Geuzenliedboek (1924-1925)

meer over deze tekst

Geuzenliedboek(1924-1925)–anoniem Geuzenliedboek


161. Een nieu Liedeken vande geschiedenissen van den Jare 1588 tot xcvij. + Op de Voys van d'Liedeken vanden Prince van Conde, beginnende int Francoys, Vueliles mon Dieu par ta grace, Moy preserver de malheur. Een droevich en jammer scheyden Is t'Geertruydenberch gheschiet, Doen Wolven by schapen weyden: Ten cost langher dueren niet, 5 Deur der Wolven practijcken Mosten de Herders wijcken, Die Schapen hier ende daer Verstroijden desghelijcken, O Godt wilt laten blijcken 10 Dat ghy syt t'hooft van haer.
[p. 65]
O opperste hooft verheven Wilt die Schapen nu bystaen, Die noch met suchten en beven In Egipten weyden gaen: 15 Door distelen en bramen Wiltse weder versamen In een weije wel vruchtbaer, En Pharao beschamen Die haer alle te samen: 20 Valt hart, wreet ende swaer. Wilt oock die verstroijde lichten 21. Alsoo ghy die Wijsen deet, Blijven in haer ghesichten: In droeffheyt en oock in vreet, 25 Soo ghy d'Enghelen stelde By d'Herders op den velde Die u glorie seer soet En heerlijcheyt vertelden, Daer in hem die tijt 29. quelde 30 Herodes seer verwoet. Sijnen bloetgierighen toren Die en is niet al ghedaen, Want hy sou geerne als voren Die onschuldighe dootslaen, 35 Cost hy haer slechs betrapen: Maer wacht u wel ghy Schapen Voor den Wolff 37. loos ende vals, Die door sijn boose knapen Heeft moordadich met wapen 40 d'Herder 40. ghebracht om hals. Noch sijnse niet al verslonden Godt stiert sijn Edel saet voort: Heeft hem in Breda ghesonden Tot een Herder om zijn woort: 45 En Schapen te bevrijden, En die daer te bestrijden: Die haer haest hadde gheschent, Dus wilt met groot verblijden Godt loven t'allen tijdent 50 Die dees gratie sent. Wilts oock eer en danck bewijsen Al die daer waren ontrent, T'hooft was Maurits weert om prijsen
[p. 66]
Den gheboren Prince jent, 55 Hohenlo den Graeff eele, Oock Nassauwen met vele Capiteynen vroom bekant, En die sonder gheschele 58. Het Schip brocht int Castele 60 Met torff en volck vailljant. De vyant heeft dit vernomen; Carel van Mansvelt synde gram Is met een armaed' 63. ghecomen Voor die schansse van Noortdam, 65 Dwelck syn volck meest beschreyden, Grobbendonck weeck Ter-Heyden 66 Off in die Schansse daer an, Daer hy oock uyt most scheyden: Maurits quam indie weyden 70 En lichte hem daer van. 70. Noch is den Prince der vromen Met syn heyrcracht triomphant: Binnen Steenberghen ghecomen, 73. Schansschen oock in gelderlandt; 75 En Sutphen daerbeneven Is gheen vyant ghebleven, Die van Deventer wel wijs: Hebbent oock opghegheven Behouden goet en d'leven 80 Godt sy loff eer en prijs. Daer nae heeft hy hem begheven By Graeff Wilhelm vroom 82. int werck, En den vyant daer verdreven Uut veel Schanschen hooch en sterck, 85 Comende heeft verslagen: Die op de Velu laghen Te Peert al onder de voet 87. Om Knodsenborch te plaghen, 88. Dit gaff Godt tot behaghen 90 Den Prince wel ghemoet.
[p. 67]
Godt heeft door synen arm krachtich Noch gevoert den vromen Helt, Dat hy is gheworden machtich Hulst en tlant Waes met ghewelt 95 Nae Nimmeghen ghevaren: Daer hy sonder beswaren Met veraccoordeerde fijn, Godt wil hem voorts bewaren In toecomende Jaren 100 Laten soo spoedich 100. syn. Voorspoet is weder begonnen Tot Godts lof en s'Princen want: Steenwijck heeft hy doen gewonnen 103. En Coevoerden sterck gheplant, 104: 105 Die ghespreyt hadden netten 105: Om t'selve te ontsetten Werden dapper aengheroert 107., Eer sy diet haer beletten 108 En die Godts woort en Wetten 110 In Bels plaetsen invoert. Den winter ghepasseert zijnde Doenmen drie-tneghentich schreef, d'Excelentie verschijnde 113. t'Geertenberch wonder bedreeff, 115 Met Hohenloo beleghen 115. Die Schans seer haest vercregen: Die Stadt hieldet noch seer vast, Mansvelt quam daer teghen: Maer den Prins onversleghen 120 Had op zijn compst ghepast. Den vyant lach daer gheweldich 121. Tontsetten dorfd' noyt bestaen, D'ander mosten treurich scheldich 123. d'Stadt verlaten daer uut gaan: 125 Met t'geweer t'haren Lijven 125 Haer vendels mosten blijven
[p. 68]
Aen dat eel Nassauwen bloet, Looft Godt Mans ende Wijven: Eertse die d'werck hier drijven 130 Als instrumenten goet. Die blijschap dient te verhalen Die daer schiede int ghemeyn, Lovende Godt in veel talen Die vroom Borgers groot en cleyn, 135 Die daer weder in quamen Spraken nae trechts betamen 136. Met grooten verheuchden gheest: Wilcom broeders by namen Godt loff die brengt te samen 140 Die verstroyt sijn gheweest. Siet hoe Godt straft die vergheten: Sijn woort en heylighen naem, Mansvelt wou t'Crevekeur eten 143 Eer Prins Maurits creech de faem, 144. 145 Listich ginck hijt becruypen En meyndet op te suypen: Met syn groff gheschut seer ras, Maer hy ginck daer van druypen: Den selven wech insluypen 150 Van daer hij comen was. Groote victorijen schoone Gheeft Godt den Prince vermaert, Hy en spaert niet zijns persoone: 153. D'werck hevet gheopenbaert, 154: 155 Gheen moeyten hem vernoeijen 155. Soomen hem noch sach spoeijen: 156 Nae Coevoerden lanck benout, Godt loff diet gaff ten goeijen: Want sonder slach te moeijen 160 Weeck den vyant verflout. Schantlijck is hij daer gheweecken Prins Maurits vroom wijs bedacht: Is de winning naegestreken 163. Van Groeninghen sterck gheacht
[p. 69]
165 Onwinbaer soo sy meende, Godt haren trots vercleende Ende gaff Nassauwen cracht, Auwerzeel dat beweende, Groeninghen Godt verleende 170 Oock in Prins Maurits macht. God bleeck 171. noch sijn wonder wercken Door dat Nassauwen bloet eel, Hier grootelick tot s'Lants verstercken En des vyants achterdeel 174., 175 Doen den Prince cloeckmoedich, Met Graven Heeren goedich Binnen Geertrudenberch quamp, Met t'Crijchsvolck 178. overvloedich En van daer seer voorspoedich 180 Nae Turnhout den tocht namp. 180. Daerontrent ghecomen sijnde Den vyant werdet ghewaer, Te vertrecken hy hem pijnde: 183. Prins Maurits die volchde naer 185 Seer dapperlijck 185. merceerden Op T'hieler-Hey 186. hem keerden, + Den Waracx sach gheen verhael 187., Hohenloo den onverveerden Graeff Solms met haer troep peerden 190 Treften den generael. Nassaus Heeren en Collonellen, Capiteyns en ons crijchsvolck goet Sachmen oock aent vechten stellen Met een vroom en cloeck ghemoet, Twee duysent daer neer vielen Die reste sachmen knielen: Roepende met luyder stem, O geus spaert onse sielen: Siet hoe laet Godt vernielen 200 Die strijden teghens hem.
[p. 70]
Noch vierhondert daer ghevanghen, Achtendertich vendels met Die inden HAECH op d'Sael hanghen, 203. Met een Ruyters vaen Cornet 204., 205 Tot deser landen glori En eeuwighe memori, Turnhouts Slot door t'schieten bloot Gaft op (leest die Histori,) Looft Godt van dees 209. victori 210 En sijn weldaden groot. Maurits door Gods ghenaden Kreech noch int merceren sterck: Die Stadt Alpen 213. sonder schaden, Corts daer nae die Stadt Rhijnberck, 215 Oock Muers ende Grol mede, Brevoirt die stercke Stede Namp hy met ghewelder hant, Otmars, Old'zeel, Enschede, Linghen en brocht in vrede 220 T'heel Overijssel Landt. Looft Godt, singt, schrijft in Chronijcken, Dat Prins Maurits soo subijt Met ghewelt en crijchs practijcken: Dese Steden heeft bevrijt, 225 Met haer Casteelen meere, 225, 226 Liepen uut schanschen veere Vreesende t'Nassauwen saet, Een vroom Prins graeff en Heere Naest God, gheeft hem die eere: 230 En deser Landen Raet. 230: Doent met Linghen soo wel eynden 231. Den vyant zijnde ontstelt, Grobbendonck, Barlotte meynden Met verraet ende ghewelt: 235 Geertrudenberch te strijcken 235., Berch-op-Zoom desghelijcken, Maer God heeft voor haer ghewaeckt: Want sy moesten weer wijcken En haer valsche practijcken 239. 240 Heeft hy tot niet ghemaeckt.
[p. 71]
God die dit al heeft ghegheven: En dat eel Nassauwen bloet Soo victorieus verheven Neem hem voorts in sijn behoet, 245 Met al dees Lants Staten En die om eer te vaten Ghewillich gaen totten strijt, Oock die vroom ondersaten Wil Godt comen te baten 250 T'sijnder eer, t'slants proffijt. PRINCE . O PRINCE GODT wilt vermeeren En stercken, dat Edel zaet Van Vorsten, Princen en Heeren, Die u Schapen vroech en laet: 255 Hier hebben voor-ghestanden En noch als den vaelianden Wederstaen den Wolff verwoet, Met alle die vyanden Van dese Nederlanden 260 En t'vals Babels ghebroet.	+ No 161. Naar D. Verder in F-H.K. CC. DD. Niet bij V.L. Het lied is van het laatst van 1597. In het opschrift heeft F 1885 voor 1588 van G. H. K; CC heeft 1585, een bewijs, dat deze het lied uit F heeft overgenomen. Van Duyse haalt II, 1650, 1657, III, 2535 vier of vijf liederen op den Prins van Condé aan, die echter geen van allen met het hier voor de wijs aangehaalde overeenkomen. Bovendien is er een wijze Van Condé, die dezelfde is als die van het Wilhelmus. Er schijnen dus heel wat liedjes op dezen voorvechter van het Protestantisme geweest te zijn. Ook was er hier te lande blijkbaar meer dan één bekend; anders was het niet nodig geweest er de beginregels bij te voegen. vs. 3 vlgg. zien op de pogingen van Maurits om het garnizoen van Geertruidenberg door geweld en door onderhandelingen tot rede te brengen. De practijcken der Wolven zijn de verraderlike onderhandelingen met Parma. 21. vgl. Wil de verstrooide schapen leiden en licht geven door een ster, zoals de Wijzen uit het Oosten daardoor werden geleid, en wil hun voor ogen blijven in droeve en blijde dagen. 29. die tijt: op die tijd. 37. Met den Wolff wordt Philips bedoeld. 40. d'Herder. H.K d'Herders; blijkbaar begrepen zij niet, dat hier de moord van Willem van Oranje bedoeld wordt. 58. sonder geschele: Zonder dat er iets aan scheelde, zonder mankeren, zonder haperen. 63. armade betekent meestal ‘vloot’, maar ook ‘leger’. Het laatste zal hier bedoeld zijn, want al heeft Mansfeld bij het beleg van Noortdam ook wel schuiten gehad, toch waren deze niet het voornaamste. De aanval op deze bij Zevenbergen gelegen schans stond in verband met de opdracht van Parma om Breda te hernemen. Vgl. Bor III, 527 vlg. 66 vlg.: Grobbendonck moest nu in de schans van Terheide blijven, die hij echter ook moest verlaten. Maurits nam haar 11 October in. 70. lichte hem daer van: beroofde hem daarvan, maakte hem zooveel lichter. Zeer gewoon is iemand van den aap lichten: van zijne beurs berooven, zakkenrollen. 73. Op 15 October. 82. vroom. H.K: schoon. 87. al onder de voet is met verslaghen te verbinden: in de pan gehakt. 88. Om Knodsenborch te plaghen behoort bij: die op de Velu laghen. Parma was bezig de schans Knodsenburg te belegeren. 100. spoedich: voorspoedig. 103. Op 17 September 1582 was Steenwijk door de Spanjaarden bij verrassing ingenomen. 104: En het sterk bevestigde Coevorden. Deze vesting werd 12 Sept. 1592 genomen. 105: Die netten hadden gespannen, lagen hadden gelegd. 107. aenroeren: aanvallen. 108 vlg.: Eere zij hun, die den vijand het ontzet belet hebben, en die Gods woord en wetten in de plaats van de dienst van Baäl invoeren. De Baälsdienst is natuurlik weer de Roomse godsdienst. Ter wille van het rijm wordt het enkelvoud invoert i. p. v. het meervoud gebruikt. 113. verschijnde is als participium op te vatten. 115. beleghen: belegerd; men moet er heeft hij haar bij denken. 121. Het leger onder Mansfeld. 123. scheldich: mokkend. 125 vlgg. Bor III (30e B) 698: ‘Den 25 Junij (1593) zijnse uyt de Stad getrocken: Sijn Excellentie niet jegenstaende het Accoort, heeftse haer geweer geschonken, uytgenomen de Vendelen, die de Vaendragers sijne Excellentie met eerbiedinge overgaven.’ 136. na trechts betamen: zoals hun dan ook paste. 143 vlg. Pieter Ernst van Mansfeld had juist na het overgaan van Geertruidenberg versterkingen ontvangen, en deed nu een poging om Crévecoeur, het fort aan Dieze en Maas, dat in 1590 door Maurits genomen was, te heroveren, maar Maurits verijdelde dat plan. 144. Eer het Maurits ter ore kwam. In het volgende is hy weer Mansfeld. 153. Bor III, 807: ‘Den 19 May trok Graef Willem van Nassau na de Schanse van Auwerderzijl, wesende een Schanse gelegen op den Pas van de Vriese Schepen’ etc. 154: Zijn daden hebben bewezen, dat hij zichzelf niet spaart. 155. vernoeijen: te zwaar vallen. 156 vlgg. zien op het ontzet door Maurits van Koevorden, dat van October 1593 tot Mei 1594 door Ewsum tegen Verdugo verdedigd was. Vgl. Bor III, 798. 163. Heeft zijn overwinning vervolgd. 171. bleeck: deed blijken. 174. achterdeel: nadeel. 178. Crijchsvolck. D heeft de drukfout Chrijsvolck, die door F. G. H. K is overgenomen; CC heeft verbeterd. 180. In Januari 1597. 183. De vijand deed zijn best te ontkomen. 185. dapperlijck: snel. 186. De heide bij Thielen ten Zuiden van Turnhout. + hem keerden: hij trok de heide op. 187. verhael: uitkomst. 203. In de zogenaamde ridderzaal. 204. Cornet: ruitervaan. 209. dees: In D staat d'ees; evenzo in vs. 50. 213. Alpen tussen Xanten en Rijnberk. Over de bezetting zie Bor IV. 344. 225, 226 schijnen te betekenen: bovendien liepen met hun kasteelen ook de verder afliggende schansen leeg. 230: En aan de regering van deze landen. 231. Lingen gaf zich over op 13 Nov. 1597. De mislukte aanvallen op Bergen op Zoom en Geertruidenberg waren ook in November omstreeks dezelfde tijd. 235. strijcken: in zijn macht krijgen. 239. practijcken: listen.

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen

Geertruidenberg

lied

Naar de Nederlandse Liederenbank