|
| |
| |
| |
Bijlage C.
Verwante gedichten.
I. De Tien Geboden.
Het lied De Thien Gheboden des Aerdtscheh Gods (No 3) is eene
parodie van
Utenhove's berijming der Tien Geboden. Wij geven
daarvan den tekst, zooals die voorkomt in '26. Psalmen ende ander ghesanghen,
diemen in de Duydtsche Ghemeynte te Londen, was Ghebruyckende…. Embden,
1558.' Aldaar vindt men ook de melodie, waarop zonder twijfel ook de parodie
gezongen werd.
Heft op dijn hert, opent dijn ooren,
Hartneckigh volck in't weder staen:
De stem dijns Gods wil 't nu anhooren,
End zijn gheboden gade slaen.
Ick ben (seyt hy) dijn God end Heere,
Die dy uut stranghen dienst heb brocht.
Daer om gheve ick dy dese leere,
Heb 't neven my gheen ander God.
Du salt dy gheen beelden doen maecken,
Van eenigh dingk t' eenigher stondt,
Om die t'eeren oft groot te maecken,
In hemel aerde oft waters grondt.
Ydelick dijns Gods naem ghepresen,
In dynen mondt niet neemt noch bruyckt,
Want hy niet onghestraft sal wesen,
Die dien lichtveerdelick ghebruyckt.
Ses daghen doet dijn werck mit maten,
Den sevensten heylight mit lust,
Wilt oock de dyne rusten laten,
Want de Heer heeft dan selfs gherust.
Oeffent dy in d' woordt, end mit lusten,
Houdt der ghemeynten dienst in eer,
Op dat de Heer in dy magh rusten
Ende zijn werck doen so langks zo meer,
Vader end moeder houdt in weerden,
Op dat du langhe leefst onghequeldt:
End dat dy welgae op der aerden,
Daer dy de Heere heeft ghestelt,
| |
| |
Wordt oock gheen doodtslagher bevonden.
Overspeelt niet mit wil of daedt.
Zij't oock gheen dief te gheenen stonden.
Gheen valsch ghetuyghenis bestaet,
Du sult dyne begheerten dringhen,
Van huyse, wijf, maeght ende knecht,
Osse Esel end van alle dinghen,
Daer een ander in is gherecht,
Ons' sonden Heer wy hier uut mercken,
Om welcker verghiff bidden wy.
Wil ons gheloove nu dan stercken,
Dat wy dy voort an dienen vrij.
N.B. Aangezien vs. 3 en 4 geheel gelijk 1 en 2 gezongen worden, kan
deze melodie, met weglating van die herhaling, ook dienen voor eene strophe van
6 verzen.
| |
II. Het lied der ballingen.
Omdat de folio-uitgave van
Coornherts Wercken niet zoo algemeen verspreid is, geven
wij het lied (no 37) hier ook naar die uitgave.
XIV.
Op de wyze: Psalm 50.
Wy Ballinghen verstroyt met hopen veel
Uut Nederland, ons alder aardsch Prieel,
Meest al om weldoen buyten eenigh schuld,
Laet ons den Heere bidden om gheduld,
En meer ons sonden dan Gods straffe haten:
Des Heeren goedheyd sal ons niet verlaten.
Om bergen tlijf, elck al zijn haaf begeeft,
Met alle daar ons harte meest aankleeft:
Om d'edel ziel, daar Godes gheest in rust,
Vlieden wy niet, ons harten minste lust,
Maar volgen die plat tegen Gods geboden
Daar door wy ons ellende zielen dooden.
Int vlieden van de Tyrannie fel,
Ontzien wy moeyten, arbeyd noch ghequel:
Maer om tontgaan des duyvels bloedicheyt
Bidden wy met ootmoedicheydt.
Wat baat ons vryheydt vander menschen handen
Als d'arme ziel vast leyd aan
Mammons banden.
| |
| |
Wy vluchten 'tlant, maar niemant boosheyt vliet,
Elc bout op mensch, maer opten Heere niet.
Meer men na huys, dan na den Hemel hoopt
Elck d'ongevangen Beerenhuyd verkoopt.
Wy klappen niet dan van ons leed te wreken.
Hoe derren wy God om ghenade smeken?
Vergheven wy niet menschen ons gelijck
Sou God quyteren tvolck van sonden rijck
Neen hy voorwaar, dus doet van u de wraec:
Bid God dat hy u vyand beter maack,
En roept dan vry, van ancxtelick bezwaren:
Vergeef ons Heer, als wy ons schuldenaren.
De Heer toont ons zijn liefde in zy [l.zyn] Roe,
Blyft gy verhert (o mensch) so ziet wel toe
Dat hy zijn roe niet en verscherpe meer,
Of dat hy niet zijn straf van ons en keer,
En ons na lust verhart int quaad laat zwerven
Om soo in weelden eeuwigh te bederven.
Ghy Bander heeren thert tot Gode keert
Belyt u zond, met harten kleyn verneert,
Onder Gods hand, en hem ghelaten staat:
Staat na Gods liefd, verlaet des Duyvels haat
God sal ons door die vander Maagd geboren wert
Ontfermen, en helpen als zijn verkoren hart.
Het is duidelijk, dat de redactie in het
Geuzenliedboek ouder is.
| |
III. t'Vry gheleyt na der Hellen.
In de Politieke Balladen, Refereinen, Liederen en Spotgedichten der
XVIe eeuw, uitgegeven door de Maetschappy der Vlaemsche Bibliophilen, 2e serie,
no. 7, vinden wij op bl. 41 een gedicht, dat in het begin volkomen gelijk is
aan ons no 134.
Op het eerste gezicht zou men kunnen twijfelen, welk van beide
gedichten het voorbeeld van het andere geweest is. Maar nauwkeurige beschouwing
neemt allen twijfel weg.
Het Geuzenreferein heeft vier strophen van 20 regels, het
Spaanschgezinde eerst eene van 24, dan drie van 22 regels. Het eerste is dus
regelmatiger. Ook zal de navolger en bestrijder allicht trachten zijn
tegenstander nog te overtroeven en daardoor eerder tot uitbreiding dan tot
inkrimping komen.
In de Balade is vs. 12 onlogisch: kerkroovers maken de kinderen niet
arm. In no 134 is de regel goed gedacht: moordenaars en schelmen brengen ook de
kinderen in ellende.
In den voorlaatsten regel is forieren van no 134
begrijpelijk, formeren van de Balade niet.
Ook schijnt de Balade in vs. 44 eene herinnering te bevatten van no
39. | |
| |
Het lijkt mij dus wel zeker, dat no 134 het voorbeeld en de Balade
de parodie is.
In de Politieke Balladen enz. vindt men op bl. 89 ook een
Beelsebubs Testament, dat mij evenzoo toeschijnt eene parodie te zijn
van het bij no 8 genoemde gedicht.
Eene vergelijking is zeker leerzaam; daarom laat ik hier de parodie
volgen,
Balade.
Lestens droomde my daer ick lach en sliep,
Dat Lucifer t'sijnder poorten uutriep
Een vry gheleye voor heeren en vrauwen,
Dat elck zau commen op vast betrauwen,
5[regelnummer]
Alle die helle was vry gheleye,
Elck moght commen bezien die heele contreye.
Dus liep 't volck derrewaerts met grooten ghetale;
Ick liep oock mede, docht my, tot in de zale,
Daer zach ick wondere groot boven maten,
10[regelnummer]
Het zatt daer al vol Guessche soldaten,
Schelmen, moorders en beelde-schinders,
Kerckroovers die ghemaect hebben veel schamel kinders,
Apostaten, ministers met haer valsche doctrine,
Boer-straffers, piraten, lantloopers ten fyne
15[regelnummer]
Paep-eters, sacramentschenders en
maeghdevercrachters,
Van God en zijn helighen sprekende veel lachters.
Hiermede waude Lucifer gaen hauden zijn feeste;
Om dat elc duvel zau bly zijn van gheeste
Zoo hadde hy den Helschen Beer gheslaghen,
20[regelnummer]
Doen moesten die cleyn Duvelkens al peinsen draghen
Al die weerelt duere an
Calvinus ghesellen,
Ic en zau dwonder niet al connen vertellen,
Den last die zaude my veel te zwaer zijn,
Zy zijn zot die ghelooven dat droomen waer zijn.
25[regelnummer]
Ic zach
Brederode gaen met
capiteyn Wust,
Zy ghynghen door d'helle zeer ongherust;
Doen sprac den eenen: ,,Eylacen, ahe!
Waer vinden wy onsen goên vrient Lume?
Hy waer hier ter feesten quaet vergheten,
30[regelnummer]
Hy plach zoo gheerne bloetdaermen t'eten,"
'Hy zal wel commen', sprac Lucifer, ‘naer den
gheur.’
En terstond quam hy met Conde daer vuer,
Dies elc hem vraeghde up dat pas
Oft
Graef Jan van Ghendt niet commen en was.
35[regelnummer]
Doen zeyde Lucifer: ,,Ic hebber om ghezonden,
Ic zaude hem zelve halen, waer ic ontbonden,
Want 'tis voor my een groot vercleenen,
Hy zaude my den schadt van kercken en cloosters leenen,
Daer zaude ic een erfve mede coopen hier in 'tghemeyn,
40[regelnummer]
Want die helle die wert ons noch veel te cleyn
Om myn feeste te hauden, dies ic verflauwe;
Dan wacht ic
Casimirus met
Willeken van Nassauwe,
| |
| |
Met zijn huusvrauwe, een gheprofeste nonne,
Ende oock de Weerdinne in de Roose te Lonnen,
45[regelnummer]
Die 't volck zoo dicmael hebben bedroghen
't Es dicwils waer al schijnhet gheloghen.
Door dit droomen docht my dat ic sach wondere
Als ic ging kijcken boven ende ondere,
Zoo en was graef Lodewijc daer niet vergheten,
50[regelnummer]
Hy att ooc peinsen daer hy was gheseten
Met graef Adolph ende zijn adherenten,
Die ooc gheweest hadden des weerelts regenten;
't Quam daer al ter feesten, was 't vet oft maghere,
Maer daer ghebrack Ryhove, den alaermslaghere,
55[regelnummer]
Die mocht zijn trommels doen slaen om danssen.
Doen sprac capiteyn Bouck tot die groote Hanssen:
,,Het volck is te vele hier boven maten,
Hoe zullen wy Zonnevelt connen inne ghelaten,
Ende onzen vrient capiteyn Mijghem eersaem;
60[regelnummer]
Zy hebben in 't rooven en moorden haer beste wel
ghedaen,
't Waer jammer dat zy beide bleven hier buten." —
,,Men zal ze best in den peck-kelder sluyten,
Want al es Mijghem van moorden t' Antwerpen
ghevanghen,
Ende
Zonnevelt van Lamote commen in verstranghen,
65[regelnummer]
't Waer jammer, zeg'ic, al zijn zy in boosheit
verblent
Dat zy niet waren onder ons helsche regiment."
Sprac Lucifer, met allen zynen raet,
Dies niet en ghelooft en doet goet noch quaet.
Doen wasser eenen wysen raedt ghehauden,
70[regelnummer]
Hoe dat zy meester
Pieter Dathan inhalen zauden,
Upperste bisschap van Ghendt, niet om
verstranghen,
Naer zijn presentie heeft elc duvel verlanghen
Met
Jacobum,
Joannem en ander daer zeer verheven,
Ende
Beza, haer paus, God van Geneven,
75[regelnummer]
Die zal in den gloeyenden zetel zeer wel micken,
Daer zal hy slanghen ende padden slicken,
Die hebben wy met tonnen uut Indien bracht,
Dan oock graef Jan met Hollac hier up wacht
Om heurlien te brynghen in de helsche gronden.
80[regelnummer]
Dies verwachten wy oock mijnheer
van St. Aldegonde
Met meester Pieter De Rijcke, een groote roffiaen,
En de Achthien Mannen met capiteyn Bernaert volghen aen,
Ende
Marneau met
Tempel te Brussel gheseten
Met de Adels van Gent dienen hier niet vergeten,
85[regelnummer]
Mits oock haeren crijchraet al Ghues- en
Hembijs-ghesint.
Doen quam Judas haer vader Lucifer ontrint
Ende heeft hem een rolle in zijn handt ghegeven,
Daer alle zijn vrienden stonden hinne gheschreven,
Die ghynck men alomme rustich formeren;
90[regelnummer]
Men magh allen droom wel wat stofferen.
| |
| |
| |
IV.
Eene omwerking van het Mey-Liedeken ter eere van Maurits
(no 163) is het volgende ter eere van
Frederik Hendrik, in ‘Het Nieuwe Bossche Geuze
Lied-boek’, uitg. 1742, bl. 13.
Noch een Mey-Liedt.
Voys: ô Schepper fier, &c.
Die ons weder laet spruyten,
Een Prins seer excellent,
Al van den Bosch gaet fluyten,
De Spanjaerts houd hy buyten,
Die 't daer hadden gewend:
Desen Prins die groeyt in trouwe,
10[regelnummer]
Hy sal s'ook wel buyten houwen,
Looft God voor desen May.
Met schoon Oranje bloemen,
Zijn vyands hooge roemen,
Maer wel sonder schroomen,
Want hy twee Tyrannen krachtig,
Derft wederstaen met God Almachtig,
Looft God voor desen May.
Schikt God ook wijsen raed;
30[regelnummer]
Hy geeft ook goede gagie,
Soldaten, Ruyters, Pagie,
Niet bloedgierig noch hooveerdig
Goedertieren, trouw, volherdig,
Looft God voor desen May.
| |
| |
den Prins zy niet verlaten,
Ook wat dient t' zijner baten,
Doen seer wel haren vlijd,
45[regelnummer]
Al om den Bosch te verkrijgen,
Men kan dit ook niet verzwijgen,
In kloekheyd en welvaren,
Dat tot ons Land mocht keeren:
Wilt God gesond lang sparen:
Die in liefde haer herten branden,
Tot welvaert van Steden en Landen:
60[regelnummer]
Looft God voor desen Mey.
Het is geheel als proza achter elkaar gedrukt, maar elk vers begint
met eene hoofdletter, en elke strophe met een nieuwen regel.
Vs. 3 en 5 zijn blijkbaar uitgevallen.
|
|
Auteursrecht onbekend