Geuzenliedboek

[p. 317]

Bijlagen.

[p. 319]

Bijlage A
De voorzangen en voorredes der oude drukken.

Het inleidende gedicht, dat A op de keerzijde van den titel heeft, is hiervoor op bl. 1 en 2 van het le deel afgedrukt. Dit is met enkele onbeteekenende verschillen in de spelling overgenomen in B. Ook dat B in vs. 27 dees Liedekens heeft voor dit Boecxken zegt niets. Maar wel is van belang, dat B na vs. 26 twee geheele verzen inlascht nl.:

Maer verraed'lijck zijns levens van den Tyran berooft
Van de Staten eerlijck doen begraven als slandts hooft.

B heeft dus den voorzang in overeenstemming gebracht met den vermeerderden inhoud.

Nog verder is C daarin gegaan. Deze heeft den voorzang niet alleen uitgebreid, maar ook omgewerkt, zoodat deze nu geheel hetzelfde rijmschema heeft. nl.:

abab bcbc dede……klkl lm m.

Ook is de chronologische volgorde hersteld, die — vooral in B, maar toch ook reeds in A — deerlijk in de war was. Door deze verbeteringen vond C het zoozeer een nieuw gedicht geworden, dat de omwerker er zijn eigen zinspreuk en initialen onder plaatste.

De voorzang van D en F is geheel gelijk aan die van C, zonder eenige bijvoeging.

Daarentegen hebben G. H. K den voorzang van B. Alleen zijn in H en K een paar woorden uitgevallen en een paar andere gemoderniseerd, en hebben zij het opschrift van C, terwijl in K de onderteekening is weggelaten.

Deze voorzang luidt in D ¹⁾ als volgt:

1) Naar den opzet van dit boek had hier de tekst van C moeten volgen. Maar het afschrift was naar D gemaakt. Wel heb ik dit nauwkeurig met C vergeleken, zoodat ik zeker ben, dat er geen enkele afwijking van eenige beteekenis is, maar toen ik er aan dacht ook de verschillen van spelling enz. over te nemen, was C niet meer tot mijne beschikking.

Totten Sangher.

Coemt lustighe Gheesten tot u vermaken,, hier
Om te singhen des Geuse Liedekens excelent,
Ghy sulter uyt weten de Nederlandtsche saken,, schier
Van Ducdalfs coemste in dees Landen bekent,
Die van den Coninck was ghesonden als Regent,
Om sijne Landen in vreeden te regeeren,
Hoe hy hem tot Tyrannye heeft ghewent,
En ghinck ter contrary tvolck schatten en scheeren,

[p. 320]

10

Oock van tdooden en tbannen der Nederlandtsche Heeren,

 

Vant branden en hanghen der vromen vroech en laet,

 

En hoe de Spangiaerts met groot begheeren

 

Sochten Meesters te werden vant Neerlandt delicaet,

 

Maer deur Gods goetheyt sijnse versmaet

15

Soo tblijckt aen de liedekens van Ducdalfs vertrecken

 

Noch vindy hoe de Prince is ghecommen t'onser baet

 

Willende voor Gods volck sijn arm uwt strecken,

 

En hoe hy als een Vader hier ter plecken,

 

Int Regiment is ontfanghen tot beschut der Nederlanden,

20

Waer deur den vyandt socht veel listighe kecken

 

Om sommighe steden t'overvallen met moorden en branden,

 

Maer moesten daer weder afwijcken met schanden,

 

Soo aen Alckmaer en Leyden wel heeft ghebleken,

 

Oock hoe sommighe steden syn ghevallen in vyandts handen

25

Die van haer moordadicheyt wel weten te spreken,

 

Noch hoe dat sy sochten veel moorders treken

 

Waer deur dat Orangie is ghecomen om 't leven,

 

Die in vroomheyt by Gedeon wert gheleken,

 

Is eerlick begraven te Delff hier beneven

30

Als slandts Hooft seer hooch verheven,

 

Soo u 't Liedeken daer af hier in sal openbaeren,

 

Willen Godt voorts de wrake gheven,

 

Die de sijne altijts wel sal bewaren,

 

Sulcx ghy hier zult vinden nae t' inhouts verclaren

35

Dat als den vyandt meende dat hy t'hadd' ghewonnen,

 

Soo heeft God verweckt sijn trouwe dienaren

 

Die t' vlas dat gherockent was hebben ghesponnen,

 

Ghelijckt aen Breda wel is begonnen

 

S'ghelijcks oock aen Zutphen en Deventer sterck,

40

Welck niet winbaer schenen onder de zonnen,

 

Maer zijn ghecreghen door Gods werck,

 

Oock van Hulst vint ghy hier mede int perck,

 

En van t' vercrijghen der stadt Nyeumeghen,

 

Vindt ghy hier oock: dus neem doch merck

45

Hoe God doet sijn werck deur Graef Mauritz te deghen

 

Biddende dat God voortaen syn zeghen

 

Wil strecken over sijn Excelency vailliant

 

Tot sijns Naems eer en Welvaert van t' Lant.

 

Den tijt zal leeren. Per I. I. B.

In latere uitgaven wordt de voorzang niet meer gevonden. De uitgevers begrepen blijkbaar, dat hij aan den steeds gewijzigden inhoud niet meer beantwoordde, terwijl zij tegen omwerking opzagen.

Reeds de uitgever van E gevoelde deze bezwaren en verving daarom den voorzang door een voorrede in proza, die in zoo algemeene bewoordingen gesteld was, dat zij niet meer veranderd behoefde te worden. Wij vinden deze dan ook — afgezien natuurlijk van onbeteekenende spellingverschillen — in een aantal latere uitgaven: N. O. P. Q, R. U. W. IJ, waarbij alleen de volgende verschillen van eenig belang zijn.

[p. 321]

In O. P zijn aan het einde de woorden ‘den Heere bevolen blyven’ weggelaten of uitgevallen.

In U is ‘met oock noch sommige schoone Refereynen, die ten selven propooste zijn dienende, hier achter by gestelt’ weggelaten, omdat ook die Refereynen zelf zijn uitgelaten.

Wij geven hier deze voorrede naar Q, omdat wij E niet zelf hebben kunnen vergelijken.

Den Drucker tot den Sangher.

Beminde Sanger. Also ick hebbe bevonden dat U. L. het oude Geuse Lietboexken aengenaem is geweest, ende dat oock schier geen meer te koop en zijn, soo heb ick dat selfde nu op een nieu ter hant ghenomen te drucken, waer in verhaeldt zijn de principaelste saken die hen in dese Nederlanden hebben toeghedragen, beginnende int Jaer 1566 en also voorts vervolghende. Te weten: Van de wreetheden die de Spangiaerden ghepleeght hebben, als oock van sommighe heerlijcke ende treffelijcke Victorien, de Welcke Godt almachtigh die vande Gereformeerde Religie belieft heeft te verleenen, met oock noch sommighe schoone Refereynen, die ten selven propooste zijn dienende, hier achter by gestelt, en tot meerder gerief des Sanghers zyn de Liedekens al achtervolgende gestelt also 't gheschiet is: Ende hebbent oock met sommighe nieuwe Liedekens vercierdt; hoopende dat u de selve noch meerder sullen aenghenaem zyn, ende wilt desen arbeyt nae onser kleyner gaven te danck nemen, ende den Heere bevolen blyven. Vaert wel.

In I. J. L. M is de keerzijde van den titel onbedrukt gelaten en wordt noch voorzang, noch voorrede gevonden. Evenzoo is het in CC. DD.

Ook in T. X. Z. AA. BB ontbreekt alle voorwerk, maar daar bevat de keerzijde van den titel een prentje.

De uitgever van S, die nieuwe belangstelling voor de Geuzenliederen wilde wekken, schreef daartoe eene geheel nieuwe voorrede, die wel verdient, dat wij haar hier laten volgen. Maar het lange gedicht, dat hij er bijvoegde, bevat volstrekt geen nieuws en heeft ook als gedicht geene waarde. Dit laten wij dus achterwege.

Den Drucker tot de Sangher, ende Sangeressen.

Lieve Patriotten ende Voorstanders van onse bloeyende ende Loffelijcke Republijcke; ick bemerckende niet alleen aen de Oude maer oock aen de Jonghe Lieden van onse vereenichde Nederlanden, hoe aenghenaem dat het is geweest voor haer alle in 't singhen ende lesen van het eerste deel van 't Geuse Liet-boeck, dat niet alleen by Broer Jansz. ende mijn Vader Barent Otsz. Smient, ende by my verscheyde mael is ghedruckt geweest, maer oock in andere Steden, ende ick meenigmael van oude Patriotten versocht sijnde, om het tweede deel van 't voornoemde Liedt-Boeck te drucken, achtende het selfde voor onbehoorlijck dat de Loffelijcke daden van de Hoogh ghebooren Prins Wilhelmus die voor 't gemeene beste goet en bloet op geoffert heeft, ende sijn Soon Hoogh-Loffelijcker gedachtenisse die na

[p. 322]

sijn Heer Vaders ongeluckighe doot, soo veel starcke Steden, verscheyde Veldt- slagen ende Romeynsche daden, voor 'sLandts Vryigheyt bevochten heeft, dat men die lichtvaerdigh soude vergheten, maer die ter contrarie de Jeught van Jonghs op behoorde als het A : B : C : te leeren, om datse konnen weten, hoe tyrannigh ende onmenschelijck den Spaenschen Koninck heeft laten Regeeren, inde Nederlanden, onder het beleyt van den Bloedthont Duc d' Alba, ende sijn na ghesuccedeerde Gouverneurs, dat ick meenichmael van mijn Groot-Vader heb hooren vertrecken, die de droevige Tragedie beleeft ende ghesien heeft, wiens Vader door d'AIba om 't Ghelooff ten vuere binnen Vlissinghen veroordeelt was, maer door een God'lijcke hulp sijn bloetdorstige hant ontkomen is.

Soo ist, dat ick na lanck versoeck het selfde hebbe belooft, ende heb eyghentlijck in handen ghekreghen het tweede deel, over langhe tyt gedruckt, het selfde over siende bevonde daer in dat het voornoemde twede deel, vermengelt was met het eerste deel, so datter geen vijf-en-twintigh Liedekens in stonde, ofse waren in 't eerste deel, so dat ick geen moeyten ghespaert en heb om het tweede deel te vullen met de beste geschiedenisse, die noch noyt in eenige deelen gedruckt en sijn geweest, beginnende met het Jaer 1564. ende heb yeder Liedeken op sijn behoorlijcke Jaer ende Maent achtervolgende gestelt, so veel als mijn mogelijck is gheweest, hopende het selfde van alle goede Patriotten in danck genomen sal worden.

Ende so ic bevin, dat dit; mijne moeyten by de Sangers ende Sangeressen in danck aengenomen is, soo sal ick het derde deel (beginnende met de geluckige Regeringhe van sijn Hoocheyt Fredrick Hendrick Prince van Orangien, en de eyndighende op dese tijt) voort in druck uyt gheven, dat ick ghewaer sal worden in 't naerstigh koopen van dese myne eerst ende tweede deel van 't Geuse Liet- Boeck, die aen ende van malkanderen verkocht. sullen worden, blyvende ondertuschen u allen toe genegen

Otto Barentsz. Smient,

Boeckdrucker tot Amstelredam.

Of het hier beloofde derde deel bij Smient verschenen is, weten wij niet. Het eenige derde deel, dat wij kennen, is V. De voorrede hiervan luidt als volgt.

Tot den Sangher.

Beminde Sangher alsoo ick bevonden hebbe dat het oude Geuse Lietboeck u edele aenghenaem geweest is. soo hebbe ick niet konnen nalaten die andere lieden die noch veel syn mede te deelen, daer in verhaelt worden de principaelste gheschiedenissen, die ghebeurt syn inde Nederlanden, zedert den Jare 1600. tot op het Jaer 1645. Dese Liederen die ick V. L. presentere die hebbe ick meer als veertigh Jaren gheleden by een vergadert. Zy sijn ghemaeckt van verscheyden Autheuren, ende daer na van hun inden Druck uytgegeven. Maer sy en sijn noyt in geen Liedt-boeck gestelt, ick hebbe voor elck liedeken het jaer ende dagh ghesteldt, wanneer dat dit of dat gheschiedt is, om den draet vande Historie te volghen, 'twelck V. L. dienen kan als een korte Historie om die nae te soecken inde Autheur die ick aenwijse, om die daer int langh ende breedt te lesen.

Oock heeft my goet ghedocht dat ick hier by voege den oorspronck van den Naeme Geus ofte Geusen, om dat de Papouwen en andere quaet

[p. 323]

willighe dit woordt ghebruycken tot nadeel van de Gereformeerde, so sal den leser gelieven te weten dat dit alsoo is toeghegaen, vier hondert edele Heeren deser Nederlanden presenterende aen Madame van Parma seker requeste, versoeckende modoratie [sic] vande stranghe ende regereuse Placcaten teghen den Evangelische ghepubliceert, Madame alle dese Edelen aensiende is hier door verbaest gheworden, maer den Grave van Barlimondt die by haer stonde seyde tot haer: neen Madame en vreest niet, dese Geusen, dat is te seggen: Fielten, Rabouwen of Bedelaers, dit worden van den Adel seer qualyck genomen, ende seyde dat sy haer niet en schaemden Geusen ofte Bedelaers voor den Koningh ende des Landtswelvaren ghenaemt te worden, van dier tijdt af syn die vande Religie Geusen genaemt gheworden, zoo dat die vande Gereformeerde Religie haer selven dien Name niet ghegeven en hebben, maer haer bittere parthijen en vyanden, dese requeste worden haer ghepresenteert door den Heere van Brederode den 5 April, Anno 1566.

Hier na hebben veele van de Nederlandtsche Heeren aen hare halsen ghedragen een Goude Medalie hebbende op d'een zyde het Beeldt van den Koningh, ende op d'ander syde, Twee in malkander vast houdende Handen, als een Trouwe, op eenen Bedel-sack ghemaeckt, rontomme stonden dese woorden gheschreven, den Koningh in alles ghetrou tot den bedel sack toe. Sy droeghen oock aen hare Bonetten of Hoeden, kleene fraye Bedelschotelkens, oock kleeden sy haer selven ende hare Dienaren in leelyck Graeu Minnebroers Laken, ende als zy by malkanderen quamen seyden zy, goeden dagh Geus of Geusen. Doch die hier van breeder ende meerder bescheyt begeert te weten die lesen die voor treffelycke Historie Schryvers, Pieter Bor Christiaensz. Lib. 2. Pag. 40 ende Emanuel van meteren Lib. 2. Pag. 41. Gegeven in Haerlem, den 15 Februarij 1645. By my Jacob Lievens van Rogge.