Geuzenliedboek

[p. 182]

204.
Vervolgh op het voorgaende liedeken, ⁺

Op de wyse: Te Mey als al de Vogelkens singen.

Maurits ons Prins den vromen helt,
Die met Gods hulp, kloeckheyt, ghewelt,
Dees Steden, Schansen, Sloten,
Had onder sijn ghebiedt gestelt,
Theeft den vyant verdroten.

Niet lang daer na men heeft gehoort,
Den Admirant strang die quam voort,
In Westfalen en Kleefse landen,
Den Graef van Broeck is daer vermoort, ^9.
Met moorden ende branden. ^10.

Den vyant lagh met machten sterck,
Al om te winnen de stadt Rijnberck,
Door groot ongeluck onverswegen,
Van kruyt loot en van grooter sterft,
Dat sy Rijnberck kregen.

Als sy hadden de Kleefsche steden ree,
Doe ^17. meenden sy herwaerts te komen mee,
Om te ^18. winnen Schencke-schanse,
Al wast haer leet, of hoet haer speet,
Sy moesten daer af danssen.

In Bomlerwaert quam den vyant, ^21.
Te voet en te peert seer sterck gemant,
Om Bommel te anranden,
Wy korten den spaenjaert daer sijn steert,
Het was haer groote schande.

Den vyant weeck van Bommel saen,
Hy is te Rossum liggen gaen,
Sint Andries dat ^28. deed hy bouwen,
Niet lang daer na wy kregent in, ^29.
Zijn hooft mocht hy wel ^30. klouwen.

+ No. 204. Naar O. Verder alleen in P. Bij V. L. CLXXXV.
Het in de titel bedoelde ‘voorgaende liedeken’ is n^o. 159.
Het lied is van het laatst van 1619, omdat er de verkiezing van Frederik V van den Palts tot Koning van Bohemen in genoemd wordt, die plaats had in November.
Over de melodie zie bij n^o. 11.

9. In 1598; vgl. bij n^o. 168, vs. 136.

10. P leest: Van d'Admirant vol schanden.

17. Doe ontbreekt in P.

18. te ontbreekt in P.

21. Vgl. n^o. 164.

28. dat ontbreekt in P.

29. Vgl. n^o. 166.

30. wel ontbreekt in O, drukfout, in P verbeterd.

[p. 183]

 

Int jaer sestienhondert verstaet den sin,

 

Doen kreeg ons volck Wachtendonck in,

 

In den kouden winter strange,

 

Al met pracktycke overt ys,

35

Al wert hy noch soo banghe.

 

 

 

Int gulde Jaer, seer onbeswaert,

 

Zijn daer veel schepen op de Vaert,

 

Sy voeren na Vlaenderlande,

 

Seer sterck ghemant te voet, te Paert,

40

Gheset al aenden strande.

 

 

 

In Julius den tweeden dagh, ⁴¹

 

Soo gheschieden daer ^42. den swaren slagh,

 

By Nieu-Poort met verlanghen,

 

Haer Vaendels bleven daer voort ghelagh,

45

Veel Adels was ^45. daer ghevangen.

 

 

 

Alsmen schreef ^46. sestien-hondert een,

 

Soo toogh sijn Excellentie op de been,

 

Om de stadt Rijnberck te winnen,

 

Hy dreef de Spaenjaerts daer uyt certeen,

50

Sijn volck liet hy daer inne.

 

 

 

Als dat vernam onsen vyant,

 

De stadt van Berck was angerant, ^52.

 

Soo heeft hem hy ^53. gaen wenden

 

Met al sijn macht na Vlaenderlandt,

55

En hy beley Oostende.

 

 

 

Graef Maurits kreegh Rijnberck saen, ⁵⁶

 

Den Vyant is daer uyt ghegaen,

 

Weynigh tot haerder baten,

 

Al wast haer leet of hoet haer speet,

60

Sy moesten Berck verlaten.

 

 

 

Doen heeft sijn Excellency bekent, ⁶¹

 

Ghedaen eenen Tocht excellent,

 

Na sint Truyen seer vrome,

 

Haelden daer uyt een grooten buyt,

65

Veel ghelt tot eender somme.

41 vlgg. Vgl. n^o. 167–170.

42. daer ontbreekt in P.

45. was. P wiert.

46. schreef ontbreekt in O.

52. P: Dat de stadt Berck w.a.

53. hem hy. P hy hem.

56 vlg. Vgl. n^o. 173.

61 vlgg. Vgl. n^o. 175.

[p. 184]

 

Doen keerden sy weder te rugge braef,

 

En sy beleyden de stadt Graef,

 

Sy moestent oock opgheven,

 

Dus heeft sijn Excellency wijs,

70

Den vyant uytghedreven.

 

 

 

Noch heeft Graef Maurits van Nassou

 

Oock in gekreghen het huys te Wou,

 

Den vyant moestet verlaten,

 

Is met sijn gantsche macht getrou

75

Getrocken na Hooghstrate.

 

 

 

Daer de muyteneerders lagen in,

 

Den Vyant was oock daer niet min,

 

Graef Maurits als den vromen,

 

Dede de muyteneerders onset,

80

En den vyant waer ghenomen,

 

 

 

Maer den vyant bleef in sijn hoeck,

 

Hy dacht ick soeck daer gheenen koeck,

 

Daer de honden af sterven ^83.,

 

Doen trocken sy na Vlaenderen toe, ^84.

85

Om Watervliet te verwerven.

 

 

 

Noch voer sijn Excellency playsant,

 

Met al sijn macht na Vlaenderlandt,

 

Wel met vier duysent Schepen,

 

Hy sett sijn volck aen Kazant,

90

En haddent wel begrepen,

 

 

 

De Schans S. Philips en Katelijn,

 

Oudenborgh en Oostenborgh niet min,

 

De stercke Schans Isendycke,

 

Die heeft hy altesamen ^94. gelijckerhandt,

95

Tot eenen kans gaen strijcken.

 

 

 

Graef Maurits heeft sonder sorgh,

 

In genomen de stadt Aerdenborgh,

 

Dat ^98. mocht Albertus wel spijten,

 

Dat hy meer dan dry Jaren lang,

100

Voor Oostende hadde leggen kijcken. ^100.

 

 

 

Doen heeft sijn Excellency konfuys, ^101.

 

Noch belegert de stadt van Sluys,

 

Men sachse hem haest winnen,

 

De malkontenten moesten daer uijt,

105

Syn volck liet hy daer inne ^105..

83. P van sterven.

84. P En trock alsdoen n. V. t.

94. P Heeft hy altzaem.

98. P Het.

100. P Voor Oostende moest verslijten.

101. P Syn Excellency heeft zonder confuys.

105. inne. P binnen.

[p. 185]

 

Soo heeft Nassouwen tis wel bekent,

 

Vier steden gecregen ^107. voor een Oostend,

 

Behalven al de Schansen,

 

Hoe seer dat het den vyant speet,

110

Sy moesten daer uyt dansen.

 

 

 

Waer schrijfmen van swerelts beginsel aen

 

Dat sulck belegering is gedaen,

 

Als voor Oostend onverswegen,

 

Na dry Jaren vier maanden saen,

115

Dat sy ^115. Oostende kregen.

 

 

 

Int Jaer van sessen hoort man en vrou, ¹¹⁶

 

Kreeg den vyant Wachtendonc en Krakou,

 

Grol, Oldenzeel, oock gingen,

 

Lochum, en Enschede me,

120

tKasteel en de stadt Linghen.

 

 

 

Int jaer van seven verstaet den sin,

 

Soo kreegh Spinola Rijnberck in,

 

Maer Nassou wilt dit verstane,

 

Kreegh weer de stadt van Lochum kloeck,

125

Den vyant moest daer uytgane.

 

 

 

Ick moet verhalen een Romeyns werck, ¹²⁶

 

Vanden vroomen Generael Heemskerck

 

Voor Gibraltar ^128. verheven

 

Al waer dat neghen Galioenen sterck,

130

Door ^130. hem worden verslegen.

 

 

 

Maer desen Edelen vromen helt

 

Worde met den derden schoot gevelt,

 

Waer van hy is ghestorven,

 

Sijn Ziel inden ^134. Heere gerust,

135

Gods Rijck heeft hy verworven.

 

 

 

Doen heeftmen den edelen vromen stam, ^136–140

 

Gebracht al binnen Amsterdam

 

Met alsoo grooter weerden,

 

En wert aldaer met groote eer,

140

Seer eerlijck gebrocht ter Aerden.

107. gecregen. P ghewonnen.

115. Dat sy. P Eer sy.

116 vlgg. Het jaar 1606 was voor de Republiek al zeer ongelukkig. Spinola veroverde een aantal plaatsen en de grensstreken hadden erg te lijden. Maar de dichter is hier niet nauwkeurig. Oldenzaal en Lingen toch waren reeds in 1605 door Spinola genomen. Evenzo waren Wachtendonk en Krakau (een sterk kasteel) nog in 1605 door Spinola's onderbevelhebber Busquoy veroverd. Daarentegen hadden de verovering van Rijnberk door Spinola en de herovering van Lochem door Maurits nog in 1606 plaats.

126 vlgg. Vgl. n^o. 177–179.

128. O Gibalter, drukfout, in P verbeterd.

130. Door. P Van.

134. inden. P is inden.

136–140 ontbreken in P.

[p. 186]

 

Alsmen schreef acht verstaet de rey,

 

Soo quam te Lande Pater Jan Ney,

 

Inden Haghe onverdroten,

 

Heeft met de Staten een bestant, ^146–155

145

Van acht maenden besloten.

 

 

 

In Februarij den eersten dagh,

 

Datmen Spinola inden Haeg komen sagh,

 

Overt Ys met veel sleden,

 

Sijn Excellency als een vroom Heer

150

Is hem te moet ghereden.

 

 

 

Voort dorp van Rijswijck hoort vermaen,

 

Soo quamen daer de Heeren te saem,

 

Van alle beyde sijden

 

En sijn soo na den Haegh ghegaen

155

Lustigh met een verblijden.

 

 

 

Daer na sijn onse Heeren vailliant,

 

Oock me ghetrocken na Brabant,

 

Na Antwerpen onverdroten,

 

En hebben aldaer het bestant,

160

Voor twaelf Jaren besloten.

 

 

 

Het was in Mey den vijfden dagh,

 

Datmen den Treves ^162. af lesen sagh,

 

In alle de Nederlanden,

 

Men sach ter eeren van het Bestandt,

165

Soo veel Peck-tonnen branden.

 

 

 

Int Jaer van negen hoort algelijck, ^166.

 

Wiert vermoort den Koninc van Vrankrijc,

 

Van een Fransman onversweghen,

 

Hy wort ghevangen ter selver stont

170

En heeft sijn loon gekregen. ¹⁷⁰

 

 

 

Doen is den Hertogh van Brandenborgh

 

Voor Gulick ghetrocken sonder sorgh

 

Met Graef Maurits van Nassouwen

 

Den Nieuborger was daer oock me,

175

Men sagh daer niemant flouwen.

 

 

 

Sy kreghen de stadt Gulick bekent.

 

Met het huys te Breedebent,

 

Ten mocht Leopoldus niet baten,

 

Al wast tKasteel soo wel versien,

180

Nochtans moesten sijt verlaten ^180..

146–155 ontbreken in P.

162. Treves. O Trebus, drukfout, in P verbeterd.

166. Vgl. n^o. 182. Ook hier vergist de dichter zich in het jaar.

170 vlgg. Vgl. n^o. 181. In 1610 is Gulik, dat met Bredenbent in 1609 door Leopold bezet was, door Maurits belegerd. De stad gaf zich op 2 September over en de volgende dag Bredenbent.

180. verlaten. P laten.

[p. 187]

 

Alsmen schreef elf verstaet wel my,

 

Was groote rumoer aen allen zy

 

Binnen de stadt van Aken

 

Doort verjagen vande Borgery,

185

Tzijn Jesuwijts qua saken.

 

 

 

Tjaer sestien hondert en twaelf goet ront

 

Isser gemaeckt een vast verbont

 

Met den Turck en dees Landen,

 

Van ^189. Koopmanschap te doen, terstont

190

En ghevangens doen uyt banden.

 

 

 

Int Jaer daer aen quam seer vailliant, ¹⁹¹

 

Den Paltsgraet, Keurvorst door Hollandt,

 

Met sijn Edel Huysvrouwe,

 

Prins Maurits ^194. kreegh den Koussebant

195

Als Ridder vroom en trouwe.

 

 

 

Int Jaer van veertien in August ¹⁹⁶

 

Quam binnen Aken groot onrust,

 

Door Spinolaes malicy,

 

Hy kreeg de stadt en na sijn lust

200

Bracht daer de Inquisicy.

 

 

 

Wesel hy korts daer na ontfing,

 

Maer ^202. God weet hoet te werck ging,

 

De tyt salt openbaren,

 

Dies onsen Prins Maurits aenving

205

Rees Emmerick te bewaren.

 

 

 

De Keulsche breken Mullem af, ²⁰⁶

 

Aldaer sy leven wreet en straf,

 

Met die daer binnen woonden,

 

Door quaden raet diemen haer gaf,

210

Sy niemant en verschoonden.

 

 

 

In dees tijt voeren af en aen:

 

Veel Schepen rijck en wel ghelaen,

 

Genoemt Oost-Indivaerders:

 

Brachten dit Landt veel rijckdom aen,

215

Door kloeckheyt der bewaerders ^215..

189. Van. P Om.

191 vlgg. Vgl. n^o. 183–185.

194. Maurits. O Mauris. drukfout, in P verbeterd.

196 vlgg. Vgl. bij n^o. 181.

202. Maer ontbreekt in P; hoet, P hoe dat.

206 vlgg. Vgl. n^o. 186 en 187.

215. bewaerders. Dit woord is hier onverstaanbaar. Moet er ook bevaerders staan?

[p. 188]

 

Oock den Veneetsen Signory,

 

Versochten aen de Staten vry,

 

Hulp teghen haer vyanden,

 

Graef Jan ^219. gaet me aldaer sterft hy

220

Met veel uyt dese Landen.

 

 

 

Spilbergen oock die ^221. swerelts Kloot

 

Had om geseylt twee reysen bloot,

 

Komt rijckelijck geladen,

 

Weert tweentwintigh tonnen gout minjoot ^224.

225

Ten kan ons landt niet schaden.

 

 

 

Int Jaer van seventienen hoort,

 

Ontstont hier een seer groot discoort,

 

In Kerck en Polijtijcke,

 

Daer uyt quam groote tweedracht voort,

230

By armen ende rijcke.

 

 

 

Veel steden met een stout bestaen,

 

Die namen doe Waertgelders aen,

 

Te Leyden was een Schansse,

 

Den Prins die sagh dit spel vast aen, ^234.

235

Die keerden haest de kansse.

 

 

 

De Staten ook met wijs verstant,

 

Siende tbederf vant gantsche landt,

 

Door deenigheyt ghebroken, ^238:

 

Sy namen in bewaerder handt ^{239. 239.},

240

Die dit vyer ginghen stoken.

 

 

 

Om sgeloofs saken altemael,

 

Wert een Synode Nationael,

 

Binnen Dordrecht bescheyden,

 

Daer veel gheleerde principael,

245

T'verschil gantsch wederleyden.

 

 

 

Int Jaer sestienhondert achtien,

 

Isser in dees landen ghesien,

 

Een Steert-Ster of Komete,

 

Maer wat dit wonder magh bedien,

250

Kan niemant als God weten.

219. Johan Ernst van Nassau, kleinzoon van Jan de Oude, half broeder van Johan Maurits de Braziliaan. Hij stierf 17 Sept. 1617 te Udine.

221. die. O dies, drukfout, in P verbeterd.

224. minjoot ontbreekt in P.

234. P: De Prince zagh enz.

238: Doordien de eendracht verbroken was.

239. handt ontbreekt in O, drukfout, in P verbeterd.

239. in bewaerder hant: in verzekerde bewaring, in hechtenis.

[p. 189]

 

T'zijn teeckens dat opt aertsche dal, ^251–255

 

Krijgh en beroerten komen sal,

 

En groote Heeren sterven,

 

En dit bemercken wy oock al,

255

Die rust door onrust derven.

 

 

 

d'Advocaat Oldenbarnevelt:

 

Zijnde ghevanckelijck ghestelt,

 

Als meester vande Fakcy,

 

En s'landts bederf, tweedracht gewelt,

260

Men pretendeerden Akcy ^260..

 

 

 

Nae't scherp examieneren staeg,

 

Is hy onthooft in sGravenhaeg,

 

In Mey was den dertienden, ^263.

 

Veel zijn gebannen tis een plaegh,

265

Voor sijn me-maets en vrienden.

 

 

 

Aldus is dees onrustigheyt,

 

Door wijsen Raet ter neergeleyt,

 

Oft schoon de twisters haten,

 

Dies wert God lof en danck geseyt,

270

Voor Prins en Heeren Staten.

 

 

 

Voort lest eermen dit besluyt, ^271–280

 

En maghmen hier niet laten uyt,

 

Een weynigh van Bohemen,

 

Daer den Paltzgraef die edel spruyt,

275

Is Koning wy vernemen.

 

 

 

Tgaet met den Keyser daer toe ^276. schier,

 

Als met Philips gedaen heeft hier,

 

Door straf en streng regeeren,

 

Die slants hantvesten werpt int vyer,

280

Dan moetmen hem verweeren.

 

 

 

Dus maeckt de Heer den droeven blijd,

 

En bedruckten hy bevrijd,

 

Hy sal niemant verlaten:

 

Die hem met hert en mondt belijdt

285

Komt hy altijt te baten.

251–255 ontbreken in P.

260. Akcy pretendeeren: rechtsingang eischen.

263. P 'tWas in Mey.

271–280 ontbreken in P.

276. Tgaet … toe: het gebeurt.