Den gheheelen Bybel, Inhoudende het oude ende nieuwe Testament (Leuvense bijbel 1548)

§ Waer om dat nu soo veel menschen dolen buyten den rechten ghelooue, daer nochtans nu die heylighe scriftuere meer verbreedt is dan sy oyt te voren was.

Cap .ij.

MAer nu mocht iemant by auontueren vraghen, hoe dat by coemt dat nu soo veel menschen dolen int ghelooue, ende comen in veel blende quade secten ende ketterien contrarie der goddelijcker waerheyt, daer nochtans nu ter tijt die heylighe scriftuere soo seer vermenichfuldicht, ende ghemeynsaem is alle menschen, wantmen nu ter tijt door die sonderlinghe conste der Prenterien, onlanxs ghevonden, meer goeder boecken vint danmen plach in eenighen tijden voor desen. Ende besonder soo wert die heylighe scriftuere, welck men noemt den Bibel, nu van nieuws ouerghesedt niet alleen wten Hebreusschen, ende Griexschen inden Latijne, maer oock in Duytsch, Walsch, ende ander ghemeyne talen. Ende die selue zijn oock soo goeden coop, alsoo datmen een Bibel (die hier voortijts pleecht ghescreuen dertich, veertich, oft vijftich gulden te ghelden) nu mach hebben gheprent om soo veel stuuers, Waer door dat nu een ieghelijck die heylighe Scriftuere mach crijghen ende lesen. Dus schijnet seer vreemt ende wonderlijck, dat het ghemeyn kersten volck met verscheyde dolinghe ende quade opinien, nu meer verduystert is dant plach, daert nochtans het licht der scriftueren meer hanteert dant pleecht, Want zijnt mans oft vrouwen, gheleert oft ongheleert, leeken oft clercken, het is nu al met der heyligher scriftueren becommert. Maer om hier op claerlijck te antwoorden, soo laet ons blijuen by ons voorghenomen ghelijckenisse vanden lanteerne, lampe, oft lichtvat, daer merckelijck die heylighe scriftuere bij gheleken wort, want te spreken nae der rechter ende nauster waerheyt, so en is die heylighe scriftuere gheen licht in haer seluen, maer sy is als een lanteerne oft lichtvat, daer door het licht schijnt, ende ghedraghen wort tot dat verstant der menschen. Want het warachtich licht der zielen is die goddelijcke waerheyt ende wijsheyt, welck inder scriftueren wort ghenoemt het woort Godts ende dat is Godt selue, alsoo sint Ian Euangelist int beghinne zijnder Euangelien seydt, ⁺Dat Godt was dat woort, ende voorts seydt hy ooc dat dit woort is het licht, welck verlicht alle menschen in deser werelt comende. Maer alle woorden van menschen ghesproken oft ghescreuen, item voorts alle figueren, visioenen, oft oock droomen, lichamelijck, oft gheestelijc verthoont, ghescildert, oft ghesneden, waer door den menschen te kennen wort ghegeuen die waerheyt, oft den wille Gods, dat zijn als lanteernen oft lichtvaten, daer mede het warachtich licht van dat woort Godts ghedraghen wort tot dat verstant der menschen, Dus ghelijck daer groot ondersceyt is tusschen eenen lanteerne, ende dat licht datter inne staet, alsoo isser oock groot onderscheyt tusschen die scriftuere der Bibelen, ende dat puer licht vanden warachtighen woorde Godts, welck daer door beteekent, ende den menschen te kennen ghegheuen wort, want het warachtich woort Gods en mach in sy seluen nemmermeer vergaen oft verandert worden, alsoo die Propheet Isaias seyt, ⁺Dat het woort Godts inder eewicheyt blijuen sal, Maer alle scriftueren iae alle boecken soo wel die Bibel, als andere boecken vergaen daghelijcs, ende sullen alle tsamen vergaen, als hemel ende eerde door tvier vergaen sullen, dat is verandert ende vernieuwet sullen wesen, Desghelijcks oock alle ghesproken woorden van den predicanten, iae oock ons Heere Iesus woorden in sijnen leuen ghesproken zijn vergaen als zij ghesproken zijn, want ghesproken woorden en zijn anders niet dan een gheluyt in die locht vlieghende, welck ter stont vergaet, als hy swijcht die te voren sprack, maer die waerheyt Godts, ende dat warachtich woort Godts, welck daer door coemt in die herten der menschen door claer kennisse, die blijft in sy seluen eewelijck. Voorts moeten wij aenmercken dat ghelijck men vint verscheyden lanteernen oft lichtvaten, waer af deen is open, dander besloten, deen doncker, dander claer, oft oock ghelijck sommighe lanteernen zijn op deen zijde open, ende claer lichtende

+ Ioann .i.

+ Isaie xl.

[p. *14]

ende op dander zijde besloten, ende gheen licht gheuende, Hoe wel het licht datter binnen staet, altijt ghelijclijck claer is in sij seluen. Alsoo eest oock met die heylighe scriftuere, die eenen lanteerne is op sommighe plaetsen seer doncker ende besloten, op andere plaetsen seer claer ende open den ghenen die eenich verstant hebben, ende ooghen om dat licht te sien datter wt coempt. Dus soo wie dat die heylighe scriftuere heeft oft leest, die en wordt terstont daer door niet verlicht van binnen om dat si te veel plaetsen seer bedectelijck ende donckerlijck spreect, buyten die ghemeyn maniere van spreken. Voorts oock ghelijck als een blende eenen lanteerne met claren lichte draecht, die en wort daer door oock niet verlicht, ende dat want het ghebreck van sien iu hem is. Alsoo oock als iemant die scriftuere leest, die luttel oft gheen verstant en heeft, oft die niet en verstaet die tale daer hij die scriftuere in leest oft hoort, die en wort daer door oock niet verlicht, niet meer dan een blent man van een keerse, oft oock vander sonnen licht, iae al spraeck die scriftuere oock seer claerlijck, ten mach hem niet helpen. Desghelijcks oock als ons Heere sijnen wille oft wijsheyt den menschen, te kennen gheeft door eenich verthoonen van wonderlijcke figueren, visioenen, oft droomen, als hy dicmael ghedaen heeft den Propheten, Patriarchen, ende Apostelen, alst blijckt in die Openbaringhe van sint Ian, Apocalipsis ghenoemt, Item als hy door eenighe droomen sijnen wille heeft te kennen ghegheuen, oock den onweerdighen, ongoddelijcken menschen, als Pharao den Coninck van Egypten, ⁺item Nabugodonosor den Coninck van Babilonien, den welcken hy door verscheyden droomen sijnen wille te kennen gaf, ⁺dwelck sy selue niet verstaen en conden. Siet soo sijn sulcke figueren, visioenen, oft droomen, oock als lateernen daer het woort Godts door ghedraghen wordt totten menschen, donckerlijck oft claerlijck nae dat Gode belieft. Maer wanneer Godt sijnen wille ende sijn wijsheyt den menschen te kennen gheeft, door sijnen gheest in des menschen gheest van binnen sprekende, sonder eenich behelp oft middel van eenighe creatueren, scriftueren, figueren, droemen, oft visioenen, soo ontfanct sulck mensch het claer licht, ende het puer woort Godts van binnen sonder lanteerne oft lichtvat. Dus mercken wy hier aen lichtelijck hoe dat by coemt, dat sy al niet verlicht en worden, die lesen oft hooren die heylighe scriftuere, Voorts oock leeren wy hier wt dat die scriftuere niet en is dat warachtich woort Godts, oft het goddelijck licht, maer een middel om daer toe te comen, Ende al wordet alsoo dicmael ghenoemt, dat en is maer op en figuerlijcke oft ghewoonlijcke maniere van spreken, Ghelijck als iemant heeft oft leest eenen brief van zijnen vrint daer in hy hem zijn meyninghe oft zijnen sin met zijnder hant ghescreuen heeft, soo seydt sulck toonende sulcken brief, dats die hant van mijnen vrint, oft dats die meyninghe ende den sin van mijnen vrint, welck inder waerheyt alsoo niet en is, want den brief is pampier, ende die hant des vrints is vleesch ende been. Item den brief is een lichamelijck dinck, den sin is een gheestelijck dinck int verstant der zielen gheleghen. Van dit onderscheyt des lichts ende der lanteernen, soo seyt Dauid inden Psalm. ⁺O Heere v woort is een lanteerne mijnen voeten, ende een licht mijnen weghen. Siet hier ghelijct hij dat woort Godts bij twee verscheyden dinghen, te weten bij eenen lanteerne ende bij een licht, Ende niet sonder redene, want als wij nv verclaert hebben, soo mach een mensch dat woort Gods ontfanghen in twee manieren, te weten door dmiddel van enighe creatueren, scriftueren, oft figueren, ghesproken, ghescreuen, oft beteekent, Ende dan wort dat woort Godts ghenoemt eenen lanteerne, want het coemt bedectelijck, oft emmer niet soo claerlijck alst wel comen mocht, ende somtijts oock heel donckerlijck oft bedectelijck, alsoo dat sij dat niet en connen verstaen, die dwoort Gods alsoo seluer ontfaen, maer moeten het verstant van eenen anderen leeren, ⁺Ghelijck Pharao den wille Godts die hem verthoont was bij twee wonderlijcke droomen, seluer niet en verstont, maer moest van Ioseph dat verstant ontfanghen, die hem dese Goddelijcke droomen beduyde, ende alsoo hem dien donckeren lanteerne van dat bedect woort Godts open dede, ende het licht openbaerde, welck die ongheloouighe coninck niet weerdich en was claerlijck te ontfaen, oft bij sij seluen te verstaen. Desghelijcs moest Daniel den coninck Nabugodonosor verclaren sijn droomen. ⁺Waer door hem Godt wonderlijcke toecomende dinghen vertoonde ende te kennen gaff, om dat hij een coninck was, die welcke hij door sij seluen niet weerdich en was te verstaen, om dat hij ongheloouich ende onweerdich was dat puer claer licht Godts sonder decsel te ontfanghen, Maer als God den mensche van binnen aensprect door sijnen gheest sonder eenighe van die voorseyde middelen, soo ontfanct sulck mensch het puer licht Gods sonder lanteerne oft lichtvat, ende dit aenspreken Gods, noemt die scriftuere somtijts cussen, daer door mont aen mont sonder middel ghebracht wordet, welcke gracie begheert die gheestelijcke ziele int beginsel der gheestelijcker sanghen segghende, ⁺Laet hem mij cussen met dat cussen sijns monts, begherende van Godt aenghesproken te worden sonder middel van creatueren oft scriftueren, droomen, oft visioenen. Somtijts wordet ghenoemt dat inspreken oft die inspiracie Gods, ⁺als Dauid seyt op een plaetse, Ick sal hooren wat Godt in mij spreken sal. Somtijts wordet ghenoemt dat mondelinghe aenspreken Gods, als ons Heere sprack vanden weerdighen propheet Moyses, ⁺segghende tot Mariam ende Aaron, Esser iemant onder v een propheet des Heeren, dien sal ick openbaren door visioenen, oft ick sal hem toespreken door eenen droom. Maer sulck en is mijn knecht Moyses niet, die daer is dalder ghetroutste van mijnen huyse, want ick spreeck hem aen mont aen mont, ende hij siet God openbaerlijck, niet door gheraetsels oft ghelijckenissen. ⁺Somtijts wordet ghenoemt dat ingheuen des heyleghen gheests, alsoo ons Heere beloofde sijnen discipelen, dat hij hen senden soude den heyleghen gheest, die hen souden leeren alle dinck, ende hen ingheuen alle tghene dat hij hen gheseyt hadde. Aldus hebben aenghesproken gheweest ende het puer claer woort Gods ontfanghen in haeren gheest van binnen sonder eenich middel van scriftueren, figueren, oft creatueren, droomen, oft visioenen, veel heylighen des oude testaments, patriarcken, ende propheten, eermen eenighe scriftuere vant, als die voor Moysen gheweest sijn, welck dierste scrijuer was van dat woort Gods, Voorts oock alle heylighe propheten ende Apostelen, door

+ Gen .xli.

+ Daniel .ij.

+ Psal .cxviij

+ Gene .xli.

+ Danie .ij.

+ Cant .i.

+ psa .lxxxiiij

+ Num .xij.

+ Ioan .xiiij

[p. *15]

wien die heylighe scriftuere ierst ghescreuen is, die hebben dat woort Godts van binnen sonder scriftuere ontfanghen puerlijck, tghene dat sij haeren naecomelinghen hebben vercondicht, ende gheleert van buyten scriftuerlijck. Ende dit aenspreken Godts van binnen is veel eelder, ende weerdigher, dan het woort Godts door die scriftuere ontfanghen, oft door andere middelen, Want die van binnen door den gheest gheleert wort, die en mach daer wt niet dolen, maer soo wie door scriftueren oft figueren het woort Gods ontfanct, die mach daer in dolen, als hij niet en verstaet wat sulcke scriftueren oft figueren beteekenen. Ende daer om hoe een mensch heylegher es van leuen, ende meer begaeft door den gheest Gods van binnen, hoe hij min behoeft gheleert te sijne van buyten door eenighe scriftueren oft boecken te lesen, want sulcke worden van binnen veel beter ende meer gheleert door Gods inspreken, dan si souden moghen van buyten gheleert worden door iemants sermoonen te hooren oft boecken te lesen. Ende daer om voor die tyden van Moyses in die wet der natueren, soo sijn alle Gods liefste vrinden, als Abel, Enoch, Noe, Abraham, Isaac, Iacob, ende meer ander, sonder scriftueren van God gheleert van binnen door sijnen heylighen gheest, oft van buyten door sijn heyleghe enghelen die hy tot hen sandt, Maer doen die menschen door groote leelijcke sonden begonsten hem lanc soo meer van God te vervreemden, soo sijn zij onweerdich ende ombequaem gheworden van God aldus aenghesproken te worden van binnen, oft oock door zijn heylighe enghelen, Ende doen heeft God hem oock vervreemt vanden menschen, ende heeft tot hen ghesonden propheten vanden menschen die zijn woort ende zijnen wille metten monde, ende door scriftuere den volcke gheleert hebben, ende dit hebben gheweest Gods boden, die Gods wille eensdeels mondelinghe, ende eensdeels met brieuen ouerghebracht hebben. Desghelijcs oock int nieuwe testament, als op eertrijck comen is die sone Gods ons Heere Iesus soo heeft hij zijn discipelen ierstmael door zij seluen mondelinghe, ende naemaels door synen heyleghen gheest van binnen gheleert van alles dat hen nootelijck ende profijtelijck was te weten, sonder eenighe scriftuere, want van onsen Heere Iesus en vintmen gheen zekerheyt, dat hij oyt eenighen boeck oft brief ghescreuen heeft. Desghelijcs sijn heylighe Apostelen ende discipelen, den welcken hij beuolen hadde dat ghelooue ende dat woort Gods nae sijn hemelvaert te vercondighen alle die werelt doore, hebben dat ierstmael ghedaen in twee manieren, te weten door mondelinghe predicatie, als si het volck leerden metten monde, ende ten anderen door het gheuen vanden heyleghen gheest, want si hadden die macht van Godt, ⁺dat sij haer handen opt hooft vanden gheloouighen leyden, ende hen alsoo door zeker ghebeden oft woorden gauen den heylighen gheest, alsoo sij dien hadden ontfanghen van binnen op den heyleghen Sinxen dach, ende sulcke menschen worden daer door van binnen meer gheleert door den heyleghen gheest, dan sij van buyten door die predicatie oft sermoonen der Apostelen leeren mochten, oft dan sij souden hebben moghen leeren door eenighe scriftueren oft boecken te lesen, als oock claerlijck ghetuycht die weerdighe Apostel sint Ian scrijuende tot sulcken gheloouighen die dus van binnen door den gheest Gods gheleert ende verlicht waren, nae andere dinghen segghende, ⁺Broeders ghij hebt die saluinghe vanden heyleghen gheest, ende ghij weet alle dinghen, dus en heb ick oock tot v lieden niet ghescreuen, als tot sulcken die de waerheyt niet en weten, maer tot sulcke diese wel weten, Ende corts daer nae seyt hij oock, V en is van gheenen noode dat v iemant leeren sal, maer soo v die saluinghe (dat is die gratie des heyleghen gheests) gheleert heeft, soo blijft daer inne. Desghelijcs vermaent die weerdighe Apostel Paulus Thimotheum sijnen discipel, dat hij verwecken soude (door goede oeffeninghen) die gratie Gods die in hem was comen, doort oplegghen van sijn handen op Thimotheus hooft. ⁺Ende aldus worden die gheloouighe kerstenen int beghinsel van dat kerstendom seer langhen tijt gheleert soo van buyten door mondelinghe predicatie der Apostelen, soo van binnen door den heyleghen gheest, sonder eenighe nieuwe scriftueren, Maer doen die deuotie ende liefde onder die nieuwe kerstenen begonste te verflauwen, ende datter op stonden veel houerdighe opgheblasen menschen, die wt hen seluen versierden ende voortbrochten veel vreemde nieuwe leeringhen contrarie den rechten ghelooue, ende der waerheyt. Ende oock als die heyleghe kercke seer groot begonste te worden, ende dat het ghetal der gheloouighen in versceyden landen soo veel worde, dat die Apostelen tot alle plaetsen hen altijt niet en consten mondelinghe gheleeren, want si lettel waren, soo hebben die sommighe bescreuen die wercken ende leeringhe ons Heeren in boecken, ende die ghenoemt Euangelien, dats te segghene, goede bootscappen. Ende sommighe Apostelen als Petrus, Paulus, Iohannes, Iacobus ende Iudas hebben tot den gheloouighen daer sij verre af gheseten waren, seker brieuen ghescreuen vol gheestelijcker leeringhen. Ende alsoo hebben sij begonst met scriftueren die heylighe kerke te leeren, die sij te vooren veel beter leerden mondelinghe, ende door het gheuen vanden gheest Gods, Ende desghelijcs voorts oock hoe die werelt langher staet, hoe die gheloouighe kersten menschen meer verflaut worden inder liefden Gods, ende crancker worden int warachtighe leuende ghelooue, soo vele te meer ist noot gheweest boecken ghescreuen te werden vanden heyleghen leeraers, om die blende ende ombekende menschen die waerheyt Godts van buyten scriftuerlijck te leeren, die van binnen door den gheest Godts niet, oft niet veel gheleert en worden.

+ Actuum .xix

+ i.Ioan .ii.

+ ii.Thim .i