Geuzenliedboek

[p. 246]

107.
Vanden Moordtbrandtschen aenslach in Noorthollant, vanden Monick aengelecht, Anno 1575. ⁺

Op de wijse. Een amoreus fiere ghelaet, heeft my, etc.

Een nieu Liet so wil ick singhen
Uuter herten also fray ^2.,
Hoe Papou Noorthollant meende te dwinghen
Den seventwintichsten deser May, ^4.
Maer ten woude haer niet ghelucken
Soo zijt wel hadden ghedacht,
Haer raetslaghen braken in stucken,
En dat door Godes stercke macht.

Ontrent ses duysent voetknechten,
Met seven hondert Ruyters te Paert,
Meenden sy tLant mede te bevechten,
Noorthollant hadden sy ghepaert ^12.,
Opt verraet quamen sy aen loeren,
Dat sy van binnen hadden ghestelt,
Ontrent vijfhondert Boeren
Stonden tot haer hant ghestelt. ^16.

Een Boer van Wochlum gheboren,
Een knaep van Jesabel bequam ^18., ^18:
Hadden sy tot Capiteyn ghecoren,
Vier hondert knechten hier met annam ^20.,
Die in elck Dorp souden branden,
Als de Spaengiaert quam voor de Schans,
Ghecleet met roode syden banden,
Maer verloren liep haer ^24. cans.

+ No. 107. Naar A. Verder in alle, behalve V. Bij V.L. CIII; Van Vloten II, 148.
Het lied is van Junie 1575.
Met de Monick in het opschrift wordt natuurlik Requesens bedoeld, als elders: in B.D.F-H, K staat dan ook Commandeur.
Voor de wijs zie Tijdschr. v. Ned. T.- en Lett.kunde X, 179.

2. fray: vrolik.

4. Den 27en Mei trok Hierges met zijn troepen van Beverwijk naar het Noorden, maar keerde spoedig onverrichter zake terug. Het voornaamste krijgsbedrijf was geweest het in brand steken van de molen te Schoorl. De gevolgen waren echter afschuwelik. Men vermoedde verraad en doordien de pijnbank te werk gesteld werd, vond men ook spoedig tal van verraders, die op de wreedste wijze ter dood gebracht werden. Zie Bor I, 623 vlgg.

12. ghepaert. Alleen in DD ghespaert, niets dan een drukfout. ghepaert: verdeeld, d.i. aan ieder was zijn werk aangewezen.

16. Bedoeld wordt Coppen Cornelisz van Wognum, bij Hoorn, die door de door Sonoy gevangen genomen ‘vagabonden’ werd aangewezen als de man, van wie zij geld hadden gekregen om bij de aankomst der Spaanse troepen zekere dorpen in het Noorderkwartier in brand te steken, Bor I, 625.

18. bequam in A. B ter wille van het rijm voor bequaem, dat alle andere ook schrijven, behalve AA-DD: bequamen.

18: Een echte passende knecht van Jezabel (de vrouw van Achab, die de priesters en profeten van Jehova vervolgde).

20. annam. Ter wille van het rijm schrijven C. F-L annaem. AA heeft aen namen, BB met namen, CC-DD met aennamen. — hier, d.i. hi er.

24. haer. In A heer, drukfout, in de andere verbeterd.

[p. 247]

25

Diederick Sonoy in corter stonden

 

Heeft haest vernomen dese maer,

 

Hy heeft zijn Posten uutghesonden

 

In Steden Dorpen, hier en daer,

 

Dat sy goede wacht souden houwen

30

Op sulcke Verraders al,

 

Niet alleen Mannen, maer oock Vrouwen

 

Want daer veel waren int ghetal.

 

 

 

Die Steden en Dorpen all ghelijcken,

 

Swoeren malcanderen ghetrou,

35

Doe sy vernamen die practijcken ^35.,

 

Die haer nu ghelden sou,

 

Die Schepen deden sy toerusten

 

In also corter stont,

 

Besetten alle havens en custen,

40

Teghen sulcken loosen vont.

 

 

 

Men ghinck die Lantsknechten halen

 

Inde Schansen sterck en vast:

 

Die Lantluyden altemalen

 

Hebben op haer Haspelen ghepast: ^44:

45

Haer Vaendels sachmen vlieghen

 

Ter eeren den Prince fijn,

 

Sy wilden haer niet laten bedrieghen

 

Vanden Monnick op dit termijn.

 

 

 

Die Papisten quamen aenstrijcken

50

Voor die Schanssen aldaer:

 

Die Leus ^51. lieten sy daer blijcken,

 

Sy meenden tLant was haer:

 

Die Moelen ghinghen sy aensteken

 

Die te Schorel stont al by de Kerck,

55

Die was ghestelt tot eenen teecken

 

Van de binnen Verraders sterck.

 

 

 

Sy ghinghen daer branden en stoken,

 

Die binnen Verraders saten stil: ^58.

 

Tverraet was al ghebroken,

60

Sy creghen niet haren wil:

 

Haer Capiteyn was ghevanghen, ^61.

 

Met al zijn Lantsknechten meest,

 

Die Papouwen sonder verlanghen ^63.

 

Sijn vertrocken seer bevreest.

35. practijcken: list.

44: hebben goed op hun werk gelet, op hun tellen gepast.

51. Die leus: het afgesproken sein.

58. In werkelijkheid waren er geen verraders.

61. Dit slaat weer op Coppen Cornelisz, niet op de aangekomen soldaten, die onder Hierges stonden.

63. verlanghen: langer maken, uitstellen.

[p. 248]

65

Hoort toe wat men doe deden

 

Met dese Verraders vals,

 

Die Capiteyn ginckmen doe ontleden, ^{67, 68.}

 

De Duyvel brack hem eerst den hals:

 

Dit is gheschiet warachtich, ^69.

70

Veel menschen daer hebben by ghestaen,

 

Alsulcken loon sijn sy verwachtich ^71.,

 

Die haer Vaderslant willen verraen.

 

 

 

Voorts die Brantstichters te samen

 

Worden al aen staken gheset, ^74.

75

Elck in sijn Dorp by namen,

 

Om een ander te wachten bet,

 

Haer Cornel ist ontloopen,

 

Met namen Pieter van Hoef ^78., ^{78 : 80.}

 

Hy salt int eynd noch wel becoopen:

80

Wie sach zijn daghen sulcken Boef?

 

 

 

Van Kersmis is dit verraet begonnen,

 

Amsterdam heeft dit ghewrocht:

 

Om sulcken Pays hebben sy gheronnen,

 

Is dit den Vreed die hy altijt socht?

85

Wy hebbent oock wel vernomen

 

Dat sy met Noorthollant sou worden betaelt,

 

Die Boer is u te ghemoet ghecomen,

 

De betalinghe had hy drae gehaelt,

 

 

 

U belooninghe leyt in sacken,

90

Maer het is cruyt en loot,

 

Die Kaesen zijn al ghebacken,

 

U te victalieren in u noot:

 

Maer ghy moeter eerst van gheven

 

Twee Dalers voor dat Licent ^94.,

95

Daer mocht ghyse wel aencleven ^95.,

 

En halen in uwe Tent.

 

 

67, 68. In I.J.L-DD luiden deze verzen:

Men ginck den capiteyn ontleden,
Eerst brack hem de duyvel den hals.

69. Coppen is na de afschuwelike pijniging van de vorige dag bij een nieuw verhoor gestorven. Dezelfde uitdrukking vinden we bij Bor I, 626: 'twelk de Commissarissen siende, alhoewel sy geheel verslagen waren, hebben sy (malkanderen aengesproken hebbende) over luid geroepen: Siet, hy en wil ons de waerheid niet seggen, de duivel breekt den schelm den hals' enz. Evenzo Hooft X, 423. Bij de gerechtelijke pijniging moest er volgens de wet nauwlettend zorg gedragen worden, dat het leven van den geëxamineerde geen gevaar liep en dat ook geene verminking het gevolg zou zijn. Maar veelal stoorde men zich daaraan niet. Wanneer nu de patient onder de pijniging bezweek, was het een gewoon kletspraatje van de beul en de rechters, dat de duivel hem de hals gebroken had om te beletten, dat hij bekennen zou. Eenvoudige menschen als deze dichter geloofden dat.

71. verwachtich. In AA-DD waerdigh.

74. nl. om verbrand te worden.

78. Pieter van Hoef is ons niet bekend.

78 : 80. Hoef: Boef. In A.B.H Hoes: Boes, drukfout.

94. voor dat licent als belasting, omdat juist daaruit de oorlog bekostigd werd.

95. aencleven: aan vasthechten; maar het blijft een vreemde uitdrukking.

[p. 249]

 

Och Commandeur vol schanden

 

Wilt ghy opwaken niet?

 

Wat dinck treckt ghy te handen?

100

Des Heeren werck aensiet:

 

Houdt op van sulcke stucken,

 

Wacht u voortaen hier naer,

 

Die Pinxterbloem te plucken,

 

Denct aen tvoorleden Jaer. ^104.

 

 

105

Prince Godt, wilt ons bewaren

 

Van dees bloethonden fel,

 

Die haer selven niet en sparen ^107:

 

Om tbloet te storten snel:

 

Laet doch u Kercke groeyen

110

Hier in dit Noortquartier:

 

Wilt ons Prins met Wijsheyt bespoeyen ^111.

 

End oock die Zeeuwen fier. ^112.

104. In 1574 leden de Spanjaarden een nederlaag op de Schelde tegen de Zeeuwen en deden zij een mislukte aanslag op Noord-Holland; vgl. n^o 96 en 97.

107: Die zich niet ontzien.

111. bespoeyen: besproeien.

112. De Zeeuwen waren juist door de unie van April 1575 nauwer met de Holanders verbonden. Daarbij was aan de Prins de absolute macht opgedragen in de zaken de verdediging betreffende, daarom wordt ook hij hier genoemd.