die rechte redene. In die selue epistel totten Romeynen seyt hy aldus. ⁺Die wet is heylich rechtuerdich ende goet. Ende daer te voren seyt hy, ⁺Dat die wet maect gramscap. Ende wat mach doch meer teghen schijnen te wesen, dan dat die wet welck is het ghebodt Godts dat oock heylich rechtuerdich, ende goet is, bijden rechtuerdighen goeden heere soude gramscap maken, ende gheen gratie verweruen, alst wel behooren soude. Exempel van tderde daer hij scijnt te spreken tseghen die waerheyt. In die Epistel totten Hebreusschen, sprekende van die oude wet door Moysen ghegheuen, seydt hy onder al. ⁺Dat die wet niet en heeft tot volmaectheden bracht, Maer hoe mach dit warachtich wesen, aenghesien dat in die oude wet veel rechtuerdighe, heylighe, ende volmaecte menschen gheweest zijn. Als was die heylighe Propheet Helias, ⁺⁺den welcken ons Heere int Euangelie ghelijckt by sint Ian Baptist, iae oft beter hy ghelijct sint Ian Baptist by Helias, alsoo den Enghel seyde tot Zacharias den vader van sint Ian, dat het kint, dwelck hem soude gheboren worden, soude comen inden gheest ende cracht van Helias. Soo moest Helias een seer volcomen heylich man wesen, was hy Sint Ian ghelijck in den gheest, Voorts soo scrijft oock die Euangelist Lucas, ⁺Hoe dat die ouders van Sint Ian Zacharias, ende Elizabeth beyde waren rechtuerdich voor Godt, wandelende oft leuende in alle die gheboden, oft rechtuerdichmakinghen Godts sonder clachte oft omberispelijck. Voorts oock wat sullen wij segghen van veel ander heylighe Propheten ende coninghen der ouder wet, daer ons Heere int Euangelie aff ghetuycht dat sij rechtuerdich waren segghende. ⁺⁺Dat veel rechtuerdighe ende coninghen hebben hem begheert te siene, die welcke sonder twijfel volmaect waren door die rechtuerdicheyt. Exempel vant vierde, Daer Paulus schijnt te spreken teghen den Apostel Iacobus, ⁺totten Romeynen int vierde Capittel thoont Paulus dat Abraham niet wt die wercken, maer door het ghelooue is rechtuerdich gheworden, onder al segghende aldus. Eest sake dat Abraham door die wercken is rechtuerdich gheweest, soo mach hy hem beroemen, maer niet voor Godt, welck schijnt contrarie den ghenen dat die Apostel Iacobus seydt in sijn Epistel, ⁺Dat Abraham is rechtuerdich gheworden wt sijn wercken als hy sijnen sone Isaac offerde. Exempel van tvijfste daer Paulus scijnt te spreken teghen Christus leeringhe. In die Epistel totten Galattanen scrijft Paulus aldus, ⁺Waert sake datter een wet ghegheuen ware die rechtuerdich maken mocht, soo soude die rechtuerdicheyt waerlijcs wter wet comen, welck by nae tselue is dat hy scrijft totten Rom. Dat niemant en mach rechtuerdich worden wt die wercken des wets, Welck schijnt seer contrarie den woorden ons Heeren. Die op een tijt ghevraecht wesende van eenen wetgheleerden, ende sprekende van dat ghebodt der liefden Godts ende ons naesten, welck in die oude wet begrepen is, ende een deel daer aff, soo seydt Christus. ⁺Doet dat, ende ghy sult leuen, Dat is het eewich leuen crijghen, want dat vraechde die wetgheleerde, wat hy doen mocht om het eewich leuen te crijghen. Es dan door die wet der liefden het eewich leuen te cryghen, soo isser oock rechtuerdicheyt door te crijghen, waer sonder niemant daer in comen en mach. Hoe cant dan warachtich ghesijn dat Paulus seydt, Dat die wet niemant en can rechtuerdich maken. Siet dit zijn seer wonderlijcke saken die welck al comen wt die doncker, vreemde, ende sonderlinghe tale der heijligher scriftueren, ende besonder der Epistelen van sinte Pauwel, die seer vreemt van tale ende swaer om verstaen zijn, want hy somtijts met een woort meynt oft verstaet seer veel verscheyden dinghen. Als dat woort Lex, welck men in duytschen noemt die wet, waer mede hy somtijts verstaet die wet der natueren, welck is het ingheboren licht der redenen, oft des verstants, datmen pleecht te noemen het ghetuych der conscientien. Somtijts meynt hy daer mede die wet van Moyses, daer sy spreect van wtwendighe dinghen, als van sacrificien besnijdenissen, ende der ghelijcke, somtijts meynt hij daer mede die gheboden Gods, daer die kersten menschen soo wel toe verbonden sijn als die Ioden waren, somtijts meynt hy daer door het beweghen oft het trecken des herten tot goet oft tot quaet, ende somtijts hanct hij daer iet by om wat beter verstants te gheuen van sijnder meyninghe, ende aldus maect hy somtijts mencie van die wet des vleeschs, ende van die wet des gheest, van die wet des gheloofs, ende van die wet der wercken, van die wet des leuens, ende van die wet der doot, van die wet Gods, ende van die wet des verstants, Door welcke woorden hy verstaet al seer verscheijden dinghen, daer groote verborghen wijsheyt in ghelegen is, welc seer swaer is om te verstaen ende te weten wat elck beteekent op sijn plaetse na die rechte meyninghe des apostels. Waerom dat die meeste leeraers der heyligher kercken grooten arbeyt hebben ghedaen, eer sij die Epistelen van sinte Pauwels wel hebben connen verstaen, besonder sijn epistelen totten Romeynen, ende tot den Galatianen, in die welcke hy by nae al een materie tracteert, te weten van dat onderscheyt der ouder wet Moysi, ende der nieuwer wet Christi. Welcke twee epistelen veel menschen voortijts, ende ooc noch hedensdaechs seer qualijck hebben verstaen, ende alsoo comen zijn in groote dolinghe. Want si die woorden des apostels verstaen willen nae haren sin, ende niet nae den zijnen, Welck oock ghesciede ten tijde dat die Apostel Paulus noch leefde, alsoo sinte Peeter ghetuycht in zijn tweede epistel scrijuende, ende mencie makende van sinte Pauwels daer hy seydt, ⁺Alsoo oock ons alderliefste broeder Paulus (nae die wijsheyt die hem ghegheuen is) v ghescreuen heeft. Ghelijck hy oock doet in alle zijn brieuen, waer in hy sprekende is van desen dinghen, In welcke brieuen zijn sommighe dinghen die swaer om verstaen zijn, welck die ongheleerde ende onghestadighe menschen verargheren oft verkeeren, ghelijck sy oock doen die andere scriftueren tot haerder verdoemenissen, Och oft dit salich vermaen van sinte Peeter wel aenmercten, ende ter herten namen veel ongheleerde leeken, ende oock sommighe clercken van cleynen verstande, die hedensdaechs

+ Roma .iij.

+ Roman .ij

+ Rom .vii.

+ Rom .iiij

+ Hebr .vii.

+ Matth .xi

+ Luce .i.

+ Luce .i.

+ Matt .xiij

+ Luce .x.

+ Rom .iiij.

+ Jacobi .ij.

+ Galat .iij.

+ Luce .x.

+ ii. Pet .iii.

[p. *23]

hem nu seer becommeren vermeten oft onderwinden te lesen te verstaen, ende te verclaren wt hen seluen, die epistelen vanden diepsinnighen ende seer verstandighen apostel Paulus, welc sij meynen dat lichtelijc te verstaen sijn, soo en souden sulcke vermetelijcke menschen in soo veel dolinghen vanden rechten ghelooue niet comen, maer want sij sonder leytsman willen wandelen ende sonder meester willen leeren Paulum verstaen, soo en eest gheen wonder dat si dicmael dolen ende verre buyten weghe gaen, door quaet verstant, ende valsche opinien die si wt zijn epistelen nemen, die welcke si nochtans soo neerstelijc ende dickmael lesen dat si die al van woorde te woorde buytens boecs als haren pater noster connen verhalen, beter dan sommighe gheleerde diese wel verstaen. Maer soo wie die woorden van sinte Pauwels sonder verstant lesen, die draghen licht in eenen donckeren lanteerne die hem gheen licht en gheeft, ende alsoo dolen sij.

Daerom machmen alle kersten menschen wel vermanen ende segghen van die heylighe scriftuere ende vanden woorden Gods, dat Paulus seyt seer scerpelijc vanden dierbaren lichaem ende bloet ons Heeren. ⁺Dat soo wie eedt ende drinct den kelck des Heeren onweerdelijc, die sal sculdich wesen des lichaems ende des bloets ons Heeren. Dat is hy sal sulcke sonde doen, oft soo veel misdoen, als oft hy onsen lieuen Heere in sijnen leuen ende in sijnen lichaem mishandelt hadde, ende dat hy hem gheslaghen ende zijn bloet ghestort hadde, als die onghenadighe boose Ioden deden. Aldus machmen inder waerheyt oock wel segghen. Dat soo wie onweerdelijck oft valschelijc tracteert, verstaet, oft exponeert die woorden Gods in die heylighe scriftuere begrepen, dat die sal sculdich zijn der seluer woorden Gods, dat is, soo wie die heylighe scriftueren verstaet oft wtleyt valschelijc teghen die meyninghe des heylighen gheests, ende besonder teghen het recht ghelooue der waerheyt Gods. Ende hy daer by blijuende is, die doet alsoo qualijck als oft hy die woorden Godts ende Godt ooc versmaedde, ende seyde dat die heylighe scriftuere valsch is, oft dat Godt een loghenaer is, welc is een blasphemie grouwelijc om hooren, daerom behoort een iegelijc besonder die niet gheleert en is oft gheen sonderlinghe ghaue en heeft om die heylighe scriftuere te verstaen, wel voor hem te sien, dat hy die door quaet vestant niet en mishandele ende daer door niet en come in groote dolinghen, ende ten laetsten oock in groote sonden, alsoo veel menschen hier voortijts gheboert is, die welcke om dat sij die doncker scriftuere niet wel oft seer qualijck verstonden, niet en hebben willen kersten worden, ende sommighe kerstenen zijn daer door vanden rechten ghelooue gheuallen, want hen docht dat die scriftuere valsch was, haer seluen in veel plaetsen wederlegghende oft wedersegghende. Andere hebben een deel der heyligher scriftueren voor goet ende warachtich ghehouden ende dat ander deel voor quaet, als sommige ketters die versmaedden het heel oude testament, ende hielen het nieuwe alleen voor goet ende goddelijck, om dat het oude testament schijnt somtijts onweerdelijck ende vreemdelijck te spreken van Godt, als wij int voorgaende capittel gheseyt hebben, ende om dat hen docht dat het oude testament metten nieuwen niet en accordeerde. Die ander hebben dat euangelie van sint Ian alleen voor goet ende warachtich ghehouden, ende dander drij euangelisten verworpen, ende veracht. Sommighe en hebben gheen ghelooue ghehadt in die openbaringhe van sint Ian welcmen Apocalipsis noemt, ende in die epistel van sint Iacob. Ende aldus hebben die verwaende menschen haren coese willen maken in die heylighe scriftuere. Ghelijcmer oock hedendaechs Godt betert veel vint, die sommighe boecken der Bybelen houden voor goet ende warachtich ende sommighe voor onseker oft niet warachtich, nae haer verstant oft nae haer goetduncken want dat sij niet en connen verstaen, dat houden sij voor niet goet. Recht oft hen verstant waer als eenen toetsteen daermen op prueft het gout oft goet is oft niet. Noch heeftmen andere menschen vonden, alser noch heden sdaechs zijn, die gheen heylighe scriftuere en verworpen, in deel oft int gheheele. Maer sij versmaden veel goede leeringhen ende gheboden der heyligher kercken, want hen dunct dat die contrarie sijn der heyligher scriftueren. Als sijn sommighe die misprijsen die feestdaghen, vasten, ende abstinencie daghen vander heyligher kercken segghende dat sulck onderhouden van seker daghen is verboden ende mispresen van sinte Pauwels die op sommighe plaetsen daer teghen scijnt te spreken. Als daer hy seyt totten Gallatianen. ⁺Broeders ghy onderhoudt daghen, maenden, ende iaren, daerom ic sorghe dat ick verloren arbeyt in v sal ghedaen hebben, door welcke ende der ghelijcke woorden sulck meynen dat sinte Pauwels misprijst alle heylighe daghen, vasten, oft abstinencie daghen, welck verre buyten die meyninghe des apostels is, want hy en spreect daer niet van die nieuwe feesten oft vasten daghen der kerstenen die als doen som inghestelt waren, oft namaels souden inghestelt oft inghebrocht worden door die wijsheyt der ouersten oft door die deuotie der ondersaten vander heyligher kercken, Maer hy spreect daer van die feesten vastendaghen ende andere ghewoonten ende manieren der ouder Ioetscher wet, daer die kerstenen door Christum aff ontslaghen waren, Maer want daer sommighe valsche apostelen waren die preecten dat niemant en mocht salich worden door Christum alleen sonder het onderhouden vander ouder wet. Daer teghen strijdt Paulus sterckelijck besonder in die voorseyde epistel totten Gallatianen oft Galaten die van sulcke valschen apostelen bedroghen ende verleyt waren, om het Ioetscap met dat kerstendom te ontfanghen ende nae het doopsel oock het besnijtsel aen te nemen, welc Paulus grootelijc misprijst, want het was ooc grootelijcke ten achterdeele vanden kersten ghelooue. Desgelijcs om dat Paulus scrijuende tot Thimotheum, ⁺seyt datter in die laetste tijden opstaen sullen sommige ketters die verbieden sullen den houwelijcken staet, ende ooc sommighe spijse te eten welc God nochtans daer toe ghescapen heeft. Hier wt meynen die sommighe dat ketters sijn gheweest die den priesters oft religieusen den houwelijcken staet verboden hebben. Item die gheboden hebben oft noch gebieden datmen op sommige dagen niet en mach vleesch oft suyuel eten. Maer sulc verstaen qualijc die meyninge van sinte Pauwels, want hy daer spreect van sulcke ketters die den houwelijcken staet hielen oft houden sullen, voor heel onsuyuer, ongoddelijc, ende ongeorlooft, meynende dat den houwelijcken staet geenen kersten menschen iae gheenen menschen georlooft en is, die begheert by Gode salich te worden. Item die seggen oft geseyt hebben dat sommige spijsen geheelijc tot allen tijden allen menschen verboden sijn, dat sijn die ketters daer sinte Paul. aff spreect. Sulc als geweest is ende by auontueren noch wesen sullen,

+ i.Cor .xi.

+ Galat .iiij

+ ij.Tim .iij

[p. *24]

een ketter ghenaemt Manes, daer aff comen is een secte der Manicheen, die seyden dat den houwelijcken staet was ongoddelijck ende van Godt verboden allen kersten menschen. Ende die selue seyde ooc, dat alle spijsen verboden waren den kersten menschen, die leuen ontfanghen hadde oft van leuende dieren comen waren. Aldus dan door quaet verstant der heyligher scriftueren, comet dat sommighe versmaden der heyligher kercken leeringhe ende gheboden, die welcke nochtans malcanderen nerghers contrarie en sijn oft oock wesen en moghen, wat ghelijck die heylighe scriftuere is door den heylighen gheest gheinspireert oft ghedicht, soo wort die heylighe kercke vanden seluen gheregeert gheleert ende verlicht. Ende soo wie deen versmaet die versmaetse beyde, want die heylighe kercke leert ons welck die heylige scriftuere is ende hoe dat wij die moeten gheloouen ende verstaen. Ende die heylighe scriftuere leert ons welck die heylighe kercke is, ende dat wijse oock moeten volghen ende gheloouen in haer leeringhen insettinghen ende manieren als wij voor verclaert hebben wter scriftueren.