Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

§ Hoe dat die Apostelen veel meer dinghen der heyligher kerken gheleert hebben mondelinghe dan door scriftueren, ende hoe die gheest Gods altijt die heylighe kerke noch leert van veel goede dinghen die in die heylighe scriftuere niet en staen.

Cap .iij.

HIer wt is dan wel te mercken ende te verstaen, hoe zeer dat hedensdaechs veel menschen verdoelt sijn, die meynen dat het woort Gods anders niet en is dan die scriftuere der Bybelen, die welcke oock som meynen, dat een kersten mensch anders niet sculdich en is te gheloouen, oft te onderhouden, om Gode te behaghen ende salich te worden, dan sulcke dinghen die claerlijck ende expres-

[p. *16]

selijck in die heylighe scriftuere der bibelen ghescreuen sijn, meynende vorts dat alle andere leeringhen, gheboden oft manieren van leuen, welcmen in die heylighe scriftuere openlijck niet in vint bescreuen, gheleert, gheboden, oft gheraden, Gode niet en behaghen, als ghedaen sonder sijn woort, buyten sijnder leeringhen, oft teghen sijnen wille, Ende datmen sulcke dinghen sal houden voor ydel fantasien, oft menschen vonden, Welcke doliughe daer wt compt, om dat sulcke meynen, dat het Gods woort ende Gods wijsheyt al gheheel besloten is in die scriftuere, ⁺ende dat hij buyten oft sonder die scriftuere niemant en can oft en wilt leeren oft onderwijsen, dwelck een groote valscheyt is, als wij wter scriftueren claerlijck hier vooren ghetoont hebben, hoe dat Godt sonder scriftuere, iae voor alle scriftuere veel heylighen gheleert heeft van binnen meer ende beter dan wij oft eenighe andere door scriftueren van buyten gheleert sijn moghen, Want door wat scriftuere hadde Abel gheleert dat hij Gode soude offeren van sijnen scapen, ende van haren vette, ende dat verbranden op eenen outaer ter eeren ende ten loue Gods, doen daer noch gheen wet door eenighe scriftuere ghegheuen in was, sprekende van eenighe offeranden ende sacrificien Gode te offeren, maer Godt leerde den oude vaders dat van binnen door sijnen gheest, oft door sijn heylighe enghelen, ende si leerdent also voorts haren kinderen sonder eenighe scriftuere, waer door si ooc gheleert worden, dat si altijt souden haren iersten ende outsten sone stellen ende maken priester om offerande te offeren ter eeren Gods, ende om voor sijn broeders ende vrinden te bidden. Ende aldus heeft Godt veel heyleghen sonder scriftueren gheleert, ende al noch doet van binnen, hen ingheuende wat hen goet ghedaen oft ghelaten ware nae sijnen wille, want al heeft Godt seer groote wijsheyt in die heylighe scriftuere begrepen ende gheleert den menschen, hij en heeft daerom alle sijn wijsheyt ende macht daer aen oft daer in alsoo niet verbonden oft besloten, dat hij niemant meer oft beter en soude moghen oft willen leeren sonder oft buyten die. Ghelijck hij oock groote cracht ghegheuen heeft sommighe cruyden ende steenen om die lichamen der menschen te voeden oft te ghenesen, desghelijcs ooc groote cracht ghestelt in die heylighe sacramenten, des doopsels, des outaers, om onse zielen te voeden in duechden, te ghenesen, ende te behoeden van sonden, nochtans en heeft hij alle sijn macht daer aen alsoo niet verbonden, dat hij niemant en soude connen voeden, helpen, oft ghenesen, sonder middel van desen, maer hij heeft veel menschen ghevoet ende ghenesen sonder lichamelijcke spijsen oft cruyden, desghelijcs heeft hij dicmael veel gauen ende gracien den menschen verleent sonder middel der sacramenten, besonder als sulck die sacramenten niet en conden crijghen, als gheweest sijn in voortijden sommighe menschen die van Godt verlicht worden haestelijck, ende storten haer bloet blijdelijck steruende voort kersten ghelooue, eer si het doopsel consten crijghen die welcke door tghelooue ende liefde Gods sijn salich gheworden sonder tsacrament, ghedoopt wesende van den heyleghen gheest in hen ghelooue, liefde, ende in hen bloet. Ende aldus worden ooc sommighe menschen meer ende beter van Godt gheleert van binnen, dan sij moghen leeren van buyten wt boecken oft sermoonen. Ende soo leert hij ooc noch daghelijcs die heyleghe kerke, door haer wetteghe ouersten, pausen, bisscoppen, pastoren, leeraers, den welcken hij ingheeft te leeren ende te ordineren in die heyleghe kerke veel goede, salighe ende profijtelijcke dinghen, die welcke in die H. scriftuere niet openlijc bescreuen en sijn. Daerom heeft Godt ooc door sijn apostelen ende euangelisten veel min scriftueren ghelaten der heyligher kersten kerken, dan hij der Ioetscher gheloouigher sinagogen verleent heeft door Moysen ende die propheten, alst blijct wt het oude testament dat bij nae viermael meerder is dan het nieuwe testament, want hij der heyligher kerken beloeft heeft die ouervloedige gratie sijns heylichs gheests, waer door si meer soude geleert worden door inspiratien van binnen dan van buyten door scriftueren, Door welcken heyleghen gheest Christus Iesus sijnen Apostelen inghegheuen heeft te leeren, in te setten, ende te ghebieden den nieuwen kerstenen nae sijn doot sommighe dinghen, die hij hen niet gheleert en hadde binnen sijnen leuen. Als dat ghebodt welc si gauen den ghenen die wten heydenen totten ghelooue bekeert waren, ⁺Dat si niet en souden bloet eten noch eenich vleesch van sulcker beesten die sonder bloetstorten ghestoruen, ende met haer bloet versmacht waer, Welc was een ghebodt der ouder wet, daer Christus die gheloouighe der nieuwer wet aff ontslaghen hadde, maer nochtans heeft hij door sijnen gheest den Apostelen gheleert van binnen, dat si die oude wet ter stont niet heel en souden verworpen oft te nieute doen, welc metter tijt moest ghedaen worden, ende dat om seker redenen, welc die leeraers daer af scriuen. Desghelijcs hebben die Apostelen den iersten gheloouighen, meer dinghen gheleert mondelinge ende ingestelt veel goede manieren van leuen, die si nerghens en hadden bescreuen vonden, oft ooc seluer niet bescreuen en hebben ghelaten, want het was hen veel ghereeder, veel saken te leeren ende te wijsen met woerden ende wercken, dan met scriften. Oock en hadden si niet stade ghenoech om alle nootelijcke ende profijtelijcke dinghen den gheloouighen te scrijuen, want si waren luttel in ghetale, ende si hadden seer veel te loopen ende te preken, ende dier dinghen diese den gheloouighen te leeren hadden was te veele. Dus leerden si mondelinge den ghemeynen kerstenen dat hen nootelijc was te gheloouen, te doen, ende te laten. Andere dinghen van die sacramenten te bedienen ende te gheuen, leerden si den ouersten ende dienaers der kerken, als bisscoppen, priesters, ende diakenen, dat sijt souden aldus onderhouden, ende voorts haren nacomelinghen leeren met woorden ende wercken, oft ooc bescrijuen, alsoo si dat van hen gheleert hadden. Alsoo ooc sommighe bisscoppen discipulen der Apostelen veel ghescreuen hebben vant ghene dat si van hen gheleert ende aen hen ghesien hadden, Als was Clemens die discipel van sinte Peeter, ende naemaels een paus oft ouerste biscop te Roome. Item Dyonisius een discipel van sinte Pauwels die veel wonderlijcke dinghen bescreuen heeft, die hy vanden Apostel Paulus sijnen meester gheleert hadde. Item Papias een discipel van sint Ian ende meer andere, wt wiens boecken men claerlijc bevint, dat die Apostelen veel dinghen gheleert, gheboden, ende inghestelt hebben in die heyleghe kerke, welc si niet en hebben bescreuen in haer epistelen oft Euangelien. Ooc van dat leuen ons Heeren soo ghetuycht sint Ian euangelist int sluyten sijnder euangelien, dat al niet bescreuen en is, noch niet moghelijc en was te scrijuen dat Christus ghedaen heeft, als hy seyt, ⁺Daer sijn noch veel ander dinghen die Iesus gedaen heeft, die welcke (soudemen die al besonder scrijuen) ic meyne dat die werelt die boecken niet en

+ Gene .iiij.

+ Actuum xxi.

+ Ioa. ultimo

[p. *17]

soude connen begrypen. Ooc leeren wij wt die epistelen van sinte Pauwels, dat hij veel meer dinghen leerde den gheloouighen metten monde, dan hy ghescreuen heeft metter hant. Alst blijct in die epistel tot die van Thessalonien daer hy seyt aldus. ⁺Lieue broeders staet ende onderhout vastelijc die insettinghen die ghy gheleert hebt tsij by woorden oft door onse brieuen. Desghelijcs scrijft hi tot die van Corinth. die welcke hem hadde doen vraghen van veel versceyden saken daer hen aen twijfelde, ende waer af grooten twist onder henlieden opgheresen was. Waer op Paulus hen scriftelijck antwoort van veel dier saken hen lerende. Maer hy seyt int sluyten, Die ander dinghen sal ick bescicken als ick by v comen sal. Recht oft hy segghen wilde. ⁺Siet ghy hebt my van veel dinghen doen vraghen, Maer ten is my niet moghelijck dat ick v op alle dese, door scriftuere soude connen volcomenlijck ghenoech onderwijsen. Maer ick sal v dandere, daer ick niet aff en scrijue veel beter met woorden leeren ende met wercken wijsen, oft thoonen, als ick by v comen sal, dan ict v soude connen scrijuen. Want alle dinghen worden beter gheleert als die leeraer teghenwoordich is met woorden ende wercken, dan met brieuen oft boecken. Voorts oock als wij voor gheruert hebben, so hadden die Apostelen seer qualijck stade om veel te scrijuen, alst blijct wter epistelen van S. Pauwels totten Corinth. daer hy mencie maect van sommighe die hy ghedoopt hadde seluer metter handt, waer nae hy seyt. ⁺Voorts oft ick anders iemant meer ghedoopt hebbe dat en weet ick niet, Want Christus en heeft my niet ghesonden om te doopen, maer om dat euangelie te preken, dat sonder twijfel oock een veel meerder ende swaerder officie was dan het doopen. Want tis seer swaer eenen ongheloouighen ende onwillighen mensche te leeren ende te bekeeren, maer eenen gheloouighen ende bekeerden te doopen, dats licht om doen. Waer wt dat blijct dat die Apostelen veel goede dinghen den gheloouighen gheleert ende beuolen hebben te gheloouen, ende te onderhouden, die sij malcanderen hebben voorts gheleert sonder scriftuere, mondelinghe, ende metten wercken dat onderhoudende. Desghelijcs hebben die wettighe naecomelinghen der apostelen, als pausen, bisschoppen, ende pastooren der heyligher kercken, ooc metter tijt sommighe goede warachtighe ende salighe dingen inghestelt ende gheboden te houden van Gods weghen, daer sij die macht aff hebben, welcke insettinghen, leeringhen, ende goede manieren van leuen, worden ghenoemt die gheboden ende leeringhen der heyligher kercken, welck zijn dinghen die mondelinghe sonder scriftuere vanden apostelen der heyligher kercken gheleert zijn ende inghestelt, oft ooc naemaels van haren nacomelinghen onderhouden oft ooc van nieuws inghestelt zijn. Welcke leeringhen, gheboden oft goede manieren men behoort oock in grooter weerden te houden als het woort Gods, want het sijn dinghen die van Godt den ouersten der heyligher kerken inghegheuen zijn door sijnen gheest. Ende soo machmen sulcke gheboden der heyligher kercken noemen het inghegheuen, oft het voorts ghegheuen woort Gods, ghelijc die heylighe scriftuere wort ghenoemt het ghescreuen woort Gods. Ende ghelijckmen in weerden houden moet niet alleen die mandamenten vander keyserlijcker maiesteyt, die hij door sijn brieuen beseghelt oft onderteekent van hem seluen sendt tot sijn ondersaten, maer ooc alle dat sijn stadthouders, presidenten, regenten, oft gouernanten des lants van hem ghestelt, ende besonder dat sijnen raetsheeren oft boden ghesonden in sijnen name ordineren, segghen, beuelen oft constitueren, den welcken hy sijn macht ouerghegheuen heeft, waerom sulcke presidenten ende raetsheeren, haer vonnissen ende ordinancien wtgheuen op den naem vanden Keyser scrijuende, dat sulck ordinancie, vonnisse oft beuel is ghemaect oft ghegheuen bijden Keyser in sijnen rade, Ende so wie sulcke ordinancien, vonnissen, oft mandamenten versmaedde die soude misdoen als oft hy den Keyser versmaet hadde. Alsoo eest ooc met die gheboden oft leeringhen der heyligher kerken buyten die heylighe scriftuere door die ouersten der heyliger kerken ghegheuen, ende besonder door die ghemeyne ordinancie vanden Paus van Roomen ende andere bisschoppen tsamen in concilie vergadert raethoudende wiens ordinancien, vonnissen ende gheboden men houden moet in sulcker weerden als Gods gheboden, want sij ghegheuen sijn van die wettighe stathouders Christi, naemomelinghen der Apostelen presidenten ende regenten van gods weghen ghestelt, om het kersten volc te regeren, den welcke Christus sijn macht heeft ouerghegheuen, als hy ierst tot S. Peeter, ende namaels tot allen den anderen apostelen seyde. ⁺So wat ghy bint opder eerden, dat sal ghebonden sijn inden hemel. Ende wat ghy ontbint opder eerden, dat sal ontbonden zijn inden hemel. In welc woort den apostelen ende haren wettighen nacomelinghen wort macht ghegheuen niet alleen door absolutie oft excommunicatie die menschen te ontbinden oft te binden in haer sonden, te ontfanghen inder heyligher kerken ghemeynscap, oft daer wt te sluyten, maer ooc om te ghebieden ende te verbieden allen haren ondersaten kersten menschen, tghene dat hen goet duncken sal gheboden oft verboden te wesen. Ende so wie dese haer gheboden oft verboden versmaet die misdoet, als oft hy godt seluer versmaedde. Ghelijc Christus seyt tot sijnen Apost. ende allen ouersten haren wettighen naecomeliughen, Soo wie v hoort die hoort my, ende so wie v versmaet die versmaet my. ⁺Daerom so hebben die Apostelen oock neerstelijc bevolen datmen haren gheboden, ende der ouders oft ouersten die van haren weghen ghestelt waren, onderdanich wesen soude. Als Paulus scrijft totten Heb. ⁺Weest onderdanich uwen ouersten ende wilt hem onderworpen sijn. Ende in die wercken der apost. staet ghescreuen, ⁺Hoe dat Paulus ende Sylas reysden door dlant van Sirien ende Cilicien versterckende die vergaderinghe der gheloouighen, ghebiedende datmen soude onderhouden die gheboden der apostelen ende der ouders, welc apostelen ende ouders in haren ghemeynen raet sommighe dinghen om redenen ordineerden ende beuolen, die in H. Euangelie van Christo niet beuolen oft gheordineert en waren als wij voorseyt hebben van gheen bloet te eten. Welc ordinancie der apostelen namaels nochtans van andere haren nacomelinghen is te niet ghedaen, als die redene oft sake cesseerde, waerom dat sulcke ordinancie ierstmael inghestelt was. Ende aldus hebben die nacomelinghen der apostelen in haren raet, ende door hen macht die kersten menschen ontbonden van tghene daer sy vanden apostelen toe verbonden waren ende desghelijcs hebben si ooc namaels veel niewe ordinancie gemaect, ende gheboden te houden, die van Christo, noch van sijnen apostelen in die euangelien oft epist. niet gheboden oft beuolen en zijn. Welc al te samen moeten in grooter weerden ghehouden zijn als gods ordinancien door sijn stadthouders ghegheuen, besonder nochtans sulcke die gemaect worden vanden paus van Rome, successeur van S. Peeter ende opperste stathouder Christi,

+ ii.Thess .ii

+ i.Cor .xl.

+ i.Cor .i.

+ Matheus xvi.xviij.

+ Luce x.

+ Hebr .xiij.

+ Actuum xv.

[p. *18]

die daer is het hooft vander gheheelder heyligher kercken van Christo ghestelt opder eerden, ende is die ouerste priester ende bisschop niet minder, iae veel meerder van machte, dan in die oude wet was die ouerste priester des Ioetsschen volcks, die een figuer was van dat opperste priesterscap oft bisdom der heyligher kercken, Van welcken ouersten bisschop seer scerpelijck staet ghescreuen Deuteron. int seuenthienste Capittel, Dat soo wie niet en wilde onderdanich wesen den ghebode, oft den vonnisse des ouersten priesters ende rechters des volcks, datmen hem dooden soude. Desghelijcks wort daer beuolen, datmen alle questien ende doncker saken den ghelooue oft der wet Godts aengaende soude draghen tot den ouersten priester ter plaetsen daer hy woonde, ende van hem daer aff die waerheyt vraghen, ende sijn antwoorde, ende vonnisse voor warachtich houden. Desghelijcks is oock beuolen alle kerstenen menschen datmen den ouersten bisschop ende Paus van Roomen, stadthoudere Christi sal gheloouen in alle sulcke verclaringhen ende vonnissen die hy gheeft den ghelooue, ende der heyligher scriftueren aengaende, Want het is sinte Peeter, ende alle sijnen wettighen naecomelinghen, sonderlinghe beloeft van onsen Heere dat sij nemmermeer en sullen dolen vant recht ghelooue. Als daer Christus seyt tot sinte Peeter aldus, ⁺Symon Symon, siet sathanas heeft v al te samen begheert om te siften als terwe, Maer ick heb voor v ghebeden dat v ghelooue niet en mach vergaen. Dus als ghi bekeert sijt, versterct v broeders Welcke belofte ons Heeren van tbeghinsel des kersten gheloofs tot noch toe is warachtich beuonden, wantmen tot deser tijt toe noyt warachtich Paus van Roome wettelijck inghestelt heeft beuonden, die eenighe saken teghen het recht ghelooue ghehouden oft gheleert heeft, hoe wel dat sommighe loghenachtighe historien contrarie segghen willen. Desghelijcks oock door dese sonderlinghe belofte ons Heeren is den stoel ende dat bisdom van sinte Peeter te Roomen ghebleuen tot noch toe, daer alle andere Biscoppen naecomelinghen vanden anderen Apostelen langhe verdreuen zijn, ende haer bisdommen vergaen, ende vanden ongheloouighen nu beseten worden, Want alle die plaetsen, steden, ende landen daer die andere Apostelen ghepreect hebben, kercken ende bisdommen ghefundeert hebben, ende daer sij selue haer apostelscap bedient hebben, die zijn nu vanden Turcken, Persen, ende Sarasijnen bedoruen, ende het kersten ghelooue is van daer al verdreuen, wtghenomen die kercke van Roomen, daer van sinte Peeters tijde, tot nu toe het kersten ghelooue is ghebleuen, ende noyt daer wt verdreuen en is gheweest, noch zijn en sal. Desgelijcs heeft ons Heere Iesus ooc belooft der ghemeynder heyligher kerken dat hy haer by blijuen sal, ende door sijnen heylighen gheest die regeren ende leeren sal in alles dat haer nootelijck is te weten om ter salicheyt te comen, als hy tot sijnen Apostelen seyt int Euangelie. ⁺Siet ick ben met v tallen daghen tot dat voleynden der werelt toe, Ende te voren hadde hy hen beloeft segghende. ⁺Ick sal mijnen vader bidden, ende hy sal v eenen anderen trooster gheuen, dat die met v blijue inder eewicheyt den gheest der waerheyt, welcke beloften niet alleen den Apostelen, maer alle der ghemeyn kersten kercke ghedaen is, Want die apostelen en zijn niet bleuen op eertrijck totten eynde der werelt, Maer die heylighe kersten kercke sal totten eynde der werelt blijuen, hoe wel datse seer vermindert sal worden door veel vervolghinghen, die sij lijden sal, Ende daerom so wat vander heyligher kercken ouer al ende ouer langhe van die kersten menschen beyde gheleert ende ongheleert, prelaten ende ondersaten ghehouden ende ghelooft is gheweest voor goet ende warachtich, al en staet sulcs niet openlijck in die H. scriftuere ghescreuen oft beuolen, also die weerdighe leeraer sinte Augustijn leert scrijuende tot eenen ghenoemt Ianuarius, dat moetmen voor soo goet ende warachtich houden als vanden apostelen sonder scrift den kerstenen gheleert, oft naemaels van haeren nacomelinghen, Pausen ende Bisschoppen, oft ghemeyn concilien inghestelt door dingheuen des heylichs gheests, die altijt der heyligher kercke veel dinghen leert buyten, maer nochtans niet teghen die heylighe scriftuere door sijnen gheest, den ouersten der kercken sulcken dinghen ingheuende, die goet ghedaen oft ghelaten waeren nae den eysch des tijts, der persoonen, ende der saken. Iae oock al zijn sulcke ouerste dicmael sondighe menschen onweerdich des staets daer sij in zijn, nochtans door sulcke quade onweerdighe ouersten leert Godt wel waerachtighe ende salighe dinghen den ondersaten. Alst blijct van Caiphas, waer aff scrijft sint Ian, Dat den heylighen gheest door sijnen mont sprack een prophetie, om dat hy een bisschop was, doen hi inden raet seyde van Christo, ⁺Het is ons nootelijck datter een mensch sterue voor tvolck, op dat het heel volck niet verloren en gae.

+ Luce xxij.

+ mat xxviii

+ Ioan .xiiij

+ Ioann .xi.