Geuzenliedboek

155.
Histori Liet vant innemen van Calis Malis ende vant ghene dat hem int selve exploot heeft toeghedraghen, ⁺

op de wijse: Wilhelmus van Nassouwen, &c.

Int jaer t'neghentich sesse
Hoort twert u verclaert,
Zijn ghecomen expresse
Tot Vlissinghen vergaert,
Vierenvijftich schepen schoone ^5.
Uut Hollant ende Zeelant,
Om de Enghelsche croone
Te doen goet onderstant.

Sijn Excelentie verheven
Met Heeren en Edellien
Heeft hem selven begheven,
Om te comen besien,
Graef Lodewijck van Nassouwe ^13.
Track met ons prinsipael,
Jonckheer Jan ^15. als de ghetrouwe,
Die was ons Admirael.

Den eersten Mey verheven
Zijn wy tseyle ghegaen,
Die Wieling uyt ghedreven
En quamen onbelaen,
Voorspoedich sonder veel slaven
Eer den vierden dach quam om,
Tot Pleymuyden ^23. inde haven,
Daer wast al wellecom.

Die Enghelsche met hoopen,
Schepen seer wel ghemant,
Quamen daer oock aen loopen
Vergaderden van alle kant,
Selfs quamen daer in persoone
Den grooten Admirael, ^30:
Oock den Graef Exsecx ydoone,
Was onsen Generael ^32..

+ No. 155. Naar N. Verder in I en alle latere, behalve K. S. V. Bij V.L. CXLIX; Van Vloten II, 332.
Calis Malis is een naam, die in het laatst der 16e en in de 17e eeuw in Nederlandse geschriften voor de stad Cadix herhaaldelik voorkomt. Over de verklaring van die naam zie Dr. Kluyver in Versl. en Meded. Kon. Acad. v. Wetensch. IV, 9, 3.

5. Het getal der schepen wordt hier onjuist opgegeven; het waren er vier en twintig. Aangezien de dichter blijkbaar de tocht heeft meegemaakt, is dit dus een drukfout, waarschijnlik reeds in de alleroudste druk.

13. Lodewijk Gunther, zoon van Jan van Nassau.

15. Jan van Duivenvoorde, heer van Warmond, admiraal van de 24 Hollandse en Zeeuwse schepen.

23. Pleymuyden: Plymouth.

30: Charles Howard.

32. Generael. I. J. L. M. O Admirael. De Graaf van Essex was bevelhebber van het landingsleger.

[p. 44]

 

Als wy nu altesamen

 

By een waren vergaert

35

De Soldaten oock quamen

 

Te schepe onbeswaert,

 

Sy waren int ghetale

 

Ontrent thien duyst ghesien

 

Wy waren int generale,

40

Wel achthien duysent lien.

 

 

 

In Junius derthiene

 

Is dees Armaede veyl ^42:,

 

Triumphant, heerlijck om siene

 

Vertrocken onder seyl,

45

Hondert sestich schepen sane

 

Seer weynich meer noch min,

 

Zijn met goey wint ghegane

 

Naer Spangien t'Zeewaert in.

 

 

 

Wy liepen in thien daghen

50

Die Barrels ^50. int ghesicht,

 

Des anderen daechs wy saghen

 

Den Vijghenberch ^52. seer dicht,

 

Die Caep Vincent Marie ^53:

 

Zijn wy voorby gherunt,

55

En quamen so op zye

 

Daer wyt hadden ghemunt.

 

 

 

End zijn also voorspoedich

 

Den lesten Junij devijn ^58.,

 

Comen met herten moedich

60

Ontrent dEylant ^60. van Cades ⁺ fijn,

 

Nu Calis Malis gheheten

 

Den Speck was seer ghestoort ^62.

 

Als hy het quam te weten,

 

Wy wouden hem aen boort.

 

 

65

Nu moet ick oock verclaren

 

Binnen de haven breet,

 

Lach een vloot om te varen,

 

Naer Indien alghereet,

 

sConinckx gheweldighe schepen,

70

Hadden sy tot convoy,

 

Sy waren daer benepen,

 

Twas al ackelderoy ^72..

 

 

 

Nochtans al sonder meyen ^73.,

 

Waren sy seere prat ^74.

75

Haer Schepen en Galeyen ⁷⁵

 

Brachten sy in het gat,

 

Sint Philippus ^77. so sy dachten,

 

Met seven hondert man,

 

Die sou ons wel verwachten

80

End keeren ons daer van.

 

 

 

Wy als die onvervaerden

 

Zijn ghecomen bet naer ^82.,

 

Ten Ancker by de Spangiaerden

 

Schoten dien avont daer,

85

Een deel gheweldighe schoten

 

Dit was niet haren sin,

 

Smorghens heeftet haer verdrooten,

 

Ruymden sy dies bet in. ^88:

 

 

 

Bet in zijn sy gheloopen,

90

Beneffes het Poinctael, ^90:

 

De Galeyen zijn ghecroopen

 

Onder stadt altemael,

 

Maer wy sonder verdrieten,

 

Loefden aen sterck met ghewelt,

95

En drevense daer van met schieten,

 

So datse ruymden tvelt.

42: veyl kan niet anders dan ‘veilig’ betekenen, maar is hier zeker niets dan een rijmwoord.

50. Die Barrels: een eilandengroep even benoorden de mond van de Taag: Berlengues.

52. Den Vijghenberch op de Zuidkust van Portugal, maar door de hoogte kregen zij deze toch al in het gezicht, nog voor zij bij kaap St. Vincent waren. In den Zeespiegel van Blaeu worden de Vijgenbergen daarom tweemaal geteekend, op de Westkust en op de Zuidkust.

53: Kaap Vincent en kaap Marie. Kaap Santa Maria, op de Zuidkust van Portugal, ten Oosten van kaap St. Vincent, bij de stad Faro.

58. devijn: goddelijk, verheven; hier een rijmwoord zonder betekenis.

60. Eylant, in de 17e eeuw gewone naam voor: schiereiland.

+ Cades, I. J. L. M O Mades.

62. ghestoort: ontsteld.

72. ackelderoy of hackelderoy, een duister gevormd woord, waarschijnlik: ontsteltenis, verwarring.

73. sonder meyen = zonder mijden, onverwijld.

74. prat: moedig.

75 vlg. De koopvaardijschepen brachten zij in de baai en meenden, dat het groote schip S. Philippus de vijand wel zou afweren.

77. St. Philippus: het admiraalschip van de Spanjaarden.

82. bet naer: dichter bij.

88: Trokken zij zich dus meer in de baai terug.

90: In de nabijheid van het fort Puntales, dat voorbij de stad op een vooruitspringende landtong gelegen, de achterliggende baai beschermt.

[p. 45]

 

De Galeyen moesten vluchten

 

Al schoten sy seer sterck

 

Oock vreesselijck sonder duchten

100

Uut de stadt end Bolwerck,

 

Haer schieten was niet te weghen ^101:

 

Want waer sy schoten een schoot

 

Daer schoten wy weer teghen,

 

Soo dat haer haest verdroot.

 

 

105

Doen zijn wy voortghevaren,

 

Volchden de Galeyen cort,

 

Die by haer schepen waren,

 

Onder t'Poinctael ende t'Fort,

 

Gheweldich ginckt daer aent schieten, ^109–112

110

Daer vloech soo menighen Cloot ^110.

 

Wel twee uyren sonder ^111. verdrieten

 

Soo menighen hondert schoot.

 

 

 

De Spangiaerts moesten wijcken

 

Al schoten sy seer lanck,

115

De Galeyen ginghen strijcken

 

Al wast teghen haren danck, ^116.

 

Wat conde vluchten met beven,

 

Verlieten haer schepen met schant,

 

Ses groote zijnder ghebleven

120

En drie staken sy in brant.

 

 

 

Sant Philippus was den eenen,

 

Met noch twee ander groot

 

Den Vijs Admirael tot vercleenen ^123.

 

Wert inghenomen bloot ^124.,

125

Sijn Vlagh t'mocht hem wel spijten

 

Wert afgheruckt metter daet,

 

Doen hoordmen roepen ende crijten

 

Over de gantsche Armaedt.

 

 

 

Wy Duytschen als d'onverveerden

130

Schietende na Poinctael

 

Soo ginghen die Spangiaerden

 

Schampado ^132. altemael,

 

En hebben het fort verlaten,

 

Twas voor de stadt een grou ^134.,

135

Wy planten t'onser baten,

 

Orangie, blance blou.

 

 

 

De soldaten met troepen

 

Nu zijnde onbelaen,

 

In Jachten en in Sloepen

140

Met haer oversten saen,

 

Creghen hierdeur couragie

 

En voeren stracks aen lant,

 

By t'Fort sonder quellagie

 

Oft eenich weder stant.

 

 

145

Aen lant zijn sy ghecomen

 

En strackx voort ghemarseert:

 

Naer stadt toe als die vromen

 

Die sy onghesesseert,

 

Met vlieghende Vaendels ghetrouwe

150

Gheweldich innamen ^150. ras,

 

Daert Edel bloet van Nassouwe

 

D'eerst ter mueren was.

 

 

 

d'Edel bloedt van Nassouwe ^153:

 

Metten Graef ons Generael,

155

Als Helden goet ghetrouwe

 

Waren die principael,

 

De Spangiaerden moesten wijcken

 

Al schoten sy seer verstoort ^158.,

 

Naer t'Casteel ginghen sy strijcken

160

Dat gavens op met accoort.

101: was weinig te achten.

109–112 ontbreken in (T. X. Z.) AA-DD.

110. Cloot. I. J. L. M. O. P loot.

111. sonder. N t'soude, drukfout.

116. Hierna voegen (T. X. Z.) AA-DD in:

Het ging daer heet van 't yser,
Men schoot met grooter kracht,
Wie loopen kon was wijser,
Want groot was onse macht,

123. tot vercleenen: tot zijn schande.

124. bloot: zo maar.

132. schampado: aan de haal.

134. een grou: een grote schrik.

150. innamen. N mannen, drukfout; Q-DD namen.

153: Graaf Lodewijk Gunther.

158. ghestoort: verbolgen.

[p. 46]

 

Dus wert de stadt ghewonnen

 

De Vaendels daer gheplant,

 

Gheplondert en deurronnen,

 

De Spangiaerden tot schant,

165

Een wonder werck verheven

 

Is daer doen noch gheschiet,

 

Ten selven dach voorschreven,

 

Den eersten Julij siet.

 

 

 

Sanderdaechs theeft ghebleken

170

Zijn die Galeyen ree ^170.,

 

Voorts door Herodes treken ^171.,

 

Wech gheruymt tot in zee,

 

Haer schepen moesten daer blijven

 

Die sy verlieten met schandt

175

Ontrent derthien, de vijve

 

Staken sy zelfs in brant.

 

 

 

Dus laghen wy daer ghestreken ^177.

 

Ick seght u over luyt,

 

Ontrent twee volle weken,

180

Veel creghen goeden buyt,

 

Soo werden huysen en sloten

 

Daer over al int lant,

 

Met die stadt onverdroten

 

Gheplondert ende verbrant.

 

 

185

So quamen die soldaten

 

Doen wederom aenboort,

 

Hebben die stadt verlaten

 

Na dat sy was verstoort ^188.,

 

Den toorn wert afgheschoten,

190

Twas om die doeken goet

 

Veel metalen schuts ghegoten,

 

Werter vercreghen soet ^192..

 

 

 

Den vijfthienden July ^193. reene

 

Zijn wy vertrocken bly,

195

En quamen aent Lant ghemeene,

 

By de Caep Sint Mary,

 

Ick segt u sonder lieghen

 

Ons Legher sloech daer neer ^198:,

 

Daer sachmen t'Vaendel vlieghen

200

Orange vander Veer ^200..

 

 

 

Die vaendels lustich vloghen,

 

En zijn ^202. voort onvervaert

 

Naer die stadt toeghetoghen,

 

Van Pharo sterck vermaert,

205

Dry Jachten cloeck van sinnen,

 

Met Nederlanders ghemant

 

Hadden die stadt al inne,

 

Die Vaendels daer gheplant.

 

 

 

Wy vonden die stadt open,

210

Die Spangiaerden vileyn,

 

Waren daer uyt gheloopen,

 

Schampado groot en cleyn,

 

Wast niet een groote schande

 

Te verlaten sulck Juweel

215

Staken daer inden brande

 

Die stadt met haer Casteel.

 

 

 

Doen Pharo nu (wilt mercken)

 

Was gherooft en verbrant,

 

Met huysen, Cloosters, Kercken,

220

Rontsomme daer int lant,

 

In Julij twintich en seven

 

Quamen wy weer aenboort,

 

Des anderen daechs verheven ^223.,

 

Zijn wy gheloopen voort.

 

 

225

Wij ginghen dus spaseren

 

De Cape Sint Vincent,

 

En quamen so laveren,

 

De Finisterre ontrent,

 

Voor die Crongie ^229. wy quamen,

230

Tvoorhol lach dichte voor,

 

Doen wenden wy al tsamen

 

Af van de Caep Prejor.

170. ree: spoedig, snel.

171. door Herodes treken zal wel eenvoudig betekenen: op verraderlike wijze.

177. ghestreken: voor anker gekomen.

188. verstoort: verwoest.

192. soet. I. J. L. M vroet; O goet; P metter spoet.

193. Julij. Behalve (T. X. Z.) AA-DD hebben alle Junij.

198: sloech daer neer: sloeg daar zijn tenten op; of misschien eenvoudig: kwam daar aan wal.

200. vander Veer kan niet anders betekenen dan: van Veere; dus: het Oranjevaandel van de soldaten uit Veere. Misschien kwam de dichter uit die stad.

202. En zijn: En wij zijn.

223. verheven, niets dan een stoprijm.

229. Met die Crongie wordt La Coruña en met Tvoorhol de stad Ferrol bedoeld; Caep Prejor is daar in de buurt: Kaap Prior.

[p. 47]

 

Doen wy nu soo met luste

 

Verstaet wel mijn bediet,

235

Over al die spaensche Custe

 

Hadden doorloopen siet,

 

Gheen schepen daer en vonden

 

Soo lieten wy voortgaen,

 

Naer Pleymuyden tot dien stonden

240

Daer quamen wy onbelaen ^240..

 

 

 

August den dach achthiene,

 

En schoten seer playsant

 

Triumph heerlijck om siene,

 

En quamen triumphant

245

Voorts in Duyns met hoopen

 

Daer hielden wy ghemeen,

 

En sijn doen voort gheloopen

 

Schoten adieu int scheen ^248..

 

 

 

Looft God den Heer verheven

250

Crijchslieden triumphant,

 

Dat hy ons heeft ghegheven

 

Victory en bystant,

 

Strijt als vrome crijchsknechten

 

Dient God van herten bly,

255

Laet ons cloeckelijck vechten,

 

Teghent spaens Tyranny.

240. onbelaen: zonder moeilikheden.

248. int scheen: in het scheiden.