Geuzenliedboek

[p. 30]

151.
Doe nu de Heere almachtich sijn ghenade ghetoont hadde aent innemen van Breda, soo is de vyandt (daer met spottende, als meenende dat hy deselve stadt, te diep int landt leggende, wel haest weder crijghen soude) voor de schants tot Zevenberghen ghecomen, ende heeft dien metter haest wel dapper beschoten ende bestormt, maer veel volcx daer voor latende, is met schanden weder afghetrocken, legghende een stercke schantse ter Heyde, om Breeda alsoo te benauwen. Maer den Hoochgheboren Vorst Graef Mauritz van Nassau, etc. uut den Haghe treckende inde maent van September des selven Jaers xcj. heeft door de hulpe des Heeren niet alleen de voorsz schantse ter Heyde ingenomen, maer oock de huysen Hemert ende Heele, ende de stadt Steenberghen, ende heeft doen sijn volck hier ende daer in garnisoen gheleydt tot inde maent Meye daer aen volghende, ende is doen met grooter heyrcracht nae Ghelderlandt, Overijssel ende Groeningherlandt ghetrocken, alsoo dese naestvolghende Liedekens uutwijsen.

Het Kaetspel van syne Excellentie: ⁺

Ghesangswijse in een Liedeken vervaet, Op den thoon: Noble Francoys.

Gheeft Godt den Heer,, lof prijs end eer
Van sijn groote weldaden,
Volcht sijne leer,, van herten seer,
Hy leydt ons in sijn paden,
Onsen vyant,, maeckt hy tot schant,
Door een vroom Prins vercoren:
Hollandt, Zeelandt,, bieden haer hant,
Om tPaus ghebroet te storen.

+ No. 151. Naar C. Verder in D. F-M. Bij V.L. CXLIV; Van Vloten II, 314.
Het bovenschrift niet in H-M.
Het lied is van 1591; het in het bovenschrift genoemde jaar moet xc. zijn.

[p. 31]

 

Uut tHollandts pleyn,, hoort wat ick meyn

10

Is een jonck Heldt ghereden,

 

Graef Mauritz reyn,, dat edel greyn ^11.,

 

Van Keyserlijcke zeden:

 

In Mey lieflijck,, van bloemmen rijck,

 

Twee ende twintich daghen,

15

Trackmen gelijck,, hoort dees practijck ^15.,

 

Eerst uut des Graven Haghe.

 

 

 

Gelderlant vet,, daer wast ghewet ^17.,

 

Den aenslach uut te rechten,

 

Zutphen seer net,, dat wert beset,

20

Met ruyters ende knechten,

 

Daer brachten wy,, uut Hollant by,

 

Het spel van avontueren:

 

Ons Kaetsbaen vry,, die moesten sy

 

Soo dapperlijck besueren.

 

 

25

Op een-na uut,, des Meys virtuyt, ^25.

 

Ginghen wy t'Spel aenheven,

 

Daer lach den buyt,, voor onse snuyt, ^27.

 

Daer wy om waechden t'leven:

 

Dit eerste spel,, costen ons wel

30

Drie-en-tnegentich ballen,

 

Zutphen seer snel,, met goet opstel ^31.,

 

Is ons ten deel ghevallen.

 

 

 

Avant, avant,, hoort dit verstant,

 

Voor Deventer seer boude,

35

Of daer yemant,, was so vailiant

 

Die met ons spelen woude:

 

Graef Harman hoort,, was seer ghestoort,

 

Met al sijn Paeps ghesellen:

 

Wy quamen voort,, tot aende poort,

40

De Kaetsbaen ginckmen stellen.

 

 

 

Smorghens met eer,, hoort na dees leer,

 

In Junij neghen daghen,

 

Badtmen den Heer,, van herten seer,

 

Wy die int velt daer laghen,

45

Den Lofsanck bly,, songhen wy vry,

 

Mijn ziel maect groot den Heere:

 

Doen kaetsten wy,, met ons party,

 

Dat spel moesten sy leeren.

11. greyn: parel.

15. hoort dees practijck: verneemt deze aanslag.

17. ghewet: op gemunt.

25. Dat wil zeggen; de 30e Mei, volgens Bor eigenlik de datum van overgaaf. De 25e was het beleg begonnen, maar de dichter, die kanonnier was, denkt alleen aan de dag, waarop de beschieting begon.

27. Herman van den Bergh, die de stad verdedigde.

31. opstel: plan.

[p. 32]

 

Dit kaetsen stijf,, golt lijf om lijf,

50

Al die het spel begonnen,

 

Graef Harman stijf,, hoort dit motijf ^51.,

 

Meende hy hadt ghewonnen,

 

Maer sijn ghespuyst ^53.,, is voor de vuyst ⁺,

 

Meest in de bress' ghedreven,

55

Ballen vier duyst,, speelden wy juyst,

 

De kaets is ons ghebleven.

 

 

 

Papou was kranck,, vol Spaenschen dranck, ^57.

 

Om tspel wouden sy vechten,

 

Tot onsen danck,, hadden wy vranck

60

Veel ruyters ende knechten,

 

Die brachten wy,, onder de Ly ^61.

 

Tsavonts ontrent vier uren,

 

Graef Harman vry,, met sijn party

 

Moesten het spel besueren.

 

 

65

Menighen bal,, sonder ghetal,

 

Sachmen int kaetspel lichten ^66.:

 

Papou en sal,, niet zijn soo mal,

 

Een Liedt hier van te dichten,

 

Vive le Geuz,, dat was ons leus,

70

Voor die ons Kaetspel sochte:

 

Graef Mauritz preuz ^71.,, kloeck als een Reuz,

 

Dit spel uyt Hollandt brochte.

 

 

 

Den avondt quam,, die ons benam,

 

Dat wy tspel niet voleyndden,

75

Veel wasser lam,, deur vyer en vlam, ^{75, 76:}

 

Van die Graef Harman seyndden:

 

Wy lieten daer,, het spelen swaer,

 

En maeckten goede chiere,

 

Tghebraet wel gaer,, en twijntgen claer,

80

Nae krijchlieden maniere.

 

 

 

Smorgens twas dach,, Graef Harman sach

 

Dat hy tspel most verliesen,

 

Om twijngelach,, sonder verdrach

 

Most hy sijn afscheyt kiesen,

85

Hy ghaf te pant,, de stadt playsant,

 

Seer sterck en hooch van mueren,

 

Als een galant ^87.,, is hy met schant,

 

Ghevlucht mit sijn partueren ^88..

51. motijf: de inhoud van het verhaal.

53. ghespuyst, om het rijm voor gespuis.

+ voor de vuyst: in een handgemeen, een gevecht van man tegen man.

57. Vgl. de aanhaling uit Bor op het volgende gedicht vs 39.

61. onder de Ly, eigenlik: in de luwte; hier dus zeker wel: onder dekking van het geschut.

66. lichten: trans. naar boven brengen, opwerpen; of misschien intr.: naar boven gaan.

71. preus: dapper.

75, 76: Van de door Graaf Herman gezondenen waren er velen doodgeschoten.

87. galant: minnaar: hier dus wel: als een afgewezen minnaar.

88. partueren: medespelers.

[p. 33]

 

Ballen ter noot,, racketten groot

90

Namen wy sonderlinghen,

 

Wy seylden bloot,, met onse vloot

 

In het Landt van Groeninghen,

 

De stadt plaisant,, is aengherant,

 

Oraignie sachmen draven,

95

Menich fraey quant,, seer triumphant,

 

Haer tot het Kaetspel gaven.

 

 

 

Onsen vyant,, had gheen verstant

 

Om met Hollandt te spelen,

 

Verdugo vant,, hem selfs in schant,

100

Als hy ons wou vervelen ^100.,

 

Hy croop voor d'stadt,, daer lach hy plat,

 

Ghelijck een kat na t'muysen,

 

Delfziele rat,, ick seg u dat,

 

Daer moesten sy verhuysen.

 

 

105

Groninghen snel,, koos het voorspel ^105.,

 

Dat mocht ons niet vermaken,

 

Wy wisten wel,, van haer opstel,

 

Het spel ginghen wy staken,

 

Wy trocken voort,, Delfziel aen boort,

110

Ginghen daer ligghen luymen ^110.,

 

Daer wert ghehoort,, vant spel accoort,

 

Maer Spaignyen die moest ruymen.

 

 

 

Een Kaetsbaen breet,, maeckten wy reet,

 

Voor Delfziele seer hooghe,

115

Al wast haer leet,, of hoet haer speet,

 

Sy moestent wel ghedooghen,

 

Oraignie sant,, haer eenen quant

 

Om spelen sonder falen,

 

Papou vol schant,, en had gheen hant,

120

Hy moest tghelach betalen.

 

 

 

Den Opslach ^121. boot,, ons handt en poot,

 

Maer gaven 'tspel met schande,

 

Haer vendels root,, gheweyren bloot,

 

Bleef voor tghelach te pande: ^124.

125

Paep-uyt, Paep-uyt,, was ons gheluyt,

 

Oraignie moet floreren:

 

Wy ginghen ruyt ^127.,, met schip en schuyt,

 

Nae Immetil ^128. laveren.

100. vervelen: lastig vallen.

105. koos het voorspel: nam de eerste partij, begon de aanval.

110. luymen: op de loer liggen.

121. Opslach: is een schans aan de mond van het Reitdiep.

124. Bij het kaatsen, als bij vele andere spelen, moet de verliezende partij het gelag betalen. Wie dan geen geld heeft, moet pand geven.

127. ruyt is hier niet duidelik. Misschien hetzelfde als rut: spoedig, met een vaart?

128. Immetil: Enumatil, schans aan de trekvaart tussen Groningen en Stroobos.

[p. 34]

 

Daer maeckten wy,, een Kaetsbaen vry,

130

Van twaelf schoone partueren,

 

Ballen op d'zij,, fijn cruyt daer by,

 

Dat moesten sy besueren,

 

Papou rebel,, verloor het spel,

 

Doen zijn wy voort ghestreken,

135

Lettenbort ^135. snel,, wou spelen wel,

 

Maer is met schand gheweken.

 

 

 

Een tijding quam,, dat Parma gram,

 

Knodsenburch wou verslinden,

 

Graef Mauritz nam,, den ganck niet stram

140

Om Gelderlant te vinden,

 

Voor Aernhem ras,, sloech ^141. hy int gras,

 

Paep-Jan quam ons bekijcken,

 

Maer sijn ghebras ^143.,, viel meest in d'as,

 

Hy moest met schande wijcken.

 

 

145

Cornetten thien,, waren ghesien,

 

Van Spaensche ruyters stranghen,

 

Die moesten vlien,, twas weert om sien,

 

Veel Adels bleef ghevanghen,

 

Menich grijs-hoot,, kreech daer sijn broot

150

Kreupel aen poot en handen,

 

Wie niet en vloot,, die bleeffer doot,

 

Den Parma t'sijnder schanden.

 

 

 

Prince.

 

Prince constant,, eenich heylant,

 

Ghy zijt seer sterck in crachten,

155

Want uwe handt,, deed ons bystant,

 

Als wy het spel aen brachten,

 

Lof prijs en eer,, is u o Heer,

 

Alleene toe gheschreven,

 

Ons herten teer,, wilt stercken seer,

160

Met uwen Gheest verheven.

 

Fecit: CORNELIS VAN NIERVAERT, Canonnier.

135. Lettenbort. Blijkbaar wordt een schans bij Lettelbort bedoeld, dicht bij Enumatil. Maar de uitdrukking is vreemd. Of wordt de plaats hier metonymisch voor het garnizoen genoemd?

141. sloech, waarschijnlik: sloeg hij zijn tenten op.

143. ghebras: geknoei.