Geuzenliedboek

[p. 246]

222.
Gesangh over den mis-lucten Aenslagh der vrye Nederlantsche Vyanden: By haer aen-ghevangen teghen die vande Ghereformeerde Religie, geduyrende de stercke ende ghestrenghe Vorst van Vastelavont, ⁺

Op de voyse van: Maxmilianus de Bossu, etc. 1624.

Als Wolf-aert ^1. trots, boos ende fier
Wouw schaden en verflouwen
Met d'Arent het Twee-hoofdich dier
Hebbende scherpe klouwen,
'sLeeuws Schapen ende vog'len vry
Verlost van Roomens slaverny
En t'Spaens Bloedich benouwen.

Soo heeft hy hem in korten tijdt
Seer ruchtbaer laten hooren
Als de wat'ren wijdt ende zijdt
Wel vast waren bevrooren:
Sijn Ondieren bracht hy te hoop
Sijn desseyn was zijn cours zijn loop
'tVry Neerlandt te verstooren.

Jeghens het Roomsche Bacchus-feest ^15.
Quamen sy aen Marceeren ^16.
Tot vreuchd' van t'Roomsche en t'Spaensche beest
Wildens' ons overheeren,
Maer ons' Veld-Heer uyt Judas Stam
Den stercksten Leeuw, ons een soet Lam ^20.
Deed' haer te rugghe keeren.

Maurits Gods Dienaer en Crijchs-heldt ^22.
Ende t'Huys van Nassouwen,
Crijchs-luy, in Steden, Forten, t'Veldt

+ No. 222. Naar L. Verder alleen in M. Niet bij V. L.
Over het onderwerp van het gedicht zegt Blok IV, 254: ‘De Veluwe, het Oldambt, het platteland van Drente en Overijsel werden in Februari door Spaansche troepen, vooral door de ruiterij onder graaf Hendrik van den Bergh, die tot bij Arnhem en Barneveldt doordrong, deerlijk gebrandschat’ enz.
Opschrift de vrye Nederlantsche Vyanden: de vijanden der vrije Nederlanden.

1. Met Wolf-aert wordt waarschijnlik Spinola bedoeld (vgl. vs. 216) en met de tweehoofdige adelaar het Duitse rijk.

15. Met Bacchus feest wordt Vastenavond bedoeld, die dit jaar op 20 Februarie viel.

16. Marceeren: marcheeren. M Mars eeren.

20. de leeuw, die voor ons als een lam is.

22. Crijchs-heldt. L heeft de drukfout Chrijs-heldt, die M heeft overgenomen. Het is wel eigenaardig, dat deze drukfout in verscheidene uitgaven (en ook in tal van andere werken) zoo dikwijls voorkomt. Zoo ook hier vs. 24 Chrijsch-luy. Toch heeft men daar geen bizondere spelling in te zien. Wij hebben het dan ook nergens opgenomen en er ook elders in de noten slechts een enkele maal gewag van gemaakt. Vgl. n^o. 145, vs. 86.

[p. 247]

25

Met Stael, Kruyt, Loot, Kortouwen ^25.,

 

Over-al, hielden goede wacht,

 

Namen op ons Vyanden acht.

 

Men badt Godt met vertrouwen.

 

 

 

Den Vyant wilde Vrieslandt an

30

Maer kon daer niet in comen,

 

Graef Ernst ^31. een ernstich vromer Man

 

Heeft zijn komst waer-ghenomen.

 

Op Velouw over d'IJssel-stroom

 

Quam hy trecken met vrees' en schroom

35

Luttel tot zijn beromen.

 

 

 

Onse Vader ons God en Heer

 

Die ons trou gaet bewaren,

 

Die ons zijn woordt en heyl'ghe leer

 

Voordraecht en gaet verklaren,

40

Die daghlijcx ons hert en ghemoet

 

Aenroert met sijnen vingher goet

 

Sijn Raed' quam openbaren.

 

 

 

Den Vyant Godes toorn verkont:

 

Den Hemel gaf een Teecken

45

Het Teecken van Godes Verbont

 

Is ons verkeert ghebleecken

 

Een Reghen-booch teghen de Son

 

Gantsch verkeert inden Hemel ston: ^48.

 

Soo quam God ons aen-spreken.

 

 

50

Onse God onse Vader goet

 

Ons quam segghen en leeren

 

Siet ick koom hier met mijne Roed'

 

Ghy wilt u niet bekeeren,

 

Bekeert u, Laet van Sonden af

55

Of ick u met mijn Roede straf,

 

Die niemant kan af-weeren.

 

 

 

Ick hebb' met u wel op-gherecht

 

Myn Verbont der Ghenaden

 

't Verbont van waerheyt en van recht:

60

Maer ghy gaet slimme ^60. paden,

 

Mijn Verbont ghy daechlijcx verkeert ^61.

 

Ghy leeft niet soo mijn woordt u leert:

 

Maer ghy gaet dat versmaden.

25. Kortouwen, hier wel in 't algemeen voor geschut.

31. Graef Ernst. Ernst van Mansfeld, die in deze tijd met zijn benden in de oostelike provinciën gelegerd was; hy in vs. 34 is de vijand.

48. Een eigenaardig voorbeeld, hoe slecht de mensen zelfs gewone dingen waarnemen. Een regenboog toch staat altijd tegenover de zon.

60. slimme: schuine, scheve; slimme paden zijn dus het tegenovergestelde van rechte wegen.

61. verkeert: schendt; eigenlik: omdraait, verandert.

[p. 248]

 

Gods dreyghen bracht een vrees in t'Lant

65

Al-om de Menschen vluchten,

 

Men vreesden voor roof, moort en brant,

 

Daer was een swaer beduchten,

 

De God-vreesende Mensche vroet

 

Viel God sijnen Vader te voet

70

Met bidden en met suchten.

 

 

 

Doch veel openbaer Huychelaers

 

Die 't houden met de grooten ^72.

 

En oock veel Roomsche Aedelaers ^73.

 

Met 'sRooms, Paeps Mis-ghenooten

75

Spraken in haer Hart met ghelach

 

Welkom 'sPaus, 'sSpaenjaers, 'sArents dach

 

Dit heeft God wel besloten,

 

 

 

Den Spaenschen Wolf int Schaeps-kleedt

 

Vol 'sPaus en 'sArents veeren

80

Is (riep de Vos ^80.) niet meer soo wreedt,

 

Hy komt niet om te deeren

 

Dat Landt met roof, brandt ende moort

 

Maer hy soeckt met een soet accoort

 

Dat seer saft te regeeren.

 

 

85

Maer o Vos ghy en kondt de Kraen ^85.

 

Wijsheyt noch wacht beroven, ^86:

 

Gaet maeckt dat vroedt uw' Armen-haen

 

U Luydt slaet voor den doven ^88:

 

Gods Kalf ^89. vroet is gheen dolle stier

90

Gods Herder hoedt zijn Schapen hier,

 

In God zy vast ghelooven.

 

 

 

Ons God verschoont ons uyt genade,

 

Hy breydelt ons Vyanden:

 

Met vrees', kouw', hongher hy haer slaet,

95

Hy drijfts' uyt onse Landen.

 

Dus heeft God goet, ons Jonck en d'Oudt

 

Groot ende kleyn wel gewaerschouwt,

 

Bewaert voor 'sVyands handen.

72. M schrijft De Grooten en ziet dus hierin een toespeling op de Remonstranten, wat misschien ook wel de bedoeling is. Armen-haen in vs. 87 is altans een gewone spotnaam voor de Arminianen.

73. adelaers: edelen.

80. de Vos, zeker wel in het algemeen: zij, die door listige praatjes zoeken te bedriegen. Anders zal men moeten denken aan Graaf Hendrik van den Berg; zie n^o. 232, vs. 20.

85. Dat de Kraen hier tegenover de Vos gesteld wordt, is zeker wel aan de bekende fabel ontleend, zonder dat men daarin een toespeling op een bepaald persoon behoeft te zoeken. Hier wordt dus de burgerij bedoeld.

86: Gij kunt hem van wijsheid noch waakzaamheid beroven.

88: Gij speelt voor dovemans deur.

89. Met Kalf wordt soms de burgerij bedoeld, b. v. Politieke Balladen enz. uitg. Vl. Bibl. n^o. 5 en 38. Maar hier zal toch eerder een andere gewone woordspeling zijn, en zal er Calvijn mee bedoeld worden.

[p. 249]

 

Ist dat wy gaen in sonden voort

100

Gods toorn sal 'tLandt om-keeren

 

Hy salt met roof, brandt ende moort

 

Verwoesten en verheeren.

 

Pestilency en Dieren tijdt

 

Oock Waters-noot sal ons subijt

105

Verslinden en verteeren.

 

 

 

T'is dan hooch tijdt, Ja meer dan tijdt

 

Om ons soo te bekeeren

 

Dat dit voor al sy onse strijdt

 

Dat wy de sonde weeren

110

Dat onse vreught sy vroech en laet

 

Goet te doen, en te laten 'tquaet.

 

Dat wy God altijt eeren.

 

 

 

Wegh Eygen-eer, wegh Eyghen-baet,

 

Wegh Trots, wegh Hovaerdye,

115

Wegh Leughen, Twist, Nijdt ende Haet,

 

Wegh loos' Huychelarye,

 

Wegh Af-god, wech Mensche verkeert,

 

Ghy en ben 't niet Ghereformeert:

 

Maer zijt vol Symonye ^119..

 

 

120

Wegh Dronckenschap, erg' Hoerery

 

Wegh ghy begheerigh spelen,

 

Wegh ghy vervloeckte Woeckery

 

Wegh ghy archlistigh stelen,

 

Wegh Brassen, ydel snaer-gheluyt,

125

Onkuys ghedans, gheblaes, ghefluyt,

 

Wegh ydel singhen, quelen.

 

 

 

Wegh Boose-wil, Ghedachten loos,

 

Wegh alle boose Sonden,

 

Wegh weesen, Natuer Goddeloos

130

Ghy en werd niet ghevonden

 

In Gods nieuw heyl'ge Vreedsaem Stadt,

 

Ter Hellen loopt u wegh en Padt

 

In den Poel niet om gronden ^133..

 

 

 

Indien wy Godes wille doen

135

En God op t'hoochste beminnen

 

Wy sullen al als Leeuwen koen

 

Ons Vyanden verwinnen,

 

Gods handt ons Vyand treffen sal,

 

En maken confuys ^139. over-al

140

'tGeen dat hy sal beginnen.

119. Symonye blijkbaar eenvoudig in het algemeen genomen voor de fouten der geestelikheid en in de Roomse kerk. Zo ook n^o. 134 vs. 17 Simons gesellen waarschijnlik voor Roomse geesteliken.

133. niet om gronden: onpeilbaar.

139. Confuys maken: doen mislukken, eigenlik: in verwarring brengen.

[p. 250]

 

Sy sullen met haer eyghen Sweert

 

Malkanderen vernielen

 

God sal door vrees' maken verveert

 

Haer Godloose zielen,

145

Sy sullen vallen t'haerder schandt

 

Door Muytery en Mis-verstandt

 

Alsse voor Israel vielen.

 

 

 

Onser een duysent op de vlucht ^148:

 

Sal dryven en verjaghen

150

Als van ons komt een goet gherucht

 

Sal ons Vyant vertsagen.

 

So wy God dienen t'aller tijdt

 

Hy sal voor ons voeren den strijdt

 

Tot onsen wel-behaghen.

 

 

155

Voor Pest, duert ende Waters noot

 

Sal ons God wel behoeden:

 

Gods zeghen over kleyn en groot

 

Seer heerelijck sal vloeden,

 

Soo wy yvrich vroech ende spae

160

Christum ons Hooft trouw volghen nae

 

En leven als de vroeden.

 

 

 

Godsalicheydt heeft niet alleyn

 

Beloft van God verkreghen

 

Over 't Tijdtlijcke leven kleyn

165

Maer een eeuwighen zeghen.

 

Den Godloosen Gods toorn raeckt,

 

'sDuyvels, 'sDoods, 'sHels ghequel hem naeckt

 

En volghet aller weeghen.

 

 

 

Vry Neer-lander, Waters Nieuw Jaer ¹⁶⁹

170

Van een duysent ses hondert

 

En vier-en-twintigh, wel hier naer

 

Ghedenckt: Weest oock verwondert

 

Als ghy op Vastelavonts tijdt ¹⁷³

 

Denckt hoemen vreesden seer subijt

175

'tLandt sou werden gheplondert.

 

 

 

Tracht te werden een gansch nieu Mensch

 

Soo sullen u sondts vloeden ^177.

 

Niet schaden. God sal u nae wensch

 

Als een goet Herder voeden.

180

Verlaet 'sWerelts lust, hovaerdy,

 

Begheert der ooghen, Brassery,

 

God sal u wel behoeden.

148: Een van ons zal duizend van hen op de vlucht drijven.

169 vlgg.: Vrije Nederlander herinner u later het watervloeds Nieuwjaar van 1624, d.w.z. het Nieuwjaar, toen er een watervloed was.

173 vlg.: Als gij bedenkt, hoe men op Vastelavond vreesde.

177. sondts vloeden, zoo schrijft hij, omdat hij zondvloed verklaart als: vloed tot straf voor de zonde.

[p. 251]

 

Den Leeuw uyt Juda ^183. seer vailjant

 

Die sal u wel beschermen,

185

Over u Huys, u Stadt en Landt

 

Sal hy sich wel erbarmen,

 

Hy sal u bevrijden seer wel

 

Voor alle scha, schandt en ghequel

 

Soo dat ghy niet sult kermen.

 

 

190

O Schapen Gods wort Leeuwen mee ¹⁹⁰

 

Duyf, Haen, Hen, Gansen, Enden,

 

Swaen, Craen Vlucht niet, maar houd vast stee:

 

Wie kan u schaden, schenden

 

Soo ghy u in Gods Schapen Stal

195

Eendrachtigh houdet over al?

 

God sal t'onheyl afwenden.

 

 

 

Ghy Duyven leeft in simpelheyt

 

Ghy Hanen en ghy Hennen

 

Vreest God, leeft in ghetrouwicheyt

200

En wilt d'uwe soo wennen:

 

U Huys, Stadt, Lant wacker bewaeckt

 

Dat ons Vyandt daer niet in raeckt,

 

Hy souw u alle schennen.

 

 

 

O Geusen, Gansen cloeck en trouw

205

Die over Zee gaet varen

 

Die van gantscher herten 'tGhebouw

 

'sRijcx Christi, 'sLandts welvaren

 

Beyvert: Hebt moet: Enden snel

 

Die tot een goet Endt vlieght ^209. seer wel,

210

God zal u trou bewaren.

 

 

 

Ghy Swanen met u langhen hals

 

Met u sneeu-witte veren,

 

Die niet zijt diefachtich noch vals:

 

Maer gaet u vroom gheneren

215

Met d'Ed'le Kraen dat ^215. wack're Dier,

 

Vreest Wolfaert, Vos noch Arent hier,

 

Gods Leeuw sal hem wel keeren.

 

 

 

O Wolf-aert ^218. die Gods Schapen slacht

 

En om u hals gaet draghen

220

Een Gulden Vlies oft Schapen-vacht

183. Den Leeuw uyt Juda: Maurits; vgl. vs. 19.

190 vlg. Het is niet waarschijnlik, dat de dichter bij elk dier, dat hij noemt, een bepaalde bedoeling heeft. Hij neemt de bekende bijbelse vergelijkingen: de leeuw van Juda, de simpele duif, de herder met zijn schapen, verder de algemeen bekende van de wolf, de vos, de ganzen (= Geuzen) en breidt dat met nog een aantal diernamen uit. Misschien kende hij ook no. 46.

209. vlieght. L vieght, drukfout, in M verbeterd.

215. dat. L daf, drukfout, in M overgenomen.

218. Wolfaert zal Spinola zijn, Arent natuurlik het rijksleger; wat de Vos is, weet ik niet. Evenmin zijn de andere toespelingen duidelik.

[p. 252]

 

Gods Leeuw sal u haest daghen

 

U den Pauw, Arent met sijn kuyf

 

Die quelt Gods Vog'len Tortelduyf

 

Sal hy straffen en plaghen.

 

 

225

Babel 'sdraecx-hoofdigh Roomich beest ²²⁵

 

Sal werden overwonnen

 

De reyne Vog'len onbevreest

 

Van den Enghel der Sonnen

 

Werden door Gods stem ende kracht

230

Seer haestelijck te saem ghebracht,

 

'sBeests heyr dat werd verslonnen.

 

 

 

Dit sal den Prins der Princen koen

 

'tHooft en Helt van Gods Helden

 

In sijnen Heyl'ghen strijt haest doen

235

Michael die Neer-velden

 

Den rooden Draeck sal in dit Heyr

 

Verdoen met stael, cruyt, loot en speyr

 

Hen die tLam Gods seer quelden.

225 vlgg. Vgl. Openb. XIX, 17. ‘En ik zag eenen Engel staande in de zon, en hij riep met eene groote stem, zeggende tot alle vogelen, die in het midden des hemels vlogen’ enz. Ook in het volgende koeplet de gewone toespelingen op plaatsen uit de Openbaring.