Geuzenliedboek

[p. 316]

139.
Na dat den Hoochgeboren Vorst ende Heere de Prince van Orangien die tyrannye ende tgewelt der Spangiaerden veele Jaren tegengestaen hadde, ende doen de vyanden der waerheyt menichmael versochten hem om te brengen, twaer door verghift, schieten, oft anderssins, ende vanden Spaenschen Coninck tot een prijse ghestelt was van tachtich duysent Croonen wie hem ombrochte, met belofte daer by van Edel te maken, ende boven dien te vergeven de booste misdaet dien hy bedreven mocht hebben (nochtans door Gods gratie haer laghen dickwils ontcomen was:) so is ten laetsten zijn Excellentie (tot Delff in zijn Hof wesende ¹⁾) verradelijcken doorschoten op den 10^en. Julij 1585. Ende doen de vyanden des Nederlandts meenden sy haddent nu al ghewonnen, hebben eenighe goede Patriotten dit naevolghende Refereyn laten uutgaen. ⁺

De Hollantsche Maecht spreect: Teghens den Coninck.

O ghy Spaenschen Coninck, tyrannich befaemt,
Oock een Moorder genaemt,, hier op ter aerden,
Ick wou dat ghy eens selver in mijnen Tuyn quaemt,
So ghy ombetaemt,, sendt u Spaengiaerden
Mijn ghetrouwe Regeerders, zouden u met swaerden
Vyandelick aenvaerden ^6.,, en deurkerven kleen ⁺,
Om dat ghy mijnen Vader naest God van waerden
Moordadelijck hebt ghedoot, sonder recht of reen,
Maer nu blijft ghy achter, en maeckt u ghemeen
Met den moorders alleen,, om mijn tuyn te bederven,
Twelck Godt niet toelaten sal hoop ik met vreen,
Want die u vrienden waren willen voor my sterven,
Eer ghy moordadelick mijn Tuyn sout verwerven,
Dus wilt van hier swerven,, mijn gheen geschil,, biet ^14.:
Al ben ic den Prins quijt, ghy crijcht noch so u wil,, niet.

1) C. D. F. G. H. K voegen hier bij: ‘,ende van sijn taefel gaende na sijn camer’. In [E.] I en alle lateren, behalve K, ontbreekt dit proza.

+ No. 139. Naar B. Verder in C-N. Q. R. T. U. X. Z-BB. Bij V.L. CXXXV; Van Vloten II, 287.

6. aenvaerden: aanvallen;

+ — deurkerven kleen: in stukken hakken.

14. geschil bieden moet hier betekenen: tot overleg, onderhandeling uitnodigen; vgl. vs. 43. Misschien geschil = dispuut.

[p. 317]

 

Dat ghy voor een moorder wordt geacht

 

Hebt ghy dach ende nacht,, verradelijck bewesen

 

Aen den Prins van Orangien, die met voordacht

 

Door de Goddelijcke cracht,, voor deerste reys was genesen:

20

Ick swijch noch van ander Heeren gepresen

 

Daer uut dat gheresen,, is dit Oorloch fel,

 

Mach ick dan niet voor u tyranny vreesen,

 

Of daer tegens opstaen moedich en rebel?

 

Ick meen wel van jae, want men siet daghelicx wel

25

Dat ghy met boos opstel ^25.,, soeckt te verslinnen

 

Tgoet, bloet, van man ^26., wijf, maecht, en jonck gesel,

 

Om soo moordadelicken mijn Tuyn te verwinnen:

 

Maer doet vry u best, ghy sult weer werk ^28. vinnen,

 

Mijn leeu sitter binnen,, die seer fel sonder bril,, siet:

30

Al ben ic den Prins quijt, ghy crijcht noch so u wil,, niet.

 

 

 

Als ghy verblijt in mijn beschermers doot, ³¹

 

Ten is daerom geen noot,, voor u gewelt te schromen:

 

Mijn Tuyn wert versterckt met menich Patrioot,

 

So haest den moorder schoot,, den Prins t'uwer vromen ^34.,

35

Want elck heeft nu tcleet van beveynstheyt afgenomen

 

Denckende tzijn dromen ^36.,, dat wy vast blijven staen

 

Op u beloften schoon, ghy sout ons toch betoomen

 

Met u Inquisitie om aen een staeck te braen:

 

Dus hebt ghy geen geloof dan by u moorders plaen,

40

Die ghy my sent ter baen,, om de Tuyn deur te wroeten,

 

Dan elck een is bereyt fel tegens haer te slaen,

 

So lanck als sy moghen met handen ende voeten:

 

Daerom verpijnt u niet met Perdoen my te groeten,

 

U sal wraec gemoeten,, eer dat ghy stil,, vliet ^44.,

45

Al ben ick den Prins quijt, ghy crijcht noch so u wil,, niet.

 

 

 

Prince.

 

Ghy en denct niet eens om Gods Princelicke hant, ^46.

 

Die can brengen tot schant,, Rijcken, Steden en Heeren,

 

Dan alleen in te slocken menich Coninck zijn landt,

 

Om boven al ghemant ^49.,, de Weerelt te regeeren,

50

Waer door dat Coninghen, Princen van u keeren,

 

En my assisteren, met ghelt, goet, bloet en raet,

 

Twelck u Rijck noch int endt sal doen verneeren,

 

Oock tot schande brengen al u moordaders quaet,

25. opstel: plan, opzet.

26. man. B heeft mijn, drukfout, die alleen in I-M verbeterd is, dus ook in K.

28. weer werk: ‘gij zult nog meer werk vinden, want er zullen steeds nieuwe leiders opstaan.’ De uitdrukking is een beetje vreemd, en daarom hebben C. D. F. G. er weer-werk en I. J. L. M. weerwerck van gemaakt, dat dan ‘tegenweer’ moet betekenen.

31 vlgg. De dichter meent, dat de moord op Oranje menig nog in twijfel verkerende Nederlander nu tot openlik tegenstander van het gezag van Philips heeft gemaakt.

34. vromen. I. J. L. M lezen onvromen.

36. tzijn dromen: 't is dwaasheid.

44. stil vliet: in 't geheim vlucht.

46. De laatste strophe ontbreekt in AA. BB.

49. ghemant: van krijgsvolk, of ook van volk in het algemeen, voorzien; machtig.

[p. 318]

 

Gelijck is gebleecken aen Pharo metter daet

55

Doen God hem obstinaet,, int Roo meyr liet verdrencken,

 

Waert ghi dit gedachtich, hoe wel tmijn niet en schaet

 

Met moort, brant noch verraet,, en sout ghy niemant krencken:

 

Maer nu sal ic eewich u tyrannij gedencken,

 

En met lof beschencken,, als my binnen Madril,, schiet: ^59:

60

Al ben ic den Prins quijt, ghy crijcht noch so u wil,, niet.

Twoort sal dueren. ⁺

59: En even zeer prijzen, als ik te Madrid geprezen word.

+ Ik weet niet, wie de dichter is, die met de spreuk 't Woord sal dueren ondertekent. Het is het enige gedicht op de dood van Oranje, dat ons in de Geuzenliederen bewaard is. Toch zegt Bor II, 436: ‘Daer zijn te dier tijd verscheiden Eerdichten, Epitaphien en Grafschriften van den selven Heere Prince, so in Franchois als in Duits gemaeckt geweest’; hetzelfde zegt hij ook van Balth. Gerards. Onder al die liederen — Van Vloten geeft er nog een paar in zijn Geschiedzangen — zijn er zeker geweest, die als losse liedjes zijn verbreid geweest en hadden kunnen worden opgenomen in de Geuzenliedboekjes. In de meergenoemde verzameling van de Vlaemsche Bibliophillen II, 7 komt een Refereyn van Louys Heyndrix voor: Screyt noch en sidy niet begraven, waarin de verzen voorkomen:

Screyt, Willem Verrare heeft de doodwonde ontfaen
Screyt den Xen Jullet heeft God willen zijn kerck laven.

later:

Screyt, Pharao es vermoort deur zijn eyghen quaet;
Screyt, want Balthasar Gheraerts volbracht dwerck in de Delftsche duwiere.

Ik ben overtuigd, dat een groot aantal Geuzenliederen, na 1576 vervaardigd, is verloren gegaan, doordat de drukkers niet meer stelselmatig liederen verzamelden, maar eenvoudig een bestaande uitgave nadrukten en er bijvoegden, wat hun toevallig in handen kwam. Dat staat ook in verband met de voortgaande onderwerping van het Zuiden. Zo bestaan er van de zo belangrijke jaren 1578 en 1579 bijna geen Geuzenliederen en toch bezitten we van de andere zijde juist uit die tijd een belangrijke verzameling als de bovengenoemde van de Vlaemsche Bibliophilen.